SMACZNIE I ZDROWO

ŻYWIENIE DZIECKA

SYLWIA KOŚCIAK

ŻYWIENIE DZIECKA

Żywienie dzieci musi podążać za zmieniającymi się potrzebami rozwijającym się organizmu. Rozwój dziecka nie przebiega jednak w jednakowym rytmie. Aby zapewnić prawidłowy rozwój małego człowieka warto zadbać o kształtowanie od samego początku prawidłowych zasad żywienia.

Wprowadzenie pokarmów stałych to wielkie wydarzenie dla mamy i malucha. Nic więc dziwnego, że pojawiają się wątpliwości, co i kiedy możemy podać dziecku. Wyznaczenie stałych pór karmienia pomoże maluszkowi przyzwyczaić się do nowej diety.

Nie ma sztywnych zasad dotyczących wprowadzania nowych pokarmów. Warto robić to powoli, zaczynając od podania jednego pokarmu stałego dziennie. Następnie możemy zwiększyć liczbę takich posiłków do dwóch lub trzech dziennie. Najprawdopodobniej zauważysz, że im więcej stałych pokarmów przyjmuje dziecko, tym mniej mleka wypija. Jednak w dalszym ciągu mleko stanowi bardzo ważny element w diecie malucha, dostarcza mu wszystkich potrzebnych składników odżywczych i pozostaje najważniejszym źródłem witamin, soli mineralnych i tłuszczu. Powinno być podawane przynajmniej do 12. miesiąca życia.

OWOCE

Wspaniały dar natury, pyszna słodycz w zdrowej formie. Są źródłem witamin, minerałów, związków odpowiedzialnych za niszczenie wolnych rodników, błonnika. Niektóre zawierają mnóstwo wody (arbuz, cytrusy), inne są bogate w pożywne węglowodany (banany, figi, daktyle), jeszcze inne zawierają zdrowe kwasy tłuszczowe (awokado), dlatego warto urozmaicać dietę o różne rodzaje owoców. Ze względu na sporą zawartość cukrów i sporą kaloryczność owoców powinniśmy je jadać 2 razy dziennie, a warzywa - 3.

AGREST po 9 miesiącu

Smaczny owoc spokrewniony z porzeczką. Warto go jeść, bo ma sporo witamin (C, B1, PP i A), a także potrzebne dziecku żelazo. Agrest może pomóc maluchowi, który ma kłopoty z wypróżnieniami (zaparcia, twarde stolce), działa bowiem lekko przeczyszczająco, przyspiesza przesuwanie resztek pokarmowych w jelitach. Zawarte w nim pektyny dobrze wpływają także na pracę wątroby i obniżają poziom cholesterolu we krwi. Agrest można podawać dzieciom od 9. miesiąca życia.

ANANAS po 10 miesiącu

Ananasy charakteryzują się oryginalnym smakiem i aromatem.
Zawierają wiele witamin i składników mineralnych - m.in.: witaminę C, A, B, PP, żelazo, do 15% cukrów, a także  bromelinę - enzym rozkładający białko i ułatwiający trawienie. Enzym ten jest w stanie pochłonąć tysiąckrotnie więcej protein, niż sam waży, dlatego ananasy stosowane są często w różnego rodzajach dietach odchudzających. Podobno, aby utrzymać zgrabną sylwetkę, wystarczy po każdym posiłku zjeść spory kawałek ananasa. Świeże owoce i nie konserwowany sok ananasowy mają działanie lecznicze. Pomagają przy niestrawności i słabym wydzielaniu soków trawiennych, wpływają korzystnie na pracę nerek, naczyń krwionośnych oraz wątroby. W 100 gramach ananasa znajduje się: 0,5 grama białka, 11,6 gramów węglowodanów, 1,2 grama błonnika, 250 miligramów potasu, 17 miligramów magnezu, 12 miligramów wapnia, 8 miligramów fosforu, 2 miligramy sodu, 0,4 miligramy żelaza, 0,1 miligramy cynku, 60 mikrogramów witaminy A, 0,08 miligramów witaminy B1, 0,02miligrama witaminy B2, 0,2 miligrama witaminy PP, 0,09 miligrama witaminy B6, 25 miligramów witaminy C, 11mikrogramów kwasu foliowego. Rola, jaką spełnia owoc ananasa: wywołuje uczucie sytości, reguluję pracę przewodu pokarmowego, zwalcza infekcje przewodu moczowego, zwalcza przekrwienie zatok, ułatwia trawienie, pomaga w rozpuszczaniu skrzepów krwi, jest przydatny w leczeniu choroby wieńcowej, łagodzi ból gardła. Ananasa najczęściej spożywa się na surowo, dodaje się go do sałatek lub robi się z niego soki. Owoc ten dodawany jest też do różnego rodzaju ciast, a także do dań mięsnych. Nie dodawaj ananasa do galaretki, bo nie stężeje.

ARBUZ po 9 miesiącu
Arbuz jest najbardziej „wodnistym" owocem - aż 92% jego zawartości to woda. W upalne dni owoc ten doskonale gasi pragnienie. Dzięki gładkiej, błyszczącej skórce i warstwie wosku, która odbija promienie słoneczne, miąższ arbuza niezależnie od temperatury, jaka panuje na zewnątrz owocu, zawsze zachowuje niższą temperaturę. Nie obfituje natomiast w witaminy i sole mineralne, ale posiada kilka wartościowych składników: ok. 70 mg%  potasu, 11 mg% wapnia , 8 mg% chloru tyle samo sodu, 7 mg% siarki, 3 mg% magnezu i fosforu, 02 mg% żelaza i ok. 0,07 mg% miedzi oraz troszkę witamin: 0,03 mg% B1, 0,04 mg% B2 i 6 mg% C. 100g. to tylko 10 kalorii! Arbuz jest wyśmienitym pokarmem dietetycznym i środkiem tonizującym. Ze względu na niską zawartość cukru zalecany jest diabetykom, jak również osobom dbającym o sylwetkę. Korzystnie wpływa na układ trawienny i polepsza przemianę materii. Jest moczopędny, co powoduje, że z organizmu wydalane są substancje szkodliwe. Sok z arbuza  działa znakomicie na błonę śluzową i wpływa tonizująco na cerę - zawarte w nim enzymy działają ściągająco, dlatego używany jest także jako naturalny środek przeciwzmarszczkowy i oczyszczający.

ARONIA po 9 miesiącu

Owoc wart wprowadzenia do codziennej diety całej rodziny. Poprawia trawienie, pomaga w oczyszczaniu organizmu z toksyn, walczy ze szkodliwymi wolnymi rodnikami, wzmacnia odporność... Dla dzieci to głównie źródło cennych witamin (C, E, z grupy B, PP, beta-karotenu), minerałów (zawiera molibden, mangan, miedź, bor, jod, kobalt), błonnika, pektyn (wspomaga procesy trawienia) oraz antocyjanów o wszechstronnym, nie do końca jeszcze poznanym działaniu. Osoby dorosłe skorzystają z właściwości antymiażdżycowych aronii - jej składniki czynne mają te same zalety co te zawarte w czerwonym winie.

AWOKADO po 10 miesiącu
Duża wartość energetyczna tego owocu sprawiła, że traktowano go jako namiastkę mięsa podczas długich i dalekich podróży. Ze względu na zawartość tłuszczu - aż 18-30% (są to głównie nienasycone kwasy tłuszczowe) - 100 g awokado ma aż 130-200 kcal. Poza tym zawiera sporo witamin, m.in.: B1, B2, E, D, C, a także: karoteny i białko. Polecany jest diabetykom, bo nie zawiera cukru. Owoce awokado zalecane są ponadto osobom cierpiącym na anemię, nadciśnienie, dolegliwości żołądkowe i kłopoty z trawieniem. Właściwości lecznicze posiadają również liście tej rośliny, które stosuje się np. przy lekkich zatruciach pokarmowych, nudnościach i wzdęciach. Awokado nadaje się do pikantnych i słodkich sałatek, deserów, a także na kanapki. Należy pamiętać, że awokado nie toleruje wysokich temperatur - gotowany lub pieczony nabiera gorzkiego smaku.

BAKALIE po 1 roku

Suszone lub kandyzowane owoce (daktyle, figi, morele, brzoskwinie, ananasy, jabłka, gruszki, śliwki, rodzynki), skórki owocowe (pomarańczowa, cytrynowa), orzechy, migdały. W polskiej kuchni najczęściej stosowane jako dodatek do ciast (keksów, mazurków, makowców, placków drożdżowych, serników), rzadziej do mięs i wytrawnych sałatek. Tymczasem są one tak zdrowe i smaczne, że powinno się je pojadać codziennie jako zdrową przekąskę. Zawierają bogactwo minerałów i witamin oraz dużo błonnika. Pomagają regulować pracę przewodu pokarmowego (przeciwdziałają zaparciom), świetnie wpływają na stan skóry, a dzięki zawartości składników mineralnych wspierają wiele procesów fizjologicznych. Poza tym świetnie zastępują sztucznie wytwarzane słodycze i sycą apetyt łasuchów. Mocno rozdrobnione (zmiksowane) bakalie mogą jeść już roczne dzieci. Bakalie w całości nadają się dla dzieci powyżej trzeciego roku życia, ale i wtedy lepiej uważać - rodzynkami łatwo się zakrztusić, w orzechach mogą znaleźć się resztki ostrych łupinek...

BANAN po 8 miesiącu
Banany mają działanie regenerujące i wzmacniające na błonę śluzową żołądka. Posiadają serotoninę, która pobudza powstawanie śluzu w żołądku oraz jest jednym z przekaźników układu nerwowego i wpływa na dobre samopoczucie. Regulują poziom cholesterolu i równowagę kwasowo-zasadową płynów ustrojowych, dzięki czemu polecane są w chorobach nerek i artretyzmie. Banany są cenione za ich wartości odżywcze i smakowe. Zawierają do 20% cukrów (połowa to sacharoza, resztę stanowi - glukoza i fruktoza). W 100 g bananów znajduje się 1,1 g białka, 0,3 grama tłuszczu, 3,4 grama błonnika, 350 mg potasu, 42 mg magnezu (najwięcej wśród owoców), 0,51 mg witaminy B6 (najwięcej wśród owoców), 10 mg witaminy C. Ponad to są źródłem witaminy PP oraz składników mineralnych takich jak: żelazo, miedź, cynk, fosfor, jod i mangan. Banany spożywane są na surowo, z sałatkami owocowymi, suszone, wędzone, smażone w cieście naleśnikowym lub w głębokim oleju, jako składnik koktajli mlecznych. Zielone banany, ze względu na zwiększoną zawartość skrobi, są ciężkostrawne, jednak w miarę dojrzewania skrobia zamienia się w glukozę a skórka żółknie. Ponieważ banany spryskiwane są toksycznym środkiem grzybobójczym - tiobenzadolem, trzeba pamiętać, by dokładnie umyć owoc przed spożyciem.

BORÓWKA po 9 miesiącu
Owoce borówki wyróżniają się wysoka wartością dietetyczną i dużymi zasobami cennych składników odżywczych. Borówki bogate są w makroelementy - potas, wapń, fosfor i magnez. Zawierają znaczne ilości sodu i żelaza, tiaminy, ryboflawiny, niacyny oraz witaminy A. 250 g świeżych owoców to pełna dzienna dawka witaminy C dla dorosłego człowieka. Borówka ma działanie przeciwcukrzycowe, ściągające -łagodzące obrzęki, odkażające i moczopędne. Poprawia trawienie i pracę jelit.
Owoce borówki działają porażająco na pasożyty jelitowe a także hamują rozwój szeregu drobnoustrojów chorobotwórczych, takich jak np., bakterie czerwonki (krwawej biegunki) i duru brzusznego, a przy tym obniżają przepuszczalność błony śluzowej jelit, dlatego są wyjątkowo skuteczne w chorobach przewodu pokarmowego. Badania naukowe prowadzone od 1996 roku w USA wykazały obecność znacznych ilości przeciwutleniaczy oraz wielu substancji biologicznie czynnych, związków antyoksydacyjnych i enzymów obniżających poziom cholesterolu. Przeciwutleniacze zmniejszają niebezpieczeństwo arteriosklerozy, chorób serca, zmniejszają we krwi poziom tzw. "złego" cholesterolu LDL, a zwiększają zawartość "dobrego" HDL. Wspomniane właściwości owoców chronią przed wieloma chorobami, w tym również przed chorobami nowotworowymi.
Równie godne podkreślenia są inne właściwości borówki, związane z zawartością tzw. antocyjanozydów, które zwiększają elastyczność drobnych naczyń krwionośnych (włosowatych), ułatwiając w ten sposób przepływ krwi i poprawiając dopływ substancji odżywczych i tlenu do tkanek i narządów. Szczególnie uderzający jest wpływ tych substancji na narząd wzroku. Spożywanie owoców borówki i picie soku borówkowego poleca się szczególnie kierowcom samochodów oraz osobom spędzającym dużo czasu przed komputerem.

BRZOSKWINIA po 8 miesiącu

Owoce, o soczystym aromatycznym miąższu i żółtoczerwonej omszałej skórce, charakteryzują się delikatnym smakiem, aromatem i soczystością. Ma dużą wartość odżywczą. Zawiera węglowodany, sole mineralne: magnez, fosfor i potas oraz prowitaminę A, witaminę C i witaminy z grupy B. Z uwagi na działanie zasadotwórcze i moczopędne, stosowane przy chorobach reumatycznych i schorzeniach układu moczowego. Spożywa się je świeże, suszone, w postaci kompotów, dżemów, konfitur i soku. Dodaje się do potraw, deserów i ciast.

CYTRYNA po 8 miesiącu
Owoc cytryny zawiera tylko 3% cukrów, a bardzo dużo ( 3-7 %) kwasu cytrynowego, dużo witaminy C (58 mg/100 g) oraz witamin A i B. Owoce z zielona skórką są w pełni dojrzałe i mogą posiadać więcej witaminy C i kwasu cytrynowego niż owoce koloru żółtego. Sok dodawany jest do sosów, sałatek warzywnych i owocowych, marynat, musów, tart, sorbetów, napojów, koktajli i herbaty, w wielu potrawach zastępuje ocet. Starta skórka używana jest do farszów, ciast i deserów.

CYTRUSY po 11/12 miesiącu

Rodzaj obejmujący (według różnych klasyfikacji) od kilkunastu do blisko dwustu gatunków roślin. W Polsce najbardziej popularne są pomarańcze, cytryny, mandarynki, grejpfruty i limonki. Cytrusy mają soczyste owoce zrośnięte z owocolistków, osłonięte dwuwarstwową skórką - z zewnątrz kolorową i aromatyczną (olejki lotne), wewnątrz białą i gąbczastą (tzw. albedo). Miąższ owoców cytrusowych pełen jest soku i obfituje w witaminy (głównie C) i minerały. W cytrusach znajduje się świetne połączenie witaminy C z rutyną - te dwa związki współdziałają, uszczelniając naczynia krwionośne i wzmacniając odporność organizmu. Jeśli dziecko może jeść cytrusy, warto dawać mu je często, koniecznie w postaci świeżego owocu lub wyciskanego w domu soku z drobinami miąższu (sok z kartonu nie ma już, niestety, tylu zalet). Przed podaniem dziecku cytrusów skórkę trzeba sparzyć i zdjąć. Niestety, dość często zdarza się reakcja alergiczna na cytrusy. Dlatego wprowadza się je do diety niemowlęcia bardzo ostrożnie, dopiero w 11.-12. miesiącu życia. U alergików warto z tą nowością poczekać jeszcze dłużej.

CZEREŚNIA po 8 miesiącu
Czereśnie są owocami niskokalorycznymi - 100g to ok. 50 kalorii. Ze względu na właściwości moczopędne zalecane przy chorobach reumatycznych i schorzeniach układu moczowego. Zjadanie świeżych czereśni sprawi, że osoby wyczerpane i słabe poczują się znacznie lepiej, warto też zwrócić uwagę na fakt, że ludzie mający wrażliwy żołądek powinny raczej jeść owoce gotowane, gdyż takie czereśnie są łatwiej strawne. Świeży sok jest bardzo dobrym lekiem na serce i naczynia krwionośne, a z kolei nalewka z czereśni (czereśniówka) jest znakomitym środkiem dla ludzi, którzy mają kłopoty żołądkowe.
Czereśnie zawierają około 80% wody, ale za to pozostałe 20%, to bogactwo wielu cennych składników: 10% to łatwo przyswajalne węglowodany, głównie cukry. Czereśnia przede wszystkim bogata jest w potas, posiada go aż 225 mg% i dlatego właśnie tak bardzo polecana jest reumatykom, nerkowcom czy nawet sercowcom (usuwa złoża soli z tkanek). Ale nie należy zapominać o fakcie, że prócz potasu, czereśnia ma wiele innych związków mineralnych takich jak: fosfor, wapń, magnez, siarka, chlor, sod, cynk, żelazo, miedź, czy jod. Jest ponadto bogata w  witaminy C, A, PP, czy wreszcie z grupy B (B1,B2,B5,B6 i 12), które są bardzo wskazane dla dzieci, czy jak twierdzą Francuzi - „dla kokietek", gdyż mają właściwości antytoksyczne, odtruwające, a tym samym działają upiększająco na skórę. Pamiętać należy także, że czereśni nie powinno się nigdy popijać wodą, bo można doprowadzić do „rewolucji żołądkowej". Należy także ustrzegać się od jedzenia ich tuż przed posiłkiem, a w szczególności, gdy mamy ochotę na danie mięsne, gdyż czereśnia utrudnia strawienie takiego posiłku. Za to śmiało można je jeść między posiłkami, lub nawet zjedzenie czereśni zamiast posiłku, gdyż są sycące i nietuczące.

DAKTYLE po 8 miesiącu
Owoce daktyli, dzięki dużej zawartości naturalnego cukru: w zależności od odmiany, daktyle zwierają go od 30 do 80%. Poza tym znajdziemy w nich także białka, tłuszcze, karoteny, witaminy A, B1, B2, PP, E i C, potas, wapń, żelazo, magnez oraz fosfor. Uwaga - owoce te są dość kaloryczne:  100 g dostarcza od 270 do 300 kalorii w zależności od odmiany.
Występowanie znaczącej ilości błonnika pokarmowego sprawia, że spożywanie daktyli może zapobiegać zaparciom oraz przyczyniać się do obniżenia poziomu cukru i cholesterolu we krwi. Dzięki obecności antyoksydantów, daktyle mogą wzmagać reakcje obronne organizmu w stosunku do niektórych chorób. Potas w daktylach sprawia, że można je proponować również osobom z nadciśnieniem.Oprócz walorów odżywczych, daktyle maja także właściwości lecznicze. Przez wieki były skutecznym lekarstwem na katar oraz kaszel.
Na świecie uprawianych jest wiele odmian daktyli, ale do najpopularniejszych należą:

- Bhari - nazwa pochodzi od wiatru, który ma zasadniczy wpływ na ich aromat, mają cienką skórkę i delikatny miąższ;

- Degled Noor - ze względu na jasno-bursztynowy kolor nazywane "daktylami światła", o delikatnym smaku i aromacie;

- Hdlawy - suszone na drzewach i dosuszane w suszarniach, mają delikatny miąższ;

- Medjool - ze względu na wielkość i smak owoców nazwany "Cadillakiem" wśród daktyli, o delikatnej skórce i soczystym miąższu; mają tak dużo soku, że muszą być suszone w suszarniach;

- Thoory - nazywane "daktylowym chlebem", ponieważ stanowią podstawę wyżywienia koczowniczych plemion Nomadów, jest to najbardziej wysuszony typ daktyli o twardej skórce i bardzo słodkim miąższu, bardziej nadający się do żucia;

- Zabidi - arystokrata spośród daktyli, wyróżniający się dużą pestką, pokryty czerwonawo-brązową skórką, słodki w smaku i doskonały na przetwory.

FIGI po 11 miesiącu

Owoce, które znamy, nie są tak naprawdę owocami. To owoc rzekomy, który powstał w wyniku rozrośnięcia osi kwiatostanu. Wewnątrz niego znajdują się prawdziwe owoce, które ze względu na swój niewielki rozmiar potocznie nazywa się nasionami. Owoc rzekomy, czyli nasza figa, ma kształt gruszki o zielonej, brązowej lub fioletowej barwie. Jest jadalna zarówno na surowo jak i po przetworzeniu. Świeże figi zawierają od 12 do 25% glukozy i fruktozy, witaminy C i z grupy B oraz karoten. Są bardzo bogate w sole mineralne, zawierają m.in.: potas, wapń, magnez i fosfor.Suszone figi powinny zawierać nie więcej niż 23% wody, to zapewnia im odpowiednią trwałość, nawet przez okres 2 lat.Suszone figi dzięki zawartości glukozy i fruktozy dostarczają około 290kcal w 100g. Figa jest najlepszym źródłem wapnia spośród wszystkich produktów roślinnych, gdyż 100g tego owocu dostarczą tyle wapnia, ile jedna szklanka mleka. Figi należy traktować jako bardzo korzystne, ale jedynie uzupełniające źródło wapnia dla dzieci oraz kobiet w okresie menopauzy. Figi charakteryzują się najwyższą wśród suszonych owoców zawartością błonnika pokarmowego, dzięki czemu mogą odgrywać ważną rolą w zapobieganiu nowotworom jelita grubego i piersi, a także przyczyniać się do obniżania poziomu cholesterolu we krwi. Ze względu na zawartość enzymu rozkładającego białko, figi są pomocne przy niestrawnościach, natomiast dzięki ich zdolności do alkalizowania organizmu, mogą ułatwić "rzucenie palenia". Figi występują w różnych odmianach. Ciemnofioletowe są spożywane na surowo, jasnozielone najczęściej się suszy. Nabierają wtedy charakterystycznej, bursztynowej barwy.

GREJFRUT po 12 miesiącu
Duże, żółte lub żółto-czerwone owoce, zebrane w grona, mają soczysty, słodko-kwaśny i lekko gorzkawy miąższ. Cenione za walory smakowe i dietetyczno-zdrowotne, spożywane są na surowo lub w postaci soku. Niskokaloryczne, zawierają związki potasu, wapnia, żelaza, magnezu, fosforu i cynku, niewielkie ilości witamin z grupy B oraz dość dużo witaminy C. Składniki zawarte w grejpfrutach przyspieszają przemianę materii, regulują trawienie i poziom cholesterolu we krwi oraz zapobiegają powstawaniu zmian miażdżycowych w układzie krążenia.

GRUSZKA po 7 miesiącu

Świeża gruszka to ok. 85 % wody, średniej wielkości owoc ma 60 kalorii. Ze składników mineralnych najwięcej zawiera potasu, ale także jest bogata w fosfor, wapń, magnez, sód, chlor, cynk, miedź, żelazo, jod oraz kwas jabłkowy i pektyny. Zawiera także witaminę A, B1, B2, B5, C i PP. Owoce gruszy są bardzo zdrowe i wbrew panującej opinii, nie są ciężkostrawne, mogą je jeść nawet osoby z wrażliwym żołądkiem, muszą jedynie pamiętać, by najpierw bardzo dokładnie pogryźć każdy kawałek. Ze względu na dość dużą zawartość błonnika i pektyn regulują pracę przewodu pokarmowego. Sok ze świeżych owoców ma dość silne właściwości moczopędne i polecany jest w leczeniu kamicy moczowej. Jedzenie gruszek zalecane jest także podczas zapalenia dróg moczowych. Kompot z suszu, jest stosowany jako lek w przeziębieniach z gorączką i kaszlem oraz w biegunkach.

JABŁKO po 6 miesiącu

Jabłka są owocami niskokalorycznymi -100 g to tylko 30-50 kalorii. Najcenniejsze w jabłku jest to, że zawiera ponad dwadzieścia różnego rodzaju składników mineralnych i witamin takich, jak:

- witamina C - która wspiera system odpornościowy,

- witamina A,

- magnez skutecznie wzmacniający układ nerwowy,

- potas  obniżający ciśnienie,

- wapń i krzem, które korzystnie wpływają na włosy i paznokcie.

- błonnik w postaci pektyn, które działają jak miotła i wymiatają toksyny z naszego układu pokarmowego, regulują florę bakteryjną, neutralizują substancje toksyczne, pomagają obniżyć poziom „złego" cholesterolu i odgrywają istotną rolę w zapobieganiu i leczeniu miażdżycy

- garbniki zawarte w jabłkach dezynfekują przewód pokarmowy, regulują trawienie i zapobiegają nadmiernej fermentacji w jelitach.

Jabłko także uważane jest za wielkiego przyjaciela serca, ponieważ działa wzmacniająco na jego mięsień. Jedzenie jabłek zapobiega także wielu chorobom: nadciśnieniu tętniczemu, nowotworom jelita grubego, miażdżycy i sklerozie. Rajski owoc także „myje zęby" i jeżeli nie mamy możliwości umycia zębów w danej chwili, zjedzmy wtedy jabłko, a pektyny na pewno nie dopuszczą do rozwoju bakterii w jamie ustnej.         

JAGODY po 6 miesiącu
W 100 gramach jagód znajduje się ok. 40 kalorii, nasz organizm dostaje w prezencie także naturalne związki mineralne takie, jak: soda, wapń, żelazo, miedź, fosfor i siarka. Z kolei nasze komórki będą bogatsze o witaminy A, B1, B2, C i PP. Czarne jagody zaleca się jadać bez cukru, a diabetykom w szczególności, gdyż jagoda zawiera wakcyninę - jest to substancja, która działa podobnie jak insulina. W pewnym stopniu leczy, więc cukrzycę, gdyż obniża poziom cukru we krwi. Jagoda jest polecana także w przypadkach problemów z zaparciami, owoce w formie nieprzetworzonej i w postaci dżemu działają łagodnie przeczyszczająco. Z kolei suszone jagody, w postaci herbat oraz skoków, wywołują skutek zupełnie przeciwny, bywa nawet, że leczą biegunki. Sok z jagód uszczelnia i zabezpiecza tkanki przed wchłanianiem się toksyn, uspokaja trzewia, zwalnia ruch robaczkowy jelit, zobojętnia szkodliwe produkty rozkładu pokarmu, jest nie do zastąpienia, jeżeli chodzi o pomoc przy zatruciach pokarmowych. Jagoda także poprawia krążenie krwi, uznawana jest nawet za naturalną viagrę, a także oczyszcza organizm z nadmiaru cholesterolu i chroni przed pylicą.  

JEŻYNY po 9 miesiącu

Krzew znany również pod nazwą ożyna i ostrężyna rośnie głównie na półkuli północnej. Kolczaste krzewy można spotkać na obrzeżach lasów i leśnych polanach, a także w dzikich zaroślach. Krzew znany również pod nazwą ożyna i ostrężyna rośnie głównie na półkuli północnej. Kolczaste krzewy można spotkać na obrzeżach lasów i leśnych polanach, a także w dzikich zaroślach. Jeżyny zawierają dużo witaminy C.

KIWI po 8 miesiącu

Miąższ owocu jest bogaty cukry - głownie glukozę i fruktozę, w witaminy: C, D, z grupy B, kwas cytrynowy i karoteny. Zaletą kiwi jest, iż nawet po 6 miesiącach przechowywania  pozostaje w nim 90% witaminy C. 100 g owocu dostarcza 40 kalorie. Miąższ zawiera także aktynidynę - enzym rozkładający białka. Z tego powodu nie należy przygotowywać  koktajli mlecznych z kiwi, bo owoc spowoduje, iż będzie on gorzki.

