INSTRUKCJA KOMPENSACJI DEWIACJI KOMPASU

Niniejsza instrukcja zawiera zbiór ściśle praktycznych metod postępowania przy kompensacji dewiacji, bez wdawania się w zagadnienia teoretyczne. Opisana procedura została sprawdzona w praktyce z niezłym wynikiem i jej dokładność zależy od warunków pogodowych. Powinno się uzyskać zmniejszenie maksymalnych wartości dewiacji poniżej 7 stopni - czyli wymagania Kanału Panamskiego zostaną spełnione.

Przed przystąpieniem do kompensacji należy się upewnić, że nie ma przypadkowych metalowych przedmiotów w sąsiedztwie kompasu.

OKREŚLENIE DEWIACJI PRZEZ PORÓWNANIE Z ŻYROKOMPASEM

Określenie dewiacji podczas cyrkulacji przez porównanie z żyrokompasem powinno być przeprowadzone podczas dobrej pogody i przy zmniejszonej szybkości statku (BWN lub WN) w celu wyeliminowania dewiacji szybkościowej żyrokompasu. Ewentualny stały błąd żyrokompasu powinien być znany. Szybkość kątowa cyrkulacji nie powinna być za duża (około 30-40 stopni na minutę) i porównanie kompasów powinno zacząć się po jej ustaleniu się. W celu uśrednienia wyników dobrze jest sprawdzić uzyskane wyniki przez cyrkulację w przeciwną stronę.

Obserwator przy kompasie magnetycznym daje znak w momencie gdy statek znajduje się na żądanym kursie. Notuje wartość tego kursu i w tym samym momencie drugi obserwator notuje wartość kursu na żyrokompasie. Z otrzymanych notatek oraz obliczonej z mapy deklinacji określamy dewiację na podstawie równań:

KM=KŻ + pż - d (d deklinacja)

pż - można założyć, że jest bliska zera przy małej szybkości statku, jeśli nie ma stałego błędu

Dewiacja = KM - KK

DEWIACJA PRZECHYŁOWA

Powyższa metoda może nie przynieść pozytywnego wyniku, jeśli występuje duża dewiacja przechyłowa - czyli gdy róża jest niespokojna i „pływa” w rytmie kołysania statku. Należy wtedy wykonać kompensację dewiacji przechyłowej przez zmianę położenia magnesu pionowego (lub ukośnego w niektórych modelach) tak, aby uzyskać „uspokojenie się” róży kompasu. Taka zmiana położenia magnesu pionowego spowoduje zmianę krzywej dewiacji, którą będzie trzeba ponownie określić, w związku z czym kompensację dewiacji przechyłowej należy wykonać jako pierwszą. Zmiany położenia magnesu ukośnego nie powodują znaczących zmian dewiacji. Należy zanotować początkowe położenie magnesu pionowego (lub ukośnego) gdyby się okazało, że kompas się zupełnie rozregulował po naszych manipulacjach.

Maksymalna dewiacja przechyłowa występuje na kursach N i S, natomiast na E i W jej wartość wynosi zero. W związku z tym należy kompensować ją na kursach N lub S, aby móc ocenić jej wielkość i wywoływane zmiany. Przy całkowitym braku kołysania nie da się jej ocenić, ale też nie będzie wtedy jej niepożądanego wpływu na pomiary.

Jeśli statek został zbudowany na półkuli północnej - magnes pionowy na tej samej półkuli powinien być ustawiony biegunem N (koloru czerwonego) do góry, chyba że przy przechyle statku róża kompasowa wychyla się w stronę burty obniżonej - wtedy magnes trzeba ułożyć biegunem S do góry. Zmiana wysokości położenia pionowego magnesu powinna powodować uspokojenie lub zwiększenie „myszkowania” róży i należy doświadczalnie uzyskać optymalne zachowanie się róży przez kolejne zmiany wysokości magnesu , gdyż na statku kołyszącym się na fali nie ma możliwości w miarę dokładnego wyznaczenia liczbowej wartości tej dewiacji.