MALINY po 7 miesiącu

Soczyste i aromatyczne owoce złożone z drobnych pestkowców dostarczają znacznych ilości witaminy C. Zawierają błonnik, prowitaminę A, witaminy B1, B2, B6, PP, cukry, pektyny, kwasy organiczne (jabłkowy, cytrynowy i salicylowy), sole wapnia, żelaza, fosforu i miedzi. Liść krzaku owocowego, zawiera dużą ilość witaminy C (300 mg%), garbniki, kwasy organiczne oraz śluzy. Liście malin, zebrane w czasie ich kwitnienia i wysuszone w cieniu zawierają garbniki, kwasy organiczne i sole mineralne. Zawarte w liściach substancje maja właściwości przeciwzapalne, przeciwbakteryjne. Od dawna polecane w przypadkach biegunek, nieżytów przewodu pokarmowego, kolek jelitowych, przy bólach narządów rodnych. Medycyna tybetańska polecała liście maliny jako skuteczny środek w nerwicach, infekcjach przewodu pokarmowego i układu oddechowego.
Dzika malina ma słodkie, aromatyczne, delikatne owoce. Malina uprawiana ma dorodniejsze owoce o słabszym aromacie. Maliny jada się na surowo, robi z nich soki, konfitury, galaretki. Sok lub herbata z owoców malin od dawna znane są ze swego działania napotnego i stosowane przy przeziębieniach, grypach i anginach.

MANDARYNKA po 12 miesiącu

Owoce mandarynki są spożywane na surowo, a ich cząstki są puszkowane. Zawierają one około 87% wody, 8% cukrów, 0,9% białka,1,9% błonnika, dużo witaminy C (30 mg/100 g), witaminę A i z grupy B, kwas foliowy a także potas, wapń, fosfor, magnez. sód, żelazo i cynk. 100 g owocu dostarcza 40 kilokalorii. Cechą charakterystyczną dla mandarynki jest łatwe oddzielanie się skórki od segmentów miąższu.

MANGO po 8 miesiącu

Owoc mango ma dużą wartość odżywczą - zawiera m.in. błonnik, białko, potas, magnez, sód, witamy: C, A, B1, B2 i PP.  Wartość energetyczna 100 g to tylko, 60 kcal. Mango w połączeniu z mlekiem lub z alkoholem może wywołać kłopoty żołądkowe. Jeść z umiarem powinny go również osoby podatne na alergie, gdyż mango może wywołać uczulenie objawiające się puchnięciem warg i wysypką.

MELON po 8 miesiącu

Melony zawierają ok. 16% cukrów, witaminę C, P, kwas foliowy, żelazo, wapń, karoteny, pektyny, sole mineralne i aż 95% wody. Są stosowane jako środki dietetyczne i witaminowe. Działa odświeżająco, lekko przeczyszczająco, moczopędnie, regenerująco.

MORELA po 7 miesiącu

Morele są nie tylko smaczne, ale również zdrowe. Są bogate w witaminę A, B, C i PP, mają dużo żelaza, fosforu, potasu. Dzięki znacznej zawartości żelaza, morele powinny stanowić ważny składnik diety osób cierpiących na niedokrwistość. Zalecane są również jako składnik diety w chorobach sercowo- naczyniowych.

NEKTARYNKA od 9 miesiąca

Siostra brzoskwini, z gładką skórką bez charakterystycznego meszku. Skład i właściwości obu owoców są podobne. Nektarynki zawierają dużo beta karotenu, potas, fosfor, wapń, witaminę C. W diecie dziecka od 9. miesiąca życia.

PAPAJA w 11/12 miesiącu

To owalny (kształtem przypominający gruszkę) słodki owoc - gdy dojrzeje, jego barwa zmienia się z zielonej na ciemnożółtą lub pomarańczową. Jadalna jest skórka, miąższ i nasiona. Papaja jest bogata w witaminy (A, C, E, z grupy B, beta-karoten) i minerały (cynk, potas, magnez, żelazo). Można ją jeść na surowo, w dżemach, jogurtach, bywa też kandyzowana i konserwowa. Papaję można podać dziecku w 11.-12 miesiącu życia.

POMARAŃCZA po 12 miesiącu

Pomarańcza to rzeczywiście niezwykle zdrowy owoc zawiera witaminy C, P, A, B1 i B2 i sole mineralne potrzebne naszemu organizmowi do prawidłowego funkcjonowania. Dlatego też była swego czasu cennym lekarstwem - szczególnie dla osób cierpiących na szkorbut.

PORZECZKI: BIAŁA, CZERWONA I CZARNA po 9 miesiącu

Bogate w witaminę C, zwłaszcza porzeczka czarna. Zawierają pektyny, garbniki i antocyjany oraz składniki mineralne, w tym bor i jod, a także związki żelaza, fosforu, wapnia i magnezu. Świeże owoce porzeczek mogą być przydatne w leczeniu awitaminoz i niedoborów witamin w przebiegu ciężkich chorób. Większą wartość odżywczą i dietetyczną mają porzeczki czarne o specyficznym smaku i zapachu. Porzeczki czarne zawierają znaczne ilości witaminy C (do 400 mg w 100 g), która jest bardzo dobrze przyswajana dzięki obecności witaminy P (rutyny). Czarne porzeczki znajdują zastosowanie w chorobach układu pokarmowego w postaci naparów, odwarów, soków i kisieli. Są cenne w przeziębieniach i stanach z osłabionymi procesami obronnymi organizmu, w stanach zapalnych śluzówki jamy ustnej, w krwawieniach z dziąseł i przewodu pokarmowego, w biegunkach, nieżytach dróg moczowych, kamicy nerkowej, miażdżycy i chorobach reumatycznych. Liście porzeczek zawierają olejek eteryczny, garbniki, kwasy organiczne i sole mineralne, głównie związki boru i magnezu, mają właściwości moczopędne. Garbniki zawarte w liściach mają właściwości przeciwzapalne i ściągające. Odwary z liści czarnej porzeczki mogą być wykorzystywane w leczeniu biegunek lub, zewnętrznie, w leczeniu chorób skóry.

POZIOMKI po 12 miesiącu

Owoce poziomki leśnej są małe i bardzo aromatyczne, ogrodowej - znacznie większe, jednak o słabszym zapachu. Cechują się niską wartością kaloryczną 100g to 36 kcal. Najlepsze na surowo, przetwarzane również na dżemy i konfitury. Zawierają ok. 10% cukrów, witaminy C, P, K, karotenoidy, antocyjany, sole żelaza, fosforu, wapnia i siarki, a także kwas cytrynowy, jabłkowy, winowy, szczawiowy, chinowy i w małych ilościach kwas salicylowy. Medycyna ludowa polecała owoce poziomki jako lek w przypadkach kamicy moczowej. Zmiażdżone owoce były polecane do robienia okładów w przypadkach chorób skórnych. Liście poziomki zawierają garbniki pirokatechinowe, flawonoidy, kwasy organiczne i sole mineralne. Związki czynne zawarte w liściach zwiększają ilość wydalanego moczu i szkodliwych produktów przemiany materii, co zapobiega rozwojowi kamieni moczowych.

RABARBAR po 12 miesiącach

Warzywo o zastosowaniach typowych dla owocu - jako baza kompotów, dodatek do ciast, soków, dżemów. Traktujmy go jako sezonowy przysmak, ale spożywajmy ostrożnie. Zawarty w nim kwas szczawiowy wiąże i usuwa wapń z organizmu, sprzyja także odkładaniu kamieni nerkowych. Osoby z chorobami nerek i niemowlęta powinny się rabarabaru wystrzegać.

RODZYNKI po 8 miesiącu

Suszone owoce winogron zawierają witaminy z grupy B, usprawniające procesy metaboliczne układu nerwowego, obecność potasu sprawia, że mogą mieć znaczenie w obniżaniu ciśnienia krwi. Zaletą suszonych winogron jest obecność znacznej ilości antyoksydantów chroniących przed chorobami układu sercowo-naczyniowego. Połączenie błonnika pokarmowego i kwasu winowego, z których ten ostatni zawarty jest w tak dużej ilości tylko w rodzynkach i winogronach, pozwala na stworzenie w jelicie grubym odpowiedniego środowiska dla rozwoju korzystnej flory bakteryjnej, co w efekcie może mieć duże znaczenie w zapobieganiu raka jelita grubego. Rodzynki dostarczają około 270kcal w 100g produktu.

ŚLIWKI po 8 miesiącu

Owoce śliwy - wydłużone lub kuliste pestkowce, zielone, żółte lub fioletowe - są bogate w witaminy, szczególnie w prowitaminę A, witaminy z grupy B i niewielkie ilości witaminy C. Zawierają cukry, pektyny, sole wapnia, fosforu, żelaza i magnezu. Surowe śliwki zawierają sporo składników odżywczych, są przy tym niskokaloryczne - 100 g to zaledwie 45 kcal.

Najbardziej popularnymi w Polsce odmianami śliwek są:
Węgierki - podłużne, soczyste i pachnące, o ciemnofioletowej skórce, zwartym, żółtozielonym miąższu i o delikatnie cierpkim smaku. Z dojrzałych owoców łatwo usuwa się pestki. Smakują wyśmienicie na surowo, nadają się do ciast, knedli, dań mięsnych i na powidła.
Stanley - o dużych, jajowatych owocach, ciemnogranatowej skórce z intensywnym fioletowym nalotem. Miąższ zielonkawożółty.
Renklody - mają żółtą, zieloną lub czerwoną skórkę i odpowiadający im kolorem miąższ. Są bardzo słodkie, ale czasami bywają lekko kwaskowate. Ze względu na zwarty miąższ, usunięcie pestek bywa kłopotliwe. Nadają się na kompoty.
Opal - śliwki wcześnie dojrzewające. Mają bardzo słodki, soczysty miąższ, który łatwo oddziela się od pestki. Owoce mogą mieć kolor ciemnoczerwony lub fioletowy.
Mirabelki - małe, ciemnozłote, śliwki o dość kwaśnym i cierpkim smaku. Nadają się natomiast na przetwory - podczas długiego smażenia zachowują ciekawy kolor, cudowny aromat i większość składników odżywczych.

SUSZONE ŚLIWKI po 8 miesiącu

Jednym z najważniejszych składników suszonych śliwek oprócz związków mineralnych, jest błonnik pokarmowy oraz antyoksydanty. Stwierdzono, że jednoczesne występowanie tych związków aktywuje wiek procesów fizjologicznych odpowiedzialnych za właściwą kondycję zdrowotną organizmu. W efekcie mają one korzystny wpływ na regulację metabolizmu glukozy, zapobiegają chorobie wieńcowej i nowotworom oraz są odpowiedzialne za prawidłową budowę kości. Suszone śliwki neutralizują nadmiar wydzielanych kwasów trawiennych, działają pobudzająco na ruchy perystaltyczne jelit - zapobiegają zaparciom, przeciwdziałają zatruciom, mogą również zapobiegać miażdżycy. Suszonym śliwkom przypisuje się zdolność hamowania osteoporozy w okresie menopauzy, dzięki połączeniu związków pobudzających przyswajanie składników mineralnych. Kobietom w wieku przed menopauzalnym zaleca się spożywanie około 90g suszonych śliwek dziennie, bowiem pobudzają one metabolizm estrogenów oraz podnoszą poziom dobrego cholesterolu (HDL) we krwi, co chroni przed zawałem, którego ryzyko drastycznie wzrasta w okresie menopauzy. Bogate w błonnik suszone śliwki ułatwiają spalanie tłuszczu. Na zawarte w śliwkach pektyny nasz organizm bardzo szybko reaguje uczuciem sytości. Suszone owoce idealne dla łasuchów - zamiast zajadać się czekoladkami, lepiej sięgnąć po słodkie i smaczne suszone owoce, a po kilku kęsach i tak już więcej nikt niczego w siebie nie „wciśnie". Dzięki zawartości sorbitrolu suszone śliwki doskonale utrzymują wilgoć, dzięki czemu są nieocenionym składnikiem ciast, mięs oraz sałatek, nadając im pożądaną wilgotność i przedłużając trwałość wypieków.

TRUSKAWKA po 10 miesiącu

Truskawki są skarbnicą dobroczynnych substancji. Posiadają pektyny, obniżające poziom cholesterolu i neutralizujące substancje toksyczne, a także bakteriobójcze substancje - fitocyny. Są bogate w garbniki, kwasy organiczne, witaminy; C, B1, A, kwas foliowy, sole żelaza, fosforu, wapnia, magnez, manganu, jodu i kobaltu. Truskawka posiada także kwas elegonowy, który neutralizują substancje rakotwórcze Truskawki mają niską wartość kaloryczną 100g to tylko 34 kcal. Truskawki oczyszczają przewód pokarmowy, regulują wydzielanie żółci oraz chronią przed miażdżycą. Działając moczopędnie wspomagają pracę nerek i pomagają w usuwaniu kwasu moczowego. Poprawiają trawienie szczególnie tłuszczu i białka. Polecane w dietach odchudzających, w niedokrwistości z niedoboru żelaza. Właściwości moczopędne truskawek mogą być wykorzystywane w leczeniu kamicy moczowej. Zmniejszają ciśnienie i pomagają obniżyć poziom złego cholesterolu.

WINOGRONA po 8 miesiącu

Winogrona działają upiększające na cerę, nadając jej świeży i wyrazisty wygląd. Systematyczne jedzenie tych owoców w czasie upałów czy podczas przebywania w dusznym pomieszczeniu nawadnia organizm i wzbogaca go w cenne składniki mineralne. Są bogate w cukry (aż do 20%), zawierają pektyny, witaminy C, B1, B2, B6, B12, PP, duże ilości soli potasu, wapnia, fosforu, magnezu, manganu i kobaltu, kwasy organiczne: mrówkowy, cytrynowy, jabłkowy, winowy i glikozydy.
Winogrona zawierają sporo potasu, który wykazuje właściwości obniżające ciśnienie krwi. Poleca się, więc spożywanie winogron osobom z nadciśnieniem jako uzupełnienie leczenia farmakologicznego. Są też one cennym dopełnieniem diety osób zażywających leki odwadniające, które powodują często dużą utratę tego cennego pierwiastka. Polecane są chorym na serce, nerki i wątrobę. Również dzięki zawartości potasu winogrona poprawiają dotlenienie mózgu, a tym samym zwiększają chłonność umysłu.Wykazują one właściwości moczopędne. Odkwaszają organizm i regulują przemianę materii. Nawet najkwaśniejsze winogrona działają alkalizująco, dzięki czemu przeciwdziałają zakwaszaniu organizmu, które może powodować dieta z dużą ilością mięsa, a zbyt małą - owoców, warzyw i mleka. Objawy przewlekłego zakwaszenia u zdrowych osób to uczucie ciągłego zmęczenia, nieustępującego po odpoczynku, bóle głowy, niezdrowa cera, skłonność do chorób skóry.
Spożywanie winogron poleca się osobom cierpiącym na zaparcia. Dzięki zawartości błonnika owoce te poprawiają perystaltykę jelit. Regulacja pracy przewodu pokarmowego sprzyja również zachowaniu szczupłej sylwetki. Winogrona oczyszczają organizm, ponieważ zawarte w nich składniki biorą udział w usuwaniu produktów przemiany materii. Pobudzają wydzielanie soków trawiennych, zmniejszają fermentację jelitową i działają żółciopędnie. Winogrona są polecane w niektórych chorobach nerek, gdyż zawierają mało białka, soli kuchennej, a dużo węglowodanów. Zawierają rzadki pierwiastek - bor, który sprzyja utrzymaniu na odpowiednim poziomie estrogenów (hormonów żeńskich) u kobiet po menopauzie. Z kolei estrogeny regulują proces wchłaniania wapnia i dzięki temu chronią przed osteoporozą Hormony te wykazują działanie ochronne przed chorobą niedokrwienną serca. Zawarte w winogronach flawonidy nie dopuszczają do utleniania niebezpiecznego dla zdrowia cholesterolu LDL i chronią przed niekorzystnym procesem przyspieszającym rozwój miażdżycy tętnic. Flawonoidy znajdują się w pestkach, skórkach i szypułkach winogron i podczas fermentacji przechodzą do wina.

WIŚNIA po 9 miesiącu

Zawiera duże ilości kwasów owocowych, pektyny, mangan, żelaza, wapnia i jodu. Jest dobrym źródłem potasu i dość dobrym źródłem witaminy C. Ponad to zawiera witaminę K, beta karoten i błonnik. Wiśnie stabilizują pracę serca i chronią przed chorobami układu krążenia. Zawierają substancje, które zapobiegają powstawaniu nowotworów. Oczyszczają organizm ze zbędnych produktów przemiany materii. Zalecane są niejadkom, bo poprawiają apetyt.

WIÓRKI KOKOSOWE po 12 miesiącu

Biała wyściółka skorupy orzecha kokosowego starta na wiórki. W regionach, gdzie powszechnie uprawia się palmę kokosową, wiórki dodawane są do wielu dań i traktowane jako jedno z głównych źródeł dobrze przyswajalnego białka oraz kalorii. My stosujemy je raczej jako dodatek do ciast, kremów, lodów, a w zdrowszej wersji jako składnik mieszanek typu muesli. Wiórki mogą odmienić smak zwykłej owsianki czy kaszki manny. Warto je mieć w kuchni zawsze pod ręką.

WARZYWA

Nieocenione źródło witamin, minerałów, przeciwutleniaczy i innych cennych aktywnych związków oraz błonnika. Najlepsze są świeże lub krótko gotowane na parze. W naszej diecie powinny się pojawiać pięć razy dziennie w niewielkich porcjach (zamiennie z owocami), by organizm otrzymywał stałe dostawy niezbędnych dla zdrowia składników.

BAKŁAŻAN po 10 miesiącu

Świeży owoc ma średnia wartość odżywczą. 100 g owocu dostarcza 25 kalorii. Zawiera około 90% wody, niewiele białka i tłuszczu, około 2 % cukrów (głównie glukoza i fruktoza), karoteny, sole mineralne - dużo potasu, wapń i żelazo, witaminę E, z grupy B i  witaminę C (4 mg/100g). Niedojrzałe bakłażany zawierają solaninę. Jest ona trującą substancją, dlatego owoce można spożywać dopiero, gdy całkowicie dojrzeją.

BOTWINA po 12 miesiącu

Młode buraki z liśćmi, pyszne warzywo wiosenno-letnie. Robi się z niej zupę na ciepło (tzw. botwinkę z włoszczyzną i ziemniakami doprawioną śmietaną, koperkiem i cytryną) lub chłodnik (na bazie zsiadłego mleka, kefiru lub maślanki, ew. kefiru zmieszanego z jogurtem naturalnym z dodatkiem szczypiorku, rzodkiewki, ogórka świeżego, soli, pieprzu). Pod obiema postaciami może zagościć w menu rocznego dziecka, pod warunkiem że maluch nie jest uczulony na któryś ze składników zupy.

BÓB po 10 miesiącu

Jego owoce to sporych rozmiarów strąki, w których kryje się od 2 do 5 nerkowatych nasion. Najczęściej mają one kolor jasnozielony lub bladożółty. I to właśnie nasiona stanowią prawdziwy przysmak. Bób smakuje najlepiej ugotowany w osolonej wodzie z odrobiną masła. Można również używać gotowanego bobu jako dodatku do zup i sałatek. Zawiera dużą ilość białka, błonnika, węglowodanów, tłuszczów oraz witamin: B1, B2, PP, C i prowitamniny A. Zawiera ponadto: wapń, fosfor, żelazo, magnez i karoten. Niestety jest ciężkostrawny, kaloryczny i może powodować wzdęcia brzucha, dlatego nie należy spożywać go w zbyt dużej ilości.

BROKUŁ po 6 miesiącu

Brokuł, czyli „broccoli italiana",  jest warzywem zasobnym w witaminy A, C, B1, B2, PP oraz sole mineralne takie, jak: wapń, żelazo, fosfor, magnez, siarka i potas. Jest również bogaty w białko i beta - karoten (ma go więcej, niż marchewka). Skutecznie przeciwdziała rozwojowi nowotworów - dzięki selenowi można się ustrzec raka prostaty, a sulforafan walczy z bakteriami odpowiedzialnymi za rozwój wrzodów i raka żołądka. Składnik ten jest również dobry dla oczu, ponieważ neutralizuje szkodliwe skutki promieniowania ultrafioletowego. Pamiętajmy także, iż 100g. brokułów to tylko 36 kalorii.

BRUKSELKA po 6 miesiącu

Zaliczana jest do warzyw o dużej wartości odżywczej. Zawiera najwięcej białka ze wszystkich kapustnych (4,4%) oraz sód, potas, magnez, wapń, mangan, żelazo, miedź, cynk, fosfor, chlor, jod, karoten, witaminę E, K, B1, B2, B6, C, kwas nikotynowy i pantotenowy, biotynę, kwas foliowy. Jest kwasotwórcza, więc nie należy zestawiać jej z daniami mącznymi.

BURAK po 7 miesiącu

Buraki są pożywne i lekkostrawne, zawierają duże ilości związków cukru, pektyn, karotenoidów, antocyjanów, kwasów organicznych (jabłkowego, cytrynowego i szczawiowego), witamin (najwięcej C, B2 i prowitaminy A) oraz związków mineralnych, w tym związków wapnia, żelaza, potasu, sodu, i magnezu. Buraki maja właściwości zasadotwórcze. Witaminy z grupy B, witamina C oraz prowitamina A znajdują się również w młodych liściach i ogonkach buraka, z których gotuje się zupę - botwinę. Ze względu na dużą zawartość błonnika korzeń buraka jest dobrym środkiem regulującym pracę przewodu pokarmowego i przeciwdziałającym zaparciom. Burak ma również zastosowanie przy leczeniu niedokrwistości wynikającej z braku żelaza, anemii oraz nadciśnienia tętniczego. Buraki są wskazane przy nerwicach i odwapnieniu organizmu. Buraki nie są wskazane przy cukrzycy.

Barszcz. Wspaniała, smaczna, zdrowa zupa. A właściwie zupy, bowiem pod nazwą barszcz kryją się zupełnie różne smaki. W każdym domu stosuje się trochę inne receptury, przyprawy i sztuczki, by barszcz przypominał ideał zapamiętany w dzieciństwie. Ogólne zasady jednak są następujące. Klasyczny czerwony barszcz gotuje się z na wywarze warzywnym (warzywno-mięsnym lub warzywno-grzybowym) z buraków. Można go podawać z tartymi burakami lub czysty, z pierogami, uszkami albo gotowaną fasolą. Barszcz ukraiński to zupa z dużą ilością warzyw (tych wchodzących w skład włoszczyzny, z dodatkiem fasoli, ziemniaków, buraków, czasem cebuli), doprawiona pomidorami lub koncentratem pomidorowym, najczęściej zabielana. Barszcz biały jako jedyny nie zawiera buraków. To właściwie ta sama zupa co klasyczny żurek, z tym że do jego przygotowania używa się zakwasu z mąki białej (żur powstaje z zakwasu żytniego). Można go przygotować na smaku z wędzonego boczku, białej kiełbasy, grzybów, na zwykłym wywarze mięsnym lub warzywnym. Barszcz biały wymaga przyprawienia czosnkiem i majerankiem, a można go jeść z ziemniakami, jajkiem lub białą kiełbasą. Wszystkie odmiany barszczu zawierają sporo witamin, minerałów, a jeśli zupa jest podawana z warzywami, wzbogaca dietę także o błonnik. Dla całej rodziny najlepiej gotować zupy na wywarach warzywnych lub wodzie. Dzieciom (ale też dorosłym) lepiej oszczędzić tłustej wędzonki i kiełbasy lub (często alergizującego) wywaru z mięsa i kości.

CEBULA po 9 miesiącu

Oprócz walorów smakowych, cebula zawiera także wiele cennych substancji, takich, jak: białka, cukry, potas, wapń, fosfor, żelazo, fluor, siarka, witaminę. C, witaminy z grupy B, kwas pantotenowy i nikotynowy oraz karoten. Roślina ma silne działanie bakteriobójcze, obniża ciśnienie krwi i wywiera korzystny wpływ na pacę przewodu pokarmowego - pobudza apetyt i wspomaga trawienie. Cebula jest także źródłem kwercetyny, bardzo silnej substancji antyutleniającej, która redukuje nadmiar wolnych rodników tlenu (powstających w szczególnie dużych ilościach podczas procesu spalania tłuszczów nasyconych), a co za tym idzie, zapobiega zagrożeniom nowotworowym. Ponadto cebula zmniejsza lepkość krwi, podnosi poziom korzystnego cholesterolu HDL, zapobiega powstawaniu w naczyniach krwionośnych płytek miażdżycowych oraz obniża poziom cukru we krwi. Ma również silne działanie moczopędne, a poza tym rozpuszcza i eliminuje mocznik - dlatego jest doskonałym środkiem leczącym reumatyzm, artretyzm i skazę moczanową. Cebula jest niskokaloryczna 100g cebuli surowej to tylko 50 kalorii, ale za to dość ciężkostrawna. Szczególnie zaś ta smażona długo zalega na żołądku. Najzdrowsza i najlepiej tolerowana przez organizm człowieka jest cebula surowa, pod warunkiem jednak, że zostanie dokładnie pogryziona. Nie powinno się jednak łączyć cebuli z octem, ponieważ kwas octowy utrudnia jej trawienie.

CUKINIA po 6 miesiącu

Cukinia zawiera mnóstwo witaminy A oraz witaminy B1, B2, PP,C i soli mineralnych min.: wapń, fosfor, żelazo, magnez. Jest niskokaloryczna 100 g to tylko 15 kcal. Działa odkwaszająco i wpływa korzystnie na proces trawienia. A to jeszcze nie wszystkie zalety tego warzywa - warto wiedzieć, że w jego owocach nie odkładają się metale ciężkie.

CZOSNEK po 10 miesiącu

Specyficzny, ostry zapach czosnek zawdzięcza olejkowi lotnemu, którego głównym składnikami są: alliina i enzymy, które po roztarciu czosnku przeistaczają się w bakteriobójczą alliicynę. Inne wartościowe substancje, które kryje w sobie czosnek to: białka, cukry, witaminy A, B1, B2, C , pektyny, związki magnezu, selenu, cynku, wapnia, fosforu i organiczne związki siarki, którym zawdzięcza intensywny zapach i silne właściwości bakterio- i grzybobójcze. Czosnek stosowany jest jako skuteczne antidotum na wiele dolegliwości. Jest pomocny przy wzdęciach i zwalczaniu pasożytów przewodu pokarmowego, zwiększa wydzielanie soku żołądkowego, działa żółciopędnie i przeciwskurczowo w schorzeniach żołądka i jelit, reguluje florę bakteryjną w organizmie. Czosnek jest silnym środkiem przeciwmiażdżycowym i obniżającym ciśnienie tętnicze. Spożywanie 2-3 ząbków czosnku dziennie zmniejsza ryzyko zawałów. Substancje czynne zawarte w ostrym olejku eterycznym o charakterystycznym zapachu działają jak antybiotyk i aktywizują komórki. Poza tym działa tonizująco i odmładzająco, łagodzi podrażnienia wywołane ukłuciami owadów, ale w razie zbyt długiego stosowania może spowodować egzemę. Większe ilości czosnku mogą powodować wzdęcia. Nadmierne spożywanie czosnku może również mieć niekorzystny wpływ na mięsień wątroby, u niektórych osób wywoływać nawet reakcje alergiczne. Aby usunąć nieprzyjemny zapach zaraz po zjedzeniu czosnku należy wypić mleko, albo żuć liście pietruszki, ruty, bądź palone ziarenko kawy.

DYNIA po 6 miesiącu

Dynia bogata jest w  białko, witaminy: A, B1, B2, B6,PP i C, zawiera dużo wapnia, żelaza, magnezu, fosforu, potasu. Owoc, pomimo, iż sam brzuchaty, należy do niskokalorycznych. Przeciętnie 100g dyni dostarcza zaledwie ok. 15 kalorii. Dynia działa odkwaszająco na organizm. Dynia ma cenne właściwości dietetyczne i jest szczególnie polecana chorym z miażdżycą i nadciśnieniem tętniczym oraz ludziom z obrzękami na tle niedomogi serca i w niewydolności nerek oraz w chorobach wątroby, w cukrzycy i otyłości.

FASOLA po 10 miesiącu

Pod względem zawartości białka nasiona fasoli przewyższają najlepsze gatunki mięs (ok. 22 g w 100 g, podczas gdy wołowina - 12,5 g w 100 g). To cenne warzywo zawiera m.in.: sód, potas, magnez, wapń, żelazo, fosfor, fluor, chlor, kwas nikotynowy, witaminy: B1, B2, B6, C. Puree z nasion fasoli może być cennym lekiem w przypadkach zapaleń błony śluzowej żołądka oraz w leczeniu otyłości. Strąki fasoli przyspieszają gojenie ran, mają właściwości moczopędne, obniżają poziom cukru we krwi oraz ciśnienie tętnicze.

FASOLKA SZPARAGOWA po 6 miesiącu

Fasolka szparagowa jest lekkostrawna, bogata w liczne składniki odżywcze. Zawiera min.: sód, potas, magnez, wapń, mangan, żelazo, miedź, cynk, fosfor, fluor, chlor, jod oraz witaminy: E, K, B1, B2, B6, C.

GROCH po 9 miesiącu

Groch zawiera dużo białka, jest bogaty w różnorodne składniki odżywcze: sód, potas, magnez, wapń, mangan, żelazo, miedź, fosfor, chlor, jod, karoteny, kwasy: nikotynowy, pantotenowy, foliowy; witaminy: E, C, B1, B2, B6.

GROSZEK ZIELONY po 6 miesiącu

Groszek zielony jest rośliną jednoroczną o wielu odmianach dość znacznie różniących się między sobą wielkością, smakiem, a także wartością odżywczą. Ziarna groszku są soczyste, delikatne, zielone, niemączyste, słodkie, lekko strawne i bardzo odżywcze. Zawierają m.in.: sód, potas, magnez, wapń, mangan, żelazo, kobalt, miedź, cynk, fosfor, fluor, chlor, jod, witaminy: E, B1, B2, B6, C. Groszek działa odkwaszająco na organizm, co wpływa na utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej.

KALAFIOR po 6 miesiącu

Kalafior jest zasadotwórczy, bogaty w sole mineralne: sód, potas, magnez, wapń, mangan, żelazo, miedź, cynk, fosfor, fluor, chlor, jod, witaminy K, B1, B2, B6 oraz witaminę C. 100 g kalafiora pokrywa dzienne zapotrzebowanie na tę witaminę.
Surowy kalafior ma większą wartość od gotowanego, ponieważ ten traci w wodzie około 75% witaminy C. Warto wiedzieć również, że 500g surowego kalafiora to 80 kalorii. Może być wykorzystywany w leczeniu chorób przewodu pokarmowego, w dietach przeciw zaparciom i dietach odchudzających.

KALAREPA po 7 miesiącu

Jest to bardzo cenne warzywo, o dużych wartościach odżywczych i smakowych. Najbogatszą w witaminy i sole mineralne częścią rośliny są młode liście, które pod względem wartości odżywczych znacznie przewyższają samą kalarepę, która m.in. zawiera: sód, potas, magnez, wapń, mangan, żelazo, miedź, fosfor, chlor, jod, karoteny, witaminy: B1, B2, B6, C; kwasy: nikotynowy, pantotenowy, foliowy, szczawiowy.

KAPUSTA BIAŁA po 6 miesiącu

Współcześni naukowcy odkryli, że roślina ta posiada ogromne ilości składników mineralnych. Znajdziemy w niej m.in. fosfor, mangan, miedź, potas, wapń, żelazo, sód oraz witaminy A, C, E i z grupy B. Do zalet kapusty należy również zaliczyć stosunkowo dużą zawartość siarki - pierwiastka, który korzystnie wpływa na wygląd włosów, cery i paznokci. Poza tym w kapuście stwierdzono obecność mniej znanych substancji, jak choćby goitryny, mającej wpływ na prawidłowe funkcjonowanie tarczycy, a także substancji, które zapobiegają rozwojowi nowotworów. Duża zawartość błonnika powoduje, że kapusta jest środkiem przeciwdziałającym zaparciom oraz pomocnym w dietach odchudzających. Co ciekawe roślina ta potrafi także regulować niewłaściwą temperaturę ciała. W przypadku zbyt wysokiej ciepłoty obniża ją, w przypadku zbyt niskiej - podwyższa.

KAPUSTA CZERWONA po 6 miesiącu

Warzywo to zawiera m.in.: sód, potas, magnez, wapń, mangan, żelazo, kobalt, miedź, cynk, fosfor, fluor, chlor, jod, karoteny, witaminy E, K, B1, B2, B6, C.

KAPUSTA PEKIŃSKA po 6 miesiącu
Zawiera wartościowe białko, witaminy: B1, B2, C i sole mineralne m.in.: sód, potas, magnez, mangan, żelazo, miedź, fosfor, fluor, karoteny.

KAPUSTA WŁOSKA po 6 miesiącu

Smakiem i wartością odżywczą przewyższa kapustę białą. Zawiera m.in.: sód, potas, magnez, wapń, mangan, fosfor, karoten, witaminę E, B1, B2, B6, C.

KUKURYDZA po 6 miesiącu

Kukurydza charakteryzuje się dużą wartością odżywczą, zawiera dużo węglowodanów, znaczne ilości prowitaminy A i witaminy E, dużo potasu (300 mg w 100 g), magnezu i fosforu. Zawiera niewielkie ilości białka. Ziarno kukurydzy dodaje się do sałatek i farszów, z mąki przyrządza mamałygę, placki i budynie. Z kukurydzy produkuje się też mączkę i kaszę kukurydzianą. Ogromna ich zaleta polega na tym, że nie zawierają glutenu.

MARCHEW po 5 miesiącu

Warzywo to bogate jest także w inne witaminy, m.in.: B1, B2, PP, K i C. Posiada również związki mineralne, takie jak: wapń, żelazo, fosfor, miedź, cynk, molibden, magnez, jod i przede wszystkim potas, którym ludzie dbający o urodę i sylwetkę zawdzięczają jędrne ciało, piękną cerę i karnację skóry. Francuzki twierdzą, że marchew to jeden z najtańszych i najlepszych kosmetyków. Zawiera duże ilości błonnika, który reguluje pracę przewodu pokarmowego, zapobiega zaparciom i nadmiernej fermentacji w jelitach. Sprzyja wydalaniu z organizmu produktów odpadowych przemiany materii, obniża poziom cholesterolu we krwi, ma działanie antymiażdżycowe. Korzeń marchwi jest cennym środkiem przy leczeniu cukrzycy, chorób związanych z niedoborem witaminy A. Ugotowana na papkę marchew wspomaga leczenie biegunek. Prowitamina A zawarta w marchwi zostaje bardzo szybko zamieniana w wątrobie na witaminę A, ta z kolei wspaniale działa na wzrok, szczególnie na widzenie w ciemnościach, zalecana jest także osobom pracującym przed monitorami. Prof. Dontewill z Hamburga, odkrył, że witamina A blokuje również działalność benzyprenu (związku rakotwórczego z dymu tytoniowego), przekształcając go w substancje nieszkodliwe dla zdrowia. Dlatego palacze powinni jadać marchewkę codziennie i to z nadwyżką. Lekarze ponadto zalecają picie soku z marchewki, ponieważ „przemywa" naczynia krwionośne, reguluje pracę żołądka, utrzymuje w zdrowiu wątrobę, wzmacnia paznokcie i włosy. Marchew to jeden z pierwszych po mleku pokarmów dla niemowlaków - ze względu na lekkostrawność i łatwe przyswajanie przez organizm. Warto też dodać, że marchew nie powoduje alergii. Marchew to warzywo, które szybko i łatwo wchłania różnego rodzaje toksyny z gleby. Dlatego trzeba zwracać uwagę, gdzie się marchewkę kupuje. Ponadto, jeśli do górnej części korzenia dochodziło światło słoneczne, istnieje duże prawdopodobieństwo, że wytworzyła się tam substancja toksyczna, solanina. Dlatego górną część marchewki zawsze obcinamy, zwłaszcza, gdy jest koloru zielonego.

OGÓREK po 10 miesiącu

Wartość odżywcza ogórków jest niewielka, lecz są cenne ze względu na smak i zawartość wielu związków o charakterze zasadowym, co korzystnie wpływa na trawienie i odkwasza organizm. Ogórki zawierają m.in.: sód, potas, magnez, wapń, mangan, żelazo, miedź, cynk, fosfor, fluor, chlor, jod, karoten, biotynę, witaminy: B1, B2, B6, B12, C; kwasy: nikotynowy, pantotenowy, foliowy, szczawiowy. Ze względu na zawartość silnie działającego enzymu askorbinazy, niszczącego witaminę C, nie należy zestawiać ogórków z warzywami bogatymi w tę witaminę. Dlatego amatorzy wiosennych kanapek z ogórkiem i pomidorem powinni wiedzieć, że to połączenie jest wyjątkowo niekorzystne wystarczy, że plasterek ogórka zetknie się z plasterkiem pomidora, a natychmiast pozbawi go całej witaminy C. Świeże ogórki są ciężkostrawne dla delikatnych żołądków, dla ułatwienia trawienia należy go wcześniej posolić i wydzielanego cennego soku nie usuwać. Ogórki kiszone, są łatwiej przyswajane. Ogórek ma właściwości oczyszczające organizm, działa odświeżająco, lekko przeczyszczająco i moczopędnie.

PAPRYKA po 9 miesiącu

Kuzynka ziemniaka i pomidora. Choć wrzucamy ją do jednego worka z warzywami, tak naprawdę jadalna część to owoc. Poszczególne odmiany (a tych jest mnóstwo) różnią się kształtem, smakiem - od łagodnych, wręcz słodkich, po bardzo pikantne, a także różne barwy: żółtą, pomarańczową, czerwoną, zieloną, a nawet brązową. Różnice w kolorach mają znaczenie nie tylko estetyczne, ale zmieniają też skład owocu. Bardzo wartościowa wydaje się czerwona papryka: ma mnóstwo beta-karotenu, likopen, dużo więcej witaminy C i potasu niż jej zielona siostra. Paprykę można podawać już dzieciom dziesięciomiesięcznym (na początek gotowaną i rozdrobnioną). To atrakcyjna przegryzka, składnik sałatek i ozdoba kanapek - chrupiąca, smaczna, soczysta. Uwaga: dzieciom nie wolno podawać papryki pikantnej!

PIECZARKI - 2/3 rok życia

Smaczne i aromatyczne grzyby. Te, które kupujemy na straganach i w sklepach, uprawia się w sztucznych warunkach przez cały rok. I lepiej pozostać przy hodowlanych, bowiem pieczarkę rosnącą w lesie niewprawny grzybiarz może pomylić z białymi odmianami muchomorów (muchomor wiosenny, jadowity, biała odmiana sromotnikowego - różnią się od dojrzałej pieczarki tym, że mają białe blaszki i białe zarodniki, pieczarka zaś brązowe). Zalety odżywcze pieczarek to spora zawartość potasu, fosforu, witamin B1, B2 i PP. Pieczarki najlepiej dusić z odrobiną wody - smażone na oleju chłoną go jak gąbka. Można je także po dokładnym umyciu i obraniu jeść na surowo, np. pokrojone w cienkie plasterki na kanapce z ciemnego chleba z odrobiną cukrowej cebuli, solą i pieprzem.

PIETRUSZKA po 6 miesiącu

Naciowa, z twardym, niejadalnym korzeniem, której liście wykorzystuje się do celów spożywczych. Jest o wiele bogatsza od korzeniowej w składniki odżywcze. Zawiera m.in.: sód, potas, magnez, wapń, żelazo, miedź, fosfor, fluor, chlor, karoten, witaminy: B1, B2, B6, C (dużo), kwas nikotynowy. Korzeniowa, z jadalnymi zarówno korzeniami, jak i liśćmi. Zawiera o wiele mniej tak cennego fosforu, w ogóle nie zawiera sodu, potasu, magnezu, wapnia, żelaza, miedzi, ma mniej witamin i białka.
Pietruszka ma właściwości moczopędne. Związki czynne zawarte w korzeniach zwiększają wytwarzanie śliny i soków trawiennych. Pietruszka może być wykorzystywana w leczeniu kamicy moczowej, przewlekłych infekcji dróg moczowych, w dnie i gośćcu. Ze względu na zawartość witaminy C, żelaza i potasu liście odgrywają korzystną rolę w łagodzeniu tzw. wiosennego zmęczenia.

POMIDOR po 10 miesiącu

Pomidory bogate są w witaminę A, B1, B2, C, PP, a także, w zależności od odmiany, posiadają witaminę D, E i K. Zawierają także: sód, potas, wapń, żelazo, miedź, fosfor, chlor, nikiel, kobalt, magnez i mangan. Swoją kwaskowatość zawdzięczają zawartości kwasu cytrynowego i jabłkowego. Są niskokaloryczne - ich główne składniki to węglowodany, błonnik i bardzo zdrowy cukier owocowy, (100g to tylko 15-20 kalorii). Zawarte w nich likopeny i betakaroteny zwiększają odporność i zmniejszają ryzyko zachorowania na choroby nowotworowe, a potas, magnez i sód wspomagają energetyczną przemianę materii. Mają działanie moczopędne i czyszczące oraz antytoksyczne. Zalecane osobom cierpiącym na cukrzycę, choroby nerek i serca, przeciwdziałają zaparciom. Od dawna żywieniowcy głoszą tezę, że szklanka soku pomidorowego pita codziennie zapewni zdrowie, urodę i młodość. Natomiast psychiatrzy twierdzą, że pomidory działają kojąco, uspokajają nerwy, bo zawierają sole bromu.

KONCENTRAT POMODOROWY. Rzadka rzecz, by produkt przetworzony miał godne uwagi zalety i był polecany do jedzenia. Pomidory warto jeść w każdej postaci, przede wszystkim na surowo, bo mają dużo witamin i minerałów, ale trzeba sięgać także po pomidorowe przetwory - przeciery, soki, sosy, keczup, koncentrat - bowiem zawierają one duże ilości likopenu, związku, który oprócz funkcji barwnika ma też działanie przeciwutleniające i jest słynny z zapobiegania nowotworom. Okazuje się, że likopen z pomidorowych przetworów wchłania się dużo lepiej niż ten z surowych pomidorów. Poza tym przez znaczną część roku świeże pomidory są drogie i niezbyt smaczne, dlatego warto pilnować, by dorośli i dzieci kilka razy w tygodniu mieli kontakt choćby z koncentratem pomidorowym.

POR po 7 miesiącu

Pory mają duże wartości smakowe i odżywcze. Dlatego polecane są szczególnie dla dzieci i młodzieży oraz osób prowadzących siedzący tryb życia. Podobnie jak cebula por zawiera dużo witaminy C, dość dużo węglowodanów, niewielkie ilości białka, olejek eteryczny, sole potasu, sodu, wapnia, żelaza, fosforu i siarki. Liście, oprócz witaminy C, dostarczają dość dużych ilości witaminy B1 i B2, PP i prowitaminy A. Por jest niskokaloryczny, pobudza łaknienie, poprawia trawienie, zwiększa ilość wydalanego moczu. Jest pomocny w leczeniu gośćca, miażdżycy, w stanach zmęczenia fizycznego i psychicznego, w zaburzeniach przemiany materii, w otyłości, kamicy moczowej oraz niektórych schorzeniach wątroby.

RZODKIEWKA po 12 miesiącu

Rzodkiewka zawiera, między innymi, witaminy z grupy C, PP, B1, B2, A oraz rozmaite związki mineralne, takie jak: sód, wapń, siarka, żelazo, magnez, miedź, fosfor, chlor. Duża ilość siarki w rzodkiewce bardzo dobrze wpływa na urodę, a szczególnie na bujność włosów. Zestawienie w jednym produkcie żelaza, miedzi i manganu może korzystnie wpływać na procesy krwiotwórcze w organizmie, dlatego rzodkiewki są polecane osobom cierpiącym na niedokrwistość. Polecane w diecie dla osób ze schorzeniami reumatycznymi oraz w diecie odchudzającej. Rzodkiewka jest sycąca, ale nie tuczy w 100 g to tylko 14 kalorii.

SAŁATA

Warzywo liściaste, pyszne, chrupkie, soczyste, doskonałe do jedzenia bez dodatków, z delikatnym sosem, w sałatkach, na kanapkach, świetne do dekoracji potraw - uniwersalne i pełne zalet. Sałata ma dużo beta karotenu i witaminy A, zawiera kwas foliowy, błonnik i wodę. Jest niezbyt trwała, ale dłużej poleży, jeśli lekko skropimy ją wodą, zamkniemy w szczelnym pojemniku do przechowywania żywności i umieścimy w lodówce.

SELER ZWYCZAJNY po 6 miesiącu

Seler jest bardzo bogaty w składniki odżywcze, zawiera m.in.: sód, potas, magnez, wapń, mangan, żelazo, miedź, cynk, fosfor, fluor, chlor, jod, karoten, witaminy: E, K, B1, B2, B6, C. Liście selera zawierają prawie 100 razy więcej witaminy C niż korzenie oraz prowitaminę A. Wykorzystywany w dietach odchudzających oraz w daniach o właściwościach uspokajających. Ze względu na właściwości moczopędne jest pomocny w leczeniu obrzęków, nadciśnienia, zakażeń dróg moczowych oraz reumatoloidalnego zapalenia stawów. Dzięki właściwościom przeciwskurczowym stosowany jako lek w bolesnym miesiączkowaniu. Olejek eteryczny zawarty w selerze pobudza pracę przewodu pokarmowego, poprawia apetyt i ułatwia trawienie. Zewnętrznie stosowany w przypadkach pokrzywki, zapaleń skóry, owrzodzeń i ran.

SZCZYPIOREK po 9 miesiącu

Ma dużo beta karotenu, sporo witaminy C i żelaza. Warto posypywać nim obficie twarożek, kanapki, jajecznicę.

ZIEMNIAK po 5 miesiącu

Ziemniaki są lekkostrawne. Wyróżnia je duża zawartość węglowodanów, zwłaszcza skrobi i błonnika. Ziemniaki zawierają m. in.: sód, potas, magnez, wapń, mangan, żelazo, miedź, cynk, fosfor, fluor, chlor, jod, karoten, witaminy: K, B1, B2, B6, C; biotynę, fruktozę, sacharozę, skrobię, kwasy: nikotynowy i pantotenowy. Ze względu na właściwości moczopędne ziemniaki mogą być stosowane w chorobach z obrzękami i zastojem płynu w tkankach oraz przy niewydolności nerek. Krochmal działa łagodząco i osłaniająco na przewód pokarmowy - stosowany zewnętrznie jest pomocny w leczeniu wielu chorób skóry i zmian alergicznych. Ziemniaki regulują równowagę kwasozasadową organizmu.

MIĘSA i RYBY

MIĘSO

Najlepsze źródło dobrze przyswajalnego żelaza i główne cennej witaminy B12, są w nim też niezbędne w diecie aminokwasy. Zawiera doskonale przyswajalne białko zwierzęce, witaminy z grupy B, rozpuszczalne w tłuszczach witaminy A i E oraz szereg składników mineralnych. Ma też wady - tłuste gatunki obfitują w nasycone kwasy tłuszczowe, są bogate w cholesterol, no i bardzo kaloryczne. Wystarczy jednak wybierać chude odmiany (pierś kurczaka czy indyka, delikatny schab środkowy, polędwicę wołową, ładny kawałek cielęciny), drób jeść bez skóry, piec lub gotować zamiast smażyć - by mięso nie dostarczało nam nadmiernych dawek tłuszczu. Warto także zwrócić uwagę, by nie było podstawą każdego posiłku - nadmiar mięsa w diecie nie jest wskazany. W jadłospisie niemowlęcia mięso powinno pojawić się w 7.-8. miesiącu życia, by pokryć zapotrzebowanie organizmu na żelazo. Maluchom podajemy delikatne i chude gatunki bez wywaru (ten może uczulać). Z czasem mięso powinno gościć w diecie malca 1-2 razy w tygodniu, w inne dni podajemy ryby i jaja. Niemowlętom i małym dzieciom najlepiej jest podawać mięso ze słoiczków przeznaczonych specjalnie dla maluchów - pochodzi z upraw ekologicznych lub ściśle nadzorowanych.

BARANINA po 6 miesiącu

Mięso u nas rzadko jadane, bardzo popularne w kuchni południowoeuropejskiej, arabskiej, tureckiej. Dobrze nadaje się do przyrządzania szaszłyków, pieczeni (udziec, comber), gulaszów. Ma swoje zalety (sporo witaminy A i E), ale i wady - trzeba je dobrze przyrządzić, by straciło swój charakterystyczny, intensywny zapach. Trzyma się je więc w zalewach, najlepiej trochę kwaśnych, nadających mu posmak dziczyzny. Taki smak może nie odpowiadać dziecku. Lepiej więc podawać maluchom delikatniejszą (i w smaku, i w konsystencji) jagnięcinę. Jest lekkostrawna, ma niewiele tłuszczu, ścięgien i błon. Może pojawić się w diecie dziecka sześciomiesięcznego. To dobra alternatywa dla cielęciny i wołowiny dla dzieci uczulonych na białko mleka krowiego.

CIELĘCINA po 6 miesiącu

Mięso tradycyjnie podawane dzieciom jako delikatne i nietłuste. Pojawia się w menu niemowlęcia przeważnie po drobiu i króliku, ale nie u dzieci uczulonych na białko mleka krowiego. Małym alergikom mięso krowie (cielęcinę, wołowinę) podaje się bardzo ostrożnie ok. 24. miesiąca życia (czas wprowadzenia powinien określić lekarz), a w razie objawów uczulenia odstawia całkowicie na następne 12 miesięcy. Nasze babcie radziły, by cielęce chrząstki i galarety z cielęcych nóżek podawać dzieciom po złamaniach kości. Nie ma dowodów na to, by sposoby te pomagały w zrastaniu kości, odnowie chrząstek itp. Nie ma więc powodu, by wmuszać w dzieci te specjały.

DRÓB po 6 miesiącu

Mięso drobiowe zawiera duże ilości białka i małe ilości tłuszczu zwłaszcza mięso z piersi kurczaków i indyków. W porównaniu z wieprzowiną i wołowiną charakteryzuje się większą wartością odżywczą i dietetyczną.
Główne zalety drobiu:duża zawartość cynku, magnezu, potasu oraz witamin z grupy B, zwiększających zdolność organizmu do pobierania energii z pożywienia i wzmacniających układ odpornościowy, wyższa zawartość pełnowartościowego, łatwo przyswajalnego przez organizm białka, niższy udział kolagenu (białka niepełnowartościowego), mniej tłuszczu i dzięki temu niższa wartość energetyczna (wieprzowina ma niemal pięć razy - więcej tłuszczu, a wołowina dwa razy więcej, niż części jadalne kurcząt), tłuszcz zlokalizowany głównie pod skórą, a nie wewnątrz mięsa, co ułatwia jego oddzielenie, więcej nienasyconych kwasów tłuszczowych, niższa temperatura topnienia tłuszczu. Mięso drobiowe to surowiec uniwersalny i łatwy do przyrządzenia. Drób jest znakomity w zasadzie w każdej postaci: pieczony, duszony, gotowany, smażony; na zimno i na gorąco; na słodko i pikantny.

FRANKFURTERKI przed 3 rokiem

Cienkie kiełbaski podobne do kabanosów, ale bardziej soczyste. Jada się je na zimno i na gorąco. Zawierają dużo tłuszczu i soli, lepiej nie jadać ich często, a dzieciom nie podawać przed 3. rokiem życia.

GĘŚ nie wskazane dla dzieci

Jej mięso jest tak tłuste i ciężkostrawne, że lepiej nie raczyć nim malucha. Amatorów ma gęsi smalec, dużo bardziej delikatny i aksamitny w konsystencji od wieprzowego. Na zdrowie jednak raczej nie wyjdzie.

HOMAR w 4 roku życia

Najszlachetniejszy gatunek skorupiaka morskiego. Jego mięso jest białe, delikatne i bardzo smaczne. Jeśli rodzice są amatorami i znawcami owoców morza, a także mają absolutną pewność, że skorupiak jest świeży i dobrze przyrządzony, mogą spróbować podać mięso homara dziecku w 4. roku życia. Nieświeżym homarem (uwaga na pomarańczowe plamy na pancerzu) można się poważnie zatruć.

INDYK po 6 miesiącu

Mięso indycze jest delikatne, chude i rzadko uczula (oczy-wiście podajemy je bez wywaru). Świetnie się nadaje do robienia pulpetów i kotletów mielonych, ponieważ jest zwarte i nie potrzebuje lepiszcza w postaci jajka.

JAGNIĘCINA od 8 miesiąca

Mięso u nas mało popularne ze względu na wysoką cenę i brak tradycji kulinarnej, ale dość delikatne i smaczne. Można ją podawać starszym niemowlętom (od 8. miesiąca), ale ponieważ świetnie smakuje z aromatycznymi ziołami i czosnkiem, nadaje się raczej dla dzieci powyżej roku.

KACZKA nie polecana dla dzieci

Gatunek drobiu, którego dietetycy nie polecają. Tuszka z kaczki jest mniej więcej o połowę bardziej kaloryczna i dwa razy bardziej tłusta od tuszki z kury. Kaczkę jedzmy więc tylko od wielkiego dzwonu, obierając dokładnie z bardzo tłustej skóry. Zdradliwe są dodawane do pieczenia jabłka - jeśli pieczemy je razem z mięsem, nasiąkają kaczym tłuszczem jak gąbka. Jabłko w takiej postaci może u dziecka spowodować biegunkę.

KIEŁBASA po 2 roku

Dużo tłuszczu i soli. Za dużo jak dla dziecka! Niestety, w sezonie grillowym dla wielu maluchów kiełbasa staje się synonimem udanego obiadu. Tymczasem ta z grilla ma jeszcze jedną dużą wadę - wędzona jest w rakotwórczym dymie z grilla. Ustalmy więc, że: dla dzieci poniżej 2. roku życia kiełbasa nie nadaje się w ogóle. Potem najlepiej też jej unikać, a jeśli już podawać, to: rzadko, dobrej jakości (nie z promocji po parę groszy), nie z grilla (już lepsze będzie ognisko), bez musztardy, tylko z keczupem i z dodatkiem świeżych warzyw. Uczmy też dzieci, że na patyku można piec także chleb, paprykę, pieczarki, cukinię, bakłażana, cebulę...

KRÓLIK po 6 miesiącu

Mięso królika ma dużą wartość odżywczą, jest lekkostrawne, smaczne, delikatne i chude (zawiera tylko 4-8% tłuszczu). Dlatego jest zalecane dla niemowląt. Zawiera około 20% białka, czyli więcej niż wieprzowina i wołowina, które organizm ludzki przyswaja w 92% (białko z mięsa wołowego jest przyswajane w 62%). Mięso królika rzadko alergizuje, więc można je podawać niemowlętom ze skłonnością do uczuleń.

OWOCE MORZA od 3/4 roku

Morskie zwierzęta, najczęściej skorupiaki (homary, kraby, krewetki, langusty) i mięczaki (małże, przegrzebki, mątwy, kałamarnice, ośmiornice), uważane przez wielką część świata za ogromny przysmak. Są obecne w kuchni większości krajów nadmorskich na różnych kontynentach. Są dobrym źródłem białka, zawierają dużo witamin z grupy B, jod, selen, fluor, cynk (szczególnie ostrygi), magnez, żelazo, wapń. Niestety, zawierają dość dużo cholesterolu. Jeśli po nie sięgamy, musimy mieć pewność, że pochodzą z czystych wód (chłoną zanieczyszczenia jak gąbka) i są bardzo świeże - szybko się psują i mogą wtedy wywołać poważne zatrucia. Świeżo złowione owoce morza, przygotowywane przez wprawnego kucharza w nadmorskiej restauracji nie powinny nam zaszkodzić, ale smętne krewetki w podejrzanym sosie gdzieś w głębi lądu albo ostrygi w świecącej pustkami knajpie to ryzykowny wybór.

PARÓWKI nie wskazane dla dzieci

Wielu rodzicom wydaje się, że to takie delikatne mięso w przyjaznej formie, w sam raz do gryzienia dla malucha. To, niestety, błąd. Ich "delikatność" bierze się z konsystencji (bardzo drobno mielone kawałki mięsa, najczęściej niskiej jakości, a także skóry, ścięgien i innych fragmentów, których nigdy nie zaproponowalibyśmy dziecku do jedzenia!) i dużej zawartości tłuszczu. Starajmy się z parówek rezygnować. Oczywiście nic się nie stanie, jeśli dziecko zje jedną od czasu do czasu, ale to nie może być stały punkt w menu.