KOMPENSACJA DEWIACJI SPOSOBEM AIRY

Metoda ta polega na zminimalizowaniu dewiacji na tych kursach, gdzie wartości poszczególnych typów dewiacji osiągają wartości maksymalne. Wymaga to położenia statku na ośmiu głównych kursach magnetycznych, czyli na takich kursach według żyrokompasu, które dokładnie odpowiadają kursom magnetycznym N, NE, E, SE, S, SW, W, NW.

Należy dokładnie zanotować położenia magnesów wzdłużnych i magnesów poprzecznych w ich gniazdach. Nie jest istotne, czy magnesy wzdłużne lub poprzeczne znajdują się w gniazdach po jednej stronie czy po obu stronach osi pionowej kompasu. Można próbować osiągnąć skutek przez dołożenie zapasowych magnesów, jeśli takie są na statku, bez ruszania już zainstalowanych.

Rozpoczynamy od kompensacji dewiacji na kursach magnetycznych N/S lub E/W, przy czym nie ma znaczenia na jakich kursach rozpoczniemy.

1. Załóżmy, że rozpoczniemy od kompensowania dewiacji typu B i położenia statku na kurs magnetyczny E. Za pomocą przesuwania wzdłużnych magnesów kompensujemy dewiację do zera, czyli doprowadzamy E róży kompasowej do kreski kursowej kompasu magnetycznego.

2. Następnie kładziemy statek na kontr-kurs - czyli na kurs magnetyczny W i notujemy początkową wartość dewiacji. Manipulując magnesami wzdłużnymi doprowadzamy dewiację na tym kursie do połowy zaobserwowanej wartości

3. Może się zdarzyć, że na kursie E z jakichś przyczyn nie udało się skompensować dewiacji do zera, wówczas nie należy się zbytnio przejmować, gdyż i w takiej sytuacji możemy osiągnąć prawidłową kompensację dewiacji - pod warunkiem że zaobserwowaną na kursie W dewiację doprowadzimy (wzdłużnymi magnesami) do wartości równej średniej algebraicznej pomiędzy nieskompensowaną i pozostawioną wartością dewiacji na kursie E a początkową dewiacją na kursie W.

1. Przystępujemy teraz do kompensacji dewiacji typu C w analogiczny sposób, lecz obecnie kładąc statek na kursy magnetyczne N i S, gdzie występuje ona w maksymalnej wartości.

2. Załóżmy, że kładziemy się najpierw na kurs magnetyczny N. Wartość dewiacji będzie różna od zera.

3. Poprzecznymi magnesami kompensujemy dewiację do zera , to jest doprowadzamy N róży kompasowej do kreski kursowej.

4. Następnie kładziemy się na kurs S, notujemy wartość początkową dewiacji na tym kursie i doprowadzamy ją do połowy tej wartości (lub do średniej algebraicznej między wartością dewiacji, która pozostała na kursie N i początkową wartością na kursie S).

Po tych operacjach należy położyć się na kolejne kursy magnetyczne NE, SE, SW, NW i zanotować wartości dewiacji typu D i E na tych kursach. Jeśli wartości mieszczą się w granicach 3-4 stopni lub mniej - można uznać kompensację dewiacji za udaną i wykonać tabelę dewiacji przez porównanie z żyrokompasem w czasie cyrkulacji.

Ponieważ dewiacje typu D i E są kompensowane poprzez odpowiednie ustawienie kul w czasie pierwszej kompensacji po wyjściu ze stoczni budowlanej i późniejsze drobne korekty ich ustawienia w czasie następnych kompensacji - zakładamy, że nie będzie potrzeby ich ruszać.

W każdym przypadku, gdy potrzebna jest pomoc lub konsultacja w sprawie kompensacji dewiacji - prosze kontaktowac się z biurem SMT Gdynia.

Ryszard Dałek Gdynia, 10.08.2003

---