POLĘDWICA

Długi, wąski mięsień położony wzdłuż grzbietu zwierzęcia. Polędwica wołowa to jeden z najszlachetniejszych i najcenniejszych gatunków mięsa, ma mało tłuszczu, jest dobrym źródłem żelaza. Można z niej smażyć kruche i delikatne befsztyki (dla dzieci zawsze dobrze wysmażone). Smaczna i delikatna jest także polędwiczka wieprzowa, wyśmienita w ziołach, czosnku lub aromatycznych sosach. Na wykwintny obiad polędwica będzie dobra zarówno dla dużych, jak i dla małych smakoszy.

RYBY po 6 miesiącu

DORSZ to świetna ryba o delikatnym białym mięsie i łagodnym smaku. Zawiera sporo minerałów i witamin, jest źródłem witaminy B12. Jest niskokaloryczny i dość chudy.

FLĄDRA - niewielka, asymetrycznie zbudowana ryba morska o białym, delikatnym, nietłustym mięsie. Nie ma zbyt dużo ości, można ją przyrządzać na wiele sposobów - w jarzynach, sosach, sauté. Jak wszystkie inne ryby podajemy dzieciom gotowaną lub pieczoną, unikamy w postaci wędzonej.

HALIBUT - ryba morska ceniona z powodu smacznego białego mięsa. Zawiera dużo tłuszczu, ale w wypadku ryb morskich to akurat zaleta, i bogate źródło kwasów omega 3 wspomagających rozwój i pracę układu nerwowego. Uwaga, ma sporo ości! Dzieciom najlepiej podawać halibuta pieczonego w folii, dorośli mogą skosztować duszonego w białym winie. Pieczonego na grillu i wędzonego jedzmy tylko od święta.

KARP - ma swoich wielbicieli, ale i zaciętych wrogów. Nie każdemu pasuje jego błotnistomdły smak, na dodatek ma sporo ości, jest dość tłusty i nie tak wartościowy, jak ryby morskie. Jeśli dziecko protestuje przed jedzeniem karpia, nie forsujmy tego, tylko w zamian podajmy np. łososia.

MAKRELA - to niewielka ryba wielkości śledzia. Jej mięso ma czerwonawy kolor, jest smaczne, choć tłuste. To nasz sprzymierzeniec w walce z dziećmi, które nie chcą jeść ryb, skarżąc się na ości - w makreli ości jest bardzo mało. Jako ryba morska i tłusta powinna często gościć na naszych stołach, zawiera bowiem cenne niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe omega 3 i omega 6, potrzebne m.in. do prawidłowej pracy układu nerwowego. Choć z reguły raczej nie polecamy produktów wędzonych, to jeśli ktoś stoi przed dylematem: podać dziecku (ogólnie dostępną i tanią) wędzoną makrelę albo nie podawać ryb w ogóle, to wybieramy tę pierwszą opcję.

MINTAJ - ryba z rodziny dorszowatych. Ma mięso białe i chude, delikatne w smaku. Podawajmy go dzieciom, ale pamiętajmy, by w diecie były dodatkowe źródła witaminy D i kwasów tłuszczowych omega 3 - chude ryby nie są ich wystarczającym źródłem.

PANGA - nie ma ości. Zupełnie nie ma też charakterystycznego dla ryb zapachu. Ma natomiast śnieżnobiałe, delikatne mięso i jest absolutnym przysmakiem kulinarnym wielu kuchni afrykańskich i azjatyckich. Z uwagi na informacje dotyczące sposobu hodowli pangi, nie polecamy podawania ww ryby dzieciom oraz kobietom w ciąży.

PSTRĄG - Smaczna i szlachetna ryba drapieżna z rodziny łososiowatych. W warunkach naturalnych występuje w krystalicznie czystych potokach i jeziorach. W sklepach rybnych spotkamy raczej pstrąga hodowlanego. Jego delikatne, smaczne, białe mięso można podawać dzieciom już w pierwszym roku życia???, ale każdy kęs musimy bardzo dokładnie sprawdzić - pstrąg ma liczne ości!

SOLA - to wyjątkowo smaczna ryba. Jej mięso jest białe, delikatne, jędrne i chude. Łatwo oddziela się od ości.

ŁOSOŚ - mięso łososia ma charakterystyczną pomarańczowo-różowawą barwę (kolor ten jest bardziej znany po prostu jako łososiowy. Odmiana bałtycka i pod tym względem jest wyjątkowa, ponieważ jej mięso jest białe.
Smak mięsa łososia jest łatwo rozpoznawalny i nawet przeciwnicy ryb przyznają, że jedyny w swoim rodzaju. Nie musimy rzecz jasna nikogo przekonywać, że mięso łososia jest zdrowe, przede wszystkim dzięki zawartości nasyconych kwasów tłuszczowych z grupy Omega-3, obniżających poziom złego cholesterolu i korzystnie wpływających na pracę serca. Jest bogate w białko, witaminy A, D i E oraz liczne minerały.

ŚLEDZ (nie wskazany dla dzieci) - ryba, która chyba najczęściej pojawia się na polskich stołach. Niestety wraz z tradycyjnie przyrządzanym śledziem zjadamy potworną masę soli. Niech pozostanie przysmakiem wigilijnym, na co dzień wybierajmy ryby gotowane lub pieczone.

WĘGORZ (w 2/3 roku życia) - słodkowodna, drapieżna ryba, tłusta i smaczna. Najczęściej jada się go po uwędzeniu i choć generalnie wędzonych produktów unikamy, świeżo wędzony węgorz jest takim rarytasem, że można sobie na niego czasem pozwolić. Dodatkowa zaleta - nie ma zbyt wielu ości, łatwo go obrać i podać dziecku. Ale dopiero w drugim, a najlepiej trzecim roku życia.

SCHAB ok. 8/9 miesiąca

Część półtuszy wieprzowej, pochodzący z odcinka piersiowo-lędźwiowego. Świeży i chudy schab środkowy to dobry gatunek mięsa, nadaje się zarówno do jarzynowo-mięsnych papek (wprowadzamy go ok. 8.-9. miesiąca), jak i do jedzenia w postaci całkiem już "dorosłych" dań. Upieczony z dodatkiem ziół i czosnku, podawany na zimno, świetnie zastąpi niezbyt zdrowe wędliny. Wystrzegajmy się jednak schabu karkowego - jest poprzerastany żyłkami tłuszczu, bardzo kaloryczny i zawiera dużo cholesterolu.

WĄTRÓBKA

Bogate źródło żelaza, cynku, witaminy A, witamin z grupy B. Jeśli dziecko akceptuje jej smak, warto co kilka-kilkanaście dni podawać mu porcję wątróbki. Dla dorosłych niewskazana - zawiera dużo cholesterolu.

WĘDLINY po 12 miesiącu

Teoretycznie można je podawać już rocznym dzieciom (najlepiej w postaci chudej, dobrej gatunkowo szynki czy polędwicy), ale... Kupne wędliny zawierają dużo soli, są konserwowane chemicznie, mają w sobie sporo sztucznych dodatków. Nie powinni ich jeść mali alergicy, zwłaszcza jeśli uczuleniem reagują na białka mleka i soi (dodawane do wielu rodzajów wędlin). Jeśli więc tylko możemy, zastępujmy je pieczonym w domu mięsem (np. schab, szynka, pierś indyka) czy domowym, chudym pasztetem.

WIEPRZOWINA

Z naszego menu powinniśmy eliminować tłuste partie: karkówkę, golonkę, boczek, podgardle. Ale chudy schab, polędwiczka czy szynka są dobrym źródłem białka, witamin i minerałów (głównie żelaza). Mięso wieprzowe wymaga obróbki termicznej - niedosmażone, niedopieczone (np. na grillu!) kotlety, zbyt długo przechowywane w lodówce, mogą być źródłem zakażenia yersinią.

OLEJE, OLIWY

OELJ Z PESTEK WINOGRONA po 6 miesiącu

Dzięki niezwykle niskiej zawartości tłuszczów nasyconych, przy jednocześnie bardzo wysokim poziomie tłuszczów wielonienasyconych, olej z pestek winogron jest jedynym w swoim rodzaju naturalnym lekiem przeciwko miażdżycy i chorobom serca. Olej z pestek winogron spośród wszystkich znanych tłuszczów zawiera najwięcej kwasu linolowego, który prowadzi do obniżania poziomu "złego" cholesterolu we krwi. Kwas ten, niezwykle ważny dla ludzkiego organizmu, nie jest produkowany przez organizm człowieka. Tymczasem pełni on rolę naturalnego "transportera" tłuszczów nasyconych, dzięki któremu są one przenoszone w miejsca odpowiednie do ich magazynowania, a więc usuwane z żył (gdzie powodują powstawanie zatorów). Jego źródłem mogą być jedynie pokarmy i dlatego tak ważne jest dostarczenie organizmowi dostatecznej ilości produktów bogatych w kwas linolowy. Olej z pestek winogron jest także niezwykle bogatym źródłem witaminy E, jest jednym z najsilniejszych antyutleniaczy. Jego podstawową zaletą jest nieporównywalna z żadnym innym olejem właściwość zachowywania naturalnego smaku składników potraw.

OLIWA Z OLWIEK po 6 miesiącu

Oliwa z oliwek - z pierwszego tłoczenia jest bogata w jednonienasycone kwasy tłuszczowe, które w przeciwieństwie do kwasów nasyconych zawartych w tłuszczach zwierzęcych wywierają dobroczynne działanie na organizm ludzki. Jednonienasycone kwasy tłuszczowe powodują obniżenie poziomu cholesterolu poprzez pobudzenie jelit i wątroby do produkcji HDL - lipoprotein wysokiej gęstości, które usuwają zgromadzony w naczyniach krwionośnych cholesterol LDL - lipoproteiny niskiej gęstości zmniejszając w ten sposób ryzyko chorób serca i układu krążenia. Oliwa z oliwek zawiera także duże ilości kwasu oleinowego, kwas ten powoduje spadek zachorowań na astmę i alergiczne zapalenie błony śluzowej nosa. Zawarte w oliwie substancje przeciwutleniające, przyswajane przez komórki, mogą spowalniać procesy starzenia. Wzmacniają błony komórkowe i dzięki temu komórki stają się mniej podatne na uszkodzenia spowodowane przez wolne rodniki. Oliwa z oliwek jest bogata w witaminy A, E, D, K. Pomaga przy stwardnieniu tętnic, kamicy żółciowej, nieżycie i owrzodzeniu żołądka oraz w zaparciach a także zapobiega tworzeniu się wolnych rodników. Wspaniale oczyszcza i reguluje procesy trawienia. Spowalnia procesy starzenia oraz doskonale wpływa na wzrost kości u dzieci. Przeciwdziała zakrzepom. Powinna być stosowana przez osoby chore na cukrzycę - doskonale asymiluje cukry i wyrównuje ich poziom we krwi. Oliwa z oliwek nie zawiera soli, jest produktem bezglutenowym.

NABIAŁ I JAJKA

BUDYŃ po 5 miesiącu

Sposób na dodatkową porcję mleka w diecie dziecka. Nie idealny (sporo w nim cukru), ale całkiem dobry. Budyń najlepiej przyrządzić dziecku samemu. Podstawą leguminy jest mleko i mąka ziemniaczana, a reszta zależy od upodobań. Do mieszaniny chłodnego mleka i mąki ziemniaczanej (którą potem wlejesz na wrzące mleko) możesz więc dodać kakao albo do gotowego budyniu dodać np.: karmel, owoce świeże lub z kompotu, zmiksowane orzechy, rodzynki, esencję zapachową. Taki domowy budyń będzie zdrowszy od tego z torebki (choć jeśli dziecko od czasu do czasu zje trochę takiego torebkowego, też się nic nie stanie). Budyń można przygotować także dla niemowląt, ale w inny sposób. Robi-my go na wodzie, a gdy przestygnie do temperatury ok. 40-50°C, dodajemy odmierzoną porcję mleka modyfikowanego i dodatki smakowe (np. piure z banana).

JAJA PRZEPIÓRCZE

Skład chemiczny jaj przepiórczych jest znacznie bogatszy niż jaj kurzych. Tak samo jak jaja kurze zawierają one duże ilości łatwo przyswajalnych, pełnowartościowych białek, mają jednak znacznie większą zawartość żółtka. Są zazwyczaj nieszkodliwe dla osób uczulonych na białko z jaj kurzych oraz co najważniejsze - nie zawierają szkodliwego cholesterolu. Zawierają mniej tłuszczu za to więcej mikroelementów (żelaza, miedzi, cynku), witamin z grupy B (tiaminy B1, ryboflawiny i cyjanokobalaminy B12) oraz karotenu. Jaja przepiórcze odznaczają się znacznie większą (niespotykaną w innych produktach spożywczych) zawartością przyswajalnego fosforu. W porównaniu z jajem kurzym są zdecydowanie lepszym źródłem niektórych niezbędnych aminokwasów np. metioniny, treoniny. Wysoki poziom aminokwasów egzogennych decyduje o wybitnej wartości biologicznej jaj przepiórczych. Pomagają w leczeniu cukrzycy, astmy, zaburzeń nerwowych, anemii, chorób nerek i wątroby. Mogą być stosowane w diecie u osób z nadciśnieniem. Wpływają także korzystnie na słabe włosy, wspomagając terapię ich wzmacniania. Znane są także ze swoich właściwości afrodyzjakalnych. Białko jaj przepiórczych ma właściwości przeciwbakteryjne i przeciwzapalne.

JAJKO KURZE po 7 miesiącu

Jajka nie tylko posiadają walory smakowe, zawierają także pełnowartościowe białko, witaminy A, D oraz z grupy B, można z nich również przyrządzać samodzielne potrawy, używać jako zagęszczaczy, spulchniaczy i „sklejaczy". Jaja mają ogromne walory zdrowotne i są lekkostrawne. Dostarczają wszystkich niezbędnych aminokwasów, witamin i minerałów, szczególnie witaminy B12, ryboflawiny, witaminy E, folacyny i żelaza. Niemowlętom podajemy pół żółtka jajka, co drugi dzień po ukończeniu 7 miesiąca. Możemy je dodawać do np. zupki. Po ukończeniu 9 miesiąca podajemy całe żółtko, co drugi dzień. Po ukończeniu 11 miesiąca życia możemy podawać już całe jajko 3-4 razy w tygodniu. Ponieważ białko ma właściwości alergizujące w czasie, gdy pierwszy raz podasz dziecku całe jajko nie wprowadzaj do diety dziecka innych nowych produktów przez 3-4 dni.

JOGURT po 11 miesiącu

Jogurt zawiera około 3,3% białka, 2 do 6% tłuszczu, 3,1% cukru, 0,8% kwasu mlekowego, śladowe ilości alkoholu. W jednej szklance jogurtu znajduje się 415 miligramów bardzo dobrze przyswajalnego wapnia, witaminy i inne biopierwiastki. Jogurt jest łatwiej przyswajalny od mleka, aż 29% Polaków nie toleruje cukru mlecznego - laktozy. Jest bogatszy w wapń (500 ml mleka = 350 ml jogurtu), zawiera 4 - 5-krotnie więcej aminokwasów, ponad 20% więcej witamin z grupy B (kwasu foliowego nawet 5-krotnie więcej). Ponadto białko zawarte w jogurcie jest 2 - 3-krotnie szybciej trawione przez organizm człowieka. Jogurt trawiony jest 2-3 razy szybciej niż mleko słodkie i dlatego zalecany jest dla dzieci, osób starszych o osłabionej aktywności enzymatycznej układu trawiennego, w przypadku zaburzeń i schorzeń tego układu (np. wątroby), oraz dla rekonwalescentów. Dzięki obniżonej zawartości laktozy jogurt może być spożywany przez osoby nietolerujące tego cukru, u których spożycie mleka słodkiego powoduje zaburzenia trawienia i biegunki. Jogurt ma korzystny wpływ w leczeniu zaburzeń trawienia: niestrawności, braku apetytu, przewlekłych zapaleń przewodu pokarmowego, pomaga przy zaparciach, wzdęciach, niedokwaśności żołądka, stanach zapalnych jelit, chroni przed rakiem, zwalcza chorobotwórcze bakterie jelitowe (Salmonella, Schigella), hamuje w jelicie procesy gnilne źle oddziałujące na cały organizm, odtruwa organizm z toksyn, przeciwdziała cukrzycy i miażdżycy naczyń krwionośnych, działa uspokajająco przy nadpobudliwości nerwowej i bezsenności, ułatwia syntezę witamin w organizmie, ułatwia wchłanianie żelaza, przyspiesza powrót do zdrowia po kuracji antybiotykowej, wspomaga układ odpornościowy.

KEFIR po 11 miesiącu

Z uwagi na swoje właściwości kefir jest produktem mleczarskim o najwyższych właściwościach odżywczych w grupie napojów fermentowanych. Niektórzy twierdzą, że kefir jest „napojem bogów", gdyż jego cennych właściwości odżywczych nie sposób przecenić. Reguluje procesy przemiany materii, usprawnienia procesy przyswajania białka i wapnia, wpływa na obniżenie ciśnienia tętniczego, wpływa na obniżenie poziomu cholesterolu we krwi. Zabija chorobotwórcze bakterie w przewodzie pokarmowym wzmagając tym rozwój bakterii potrzebnych do trawienia. Zawiera kwas foliowy, grzybki kefirowe własnymi enzymami rozkładają trudnostrawny dla ludzi cierpiących na nietolerancję laktozy cukier mleczny na lekkostrawne cukry proste. Podawanie kefiru zwiększa apetyt.

MAŚLANKA

Tak naprawdę to produkt uboczny, który powstaje w procesie wytwarzania masła. Jest lekkostrawna i zawiera dużo lecytyny - składnika cennego dla tkanki nerwowej. Jednak obecnie maślanka, kupowana w sklepach, powstaje najczęściej z odtłuszczonego mleka, do którego dodaje się specjalne szczepy bakterii, a czasami także aromaty maślarskie. Tak czy inaczej maślankę pić warto, bo to dodatkowa porcja wapnia.

SERY

Cała rodzina przetworów mlecznych, codziennie goszczących na naszych stołach. Różnią się nie tylko smakiem i konsystencją, ale także walorami odżywczymi, szczególnie zawartością cennego dla rozwoju kości i zębów wapnia. Najpopoluarniejsze u nas gatunki to:
Sery białe (twarogowe) - pyszne i w Polsce bardzo popularne. Niestety spośród wszystkich przetwórców mlecznych twaróg ma najniższą zawartość wapnia - jego lwia część przechodzi do serwatki, a w samym serze pozostaje ok. 90 mg w 100 g. Kupując twaróg, sięgajmy po ten o obniżonej zawartości tłuszczu.
Homogenizowane - cząsteczki tłuszczu mlecznego zostają w nich rozdrobnione, a produkt nabiera puszystej konsystencji. Wartości odżywcze są zbliżone do tych sera twarogowego. Naturalny serek homogenizowany dobrze sprawdza się u małych dzieci (można go wprowadzać do diety, podobnie jak twarożek pod koniec pierwszego roku życia) - ma gładką konsystencję, można go z przyjemnością zlizywać z łyżeczki. Unikajmy podawania dzieciom serków smakowych, a jeśli już się na nie decydujemy, uważnie czytajmy etykiety. Taki produkt może zawierać mnóstwo cukru, więcej tłuszczu i kalorii, dodatki smakowe, barwniki. Lepiej naturalny serek zmieszać ze świeżymi owocami.

SER BRIE po 3 roku

Jeden z serów pleśniowych. Podobnie jak innych z tej grupy, nie zaleca się go małym dzieciom, a szczególnie alergikom. Po ukończeniu trzech lat dziecko (jeśli nie jest uczulone na mleko i zarodniki grzybów pleśniowych) może od czasu do czasu zjeść trochę brie, camemberta czy innego sera pleśniowego.

SER EDAMSKI po 2 roku

Żółty ser podpuszczkowy o rzadko rozmieszczonych oczkach. Niezbyt twardy, o łagodnym smaku, zawiera 30 proc. tłuszczu. W diecie dziecka, podobnie jak inne rodzaje żółtego sera, może pojawić się dopiero w drugim roku życia, i to w ograniczonych ilościach. Choć żółty ser zawiera sporo wapnia, ma w swym składzie także dużo sodu, tłuszczu i sztucznych dodatków.

SER FETA w 2/3 roku

Ser z owczego lub owczego i koziego mleka, jeden z przysmaków kuchni greckiej. Powinien być nieco sprężysty, lekko twardy (choć nie za bardzo), za to wilgotny, dobrze nasączony solanką, w której się go przechowuje. Ten powszechnie dostępny w Polsce jest miękki, smaruje się niczym masło i miłośników oryginału rozczarowuje. Feta jest pyszna i daje mnóstwo kulinarnych możliwoś-ci - wyśmienicie smakuje w greckiej sałatce, dobrze pasuje do grzanek, zapiekanek, farszów, posypywania ciepłych dań. Świetnie komponuje się z pomidorami, bakłażanami, szpinakiem, oliwkami. Jest jednak tłusta (ok. 20 g tłuszczu w 100 gramach sera) i bardzo słona. Dzieciom można ją podawać dopiero w 2.-3. roku życia, i to w minimalnych ilościach, najlepiej po namoczeniu w zimnej czystej wodzie (ser oddaje wtedy nieco soli).

ŚMIETANA jak najpóźniej stosowana dla dzieci

Rzecz kaloryczna, tłusta i w tradycyjnej kuchni nadużywana. A przecież z powodzeniem może ją zastąpić dużo zdrowszy i chudszy jogurt naturalny - świetnie nadaje się do zup, sosów, pierogów, naleśników, deserów. Jeśli już koniecznie chcemy użyć śmietany wybierajmy tę najchudszą, 9- lub 12- procentową.

ZIARNA, PESTKI, ORZECHY

ARACHIDOWE ORZECHY po 3 roku

Są zwane także fistaszkami czy orzeszkami ziemnymi. Rosną w małych strączkach w ziemi. Zawierają dużo białka roślinnego (są polecane wegetarianom), kwasu foliowego, cennego związku, bo w dużej mierze niszczonego w procesach przetwarzania żywności, nienasyconych kwasów tłuszczowych, a także witamin z grupy B, cynku i fosforu. Robi się z nich olej i bardzo popularne na Zachodzie masło orzechowe. Służą też jako dodatek do słodyczy. Uwaga! Są silnym alergenem. Osoby uczulone mogą zareagować po ich zjedzeniu np. gwałtownym atakiem astmy. Jeśli dziecko jest alergikiem, musi nie tylko unikać kontaktu z orzechami czy masłem orzechowym, ale także nie może samodzielnie sięgać po różnego rodzaju słodycze. Zanim więc maluch zje ciastko czy cukierek, mama powinna przeczytać etykietę i sprawdzić, czy nie ma tam adnotacji: "Może zawierać śladowe ilości orzechów ziemnych". Nawet tak mała ich ilość (wynikająca z tego, iż na taśmach produkcyjnych czasem pozostają resztki po innych wyrobach) może się okazać bardzo groźna dla małego alergika. Fistaszków nie wolno podawać dzieciom, które nie ukończyły 3. roku życia, ze względu na ryzyko zakrztuszenia się.

KASZE I KASZKI

Kasze znajdują się w podstawie tzw. piramidy żywieniowej, powinny być spożywane codziennie, co korzystnie wpłynie na utrzymanie prawidłowego bilansu energetycznego i witaminowego organizmu. Pod względem wartości odżywczej kasze przewyższają ryż, makaron i ziemniaki. Są bogatym źródłem skrobi, która w organizmie rozkłada się powoli na glukozę - paliwo potrzebne do pracy mózgu i wszystkich innych komórek.

KASZA JAGLANA

Należy do najbardziej lekkostrawnych produktów zbożowych. To najstarsza znana kasza. Otrzymuje się ją z nasion prosa. Pod względem wartości odżywczej dorównuje kaszy gryczanej. Ma mało skrobi, za to dużo białka. Wyróżnia się najwyższą zawartością witamin z grupy B: B1, (tiaminy), B2 (ryboflawiny) i B6 (pirydoksyny) oraz żelaza i miedzi. Oprócz wymienionych wcześniej składników kasza jaglana zawiera także lecytynę i bardzo rzadko występującą w produktach spożywczych krzemionkę, mającą zbawienny leczniczy wpływ na stawy. Warto ją polecić osobom stosującym dietę bezglutenową, a także cierpiącym na niedokrwistość.
KASZA MANNA

Otrzymywana z pszenicy, to jeden z najstarszych znanych produktów spożywczych. Zawiera niewiele błonnika, witamin i minerałów, natomiast wśród innych kasz wyróżnia ją wysoka zawartość jodu. Jest lekko strawna i ma dużo skrobi. Najsmaczniejsza jest gotowana na gęsto (rozklejona). Można z niej przygotować zupy mleczne, kremy i budynie, a także stosować zamiast makaronu do rosołu lub zupy grzybowej.
KASZA GRYCZANA

Uważana jest za jedną z najzdrowszych kasz. Powstaje z łuskanych i prażonych ziaren gryki. Zawierają one dużo białka o wysokiej wartości odżywczej - bogate w lizynę i tryptofan, których nasz organizm sam nie potrafi wytwarzać. Błonnik zawarty w kaszy gryczanej (jej odmianą jest kasza krakowska) spełnia ogromną rolę w funkcjonowaniu naszego organizmu: ułatwia trawienie, zapobiega niestrawności, jest niskokaloryczny. Ponadto kasza gryczana zawiera sporo kwasu foliowego, jest zasobna w magnez, cynk, mangan oraz potas i fosfor. W przeciwieństwie do innych kasz nie zakwasza organizmu. Zawarta w niej skrobia chłonie niewiele wody, a potem bardzo powoli ją oddaje. Dlatego po ugotowaniu kasza jest bardzo delikatna. Nie zawiera glutenu, może być stosowana w diecie bezglutenowej. Najsmaczniejsza i najzdrowsza jest gotowana na sypko. Rozdrobniona wypolerowana kasza gryczana zwana krakowską ma mniej składników odżywczych niż tradycyjna.
KASZA JĘCZMIENNA

Reguluje trawienie. Najpopularniejsza w polskiej kuchni. Otrzymuje się ją z jęczmienia. W zależności od stopnia rozdrobnienia ziaren wyróżniamy: pęczak, kaszę grubą, średnią i drobną oraz perłową. Są one dobrym źródłem witaminy PP (niacyny), która skutecznie obniża poziom cholesterolu we krwi, rozszerza naczynia krwionośne i poprawia wygląd skóry. Warto je polecić przy kłopotach z cerą oraz hipercholesterolemii. Kasze jęczmienne mają ponadto dużo rozpuszczalnego błonnika, dzięki temu zapobiegają zaparciom, wzdęciom i bólom brzucha towarzyszącym zaburzeniom trawienia. Najlepiej smakują jako dodatek do mięs i zapiekanek oraz niezastąpiony składnik krupniku. Pęczek ugotowany na sypko można też dodawać do sałatek zamiast ryżu.
KASZA KUKURYDZIANA

Wzmacnia serce. W krajach latynoamerykańskich przyrządza się z niej placki jadane jak chleb. Otrzymywana jest przez oczyszczenie i rozdrobnienie ziarna kukurydzy. Ma sporo "dobrego tłuszczu" oraz witaminę E. Białko zawarte w kukurydzy nie ma co prawda wysokiej wartości odżywczej (nie zawiera tryptofanu), ale nie wywołuje odczynów alergicznych. Dlatego kaszkę kukurydzianą poleca się w żywieniu niemowląt zamiast kasz pszennych.

MAK

Bez makowych przysmaków nie wyobrażamy sobie Wigilii, ale z ich podawaniem dzieciom lepiej się nie spieszyć. Mak jest dość ciężkostrawny, a poza tym łatwo się nim zaktrzusić.

MĄKA ZIEMNIACZANA po 5 miesiącu

Zwana także skrobią ziemniaczaną. Nie ma zapachu ani smaku, ma za to zdolność nadawania potrawom "kisielowatej" konsystencji (jeśli niewielką jej ilość zmieszamy z zimnym płynem i wlejemy do wrzącego dania). Przydaje się nie tylko do robienia domowego kisielu czy budyniu, ale także np. do warzywnych sosów w kuchni chińskiej. No i można z niej zrobić krochmal, skutecznie łagodzący odparzenia i podrażnienia skóry...

MIGDAŁY

Warto zadbać, by znalazły się w diecie dziecka: zawierają dużo wielo- i jednonienasyconych kwasów tłuszczowych, magnezu, wapnia, witaminy E oraz błonnika. Pomagają przy zaparciach (uwaga - nadmiar może podziałać lekko przeczyszczająco). No i poza wszystkim mają świetny, delikatny smak. Można je dodawać do deserów, płatków śniadaniowych albo pojadać same. Dzieciom poniżej trzeciego roku życia migdały drobno siekane lub zmielone.

ORZECHY WŁOSKIE po 12 miesiącu

Orzechy włoskie są cenne z uwagi na obecność nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT), których organizm ludzki nie wytwarza. NNKT są materiałem wyjściowym do produkcji hormonów tkankowych, odpowiedzialnych za wiele funkcji tkanek i narządów, między innymi zapobiegają zakrzepom krwi i nadciśnieniu, zwiększają ukrwienie serca oraz gwarantują prawidłową dystrybucję cholesterolu w organizmie. Stwierdzono również, że tłuszcze zawarte w orzechach włoskich mają zdolność obniżania poziomu metabolitów, powstałych w przemianach estrogenów, zwiększających ryzyko nowotworu piersi.
Orzechy włoskie są źródłem wapnia, magnezu i fosforu, jak również miedzi - niezbędnej w czynnościach krwiotwórczych organizmu, odpowiadającej za właściwą strukturę kolagenu (zapewnienie jędrności), syntezę barwnika skóry i włosów. Działają regulująco, lekko przeczyszczająco, bywają pomocne przy kamicy żółciowej. Są skuteczne przeciw tasiemcowi. W starożytności orzechy włoskie były szczególnie zalecane kobietom w ciąży, bowiem gwarantowały urodzenie dziecka wybitnie inteligentnego. Taką właściwość orzechów wiązano z ich kształtem przypominającym mózg.

PESTKI Z DYNI po 9 miesiącu

Pestkom z dyni przypisuje się skuteczność leczenia trądziku, korzystny wpływ na stan włosów i paznokci, co znajduje uzasadnienie w ich specyficznych składnikach: cynku oraz siarce. 100g pestek zawiera również całodzienną zalecaną dawkę miedzi. Pestki z dyni są bogate w olej zawierający specyficzny fitosterol o nazwie cucurbitasterol, sole mineralne wzbogacone fosforanami, błonnik, jak również niewielkie ilości enzymów, żywic, cukrów oraz związków białkowych. Medycyna ludowa od niepamiętnych czasów ceni sobie właściwości lecznicze nasion dyni. Używa ich przeciwko gliście ludzkiej czy tasiemcowi jelitowemu. Napój z mielonych pestek z wodą działał moczopędnie przy schorzeniach nerek. Dane naukowe wskazują na ogromne znaczenie pestek dyni jako produktu zapobiegającego przerostowi gruczołu krokowego, zwłaszcza w populacji europejskiej. Olej z pestek dyni podtrzymuje działanie prostaty, a tym samym potencję u mężczyzn. Badania przeprowadzone w Tajlandii wykazały, że pestki redukują poziom substancji odpowiedzialnych za formowanie kamieni nerkowych oraz leczą stany zapalne dróg moczowych. Zawarte w pestkach dyni tokoferole (witamina płodności) posiadają działanie afrodyzjakalne.

PESTKI SŁONECZNIKA po 9 miesiącu

Nasiona i pestki są świetnym źródłem białka, witamin E i B oraz błonnika, zawierają ponadto dużo tłuszczu bogatego w NNKT, to znaczy Niezbędnych Nienasyconych Kwasów Tłuszczonych, których nasz organizm nie potrafi sam syntetyzować, a które są potrzebne dla prawidłowego rozwoju. NNKT obniżają poziom cholesterolu w surowicy krwi i tym sposobem zapobiegają miażdżycy. Nasiona i pestki są równiej niezastąpioną skarbnicą składników mineralnych, a zwłaszcza magnezu i cynku. Ziarno słonecznika zawiera 40% tłuszczu (kwasu linolowego), ulegającego w organizmie przemianom do związków chroniących układ sercowo-naczyniowy przed zmianami degradacyjnymi oraz odpowiedzialnych za odporność organizmu.
Ziarna słonecznika zawierają skład idealny dla serca: wysokobiałkowy oraz niskowęglowodanowy. Są jak multiwitamina, gdyż dostarczają wiele cennych składników w małej porcji. Małe opakowanie słonecznika to bomba trudnych do znalezienia w innych pokarmach składników, zawierająca 76% zalecanego dziennego spożycia witaminy E, która chroni organizm przed powstawaniem zakrzepów krwi i zmniejszą ryzyko chorób serca. Badania amerykańskie dowiodły, że pestki słonecznika spełniają ważną rolę w obniżaniu ciśnienia krwi, a to za sprawą zawartego w nich potasu przy znikomej ilości sodu. Pestki słonecznika bogate są szczególnie w witaminy B1 i PP odpowiedzialne za prawidłowe funkcjonowanie komórek nerwowych, zawierają argininę biorącą udział w regeneracji komórek, reakcjach odpornościowych i regulacji hormonalnej.

PIECZYWO

Najzdrowsze jest pieczywo z mąki razowej ( pszennej lub żytniej), ponieważ mąka, z której się go piecze, powstaje ze zmielenia ziarna bez usuwania jego zewnętrznej osłonki. Zawiera błonnik, niezbędny do prawidłowej pracy jelit, białko, tłuszcz, sole mineralne i witaminy. Pieczywo wyprodukowane z białej mąki posiada bardzo niewielką wartość odżywczą, gdyż mąka ta została prawie pozbawiona składników mineralnych, białka, witamin i błonnika. Najwłaściwszym wyborem jest spożywanie różnych gatunków pieczywa a głównie chleba mieszanego pszenno-żytniego, które zawiera dużo składników odżywczych i stosunkowo mało zanieczyszczeń. Szczególnie cenne ze względu na dużą zawartość błonnika, witamin i składników mineralnych są chleby z dodatkiem całych ziaren: słonecznika, dyni, sezamu, lnu, soi, maku, kminku. Dodatek nasion roślin oleistych wzbogaca pieczywo w nienasycone kwasy tłuszczowe.

Niektóre rodzaje pieczywa:

Chleb razowy pszenny lub żytni - najzdrowszy, ma najwięcej cennych substancji, poprawia perystaltykę jelit.
Graham - chleb z mąki pszennej z pełnego przemiału. Delikatniejszy niż chleb razowy żytni i z tej racji zalecany dla małych dzieci.
Sitek - pszennej i żytniej, częściowo oczyszczonej. Nie taki zdrowy jak razowy, ale na pewno lepszy od pszennych bułek.
Pumpernikiel - chleb z mąki z pełnego przemiału, dodatkiem cukru, syropu ziemniaczanego lub buraczanego i margaryny.
Chleb tostowy - zawiera ekstrakt słodowy, polepszacz i środek antypleśniowy. Jest pasteryzowany. Pediatrzy odradzają podawanie maluchom pieczywa zawierającego: polepszacze, konserwanty, środki antypleśniowe oraz pieczywa o przedłużonej trwałości.

Pieczywo jest jedynym z podstawowych źródeł kalorii i wielu składników odżywczych. Zawiera sole mineralne: żelazo, magnez, miedź, cynk, mangan, witaminy z grupy B ( B1, B2, B6, PP) oraz witaminę E. Jest również źródłem białka oraz błonnika. Błonnik to nierozpuszczalna w wodzie część pożywienia, która obniża wartość energetyczną diety, daje uczucie sytości, pozytywnie wpływa na perystaltykę jelit. Efektem spożywania błonnika jest zmniejszenie ryzyka rozwoju chorób cywilizacyjnych takich jak cukrzyca, miażdżyca czy otyłość.

PISTACJOWE ORZECHY powyżej 12 miesięcy

Pyszne, o pięknej zielonej barwie i wielu walorach odżywczych. Zawierają dużo tłuszczów (aż do 50 proc.) i białka, ale także sporo błonnika, dużo witaminy B1 i naprawdę porządną dawkę żelaza (są godne polecenia osobom na diecie wegetariańskiej lub pół-wegetariańskiej). Z zielonej skórki okrywającej orzech wytwarza się barwnik stosowany w przemyśle spożywczym. Orzechy służą jako baza do wyrobu wielu rodzajów słodyczy (lody, marcepany, słodkie nadzienia), pozyskiwany jest z nich także olej. Najzdrowiej chrupać orzeszki bez żadnych dodatków, prażone bez soli i przypraw. Można je wprowadzać do diety dziecka powyżej 1. roku życia, koniecznie rozdrobnione, by uniknąć zakrztuszenia.

RYŻ po 5 miesiącu

Jest to zboże najbogatsze w białka, natomiast ubogie w tłuszcze.
Ze względu na stosunek sodu do potasu zbliżony do tego, jakim charakteryzuje się krew człowieka, jest jednym ze zbóż najlepiej przyswajalnych przez ludzki organizm. Odznacza się również największą zawartością witamin z grupy B. Wpływa korzystnie na układ nerwowy i łagodzi alergie. Ryż mogą jeść bez obaw osoby z alergiami na różne składniki pożywienia. Jest szczególnie cenny dla osób, które nie mogą spożywać glutenu. Idealny dla tych, którzy z różnych powodów muszą stosować lekkostrawną dietę.

Ryż jest lekkostrawny i nie zawiera glutenu, ale - uwaga - działa zapierająco, więc nie należy go podawać w nadmiarze dzieciom z tendencją do zaparć. Warto pamiętać, że biały ryż, podobnie jak biała mąka, jest pozbawiony cennych składników odżywczych. Ryż tylko oczyszczony z plew, ale nie pozbawiony otrąb - tzw. ryż brązowy - jest źródłem witamin B1, B2, PP, a także żelaza. Dobrym kompromisem jest ryż wstępnie preparowany (parboiled) w ten sposób, iż cenne składniki z okrywy ziarna przenikają do jego wnętrza. Taki ryż jest lekko żółtawy i bogatszy w składniki odżywcze od białego, ale zbliżony do niego w smaku.

SEZAM

Ziarno rośliny oleistej, bardzo popularne w kuchni orientalnej, surowiec do wyrobu słodkiej chałwy oraz pasty tahini, potrzebnej np. do zrobienia hummusu. Prażone na suchej, rozgrzanej patelni ziarno to świetny dodatek np. do sałatek, grillowanych warzyw, past, dań wegetariańskich. Ziarnem sezamu posypywane są chleby i bułki pełnoziarniste. Jest ono źródłem zdrowych białek, nienasyconych kwasów tłuszczowych i przeciwutleniaczy. Sezam to rzecz zdrowa i godna polecenia dla urozmaicenia diety. Mielone ziarno jako dodatek do dania można podać nawet starszemu niemowlęciu. Niestety, sezam może uczulać. Należy więc być ostrożnym w podawaniu go alergikom.

PRZYPRAWY, DODATKI

Magia w kuchni. To dzięki nim każde danie może z mdłej breji zmienić się w poemat. Hasło to jest dość pojemne, wśród przypraw wymienimy zarówno sól, pieprz, świeże i suszone zioła, jak i wieloskładnikowe sosy, kostki, proszki zawierające związki chemiczne takie jak wzmacniacze smaku, sztuczne aromaty, barwniki. Skracając tę wyliczankę ujmijmy rzecz tak: w zdrowej kuchni stosujmy zioła (ziele, korzenie, nasiona, owoce, korę), a także suszone i rozdrobnione warzywa o wyrazistym smaku oraz znikome ilości soli. Postawmy na naturalne smaki, zrezygnujmy zaś z przypraw, których głównym składnikiem są sztucznie uzyskiwane związki chemiczne, sól, ekstrakty pochodzenia zwierzęcego itp.

Dziecko prawidłowo rozwijające się, zdrowe, powinno już w końcu pierwszego roku życia otrzymywać potrawy tak przyprawione, aby miały swój właściwy, przewidziany dla nich smak. Jest to bardzo ważne, z tego względu, że do nowych potraw przyzwyczajamy dziecko od najwcześniejszego dzieciństwa i ten właśnie okres decyduje, czy później dziecko daną potrawę jada chętnie czy też nie. Wielu osobom wydaje się, że małe dziecko nie ma jeszcze wyrobionego smaku, można mu więc podawać nawet dość przypadkowo zmieszane potrawy, o różnym smaku, gdyż i tak się na tym nie pozna. Jest to pogląd zgoła fałszywy, gdyż nawet niemowlę ma swoje upodobania, a poza tym wszystko to, co dziecko poznaje od najwcześniejszego dzieciństwa, powinno mieć jak najbardziej naturalny, prawidłowy smak i wy­gląd; jedne potrawy powinny mieć smak lekko słony, inne wyraźnie słodki, np. desery, kompoty, zupy owocowe, jeszcze inne lekko kwaśny, jak np. barszcz, zupa ogórkowa czy pomidorowa lub surówka z kiszonej kapusty. Poza tym wiele potraw ma smak złożony, gdyż oprócz soli czy cukru i kwasu wchodzą jeszcze w ich skład niektóre przyprawy specjalne, zarówno naturalne, jak i sztuczne, np. koper, szczypiorek, zielona pietruszka, czosnek, kminek, majeranek, chrzan, a poza tym pieprz, goździki, musztarda, sok z cytryny itp. Dodatek przypraw naturalnych do potraw, poza nadawaniem dobrego sma­ku, ma jeszcze na celu zwiększenie ich wartości odżywczej i przyswajalności. Poza tym wszyscy wiemy z własnej obserwacji, że widok potraw ładnie poda­nych, smacznych i aromatycznych pobudza wydzielanie soków trawiennych, a tym samym przyśpiesza trawienie spożytych pokarmów i zwiększa przyswajalność. „Ślinka", która idzie na widok ładnie podanych, aromatycznych i sma­cznych pokarmów, nie jest niczym innym, jak wzmożonym wydzielaniem soków trawiennych i ma swoje uzasadnienie naukowe. Stosując przyprawy do potraw zawsze na pierwszym planie stawiamy przy­prawy naturalne (głównie aromatyczne przyprawy zielone oraz kwasy z owoców i świeżych warzyw), nie wykluczamy jednak dla małych dzieci niewielkich ilości przypraw korzennych, takich jak pieprz, a poza tym niewielkich ilości musztar­dy czy kwasku cytrynowego, jeśli nie rozporządzamy w danej chwili kwasami naturalnymi, np. sokiem z cytryny. Jedzenie tzw. mdłe daje zbyt mało podniet smakowych, a dziecko przez dłuższy czas w ten sposób karmione odnosi się do tego typu potraw bardzo niechętnie. Dla dzieci o słabym łaknieniu należy potrawy doprawiać szczególnie staran­nie i raczej „ostro". Zdarza się, że nawet niemowlęta i dzieci w wieku 1-2 lata wolą potrawy o smaku zdecydowanie „słonym" niż słodkim, np. twarożek z dodatkiem szczypiorku i siekanych drobniutko rzodkiewek lepiej im smakuje niż twaróg z jabłkiem i miodem. W przypadkach znacznego wyniszczenia organizmu dziecka na tle niedożywienia i niechęci do przyjmowania potraw typowych dla danego wieku, już w końcu pierwszego roku życia podaje się dzieciom siekanego śledzia, tarty ser żółty (podpuszczkowy) lub specjalnie przyrządzone surówki, aby przez silnie działające bodźce (chemiczne i mechani­czne) zwiększyć wydzielanie soków, a tym samym zwiększyć apetyt. Dodatek cukru stosujemy wyłącznie do tych potraw, do których jest konieczny. Duże zastosowanie w potrawach dla dzieci powinny znaleźć przyprawy zielone, takie jak zielona pietruszka, szczypior, koper, majeranek, a poza tym czosnek, chrzan, cebula, papryka surowa itp. Do zakwaszania potraw dla dzieci należy używać przede wszystkim kwasów naturalnych, np. barszcz burakowy możemy zakwasić kwasem z kiszonych buraków, kwasem z ogórków, sokiem z kapusty kiszonej (jeśli jest smaczny), serwatką lub cytryną. Do zakwaszania surówek nadaje się przecier z kwaśnych owoców, np. z porzeczek, sok z cytryny, sok z kiszonej kapusty, tarte jabłko lub ogórek kiszony itp. Do zakwaszania potraw dla dzieci nie używamy soku z rabarbaru.

ANYŻ

Suszone owoce biedrzeńca anyżu to aromatyczny składnik mieszanek ziołowych wspomagających trawienie i wiatropędnych. W gotowych herbatkach dla niemowląt najczęściej występuje obok owocu kopru włoskiego, rumianku, melisy.

BAZYLIA po 9 miesiącu

Bazylia działa głównie na układ trawienny oraz nerwowy. Herbatka z bazylii łagodzi wzdęcia, skurcze żołądkowe, kolkę, niestrawności. Bazylia może być użyta w celu zapobiegania lub przynoszenia ulgi wymiotom i nudnościom. Zioło to eliminuje również robaki żyjące w jelitach. Bazylia posiada właściwości uspokajające, działa przeciwdepresyjnie, poprawia nastrój i dodaje sił, dlatego też jest stosowana w czasie pobudliwości nerwowej, zmęczenia, depresji, niepokoju lub bezsenności. Zioło to ma również zastosowanie w leczeniu epilepsji, bólów migrenowych głowy, kokluszu. Tradycyjnie bazylia była stosowana na zwiększenie pokarmu u kobiet karmiących.

CYNAMON po 10 miesiącu

W medycynie ludowej jest stosowany przy przeziębieniach, w stanach ogólnego osłabienia, bólach mięśni, biegunce, impotencji, chorobach skóry, zakłóceniach rytmu serca oraz w chorobach kobiecych. Pasuje nie tylko do pieczonych jabłek, ale także do legumin, puddingów, pierników, słodkich sosów, sałatek, potraw jednogarnkowych o orientalnym smaku oraz mięs marynowanych w korzennych zalewach.

CZOSNEK

Działa bakteriobójczo. Można dodawać go do twarożku, sałatek, mięsa, warzyw albo natrzeć nim grzanki. Dla młodszego smyka lepszy jest czosnek w potrawach gotowanych - co prawda traci wtedy część cennych substancji, ale jest łagodniejszy dla brzuszka.

ESTRAGON po 9 miesiącu

Estragon jest bogaty w witaminy A i C. Wzmaga apetyt i ułatwia trawienie. Polecany jest osobom cierpiącym na reumatyzm, skazę moczanową i artretyzm.

IMBIR po 12 miesiącu

Jego wyrazisty smak, charakterystyczny dla potraw kuchni azjatyckich, może być inspiracją dla amatorów kuchni fusion. Warto skosztować świeżego imbiru - pysznie smakuje wrzucony do filiżanki herbaty zamiast cytryny, wyśmienity jest także imbir marynowany. Sproszkowany uzupełni smak warzywnych mieszanek, zup, niektórych deserów, pierników. Niewielkie ilości imbiru można podawać dziecku, gdy skończy rok, ale nie za dużo, bo smak może być dla niego zbyt ostry. Warto wiedzieć, że imbir (np. w postaci herbatki imbirowej) ma działanie przeciwwymiotne, może pomóc przy chorobie lokomocyjnej.

KAKAO po 11/12 miesiącu

W diecie dziecka pierwsze czekoladowe i kakaowe produkty pojawiają się pod koniec pierwszego roku życia (nie wcześniej, bo kakao jest silnym alergenem) - wtedy możemy wprowadzić kaszki z dodatkiem kakao czy zacząć je pomału dodawać do mleka. Możemy, ale... Kakao ma właściwości zapierające, więc nie proponujemy go dzieciom z zaparciami. Poza tym czekoladowa kaszka to wstęp do czekoladowych deserów, do tęsknoty za batonikiem czy kalorycznym budyniem. Jeśli dziecko chętnie je to, co jeść powinno, jeśli ładnie pije mleko i nie trzeba go do tego zachęcać dodatkami smakowymi, lepiej wstrzymać się z podawaniem kakao. Owszem, zawiera ono trochę magnezu i bywa wzbogacane witaminami, ale nie ma ich więcej niż kasza gryczana, orzechy czy banany...

KMINEK po 8 miesiącu

Zawiera duże ilości olejku lotnego, tłuszczu, flawonoidów, związków białkowych, cukrów, witamin, kwasów organicznych. Kminek zapobiega przede wszystkim wzdęciom, wiatrom, hamuje rozwój niektórych bakterii, ułatwia trawienie, znosi skurcze żołądkowo-jelitowe, działa moczopędnie, wiatropędnie i mlekopędnie. Stałe zażywanie naparu kminku, małymi porcjami w ciągu dnia, sporządzonego z jednej łyżeczki surowca, najlepiej zmiażdżonego i zalanego szklanką wrzątku, zalecane jest szczególnie przy wrzodach żołądka i dwunastnicy, a także przy chorobach wątroby, zaburzeniach trawiennych, wzdęciach i uczuciu pełności żołądka. Kminek (szczególnie w połączeniu z melisą) uchodzi też za doskonały środek na bóle menstruacyjne.

KOPEREK po 8 miesiącu

Odznacza się silnym, aromatycznym zapachem i korzenno słodkawym, nieco szczypiącym smakiem. Jako przyprawę stosuje się zarówno świeże pędy, jak również całą roślinę łącznie z nasionami. Koperek jest bardzo bogaty w witaminę C, ponadto zawiera: wapń, fosfor, żelazo, karoten, witaminy:B1, B2, PP.

MAJERANEK po 8 miesiącu

Nazwa majeranek pochodzi od arabskiego słowa „marjamie", oznaczającego „niezrównany". Jego zastosowanie jest tak wszechstronne, że łatwiej byłoby chyba wymienić potrawy, których majerankiem się nie przyprawia. Dawniej przypisywano mu też właściwości lecznicze i uważano go za afrodyzjak.

MELISA

Ziele używane nie tylko w ziołolecznictwie (działa uspokajająco, lekko nasennie, rozkurczowo), ale także w kuchni. Jej delikatnie cytrynowy, orzeźwiający smak dobrze komponuje się z lekkimi daniami warzywnymi i owocowymi, z jogurtowymi sosami, z napojami. Poza tym listki melisy mają bardzo ładny krój i stanowią miłą dekorację talerza.

MIĘTA

Ziele o orzeźwiającym smaku i właściwościach leczniczych. Napar mięty stosujemy najczęściej przy problemach z brzuchem, i słusznie - ma działanie żółciopędne, wiatropędne, odkażające, rozkurczowe na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego i dróg żółciowych i moczowych, lekko moczopędne, uspokajające. Lepiej jednak nie podawać mięty dziecku, które cierpi na torsje - jej mocny smak może nasilić odruch wymiotny. Olejek ma właściwości chłodzące, przeciwbólowe i bakteriobójcze, ale uwaga - mentolu nie wolno stosować u małych dzieci. Ale mięta z powodzeniem może nam służyć także w kuchni. Świeże listki mięty dobrze komponują się z deserami (lody, owoce, czekolada), można je dodawać do sałatek, dipów, sosów. Jeśli chcemy, by gorące danie (np. sos do pulpetów) nabrało oryginalnego smaku, możemy dodać doń nieco sproszkowanej mięty (z przeciętej torebki do zaparzania).

MIÓD po 12 miesiącu

Wartość kaloryczna kilograma miodu waha się w granicach 3200 - 3300 kcal. Miód należy do pokarmów łatwo przyswajalnych przez organizm ludzki. Część cukrów prostych zostaje od razu wchłonięta do krwi z pominięciem szeregu procesów pośrednich. Jest cennym produktem odżywczym, zwłaszcza dla ludzi wyczerpanych pracą fizyczną czy umysłową. Ze względu na dużą zawartość cukrów prostych: glukozy i fruktozy, miód jest często stosowanym lekiem w chorobach serca. Pomaga również w leczeniu wrzodów żołądka i dwunastnicy, wątroby, chorób oczu. Niemowlęta poniżej pierwszego roku życia nie powinny dostawać miodu. Spożycie występującej naturalnie np. w miodzie bakterii Clostridium botulinum wytwarzającej w organizmie jad kiełbasiany może w bardzo rzadkich przypadkach spowodować u niemowląt poniżej pierwszego roku życia ciężką chorobę zwaną botulizmem dziecięcym. W tym przypadku choroba rozwija się nie na skutek działania toksyny botulinowej, ale z powodu namnażania się bakterii w ustroju. Dzieci w wieku 1-4 lat powinny dostawać 7 g (1 łyżeczka) dziennie; dzieci w wieku 5-12 lat powinny spożywać 15-40 g miodu dziennie.

OCET po 12 miesiącu

Spirytusowy powstaje w wyniku fermentacji rozcieńczonego spirytusu, winny - w wyniku fermentacji wina (białego lub czerwonego). Z win i moszczu owoców (np. jabłek) powstają octy owocowe. Słynny włoski ocet balsamiczny, łagodny i aromatyczny, powstaje na bazie moszczu winogron. Do octu winnego można dodawać rozmaite zioła, czosnek, nawet warzywa i owoce (np. cytryny) i wtedy powstają octy winne smakowe. Japończycy używają w kuchni (do gotowania, do sushi) octu ryżowego, produkowanego z sake. Od razu wyjaśnijmy - dla dzieci dania z dużą zawartością octu (marynaty, musztardy, sosy) nie są wskazane, zresztą dorośli też octu powinni unikać. Jeśli chcemy podać dziecku sałatę skropioną sosem vinegrette, zamiast octu użyjmy soku z cytryny, a jeśli jednak jakiś ocet pojawi się na talerzu dziecka (nie niemowlęcia!) niech to będzie odrobina octu balsamicznego lub jabłkowego dobrej jakości.

OREGANO po 9 miesiącu

Lebiodka jest stosowana jako lek żołądkowy, przeciwskurczowy, dezynfekujący, moczopędny, antyseptyczny (np. w bólach zębów) i przeciwzapalny. Może być pomocna w leczeniu zapalenia oskrzeli i zaburzeń trawienia. Pomaga w leczeniu chorób dróg oddechowych.

PIEPRZ po 10 miesiącu
Dodatek pieprzu sprzyja trawieniu, działa też lekko moczopędnie, jest jednak niewskazany dla osób ze skłonnościami do podrażnień przewodu pokarmowego.

PIEPRZ CZARNY

Jest pnączem, rośnie tylko w klimacie tropikalnym. Osiąga 15 metrów długości, ma jajowate lub sercowate liście oraz zwisające kłosowate kwiatostany długości 8-10 centymetrów. Pierwsze owoce pojawiają się po ok. 8 latach, są wielkości grochu, początkowo zielone, gdy dojrzeją - czerwonawe, po zerwaniu są suszone, wtedy przyjmują czarną barwę. Pieprz czarny ziarnisty jest powszechnie używaną przyprawą. Owoce są zbierane dwa razy w roku przez kilka tygodni, gdyż dojrzewają stopniowo. Im większe, tym jakość przyprawy wyższa. Korzenny, leśny zapach pieprzu czarnego uzyskuje się przez suszenie niedojrzałych owoców.

PIEPRZ BIAŁY

Ma smak mniej palący i bardziej subtelny, niż pieprz czarny. Jest wytwarzany z dojrzałych ziaren pieprzu, które pozbawia się okryw.

PIEPRZ ZIELONY

To niedojrzałe owoce pieprzu zakonserwowane w marynacie. Charakteryzuje się wyszukanym, wyrazistym i odświeżającym smakiem; nie jest przy tym tak ostry w smaku, jak pieprz czarny.

PIEPRZ CAYENNE (chili)

Tak naprawdę pieprzem nie jest. Jest wytwarzany z mielonych owoców ostrych papryczek, stąd jego bardzo ostry smak. Można dodawać właściwie do wszystkich potraw, ale w minimalnych ilościach. Cayenne obniża poziom cholesterolu.

PIEPRZ SECZUAŃSKI

To jeszcze jeden pieprz, który pieprzem nie jest. Wytwarzany jest z owoców pewnej odmiany jesionu kolczastego. Charakteryzuje się pikantnym smakiem z cytrusową nutą. Jest powszechną przyprawą w kuchni chińskiej, szczególnie pasuje do potraw z drobiu. Jest także składnikiem chińskiej mieszanki przypraw „pięciu smaków" i japońskiej „siedmiu przypraw". 

RZEŻUCHA po 10 miesiącu

Samej witaminy C gromadzi tyle samo, co sok z cytryny. Poza tym znajdziemy w niej witaminę B1, B2, C, E, K, PP, sole mineralne, żelazo, wapń, magnez, fosfor, chrom, siarkę i jod. Rzeżucha słynie przede wszystkim z tego, że doskonale pomaga w przezwyciężeniu wiosennego wyczerpania. Usuwa z organizmu nagromadzone w ciągu zimy toksyny i wzbogaca go w zestaw najcenniejszych witamin i minerałów. Lekarze podkreślają, że sporych porcji rzeżuchy nigdy nie powinni sobie żałować ludzie chorzy na cukrzycę. Obniża, bowiem poziom cukru we krwi, zaś zawarty w niej chrom wspomaga prawidłową pracę trzustki. Przydaje się także w kuracjach osób dotkniętych przypadłościami tarczycy. Usprawnia procesy przemiany materii, poprawia trawienie, zapobiega otyłości, dezynfekuje jamę ustną i drogi moczowe. Działa silnie moczopędnie. Zalety: oczyszcza krew, wspomaga prawidłową pracę trzustki, leczy m.in. trądzik i łojotok, pomaga w przezwyciężeniu wiosennego wyczerpania, usuwa z organizmu nagromadzone w ciągu zimy toksyny i wzbogaca go w zestaw - - naturalnych witamin i minerałów, poprawia apetyt, poprawia trawienie, zapobiega otyłości, dezynfekuje drogi moczowe, jest źródłem łatwo przyswajalnego jodu. Regularne spożywanie rzeżuchy jest zalecane m.in. przy anemii, zaburzeniach krążenia, chorobie wieńcowej i dolegliwościach reumatycznych.

WANILIA po 12 miesiącu

Nadaje ona smak czekoladzie, ciastom, kremom i wielu innym słodkim przysmakom. Używa się jej w postaci "lasek" (to poddane odpowiedniej obróbce i suszeniu torebki nasienne w kształcie strączków), wonnego olejku i cukru wanilinowego (musi on zawierać co najmniej 27 proc. wanilii). Dzieci najczęściej lubią łagodny, przyjemny smak i zapach wanilii. Można nią przyprawiać potrawy już rocznym maluchom.

WITAMINY

Ogromne znaczenie dla prawidłowego rozwoju i wzrostu dziecka oraz dla pełnego wykorzystania dostarczanych organizmowi składników odżywczych mają również witaminy. Zawartość witamin w pożywieniu dziecka zwiększa odporność ustroju i w dużym stopniu decyduje o żywotności i stanie zdrowia. Niektóre witaminy ze względu na specyficzne działanie odgrywają w żywie­niu szczególnie ważną rolę. Każda witamina spełnia w ustroju specjalną rolę, a wspólne działanie wszyst­kich witamin decyduje o prawidłowym rozwoju dziecka i dobrym stanie jego zdrowia. Dlatego brak niektórych witamin w pożywieniu narusza równowagę ustroju, staje się przyczyną wielu schorzeń i zaburzeń w rozwoju fizycznym dziecka. Stany chorobowe powstałe na tle niedoboru witamin nazywamy awitaminozami, a powstałe na tle częściowych niedoborów noszą nazwę hipowitaminoz.

WITAMINA A - RETINOL

Do czego jest potrzebna naszemu organizmowi: do utrzymania w dobrym stanie rogówki oka, wszystkich błon śluzowych przewodu pokarmowego, przewodu moczowego, układu rozrodczego, skóry i płuc, dla normalnego widzenia gdyż odgrywa rolę w procesie tworzenia rodopsyny, decydującej o możliwości widzenia o zmierzchu przy słabym oświetleniu. Wywiera wpływ na czynniki odpornościowe ustroju dlatego też często określana jest jako " witamina antyinfekcyjna". Bierze udział w budowie i wspomaganiu naturalnych barier chroniących organizm przed zakażeniem, wspomaga naturalny system samoobrony organizmu przed zakażeniem i chorobami. W okresie wzrostu organizmu bierze udział w tworzeniu  szkliwa nazębnego i właściwego rozstawienia uzębienia. Aktywizuje układy enzymatyczne wątroby, uważa się, że przyjmowanie odpowiednich ilości witaminy A może złagodzić skutki działania na wątrobę toksycznych substancji chemicznych. Witamina A jest odporna na gotowanie, zamrażanie, pasteryzowanie, bardzo natomiast wrażliwa na utlenianie. Dlatego produkty zawierające ta witaminę nie powinny być wystawiane na działanie powietrza i światła ani na silne przysmażanie. Witamina A występuje tylko w produktach zwierzęcych natomiast prowitamina A, którą tworzy cała grupa związków (około 600) określanych mianem  karotenoidów występuje tylko w świecie roślinnym. Wśród karotenoidów za najważniejszy uważa się beta-karoten, gdyż z niego organizm najłatwiej tworzy retinol. Źródłem tej rozpuszczalnej w tłuszczach witaminy są produkty pochodzenia zwierzęcego: mleko pełne, śmietana, masło, produkty mleczarskie, ryby morskie, wątroba, tran, żółtka jaj, oleje roślinne. Prowitamina A, zwana też beta-karotenem znajduje się głównie w produktach roślinnych takich jak: marchew, pietruszka, pomidor, dynia, brukselka, fasolka szparagowa, zielony groszek, jarmuż, szpinak, boćwinka, sałata, szczypior, koper, nać pietruszki, morele, melon, wiśnie, śliwki, pomarańcze. Kiedy jest jej za mało: kruche, wolno rosnące paznokcie z podłużnym bruzdowaniem, suche, łamliwe włosy, szorstka, sucha skóra, suche spojówki oraz zmiany chorobowe na rogówce, osłabione, wrażliwe dziąsła, wysypka skórna, brak apetytu, zmniejszona odporność na zakażenia, kurza ślepota czyli niewidzenie o zmierzchu, zaburzenia widzenia, zahamowanie wzrostu, uczucie zmęczenia. Podawanie dużych dawek witaminy A przez dłuższy okres może spowodować hiperwitaminozę witaminy A z takimi objawami jak: uczucie zmęczenia i dyskomfortu, podenerwowanie, drażliwość, nudności i wymioty, zmniejszony apetyt, bóle głowy, krwawienie z dziąseł, zażółcenie skóry, powiększenie wątroby i śledziony, wypadanie włosów, świąd skory, suchość skóry, depresja.

WITAMINA B1 - TIAMINA

Źródła Witaminy B1: produkty zbożowe grubego przemiału, (Tiamina jest zgromadzona głównie w warstwie zewnętrznej ziaren zbóż dlatego też procesy technologiczne polegające na łuskaniu i polerowaniu zubażają mąkę w tę witaminę.), mięso, wędliny (szczególnie wieprzowina), drób, rośliny strączkowe - groch, fasola, nasiona słonecznika, drożdże, orzechy, ryby, owoce i warzywa. Stany niedoboru witaminy B1 prowadzą do zaburzeń oddychania tkankowego, czynności układu nerwowego, wątroby i mięśnia sercowego. Do najczęstszych objawów niedoborowych tiaminy, które najczęściej spotyka się wśród osób nadużywających alkohol (alkohol rozkłada w znacznym stopniu tiaminę) należy: zaburzenia czynności centralnego układu nerwowego: uczucie osłabienia i zmęczenie, oczopląs, zaburzenia pamięci, koncentracji, zaburzenia pamięci i depresja, niewydolność krążenia: przyspieszona akcja serca, powiększenie wymiarów serca, obrzęki kończyn górnych i dolnych, zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego: utrata łaknienia, nudności, wymioty, biegunki, Bóle brzucha. Brak apetytu, spadek wagi. Ostrą postać awitaminozy B1, zwaną beri-beri, spotyka się w stanach głodowych oraz u dzieci odżywianych np. samym ryżem. Charakteryzuje sie zaburzeniami czucia, osłabieniem mięśni kończyn dolnych, uogólnionymi obrzękami do jam ciała. W przypadku przedawkowania witaminy B1 mogą wystąpić: osłabienie, zmęczenie, zawroty głowy, obrzęki, drżenie mięśni, zaburzenia rytmu serca, reakcje alergiczne, poty, nudności, duszność.

WITAMINA B12 - KOBALAMINA

Jest krwiotwórczym czynnikiem wątroby, którego czynność hemopoetyczna polega na udziale w syntezie protoporfiryn i przekształceniu kwasu foliowego w folinowy. Łącznie z kwasem foliowym jest niezbędna w syntezie rybozydów purynowych szpiku i tworzeniu krwinek czerwonych i białych. Uczestniczy w dojrzewaniu komórek nabłonkowych, wykazuje właściwości neurotropowe i ochraniające miąższ wątroby. Źródła Witaminy B12: produkty zwierzęce, zwłaszcza wątroba, mleko, ryby, drób, skorupiaki, jaja, drożdże. Zapasy witaminy B12 zgromadzone w wątrobie zdrowego człowieka wystarczają do pokrycia zapotrzebowania człowieka na około 3 lata. Do niedoboru dochodzi zazwyczaj u jaroszy, u osób ze schorzeniami związanymi z nieprawidłową produkcją czynnika Castle'a w żołądku lub zaburzeniami wchłaniania w jelitach. Wśród objawów dominują: zaburzenia powstawania ciałek krwi, zwłaszcza czerwonych -niedokrwistość złośliwa, magaloblastyczna (choroba Addisona - Biermera), zmiany zwyrodnieniowe błony śluzowej żołądka, zaburzenia żołądkowo jelitowe i brak apetytu, stany zapalne ust, zaburzenia w układzie nerwowym  (zaburzenia czucia, niezborność ruchów, zmęczenie, drętwienie rąk i nóg, trudności w chodzeniu), zaburzenia wzrostu u dzieci, niemiły zapach ciała, hiperhomocysteinemia, jąkanie się, depresja, dolegliwości miesiączkowe. Nie są znane objawy przedawkowania witaminy B12. Przy stosowaniu przez dłuższy czas megadawek tej witaminy zaobserwowano u niektórych ludzi objawy uczuleniowe.

WITAMINA B5 - KWAS PANTOTENOWY
Kwas pantotenowy należy do najmniej trwałych witamin z grupy B. Witamina B5 jako składnik koenzymu A wpływa na przemiany tłuszczowo - białkowe, obniżając znacznie poziom cholesterolu, wspomagając proces pigmentacji włosów zapobiega ich siwieniu, bierze udział w syntezie hormonów sterydowych i innych związków chemicznych, uczestniczy w wytwarzaniu przeciwciał, bierze udział w regeneracji komórek skóry i błon śluzowych. Źródła Witaminy B5: suszone owoce, drożdże, wątroba wieprzowa i cielęca, jaja, niełuskane ziarno pszenicy, płatki owsiane, pełnoziarnisty chleb, mięso wieprzowe i wołowe, chleb biały, mleko, ziemniaki, szpinak, marchew, kapusta. Objawami niedoboru witaminy B5 jest: zespół piekących stóp, zmęczenie, osłabienie, bóle głowy i brzucha, nudności i wymioty, zmniejszenie odporności immunologicznej, zmiany w skórze, zaburzenia pigmentacji włosów. Objawy nadmiaru witaminy B5 obserwuje się rzadko. U niektórych osób stwierdzono objawy uczulenia.

WITAMINA B6 - PIRODYKSYNA

Bierze udział w przemianie białek jako koenzym dekarboksylazy i transaminaz aminokwasów. Jest niezbędna do produkcji hemoglobiny. Podnosi odporność immunologiczną organizmu i uczestniczy w tworzeniu przeciwciał. Czynniki zwiększające zapotrzebowanie na pirydoksynę to: stres, miesiączka, ciąża, niewydolność serca, podeszły wiek, zbyt niski poziom cukru we krwi, zażywanie pigułek antykoncepcyjnych. Źródła Witaminy B6: mleko, produkty zbożowe, ziemniaki, mięso i wedliny, wątróbka, ziarna soi, kiełki pszeniczne, orzech włoskie, ryby, banany, szpinak, sałata, awokado, mąka pełnoziarnista, drób.
Niedobór witaminy B6 występuje tylko wyjątkowo, np. u małych dzieci karmionych sztucznymi odżywkami oraz u alkoholików. Do najczęściej spotykanych objawów należą: stany zapalne skóry - dermatitis (łojotokowe zmiany na twarzy, podrażnienie języka i błon śluzowych jamy ustnej, zapalenie błony śluzowej jamy ustnej (języka, kącików warg), zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym (apatia, bezsenność, nadwrażliwość, napady drgawek), zwiększona podatność na infekcje, niedokrwistość makrocytarna. Organizm dobrze toleruje duże dawki witaminy B6. Przy dłuższym stosowaniu pirydoksalu w ilości 2g dziennie mogą wystąpić zaburzenia neurologiczne i uczucie zmęczenia.

WITAMINA B9 - KWAS FOLIOWY
Kwas foliowy - witamina B9 jest głównym czynnikiem biorącym udział w procesie podziału komórek organizmu. Kwas foliowy reguluje różne procesy metaboliczne w organizmie, uczestniczy w syntezie puryn, pirymidyn i niektórych aminokwasów. Współuczestniczy z witaminą B12 w regulacji tworzenia i dojrzewania czerwonych krwinek. Źródła Witaminy B9: szpinak, brokuł sałata, wątróbka, kiełki pszenicy, banany, cytryny, drożdże, sałata, nać pietruszki, pomarańcze, soja, mleko i produkty mleczne, orzechy, słonecznik, grejpfruty, rośliny strączkowe. Kiedy jest jej za mało: zaburzenia rozwojowe u płodu (wady cewy nerwowej), niedokrwistość megaloblastyczna, nadpobudliwość, trudności w zasypianiu, słaby wzrost, problemy z trawieniem, niedożywienie, biegunka, utrata apetytu, osłabienie, rozdrażnienie, bóle głowy, zaburzenia zachowania. Kiedy jest jej za dużo u niektórych osób mogą tworzyć się szkodliwe kryształy folacyny w moczu, mogą również wystąpić alergiczne odczyny skórne. Spożycie dziennie ponad 15mg kwasu foliowego może powodować zaburzenia układu nerwowego i pokarmowego.

WITAMINA C

Wpływa na syntezę hormonów steroidowych kory nadnerczej i syntezę insuliny, jest nieodzowna w prawidłowym funkcjonowaniu tkanki łącznej, gdzie uczestniczy w syntezie kwasu hialuronowego niezbędnego do syntezy kolagenu oraz w procesach kostnienia, bierze także udział hematopoezie, w przyswajaniu żelaza i syntezie hemoglobiny, odgrywa ważną rolę w procesach odpornościowych, działa odtruwająco, wpływa też na wzrost i rozwój komórek organizmu, utrudnia przenikanie do nich wirusów, ma właściwości bakteriostatyczne, a nawet bakteriobójcze w stosunku do niektórych drobnoustrojów chorobotwórczych, przyspiesza procesy gojenia, uczestniczy w regeneracji witaminy E, neutralizowanie przez witaminę C szkodliwego wpływu wolnych rodników chroni organizm przed zmianami nowotworowymi, witamina ta ogranicza produkcję działających nowotworowo nitrozamin, czyli substancji powstałych z połączenia azotynów, które są dodawane do konserwowanych produktów żywnościowych, m.in. do mięsa, z substancjami znajdującymi się w żołądku, łagodzi ona nieprzyjemne objawy uboczne radioterapii stosowanej w leczeniu nowotworów. Źródła Witaminy C: kalafior, kapusta (zwłaszcza kwaszona), kiszone ogórki, nac pietruszki, rzeżucha, brukselka, papryka czerwona, chrzan, ziemniaki, pomidory, jagody, truskawki, owoce dzikiej róży, czarne porzeczki, jarmuż, jabłka, cytrusy. Uwzględniając specyfikę naszej diety głównym źródłem witaminy C są ziemniaki 37%, następnie owoce 31% i warzywa około 28% ogólnej zawartości tej witaminy w racji pokarmowej. Najwięcej witaminy C stwierdzono w liściach pietruszki, tzw. natce i w czerwonej papryce. Bardzo ubogim źródłem tej witaminy jest między innymi marchew i cebula. Zbyt mała jej ilość w diecie może objawiać się: osłabieniem, bólami mięśniowymi, apatią, brakiem apetytu, bladością skóry i błon śluzowych, pękaniem drobnych naczynek krwionośnych, bólem głowy, krwawieniem z dziąseł, dużą podatnością na choroby zakaźne, zwiększoną łamliwością kości, wolniejszym gojeniem się ran, wstępowaniem szkorbutu objawiającego się obrzękami i krwawieniem z dziąseł oraz wypadaniem zębów. Brak witaminy C w pożywieniu ciężarnej stwarza zagrożenie teratogenne dla płodu.  Zbyt mała ilość witaminy C powoduje zwiększone wydalanie witaminy B6. Stosowanie wysokich dawek powoduje zakwaszenie moczu, upośledzając w ten sposób wydalanie stałych kwasów i zasad. Kwaśny odczyn moczu może powodować wytrącanie się mocznów i cystynianów oraz tworzenie się kamieni w drogach moczowych.

WITAMINA D

Witamina D obejmuje witaminę D1 (kalcyferol), D2 (ergokalcyferol) oraz D3 (cholekalcyferol). Witamina D1 znajduje się w tranie, D2 jest wytwarzana w roślinach wystawionych na działanie promieni ultrafioletowych, natomiast witamina D3 powstaje w skórze ludzi i zwierząt. Witaminę D3 i jako jedną z niewielu witamin organizm może wyprodukować sam pod wpływem promieni słonecznych, które przemieniają zawarty w skórze człowieka 7-dehydrocholesterol (tzw. prowitamina D3) w cholekalcyferol. Uważa się, że już dziesięć minut słonecznej kąpieli codziennie w czasie letnich miesięcy zapewnia odpowiednią dawkę tej witaminy na cały rok. Jednak należy brać pod uwagę indywidualne zapotrzebowania, np. to, że dzieci potrzebują więcej witaminy niż dorośli, a ponadto - że wraz z wiekiem zmniejsza się zdolność organizmu do wytwarzania tej witaminy pod wpływem promieni ultrafioletowych. Również osoby znajdujące się w zanieczyszczonym środowisku mają mniejsze szanse na odpowiednią ilość witaminy D w organizmie. Pobudza wchłanianie wapnia i fosforu, a także zapobiega nadmiernemu wydalaniu tych pierwiastków z moczem przez co ma wpływ nie tylko na prawidłowe kształtowanie się kości u dzieci i dorosłych, na ich odpowiednią gęstość i na stan naszego uzębienia. W przypadku, gdy brakuje wapnia w pożywieniu pobierany jest on z kości. Obecność witaminy we krwi wpływa  korzystnie na system nerwowy i na skurcze mięśni w tym serca. Zapobiega i łagodzi stany zapalne skóry, reguluje wydzielanie insuliny, a tym samym wpływa na odpowiedni poziom cukru w organizmie. Korzystnie wpływa na słuch, gdyż decyduje o dobrym stanie kostek ucha wewnętrznego. Oddziałuje na komórki szpiku kostnego produkujące komórki obronne (monocyty). Źródła Witaminy D: tran, oleje rybne, które znajdują się w rybach, takich jak łosoś, tuńczyk, śledź, makrela czy sardynki, wątroba, żółtka jaj, mleko (najlepiej wzbogaconym dodatkowo przez dodanie tej witaminy) oraz przetwory mleczne, takie jak ser, masło czy śmietana. Jednak ilość witaminy D w mleku zależy od sposobu żywienia krów i ich przebywania na słońcu. Profilaktycznie wzbogacane są o tę witaminę nowoczesne margaryny i mleko w proszku. Niedobór witaminy D jest przyczyną występowania: u niemowląt - krzywicy dziecięcj (rachitis infantilis), u dzieci starszych i młodzieży - krzywicy późnej (rachitis tarda), u dorosłych: powstają zaburzenia struktury kości - osteomalacja i zrzeszotnienie kości. W krzywicy kości ulegają zniekształceniu i osłabieniu, wykrzywiają się pod wpływem ciężaru ciała szybko rosnącego dziecka. Kości i nadgarstki stają się powiększone, klatka piersiowa zaczyna przypominać pierś gołębia, u dzieci powstają opóźnienia we wzroście zębów. Dziecko częściej poci się i staje się nadmiernie aktywne. U osób dorosłych, którzy mają utrudniony dostęp do słońca lub spożywają produkty pozbawione witaminy D, może pojawić się rozmiękczenie kości, zwane osteomalacją, które prowadzi do częstych złamań i skrzywień układu kostnego. Może powodować zapalenie spojówek, stany zapalne skóry, osłabienie organizmu co prowadzi do zmniejszonej odporności na zaziębienia, bywa także pogorszenie słuchu. Witamina D w dużych ilościach, większych niż zalecane jest toksyczna. Wynikiem nadmiaru tej witaminy może być: nudności, biegunka, spadek masy ciała, łatwe męczenie się, nadmierne pocenie się, brak apetytu, utrata łaknienia, senność, opóźnienie w rozwoju dziecka, zaburzenia rytmu pracy serca, wzmożone oddawanie moczu, ból oczu, bóle szczęk, stawów i mięśni, bóle głowy, świąd skóry, zwiększenie ryzyko powstania miażdżycy, zwiększenie ryzyko powstania kamicy nerkowej. Natura obmyśliła sposoby obrony przed nadwyżką witaminy D- wiąże się to z kolorem skóry. Występująca w skórze melanina powstrzymuje promieniowanie ultrafioletowe oraz zmniejsza produkcję witaminy D.

WITAMINA E

Bierze udział w przemianie materii, jako związek antyoksydacyjny i zwiększający podaż tlenu, zapobiega utlenianiu witaminy A , nienasyconych kwasów tłuszczowych i innych lipidów, uniemożliwiając tym samy tworzenie się toksycznych produktów, zapobiega rozwojowi miażdżycy naczyń krwionośnych, obniża podwyższony poziom lipidów w surowicy krwi, aktywując układy enzymatyczne oddychania tkankowego, uczestniczy w procesach odtruwania, chroni komórki przed stłuszczeniem, podtrzymuje czynność tkanki mięśniowej, ułatwia przyswajanie tlenu przez erytrocyty. Pobudza produkcję substancji przeciwzakrzepowych, zmniejszając ryzyko rozwoju schorzeń naczyń krwionośnych. Jest niezbędna u mężczyzn do prawidłowej produkcji spermy, współdziała z witaminami A, C i karotenoidami, zmniejszając ryzyko rozwoju chorób nowotworowych. Witamina E powstaje tylko w roślinach: kiełki pszenicy, całe zboża, zielone warzywa liściaste jak natka pietruszki, sałata, szpinak, kapusta, czosnek, orzechy, awokado, masło, żółtko jaja, oleje roślinne. Należy pamiętać o tym, że oleje tłoczone na zimno zawierają znacznie więcej witaminy E niż te produkowane przemysłowo gdyż proces uszlachetniania niszczy aż 75% naturalnej witaminy, kasze. Na szczęście witamina E występuje powszechnie, praktycznie nie spotykamy się z jej niedoborem. Jednakże hipowitaminoza może powodować: rozdrażnienie, osłabienie zdolności koncentracji, zaburzenia funkcjonowania i osłabienie mięśni szkieletowych, rogowacenie i wczesne starzenie się skóry, gorsze gojenie się ran, pogorszenie wzroku, niedokrwistość u niemowląt i dzieci, bezpłodność, zwiększone ryzyko chorób sercowo naczyniowych. Witamina spożywana przez dłuższy czas w dawkach większych niż 1000 mg octanu alfa-tokoferolu na dobę u osób dorosłych, może powodować: zmęczenie, bóle głowy, osłabienie mięśni, zaburzenia widzenia.

WITAMINA H - BIOTYNA
Witamina H należy do witamin z grupy witamin B, a więc jest rozpuszczalna w wodzie. Pełni rolę  przenośnika dwutlenku węgla w różnych procesach przemiany materii. Bierze udział w metabolizmie białek i tłuszczów, uczestniczy w syntezie kwasów tłuszczowych, jak też przy wchłanianiu witaminy C. Współdziała w przemianie aminokwasów i cukrów jak również uczestniczy z witaminą K w syntezie protrombiny - białka odpowiedzialnego za prawidłowe krzepnięcie krwi. Wpływa na właściwe funkcjonowanie skóry oraz włosów, zapobiega siwieniu włosów oraz łysieniu. Biotynę znaleziono prawie we wszystkich tkankach roślin i zwierząt, przy czym w większych ilościach w młodszych lub szybko rosnących niż w dojrzałych. Mleko i produkty mleczne, szpinak, brokuły, sałata, mięso, żółtka jaj, mące sojowej, nie łuskanym ryżu, owoce, orzechy, kalafior, drożdżach, wątrobie, nerkach, trzustce i nadnerczach. Niedobór witaminy H może powodować: bóle mięśniowe, osłabienie i apatia, łysienie, łuszczycowe zmiany skóry na dłoniach, nogach i ramionach, wysuszenie i przebarwienia skóry oraz błon śluzowych, wypryski skórne, pogorszenie metabolizmu tłuszczów, podwyższenie poziomu cholesterolu i barwników żółciowych we krwi, depresja. Do tej pory nie określono toksycznego wpływu biotyny na organizm ludzki.

WITAMINA K
Witaminę K1 pozyskuje się z pożywienia, K2 jest produkowana przez bakterie jelitowe, natomiast witamina K3 jest syntetyzowana, tzn. produkowana sztucznie. Witamina K jest koenzymem syntezy protombiny w wątrobie czyli białka osocza krwi, które bierze udział w procesie krzepnięcia krwi. Uszczelnia sródbłonki naczyń krwionośnych, zapobiega krwawieniom wewnętrznym oraz krwotokom, jest czynnikiem zmniejszającym nadmierne, obfite krwawienia miesiączkowe. Uczestniczy w formowaniu tkanki kostnej, wpływa na przemiany metaboliczne kwasów nukleinowych. Posiada właściwości przeciwbakteryjne oraz przeciwgrzybicze, wykazuje również działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe.Źródła Witaminy K: brokuły, marchew, ziemniaki, rzepa, szpinak, sałata, kapusta, kalarepa, kalafior, pomidory, truskawki, wątróbka, awokado, brzoskwinie, orzechy włoskie, jaja, ser. Źródłem tej witaminy są także żyjące w przewodzie pokarmowym człowieka bakterie. Jogurt i kefir to idealne potrawy między posiłkami, pobudzające wytwarzanie witaminy K. Dieta bogata w warzywa (np. sałatę) , jaja, mleko zawsze pokrywa zapotrzebowanie na witaminę K. Należy podkreślić, że zjełczałe tłuszcze, nadużywanie leków (środki przeciwbólowe, salicylany lub antybiotyki), zanieczyszczone powietrze oraz środki konserwujące w puszkach i gotowych produktach spożywczych niszczą witaminę K, utrudniają jej wchłanianie lub prowadzą do przedwczesnego jej wydalania z organizmu. Z niedoborem witaminy K spotykamy się rzadko, gdyż organizm może ją wytwarzać sam za pomocą mikroorganizmów, które znajdują się w jelicie cienkim. Brak witaminy K mogą odczuwać ci, którzy jedzą za mało zielonolistnych warzyw. Poza tym niedobór tej cennej substancji występuje podczas kuracji antybiotykowej oraz nadużywa leków przeciwbólowych, osłabia to bowiem bakterie przewodu pokarmowego produkujące tę witaminę. Awitaminozę mogą spowodować też zaburzenia we wchłanianiu pokarmów ograniczające trawienie tłuszczów, jak również uszkodzenia wątroby. U osób z niedoborem witaminy K stwierdza się: obniżony poziom protrombiny we krwi, krwotoki z nosa, układu pokarmowego i moczowego. Niedobór witaminy K występuje czasem u niemowląt, gdyż ich organizm nie może od razu wytworzyć w przewodzie pokarmowym odpowiedniej ilości bakterii potrzebnych do jej powstania. Aby zapobiec takiej sytuacji, kobietom ciężarnym podaje się uzupełniające dawki witaminy K lub wstrzykuje się ją dziecku po porodzie. Witamina K nie jest toksyczna, ale nadmierne dawki: powodują wzrost krzepliwości krwi, wpłynąć niekorzystnie na pracę wątroby wywołując żółtaczkę i uszkodzenia, tkanki mózgowej u niemowląt, mogą powodować poty oraz uczucie gorąca.

WITAMINA PP - NIACYNA, WITAMINA B3 KWAS NIKOTYWNOWY

Współdziała z ryboflawiną i tiaminą w procesach metabolicznych. Jako składnik koenzymów niacyna uczestniczy w procesach utleniania i redukcji w organizmie. Uczestniczy w procesach regulacji poziomu cukru we krwi, w procesach regulacji poziomu cholesterolu w organizmie, bierze udział w regulacji przepływu krwi w naczyniach. Pomaga w utrzymaniu odpowiedniego stanu skóry, współdziała w syntezie hormonów płciowych (estrogeny, progesteron).
Źródła Witaminy B3: wątroba, mięso, ryby, orzechy, ziarna zbóż, ziemniaki, groszek, awokado, śliwki, figi, daktyle, orzeszki ziemne. Długotrwały niedobór prowadzi do: wystąpienia pelagry tzw rumień lombradzki - szorstkość i zaczerwienienie skóry, zaburzenia w metabolizmie cukrów, zaburzenia procesu oddychania komórkowego, dysfunkcji układu trawiennego (biegunki, spadek masy ciała, osłabienie), zakłócenia w funkcjonowaniu układu nerwowego (bezsenność, zawroty głowy, bóle głowy, zapalenie nerwów, zaburzenia pamięci). Nadmierne spożywanie cukru, słodyczy lub napojów słodzonych prowadzi do utraty niacyny. Niacyna nie jest magazynowana w organizmie ludzkim. Nadwyżki zostają wydalone z moczem. W bieżącej diecie muszą więc znajdować się odpowiednie ilości witaminy PP. Stosowanie przez dłuższy czas dużych dawek może powodować: uszkodzenie wątroby, niemiarowość pracy  serca, dolegliwości skórne (pieczenie i swędzenie), podniesienie poziomu glukozy we krwi.

MIKROELEMENTY

CHROM

Jest niezbędny dla normalnego rozwoju organizmu człowieka, który zawiera około 6 miligramów tego pierwiastka.

poprzez pobudzanie aktywności komórek beta trzustki wpływa na produkcję insuliny, a przez to aktywnie uczestniczy w przemianach węglowodanów. Zwiększa magazynowanie glukozy w mięśniach wspomagając syntezę glikogenu. Stymuluje przemiany energetyczne i syntezę kwasów tłuszczowych, pobudza transport aminokwasów do komórek. Przeciwdziała powstawaniu otyłości ponieważ ogranicza odkładanie tłuszczów. Zapobiega powstawaniu miażdżycy przez regulację poziomu lipidów w krwi oraz wpływa na utrzymanie równowagi pomiędzy poziomem cholesterolu LDL i HDL.
Źródła Chromu: drożdże piwne, niskoprzetworzone kasze i płatki, pełnoziarnisty chleb, ser, jaja, chude mięso, wątroba cielęca, nerki wieprzowe, ryby, sałata, groszek zielony, brokuły, sok winogronowy, mięso indycze, owoce morza, kurczaki, olej, kiełki pszenicy, grzyby.
Niedobór chromu występuje rzadko przy diecie ubogiej w białko zwierzęce. Niedostateczne spożywanie chromu  może przyczynić się do wystąpienia cukrzycy i miążdżycy naczyń. Przy deficycie występować mogą: bóle głowy, drażliwość, nudności, nastroje depresyjne, niepokój, stany lękowe, zmęczenie, nietolerancja na glukozę, zaburzenia w gospodarce białek i lipidów, utrata masy ciała. Nadmierne nagromadzenie chromu w organizmie lub spożywanie go w dużych dawkach może zaburzyć działanie insuliny lub stymulować powstawanie nowotworów.

CYNK

Jest niezbędny w syntezie białka oraz kwasów nukleinowych, kieruje kurczliwością mięśni, bierze udział w tworzeniu insuliny, odgrywa ważną rolę w utrzymaniu równowagi kwasowo - zasadowej, zapewnia prawidłową czynność prostaty oraz narządów rozrodczych, ma istotny wpływ na czynności mózg. Jest niezbędny do utrzymania optymalnego stężenia witaminy A w krwi i jej zużycia przez tkanki, bierze udział w wytwarzaniu prostaglandyn regulujących ciśnienie krwi, rytm pracy serca, funkcje wydzielnicze skóry czy poziom cholesterolu w krwi, bierze udział w utrzymaniu równowagi innych pierwiastków śladowych jak manganu, magnezu, selenu i miedzi. Wpływa na przyspieszeniu gojenia ran, zwłaszcza ubytków skóry, poprawia sprawność umysłową, chroni plamkę żółtą oka przed zmianami zwyrodnieniowymi, ułatwia pozbywanie się białych plam na paznokciach, utrzymuje odporność skóry na infekcje, uczestniczy w detoksykacji alkoholu w wątrobie, wpływa na proces wzrostu, poprawia sprawność intelektualną a w wieku starszym zapobiega rozwojowi demencji starczej. Jest niezbędny do prawidłowego wytworzenia się narządów płodu w okresie ciąży.
Źródła Cynku: produkty zbożowe, mięso, ryby, ostrygi, grzyby, jaja, drożdże piwne, pestki dyni, musztarda.
Deficyt cynku objawia się: kurza ślepota, brak apetytu, brak popędu płciowego, niedostateczne wykształcenie cech płciowych, choroby skóry, drżenie kończyn, karłowatość, łamliwe paznokcie, łamliwość i wypadanie włosów, niedobór pigmentu, podatność na zakażenie, przedłużająca się suchość oczu, rozstępy w skórze, stany depresyjne, upośledzenie smaku, wydłużony czas gojenia się ran, uczucie znużenia, zaburzenia miesiączkowania, spowolnienie, procesów wzrostu, nagłe pojawienie się zmarszczek, fałd skórnych i "kurzych łapek". Stosowanie pigułek antykncepcyjnych oraz stosowanie długotrwałych kuracji odchudzających oraz dieta wegetariańska bez odpowiedniej suplementacji mineralnej obniżają poziom cynku. Spożywanie żywności bogatej w cynk nie stwarza zagrożenia jego przedawkowania ponieważ cynk nie kumuluje się w tkankach a jego nadmiar jest wydalany z kałem oraz w niewielkich ilościach z moczem. Nadmierna ilość cynku może ograniczyć wchłanianie miedzi i żelaza oraz przyspieszyć wydalanie żelaza z organizmu, co może być przyczyną niedokrwistości. Przedawkowanie cynku występuje bardzo rzadko i przeważnie tylko w wypadku stosowania syntetycznych preparatów cynku

FLUOR
Fluor wchodzi w skład tkanki kostnej i szkliwa zębów. Zapobiega próchnicy zębów oraz wzmacnia kości.
Źródła Fluoru: herbata, ryby morskie, owoce morza, rośliny kapustne, fluorowana woda pitna.
Niedobór fluoru prowadzi do próchnicy. Nadmiar fluoru powoduje: fluorzycę zębów, brzydko przebarwiającą i osłabiającą szkliwo, zaburzenia przemiany materii,

JOD

Jest niezbędny dla prawidłowego działania tarczycy będąc składnikiem produkowanych przez nią hormonów: tyroksyny i trójjodotyroniny, które regulują przemiany energetyczne, wzrost, rozmnażanie, syntezę białek, rozwój i pracę mózgu oraz układu nerwowego. Pomaga w utrzymaniu zdrowej skóry, włosów, paznokci i zębów. Jod występuje w wodzie, powietrzu (zwłaszcza w okolicach nadmorskich), w glebie, a więc również w produktach roślinnych wyhodowanych na bogatym w jod podłożu, ryby morskie, owoce morza, sól nie oczyszczona lub jodowana. Niedobór jodu prowadzi do niedoczynności tarczycy i powstania na szyi wola endemicznego. W przebiegu niedoczynności tarczycy obserwuje się: zmęczenie i brak energii, zaburzenia pamięci i sprawności intelektualnej, depresję, dreszcze, bóle stawów, upośledzenie słuchu, wypadanie włosów, podatność na przeziębienia i infekcje dróg oddechowych, objawy przyspieszonego starzenia się , przyrost masy ciała. Stany niedoboru jodu w okresie ciąży mogą prowadzić do niedorozwoju płodu, zarówno fizycznego jak i umysłowego. Nie są znane objawy zatrucia czy nadmiaru jadu spowodowane jodem naturalnym. Dopiero ponad dwudziestokrotne przekraczanie dawek jest szkodliwe i doprowadza do nadczynności tarczycy i powstawanie wola. Stan ten objawia się nadpobudliwością, przyspieszoną pracą serca, przyspieszonym metabolizmem, podwyższoną temperaturą, chudnięciem, niepokojem i wytrzeszczem oczu.

MANGAN
Mangan  jest pierwiastkiem śladowym wchodzącym w skład wielu tkanek i enzymów. Bubierze udział w prawidłowym tworzeniu kośćca, uczynnia enzymy biorące udział w syntezie białek, kwasów nukleinowych, glikokortykosterydów, w metabolizmie cukrów i procesach krzepnięcia krwi. Zwiększa płodność, wpływa na przemiany tłuszczów i cholesterolu, reguluje pracę układu nerwowego, ułatwia przuswajanie witamin C i B, odgrywa ważną rolę w tworzeniu tyroksyny, głównego hormonu tarczycy, konieczny jest do prawidłowego trawienia i wchłaniania składników odżywczych.
Źródła Manganu: żurawina, czarne jagody, pełnoziarniste produkty zbożowe, orzechy, zielone warzywa, warzywa strączkowe, buraki, herbata, szpinak.
Niedobór manganu powoduje opóźnienia w rozwoju fizycznym, powstawanie wad kośćca, zmniejszenie płodności. Duże spożycie wapnia i fosforu hamuje wchłanianie manganu, podobnie jak kwas fitynowy zawarty w otrębach i fasoli. Kiedy jest go za dużo może ograniczać przyswajanie w przewodzie pokarmowym, żelaza, wapnia, cynku, miedzi i magnezu.

MIEDŹ

Wpływa na prawidłowe funkcjonowanie układu krwiotwórczego, uczestniczy w tworzeniu hemoglobiny i razem z żelazem bierze udział w procesach utleniania i dostarczaniu tlenu do tkanek. Reguluje metabolizm oraz transport żelaza, wpływa na rozwój układu nerwowego. Poprzez syntezę kolagenu i elastyny  wpływa na regenerację tkanki łącznej. Jest składnikiem enzymów biorących udział w procesach tworzenia melaniny i  prostaglandyn, biorących udział w regulacji ciśnienia krwi, pracy serca czy likwidacji stanów zapalnych. Miedź wraz z cynkiem przeciwdziałają uszkodzeniom wywołanym przez wolne rodniki tlenowe.
Źródła Miedzi: szpinak, sałata, ziemniaki, wątroba, owoce morza, fasola, groch, ziarna pszenicy, śliwki, krewetki, orzechy, podroby, grzyby, pełnoziarniste produkty zbożowe.
Niedobór miedzi obserwuje się  rzadko i może powodować: uszkodzenie tętnic i serca, nadciśnienie, powstawanie zakrzepów, zmniejszenie produkcji melaniny, barwika włosów i skóry, zwiększenie podatności organizmu  na infekcje i choroby, ograniczenie wzrostu, ograniczenie płodności, zaburzenia sytemu nerwowego -migreny, osteoporozę. Długotrwałe spożywanie żywności o podwyższonej  zawartości miedzi wiąże się z ryzykiem zatruć, na co są szczególnie narażone dzieci i niemowlęta. Nadmiar miedzi w diecie wywołuje: zburzenia psychiki, uszkodzenia nerek, nadciśnienie tętnicze, anemię, zaburzenia funkcjonowania wątroby, zaburzenia funkcjonowania układu oddechowego, nieżyty, zmniejszenie odporności, nudności i wymioty.

SELEN

Jako przeciwutleniacz zapobiega przedwczesnemu starzeniu się komórek oraz powstawaniu zmian nowotworowych w różnych tkankach i narządach. Wraz z witaminą E  wzmacnia funkcjonowanie  układu odpornościowego zwiększając poziom wytwarzanych ciał odpornościowych. Pomaga w usuwaniu z organizmu toksycznych metali ciężkich bierze udział w wytwarzaniu, prostaglandyn - substancji zapobiegających stanom zapalnym. Wpływa na prawidłowy rozwój płodu głównie układu nerwowego i  odpornościowego. Jest niezbędny do prawidłowego wzrostu.
Źródła Selenu: ryby morskie, oczyszczona sól morska i kopalniana, wątroba, nie oczyszczone produkty zbożowe, mąki z pełnego przemiału, drożdże, czosnek, grzyby, pomidory, orzechy, kukurydza, zielony groszek, ryby, skorupiaki, kapusta, czosnek, ogórki, cebula, seler.
Niedobór selenu wiąże się głównie z uszkodzeniem mięśnia sercowego (choroba Keshan) i z chorobami układu kostnego (choroba Kashin-Becka). Niedobory selenu mogą powodować: osłabienie, choroby wątroby i trzustki, bladość, dolegliwości mięśniowe, dolegliwości stawowe, łamliwe paznokcie, oznaki starzenia się, podatność na zakażenia, zaburzenia czynności serca, zaburzenia widzenia, częste przeziębienia. Nadmiar selenu powoduje: łysienie, uszkodzenia skóry, uszkodzenie paznokci, nadwrażliwość, nudności i wymioty.

MAKROELEMENTY

FOSFOR

Fosfor, aby był w pełni aktywny, wymaga obecności witaminy D oraz wapnia, przy czym wapń i fosfor współdziałają najefektywniej, gdy występują w proporcji dwa do jednego.
Do czego jest potrzebny naszemu organizmowi: uczestniczy w przewodzeniu bodźców nerwowych, jest budulcem błon komórkowych, tkanek miękkich, takich jak nerki, serce, mózg, mięśnie, jest potrzebny podczas wzrostu i naprawy uszkodzonych tkanek, bierze udział w wielu procesach metabolicznych i reakcjach chemicznych pomagając m.in. w uwalnianiu energii z białek, węglowodanów i tłuszczów, do utrzymania prawidłowej struktury kości i zębów, odgrywa ważną rolę w regularnej pracy serca, jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania nerek., do utrzymywania prawidłowego pH w organizmie, współdziałając z witaminą B, umożliwia wchłanianie glukozy, podtrzymuje witalność organizmu, łagodzi bóle w zapaleniu stawów.
Większość produktów żywnościowych bogata jest w fosfor. Duże ilości fosforu zawierają: ryby, drób, mięso, pełne ziarna zbóż, jajka, orzechy, warzywa strączkowe. Prawidłowa dieta codzienna dostarcza wystarczającą ilość fosforu, stąd przypadki niedoboru fosforu zdarzają się sporadycznie. Objawy niedoboru to: stany osłabienia, zaburzenia w budowie masy kostnej, nieregularny oddech, zmęczenie, zaburzenia nerwowe. Zwiększone spożycie fosforu wywołuje naruszenie równowagi mineralnej i obniżenie poziomu wapnia.

MAGNEZ

Magnez występuje w każdej komórce ustroju ludzkiego. Jest składnikiem mineralnym koniecznym do metabolizmu wapnia, fosforu, sodu, potasu i witaminy C. Odgrywa ważną rolę w procesie skurczu mięśni w tym mięśnia sercowego, utrzymuje normalny rytm serca. Stabilizuje poziom cukru we krwi, stymuluje mechanizmy obronne organizmu, wpływa na prawidłowy rozwój układu kostnego, wywiera działanie uspokajające, pomaga w utrzymaniu zdrowych zębów, zapobiega odkładaniu się wapnia w postaci złogów w układzie moczowym i pęcherzyku żółciowym.
Źródła Magnezu: rośliny strączkowe, grubo mielone produkty zbożowe np. mąka pszenna razowa, płatki owsiane,

warzywa zielone, podroby, migdały, orzechy włoskie, morele, figi, banany, kakao, czekolada.
Niedobór magnezu objawia się: wzmożonym napięciem mięśniowym, drżeniem mięśniowym, skurczami mięśni, zwiększenie dolegliwości związane z napięciem przed miesiączkowym, w skrajnych przypadkach osłabieniem, nudnościami i wymiotami, napadami tężyczki, zaburzeniami rytmu serca, zmianami psychicznymi - objawami depresyjnymi, drażliwością, stanami lękowymi, omamami, zaburzeniami snu. Nadmiar magnezu może powodować biegunkę.

POTAS

Do czego jest potrzebny naszemu organizmowi: reguluje równowagę wodną organizmu, utrzymuje prawidłowy rytm serca, wpływa na równowagę kwasowo-zasadową, utrzymuje właściwe ciśnienie osmotyczne, ułatwia jasne myślenie polepszając zaopatrzenie mózgu w tlen, pomaga w usuwaniu produktów przemiany materii, wpływa na perystaltykę jelit.
Źródła Potasu: pietruszka, szpinak, ziemniaki, marchew, kalafior, rośliny strączkowe, orzechy, owoce cytrusowe, banany, melon, pestki słonecznika, liście mięty, pomidory, rodzynki, czarna porzeczka, kasza gryczana. Do stanów niedoboru potasu w organizmie dochodzi w wyniku jego nadmiernej utraty: przez przewód pokarmowy (długotrwałe wymioty, biegunka), nerki (niewydolność krążenia, niektóre choroby nerek, cukrzyca, stosowanie tiazydowych leków moczopędnych, kortykosteroidów), w marskości wątroby, alkoholizmie. Przy obniżeniu stężenia potasu obserwuje się: zaparcie, utrata apetytu, skurcze jelit, nieregularne bicie serca, bóle głowy, dolegliwości mięśniowe, nadmierną suchość skóry, omdlenia, zaburzenia zachowania, uczucie znużenia, zaburzenia koncentracji, nerwowość, problemy ze snem, spowolniona reakcja na bodźce, pobudzenie, osłabienie, trądzik u dorastającej młodzieży, wydłużony czas gojenia się ran. Nadmiar potasu przebiega często bezobjawowo. Wśród objawów mogących wystąpić: objawy nerwowo - mięśniowe: nieprawidłowe odczuwanie bodźców, uczucie mrowienia ust i języka, skurcze mięśni, porażenia mięśni, zaburzenia pracy serca, niemiarowość serca.

SÓD

Reguluje utrzymanie odpowiedniego ciśnienia osmotycznego i równowagi kwasowo-zasadowej. Usprawnia pracę mięśni. Stanowi podstawowy składnik płynu komórkowego.
Źródła Sodu: sól kuchenna, żółty ser, szpinak, buraki, seler, drób, ryby, pieczywo. Sód znajduje się niemal we wszystkich spożywanych pokarmach i przy normalnym odżywianiu nie występują jego braki. Nadmierna utrata sodu występuje przy niektórych chorobach w czasie obfitych potów jak również przy biegunkach i wymiotach. Sytuacja taka wymaga możliwie szybkiego uzupełnienia braków sodu. Przy normalnym odżywianiu nadmiar sodu w organizmie wydalany jest z moczem oraz w mniejszym stopniu z kałem i z potem. Zbyt duża podaż sodu w diecie: wpływa na podwyższenie ciśnienia tętniczego, może mieć wpływ na choroby naczyniowe, cukrzycę, uszkodzenie nerek, dolegliwości wątroby, podwyższone stężenie cholesterolu, uczucie zmęczenia.

WAPŃ

Wapń i fosfor, pozostając ze sobą we wzajemnym stosunku dwa do jednego, zapewniają prawidłowy stan kości i zębów. Warunkiem prawidłowego wchłaniania wapnia jest dostateczna ilość witaminy D w organizmie. Jest składnikiem budulcowym kośćca i zębów, uszczelnia błony śluzowe, bierze udział w procesach krzepnięcia krwi, wpływa na prawidłowe działanie układu nerwowego i mięśniowego, ma działanie przeciw zapalne i przeciw alergiczne.
Źródła Wapnia: mleko i produkty mleczne, sery, soja, sardynki, szprotki, łosoś, orzeszki ziemne, orzechy włoskie, nasiona słonecznika, natka pietruszki, jarmuż, fasola, brokuły, jaja, buraki. Należy pamiętać, że kwas szczawiowy zawarty w szczawiu, szpinaku i rabarbarze oraz kwas fitynowy zawarty w produktach zbożowych i strączkowych utrudnia wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego. Przy deficycie wapnia mogą wystąpić odznaki jak: skurcze mięśni, uczucie mrowienia i drętwienia w rękach i nogach, ból w stawach, zwolnienie tętna, krwotoki, zaburzenia snu, stany lękowe, złamania kości, zaburzenia wzrostu u dzieci. Niedobór może prowadzić do osteomalacji (rozmiękanie kości), osteoporozy, próchnicy zębów i krzywicy. Nadmiar wapnia w pożywieniu może powodować zaparcia i zwiększa ryzyko infekcji dróg moczowych.

ŻELAZO

Odgrywa bardzo ważna role w procesie oddychania przenoszącego tlen z płuc do tkanek i pomagając w usuwaniu dwutlenku węgla, działa krwiotwórczo, zwiększa odporność na choroby, wpływa na proces wzrostu, zapobiega zmęczeniu.
Źródła Żelaza: cielęca wątroba, szpinak, żółtko jaja, natka pietruszki, liście pokrzywy, fasola, płatki owsiane.
Niedobór żelaza występuje często, najbardziej wrażliwe są organizmy młode oraz kobiety, zwłaszcza ciężarne. Niedobór żelaza powoduje: spaczone łaknienie, czyli apetyt na produkty nie zaliczane do pokarmów, jak krochmal, lód, tynk i inne, spadek sprawności fizycznej, obniżenie możliwości koncentracji i sprawności umysłowej, niesprawność pamięci, zły nastrój,, zmniejszenie odporności na przeziębienia i infekcje, zaburzenia rytmu pracy serca. W wyniku  długotrwałego niedożywienia, wyniszczających chorób rozwija się niedokrwistość czyli anemia z niedoboru żelaza, która objawia się osłabieniem, bólami głowy, apatią i bladością skóry. Na niedobory żelaza powstanie anemii narażone są dzieci, odchudzające się dziewczęta, kobiety z powodu utraty krwi w cyklach miesiączkowych, kobiety w ciąży, kobiety po menopauzie, sportowcy uprawiający sporty wytrzymałościowe, osoby starsze. Niedobory żelaza w organizmie u dzieci często współistnieją z zespołem zaburzeń zachowania u dzieci tzw. zespołem ADHD, objawiającym się wyczerpaniem i niemożnością koncentracji. Przedawkowanie żelaza powoduje wzrost ryzyka zachorowania na choroby serca oraz choroby nowotworowe w szczególności raka odbytnicy.

INNE SKŁADNIKI POŻYWIENIA

BIAŁKA
Wyróżniamy białka pochodzenia zwierzęcego i roślinnego. Białko zwierzęce powinno stanowić w diecie, co najmniej 60% ogółu spożywanego białka. Pozostałe powinno pochodzić z produktów roślinnych. Białka pochodzenia zwierzęcego znajdują się w: mleku i jego przetworach, jajkach, mięsie, drobiu, rybach. Białka pochodzenia roślinnego występują w: fasola, soja, zielony groszek, bób, ziemniakach, mace, kaszach. Białko jest składnikiem budulcowym wszystkich tkanek człowieka, a także kości. W tkankach miękkich stanowi aż 75 % suchej masy. W jego skład wchodzi azot, węgiel, wodór, tlen i siarka oraz w niektórych białkach również fosfor, wapń, żelazo, miedź, jod, cynk, magnez, kobalt i mangan. Strukturę dużych cząstek białka stanowią aminokwasy połączone ze sobą wiązaniami peptydowymi Połączenia te mogą być różnorodne i dlatego jest wiele rodzajów białek, występujących w przyrodzie ożywionej. W tkankach człowieka można się doliczyć 1500 różnych białek. Białka dzielimy na proste i złożone. Białka proste składają się wyłącznie (lub prawie wyłącznie) z aminokwasów, jak np. białka limfy, surowicy krwi (globuliny, albuminy), mleka, jaj, mięśni, nasion strączkowych, ziarna zbóż, itd.
Białka złożone zawierają dodatkowo składnik niebiałkowy, tzw "grupę prostetyczną", np. hemoglobina i mioglobina, w skład, których wchodzi żelazo. Pod względem wartości biologicznej odżywczej białka dzielimy na pełnowartościowe i niepełnowartościowe. Ta klasyfikacja jest uzależniona od składu aminokwasowego białek tj. czy zawierają i w jakim wzajemnym stosunku niezbędne aminokwasy, których jest 10 i których organizm nie może sam syntetyzować. Są to: fenyloalaniana, izoleucyna, metionina, lizyna, leucyna, treonina, tryptofan, walina, arginina i histydyna. Argininę i histydynę uważa się za niezbędne tylko dla dzieci. Pełnowartościowe białka zawierają produkty pochodzenia zwierzęcego: mięso, wędliny, drób, podroby, mleko, sery, bryndza i jaja. Jedynym niepełnowartościowym białkiem zwierzęcym jest żelatyna. Niepełnowartościowe białka są produktami pochodzenia roślinnego: mąka, pieczywo, makarony, kasze, ziemniaki, nasiona roślin strączkowych. Białko roślin strączkowych szczególnie soi, ma bardzo zbliżony skład aminokwasowy do białka tkanek człowieka i dlatego jest dla niego wartościowe. W białkach, także pełnowartościowych, niezbędne aminokwasy występują w różnych ilościach wtedy decydującym o możliwości i natężeniu syntezy białka człowieka jest ten aminokwas, którego jest najmniej. Staje się w ten sposób aminokwasem limitującym sód aminokwasem limitującym wzorzec, do którego porównuje się zawartość niezbędnych aminokwasów w produktach spożywczych przyjmuje się skład aminokwasowy jaja kurzego. Białko roślinne można wykorzystywać z pożytkiem, jeżeli będziemy je podawali łącznie z białkiem zwierzęcym. W ten sposób w dużej mierze białko roślinne służyć będzie syntezie białka naszych tkanek gdyż, pewne niedobory lub nawet braki niezbędnych aminokwasów uzupełniać będzie białko zwierzęce. Przykładem niedoboru jest zestaw śniadania, w skład, którego wejdzie tylko chleb z masłem i herbata, natomiast dobry zestaw będzie wtedy, gdy do chleba dodamy kawałek sera a do herbaty mleko. Innym przykładem na pełnowartościową mieszaninę białek zwierzęcych i roślinnych będzie makaron z serem, bigos, naleśniki z serem lub szpinakiem itp. Należy, więc pamiętać, aby do każdego posiłku planować jakiś produkt, który zawiera białko zwierzęce. Najlepszy stosunek białka roślinnego do zwierzęcego to 1 : 1. Dopuszczalny jest stosunek 1 : 2, tzn. może być dwukrotnie więcej białka roślinnego niż zwierzęcego, ale taki stan nie może trwać zbyt długo.

BŁONNIK

Inaczej włókno pokarmowe - to grupa węglowodanów pochodzenia roślinnego, których nie trawimy, ale które odgrywają ważną rolę w żywieniu. Obecność błonnika w codziennej diecie sprzyja dobrej pracy jelit, przeciwdziała zaparciom, a także nowotworom jelita grubego; błonnik pomaga ponadto utrzymać prawidłowy poziom cholesterolu we krwi. Błonnik potrzebny jest zarówno w diecie dorosłych, jak i dzieci. Powinna ona zatem być obfita w warzywa i owoce, pełne ziarna zbóż (razowe pieczywo, płatki, kasze), nasiona, suszone owoce. Właśnie ze względu na błonnik lepiej jest, żeby dziecko pogryzało suszone owoce zamiast cukierków, oswajało się ze smakiem ciemnego chleba, raczej jadło owoce, niż piło soki owocowe. Zbyt mała zawartość błonnika w codziennym pożywieniu zwiększa zagrożenie chorobami serca i układu krążenia, stanowiąc niebezpieczeństwo znacznie poważniejsze niż spożywanie nadmiernej ilości tłuszczów. Według aktualnej wiedzy, błonnik zapobiega też m.in. zachorowaniom na niektóre postaci nowotworów, głównie raka jelita grubego i odbytu.

TŁUSZCZE

Tłuszcze to jeden z elementów pożywienia, dostarczający takich składników odżywczych, jak niezbędne kwasy tłuszczowe oraz witaminy A , D i E potrzebne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Tłuszcze są głównym składnikiem energetycznym żywności, mającym dużą wartość kaloryczną. Wyróżniamy tłuszcze pochodzenia zwierzęcego i roślinnego. Tłuszcze pochodzenia zwierzęcego znajdują się w: mięsie, rybach, smalcu, słoninie, maśle - powinno być podawane niemowlęta i małym dzieciom ponieważ ma cenne składniki, takie jak witaminy A,D3, E, F, C, z grupy B, jajkach. Tłuszcze pochodzenia roślinnego występują w: olejach ( najcenniejsze sojowy i słonecznikowy), oliwie z pierwszego tłoczenia, margarynie, orzechach, migdałach. Każdy produkt żywnościowy zawiera różne rodzaje tłuszczów w różnych proporcjach i o różnej kompozycji kwasów tłuszczowych. Tłuszcze różnią się między sobą pod względem zawartości kwasów tłuszczowych korzystnych oraz niekorzystnych dla zdrowia człowieka. Nie ma pożywienia, które zawierałoby tylko jeden rodzaj kwasu tłuszczowego. Istotna jest natomiast równowaga, jaką w codziennym jadłospisie uzyskuje się pomiędzy łączną ilością spożywanego tłuszczu a jego rodzajami. Od tej równowagi zależy poziom cholesterolu we krwi, który jest jednym z czynników powodujących choroby serca. Tłuszcze nasycone podnoszą poziom złego cholesterolu (LDL) we krwi. Tego rodzaju tłuszcze występują przede wszystkim w produktach pochodzenia zwierzęcego, zwłaszcza w mięsie, maśle, serze i śmietanie, oraz w olejach roślinnych takich jak palmowy i kokosowy. Tłuszcze trans mają podobny wpływ na organizm, co tłuszcze nasycone, a więc podnoszą poziom 'złego' cholesterolu (LDL) we krwi. Tłuszcze 'trans' i tłuszcze nasycone powinny dostarczać łącznie nie więcej niż 10% dziennego zapotrzebowania organizmu na energię. Tłuszcze 'trans', powstające w wyniku procesu utwardzania płynnych olejów spożywczych, znajdują się w ciastach i wyrobach piekarskich, a także w większości tłuszczów do smarowania pieczywa, czyli w margarynach. Głównym źródłem tłuszczów wielonienasyconych są oleje roślinne, takie jak olej słonecznikowy, sojowy czy kukurydziany. Tłuszcze z tej grupy w znacznych ilościach znajdują się również w niektórych margarynach do smarowania pieczywa, a także w rybach morskich. Tłuszcze wielonienasycone obniżają poziom tzw. 'złego' cholesterolu (LDL), zmniejszając tym samym ryzyko miażdżycy i zawału serca. Tłuszcze te występują w znacznych ilościach w oleju rzepakowym bezerukowym oraz w oliwie z oliwek. Roślinne tłuszcze jednonienasycone w niewielkim stopniu podnoszą poziom 'dobrego' cholesterolu (HDL) we krwi.

WĘGLOWODANY

Podstawowym źródłem węglowodanów są produkty roślinne: maki, kasze, warzywa, owoce, miód, nasiona zbóż, ziemniaki.
Ze względu na budowę chemiczną węglowodany dzielimy na proste i złożone.
WĘGLOWODANY PROSTE (monosacharydy lub jednocukry) - nie ulegają hydrolizie w przewodzie pokarmowym człowieka. Są one bezpośrednio wchłaniane do krwi, proces ten zaczyna się w jamie ustnej. Efektem ich rozkładu jest woda i dwutlenek węgla, a więc związki niebędące już cukrami. Cukry proste to : glukoza, fruktoza, galaktoza, mannoza i inne. Glukoza (cukier gronowy) znajduje się w sokach roślinnych, szczególnie owoców, niektórych kwiatów i miodzie. U ludzi i zwierząt występuje w postaci formy zapasowej - glikogenu w mięśniach i w wątrobie. Glukoza we krwi człowieka stanowi około 0,1 %. Jest ona jedynym cukrem fizjologicznym, który jako substrat energetyczny przenoszona jest przez krew do tkanek. Fruktoza (cukier owocowy) występuje w miodzie i w owocach. W organizmie człowieka fruktoza jest szybko metabolizowana lub zamieniana na glukozę. Galaktoza (składnik cukru mlecznego - laktozy), w stanie wolnym występuje bardzo rzadko. Mannoza jest składnikiem wielocukrów połączonych z białkami. Pozostałe cukrowce proste i złożone, przechodzą przemianę do glukozy. Przemiany te dokonują się w wątrobie.
WĘGLOWODANY ZŁOŻONE - to połączenia dwu lub więcej cukrów prostych. Węglowodany złożone przy hydrolizie przechodzą z powrotem w cukry proste; jeśli w 2 - 4 cząsteczki monosacharydów, to nazywamy je oligosacharydami lub kilkocukrowcami a jeśli w więcej cząsteczek cukrów prostych wtedy nazywamy je polisacharydami lub wielocukrami. Ważnym cukrem w żywieniu człowieka jest sacharoza (dwucukier), złożony z fruktozy i glukozy, który wykorzystywany jest do słodzenia kawy, herbaty itp. Do dwucukrów zaliczamy też cukier mleczny laktozę, maltozę i cukier słodowy. Wielocukry (polisacharydy) składają się z powiązanych w szczególny sposób cząsteczek cukrów prostych. Do grupy tej należy : skrobia, celuloza i glikogen. Skrobia (mączka), której cząstka składa się z wielkiej ilości glukozy, znajduje się w ziarnach zbóż, w ziemniakach, nasionach roślin strączkowych (grochu, fasoli i innych). Glikogen (zwany skrobią zwierzęcą), ma podobną budowę jak skrobia. Glikogen odkładany jest jako forma zapasowa substratu energetycznego mięśniach i w wątrobie. Oba te złożone węglowodany są łatwo przyswajalne w organizmie człowieka. Nieprzyswajalna lub w określonych warunkach przyswajalna częściowo jest grupa celulozy, czyli błonnika - składnika błon komórek roślinnych. Błonnik jest ważnym węglowodanem w żywieniu człowieka, ponieważ jego obecność w pożywieniu warunkuje odpowiednie tempo przesuwania się pokarmu w jelitach w procesie trawienia i wydalania kału, pobudza ona perystaltykę jelit. Błonnik absorbując cholesterol działa też przeciwmiażdżycowo. Zbyt mała ilość błonnika w pożywieniu jest przyczyną nasilania się zachorowań na raka jelita grubego odbytu. Węglowodany są niezbędnym składnikiem pożywienia. Są one potrzebne do prawidłowego przebiegu przemian biochemicznych w ustroju, m.in. przemian kwasów tłuszczowych i aminokwasów. W przypadku braku lub niedostatecznej ilości w pożywieniu węglowodanów, dochodzi do nieprawidłowego spalania kwasów tłuszczowych i powstawania ciał ketonowych zakwaszających ustrój. Dlatego mówi się, że "tłuszcze spalają się w ogniu węglowodanów". Z punktu widzenia fizjologii żywienia najkorzystniejszą formą węglowodanów są węglowodany złożone, a szczególnie skrobia, występująca w pełnych zbożach (np. mące razowej, w brązowym ryżu), grochu, fasoli i soczewicy oraz w ziemniakach. Węglowodany w postaci skrobi są niezbędnym składnikiem pożywienia, a stopniowo trawione i wchłaniane są konieczne również do prawidłowego przebiegu przemian biochemicznych w organizmie. Spożywanie cukrów złożonych nie niesie więc niebezpieczeństwa wynikającego z nadmiernego wydzielania insuliny. Cukier we krwi będzie się utrzymywał na równym poziomie i nie będzie zamieniany na tłuszcz, dzięki temu nie obserwuje się tycia od węglowodanów złożonych. Można je jeść wszystkie z pełną świadomością, że odżywią nas dobrze i zapewnią nam energię uwalnianą w sposób kontrolowany i stopniowy oraz korzystnie wpłyną na ogólne samopoczucie.

WODA

Im dziecko młodsze tym jego organizm zawiera jej więcej. Niemowlęta karmione metodą na żądanie piersią lub sztucznie nie potrzebują dodatkowego pojenia. Jest konieczna do trawienia i wchłaniania pokarmów. Z wodą następuje wydalanie niepotrzebnych produktów przemiany materii, związków trujących nagromadzonych w organizmie, bierze udział w regulacji temperatury. Daje poślizg w stawach dzięki czemu możemy się poruszać. Woda stanowi podstawowy element każdej komórki organizmu, jest nośnikiem substancji dostarczających energię i składniki budulcowe oraz ważnym regulatorem ciepłoty ciała. Codzienna dieta małego dziecka powinna zawierać odpowiednią ilość płynów. Zapotrzebowanie na płyny u dzieci jest większe niż u dorosłych i wzrasta jeszcze, kiedy maluch jest niezwykle ruchliwy lub choruje i ma wysoką temperaturę. Małe dziecko potrzebuje w ciągu doby około 2 litrów płynów, wliczając w to wodę zawartą w sokach, owocach, warzywach i zupach. Podstawowymi płynami w diecie małego dziecka są wody mineralne niegazowane, soki owocowo-warzywne, jogurty, kefiry, koktajle mleczno-owocowe, herbatki owocowo-ziołowe. Nie należy podawać małym dzieciom słodkich, sztucznie barwionych napojów gazowanych typu "cola" i innych, zawierających w swym składzie sacharozę lub sorbitol, oraz napojów typu "tonik" z zawartością chininy.

INNE PRZYDATNE INFORMACJE

ALERGENY

Uczulenie na niektóre rodzaje pożywienia jest często pierwszym sygnałem odziedziczonej skłonności do alergii. Kiedy dziecko zje coś, co je uczula, może mieć kolkę, biegunkę, stolce z zawartością śluzu, wzdęcia, wymioty, wysypkę, czasem też katar, kaszel, trudności z oddychaniem. Alergia pokarmowa może się objawić już w pierwszych miesiącach życia. Najczęściej chodzi o uczulenie na białko mleka krowiego, ponieważ jest to pierwsze obce gatunkowo białko, z którym styka się niedojrzały układ pokarmowy malucha. Jeśli dziecko karmione jest mlekiem modyfikowanym, lekarz po stwierdzeniu alergii może zalecić przejście na mieszankę mlekozastępczą (najczęściej stosuje się hydrolizaty białkowe, rzadziej preparaty sojowe, bowiem z czasem może wystąpić alergia na soję). Do uczulenia dojść może także poprzez pokarm matki i wtedy mama musi wykluczyć ze swojej diety: mleko, jogurty, sery, masło, czasem również wołowinę i cielęcinę. Dietę dziecka z alergią pokarmową rozszerza się bardzo ostrożnie, wprowadzając nowości pojedynczo i obserwując jego reakcję. Jeśli jakiś produkt wywołuje objawy alergii, należy go odstawić co najmniej na kilka miesięcy. U większości dzieci objawy alergii pokarmowej zanikają do końca 3. roku życia, gdyż ich przewód pokarmowy dorośleje. U niektórych jednak dietę trzeba kontynuować aż do wieku szkolnego lub dłużej. W porozumieniu z lekarzem co kilka miesięcy można sprawdzać, czy malec toleruje już to, co go wcześniej uczulało.

ANEMIA

Stan związany ze zmniejszeniem liczby czerwonych krwinek, poziomu hemoglobiny i wskaźnika hematokrytowego we krwi. Objawia się bladością skóry i błon śluzowych, przyspieszonym tętnem i oddechem, ciągłym zmęczeniem, bólami i zawrotami głowy. Są różne rodzaje anemii, najczęściej spotykana związana jest z niedoborem żelaza w diecie, złym jego wchłanianiem lub utratą znacznych ilości krwi. W leczeniu ważna jest dieta bogata w żelazo. Choć znajduje się ono w wielu warzywach i owocach (np. grochu, fasoli, szpinaku, suszonych morelach), organizm nie potrafi go w pełni wykorzystać. Najlepszym źródłem jest więc mięso (także białe, niekoniecznie befsztyk), podroby (wątroba), żółtko jaja. Warto wiedzieć, że żelazo najlepiej wchłania się w towarzystwie witaminy C, dlatego jeśli podajemy dziecku kotlet, warto mu dać do popicia sok pomarańczowy lub porzeczkowy, surówkę z kiszonej kapusty albo czerwonej papryki, cebuli i ogórków kiszonych.

APETYT

Zapotrzebowanie na pożywienie jest sprawą indywidualną - zależy od wieku dziecka, jego przemiany materii, stanu zdrowia i okresu rozwojowego. Jeżeli dziecko dobrze się rozwija, rośnie i przybiera na wadze, rodzice nie muszą się martwić, nawet jeśli ich zdaniem je bardzo mało. Warto natomiast, żeby zadbali o wyrobienie w dziecku prawidłowych nawyków żywieniowych: pilnowali stałych pór posiłków, nie pozwalali pojadać przekąsek, podawali na stół rzeczy zdrowe, a także smaczne i ładnie wyglądające. Każda infekcja (często także ząbkowanie) wiąże się z utratą apetytu. Już kilka godzin przed wystąpieniem gorączki, biegunki czy innych dolegliwości maluch nie chce jeść, jest płaczliwy i senny. Nie trzeba się tym martwić, o wiele ważniejsze jest, żeby chore dziecko jak najwięcej piło; apetyt powróci, gdy malec dojdzie do zdrowia. Do lekarza należy zgłosić się z dzieckiem, które: nie chce jeść, chudnie, przestaje rosnąć, a dotychczas miało dobry apetyt; je czy pije nawet więcej niż zwykle, ale chudnie. Tak mogą się zaczynać choroby tarczycy, cukrzyca; zjada substancje niejadalne: piasek, ziemię, wapno ze ściany itp. Jednorazowe spróbowanie nie powinno nas niepokoić - to forma poznawania świata przez malca, jeśli jednak trwa on przy swoich upodobaniach, może to wskazywać na specyficzne niedobory pokarmowe, np. żelaza.

AWITAMINOZY

Niedobory witamin spowodowane błędami żywieniowymi (monotonne menu; dieta uboga w warzywa, owoce, produkty mleczne, tłuszcze), nieprawidłowym przygotowaniem posiłków (długie gotowanie, wielokrotne podgrzewanie potraw, przechowywanie żywności w złych warunkach), upośledzonym wchłanianiem witamin w przewodzie pokarmowym, zwiększonym zapotrzebowaniem organizmu (np. w okresie szybkiego wzrostu, zwiększonego wysiłku, infekcji). Prowadzą do zaburzeń pracy tkanek i poszczególnych narządów lub - w postaci bardziej zaawansowanej - do zmian uogólnionych w całym organizmie. Braki poszczególnych witamin mogą także utrudniać wchłanianie składników mineralnych. Na przykład niedobory witaminy D (jej źródłem są morskie ryby i ich tłuszcz, mleko i przetwory mleczne) uniemożliwiają wchłanianie się wapnia, co może prowadzić do powstania krzywicy i rozmiękania kości. Objawy awitaminoz mogą być bardzo różne. Nadmierne rogowacenie skóry, ślepota zmierzchowa to typowe objawy niedoborów witaminy A; brak apetytu, zajady świadczą o brakach witaminy B2; anemia, drażliwość, drgawki u dzieci mogą być związane z niedoborami witaminy B6; szkorbut (który występuje niekiedy u niemowląt i małych dzieci w okresie szybkiego wzrostu) to objaw braku witaminy C w diecie. Objawami, które powinny skłonić do konsultacji z pediatrą, są także: niska masa ciała dziecka, osłabienie, zaburzenia odporności, złe gojenie się ran, zmiany skórne oraz w obrębie błon śluzowych. U dzieci uzupełnianie niedoborów witaminowych za pomocą leków (nawet tych dostępnych bez recepty) zawsze powinno być skonsultowane z lekarzem prowadzącym.

BARWNIKI SPOŻYWCZE

Substancje naturalne i syntetyczne używane do barwienia żywności. Wśród barwników naturalnych wymienić można tak nieszkodliwe, jak: chlorofil, karoten, kurkuma czy karmel. Barwniki syntetyczne nie są już tak obojętne dla zdrowia, ale muszą spełniać normy prawne określające m.in. dopuszczalną zawartość pierwiastków chemicznych, które w dużych ilościach mogą mieć negatywny wpływ na zdrowie. Barwniki są dodawane do tak dużej części produktów spożywczych, że nie sposób uniknąć ich jedzenia. Warto jednak trzymać się zasady - im mniej ewidentnie sztucznie barwionej żywności (farbkowych cukierków, ciastek, lizaków, napojów), tym lepiej. Szczególnie dla dzieci.

BATONY

Bardzo kaloryczne słodycze, wcale nie najwyższej jakości. Ich regularne spożywanie grozi przede wszystkim otyłością (a co za tym idzie - m.in. cukrzycą, chorobami zwyrodnieniowymi stawów i kręgosłupa, zaburzeniami hormonalnymi) oraz próchnicą (głównymi składnikami batonów są substancje najbardziej oblepiające zęby - czekolada, karmel, kajmak, ciągnące się masy owocowe, orzeszki). Dzieci, które jedzą dużo słodyczy, są nadmiernie pobudzone, niespokojne, mają kłopoty z zaparciami, a na dodatek grozi im... niedożywienie, bo na porządny posiłek pełen witamin, minerałów, błonnika, białka nie mają już apetytu. Najlepszą metodą na batonikowych skrytożerwców jest konsekwentne zachęcanie ich do zastępowania słodyczy owocami, chrupkim pieczywem, bakaliami czy jogurtami.

CHIPSY niedozwolone

Produkt dla dzieci zakazany, bez żadnych odstępstw od tej reguły. Mają same wady: są kaloryczne, tłuste, zawierają szkodliwy związek akryloamid, bardzo dużo soli, ostrych przypraw, sztucznych dodatków. Mała 90-gramowa paczuszka chipsów to ponad 500 kcal i połowa dziennej dawki sodu (jeżeli dziecko zje tego dnia także plasterek żółtego sera, trochę wędliny, chleb, twarożek - dopuszczalna dawka sodu zostanie znacznie przekroczona). Chipsy zapychają żołądek, sprzyjają zaparciom i niedożywieniu (nie pod względem kalorii, ale pod względem niezbędnych do rozwoju składników odżywczych). Z czasem mogą prowadzić do nadwagi, nadciśnienia, chorób krążenia, a pośrednio także chorób nowotworowych. Dlatego chipsów najlepiej w ogóle nie trzymać w domu i konsekwentnie odmawiać ich kupowania. Ponieważ prędzej czy później dziecko się z nimi zetknie, warto zawczasu wyrobić w nim dobre nawyki żywieniowe i dbać o to, by miało pod ręką zdrowe przekąski.

CIASTKA

Rzecz w diecie dziecka zbędna, ale - przeważnie - nieunikniona. Ważne by: nie zawierały zbyt dużo cukru i tłuszczu, nie były okraszone zjadliwie kolorowymi dodatkami (masą, galaretką), nie były nafaszerowane kremem i nie były zjadane zbyt często. A zatem dopuszczalne są: herbatniki, biszkopty, pierniki, kruche babeczki z owocami, ciastka domowej roboty. Niewskazane zaś: ciastka tortowe, bajaderki, pączki, wuzetki itp.

CIASTO

Dobrze, by kojarzyło się tylko z wielkim świętem. Lepiej też, by dziecko jadło jedynie ciasta domowej roboty, a nie kupne. Maluch z rzadka może skosztować drożdżowej baby, placka z owocami, szarlotki, biszkoptu, pieczonego sernika. Niewskazane są torty, piaskowce, ciężkie ciasta z dużą ilością czekolady, maku, konfitur, kremu, ciasta pieczone z dodatkiem proszku. Wykluczamy z diety dziecka serniki na zimno przygotowywane z dodatkiem surowych jaj.

CZEKOLADA

Czekolada w tabliczkach bądź pralinkach to połączenie miazgi kakaowej, tłuszczu kakaowego lub innego roślinnego, cukru oraz innych dodatków, które przesądzają o jej smaku. Najszlachetniejsza i najzdrowsza jest czekolada gorzka o zawartości miazgi kakaowej powyżej 75-80 proc. Amatorzy czekolady chwalą ją nie tylko za wyśmienity smak, ale także za walory dietetyczne. Faktem jest, że czekolada zawiera magnez, że poprawia humor, że daje organizmowi zastrzyk energii... Ale niestety nie można zapomnieć o drugiej stronie medalu: czekolada tuczy, psuje zęby, u niektórych osób nasila łojotok skóry i trądzik, a jedzona w nadmiarze, zamiast dodawać energii, wywołuje raczej ospałość, rozdrażnienie i... apetyt na słodycze.
Choć wyroby z dodatkiem czekolady (np. kaszki, płatki śniadaniowe) mogą pojawić się w diecie dziecka rocznego (ostrożnie - jest ryzyko alergii!), warto z ich wprowadzaniem poczekać. Czego język nie zna, tego sercu nie żal - im później dziecko posmakuje czekolady, tym później zacznie się jej domagać. Owszem, nie da się dziecka od słodyczy całkiem odizolować, ale późniejsze ich wprowadzenie to większe szanse na szczupłą sylwetkę i zdrowe zęby.

DROŻDŻE

Rodzaj grzybów wykorzystywanych m.in. w przemyśle spożywczym i farmaceutycznym. Znajdują się m.in. w pieczywie, w słodkich i słonych wypiekach, racuchach, blinach. Zawierają dużo cennych składników, przede wszystkim witaminy z grupy B oraz minerały (chrom, cynk, żelazo). Powinno się je jeść po obróbce termicznej (tzw. zabite), czyli po upieczeniu, usmażeniu. Domowe drożdżowe ciasto jest najzdrowsze z ciast - pulchność zawdzięcza najbardziej naturalnemu "spulchniaczowi", zawiera mniej tłuszczu niż placki kruche i piaskowe. Uwaga: nadmiar drożdżowych produktów w diecie może sprzyjać wzdęciom.

GUMA GUAR (E412)

Zagęstnik i stabilizator dodawany do wypieków, dżemów, galaretek, serków, a nawet żywności dla niemowląt. Ma pochodzenie naturalne, wytwarza się ją z nasion drzewa rosnącego w Indiach i Pakistanie. Uważana jest za dodatek bezpieczny, pod warunkiem że spożywa się ją w niewielkich ilościach.

INKA

Popularna marka kawy zbożowej; jej nazwą często określa się kawę zbożową jako taką. Wytwarza się ją ze sproszkowanych roślin: cykorii, buraka cukrowego, żyta i jęczmienia. Ponieważ nie zawiera kofeiny, nadaje się dla dzieci. Inulina zawarta w cykorii zwiększa przyswajalność wapnia z dodawanego do kawy mleka.

MROŻONKI

Dzięki nim możemy przygotowywać urozmaicone posiłki o każdej porze roku. Zamrażanie surowych produktów (mięsa, ryb, warzyw, owoców) pozwala zachować ich świeżość przez kilka tygodni, a nawet miesięcy (w temp. -18 st.), przy naprawdę niewielkich stratach witamin. A potem cieszyć się smakiem letnich owoców w środku zimy czy na przedwiośniu przygotowywać pełne wartościowych warzyw dania. Mrożonki możemy szykować sami albo sięgać po gotowe, jedno- lub wieloskładnikowe. Ale tutaj uwaga: wybierajmy produkty renomowanych firm i koniecznie te, które służą jako surowiec do przygotowania posiłku, a nie są już gotowym, doprawionym daniem (np. risotto, pizza, hamburgery rybne w panierce). W tych ostatnich bowiem możemy znaleźć nadmiar tłuszczu, soli, dodatków smakowych. W ogóle unikajmy jedzenia produktów mrożonych po ugotowaniu (pierogi, kotlety, gotowe zupy), bo te mają już naprawdę mało wartości. No i rzecz najważniejsza - produktu raz zamrożonego i rozmrożonego nie wolno mrozić ponownie.

MUS

Delikatna, gładka, lekka, piankowa konsystencja, jaką przybrać mogą rozmaite smakołyki. Dla niemowlęcia mus z jabłek czy marchewki to pierwsze niemleczne danie. Potem przychodzi pora na pyszne musy z brzoskwiń, śliwek, moreli, gruszek, bananów i innych delikatnych w smaku owoców. Postać musu mogą przybrać dania wytrawne - twarożek z wędzoną rybą, mięsne pasty, gotowane warzywa. Na dodatek "mus" brzmi lepiej niż "papka"... Gdy dziecko podrośnie musy mogą być jedynie drobnym akcentem diety, większość dań powinna mieć konsystencję skłaniającą do gryzienia i żucia.

PALUSZKI

Przekąska w formie cienkich pałeczek z ciasta, przybranych solą, makiem lub sezamem. Paluszki mają to do siebie, że jak się je zacznie jeść, trudno skończyć. A skończyć należałoby bardzo szybko, bo to przekąska bardzo sycąca, odbierająca apetyt, dość kaloryczna, a w wersji z solą - niezdrowa. Na dodatek niektórzy mają zwyczaj jedzenia paluszków z masłem lub majonezem - to już zgroza, bo przy jednym posiedzeniu można spałaszować tych tłustych "dodatków" ogromne ilości. A zatem jeśli paluszki - to z rzadka i z umiarem. Dla dzieci najlepsze będą te z sezamem.

PIRAMIDA ŻYWIENIOWA

Uproszczony schemat, podpowiadający, jak powinni zdrowo odżywiać się dorośli i dzieci (już dziecko, które skończyło rok, powinno jeść zgodnie z piramidą, z zastrzeżeniem, że nadal może być karmione piersią na żądanie). Parę lat temu w piramidzie wprowadzono dość duże zmiany. Specjaliści uznali, że w jej podstawie powinien znaleźć się... wysiłek fizyczny - jest to o tyle logiczne, że pożywienie ma nam dostarczyć energii m.in. do aktywnego życia. A zatem zanim pomyślimy o pysznościach, poruszajmy się trochę. Jeśli chodzi o produkty spożywcze, dietetycy także uznali za stosowne odwrócić nieco proporcje. A zatem energia, którą pozyskujemy z jedzenia, powinna przede wszystkim pochodzić z: produktów zbożowych (najlepiej z pełnego ziarna) oraz olejów roślinnych. Nie chodzi tu oczywiście o to, by pić olej szklankami! Tłuszcz to najbardziej kaloryczny składnik pożywienia, więc najwięcej energii pozyskujemy właśnie z niego. Rzecz w tym, byśmy zjadali tłuszcz roślinny (źródło cennych kwasów nienasyconych), a zwierzęcy z diety eliminowali. Stopień wyżej w piramidzie znajdują się warzywa i owoce - powinniśmy je jadać 5 razy dziennie, do każdego posiłku (więcej warzyw niż owoców). Następne w kolejności - warzywa strączkowe i orzechy jadamy 1-3 razy dziennie. Pora na zdrowe źródła białka: chude mięso drobiowe, ryby i jaja (2 razy dziennie), a potem przetwory mleczne. Ostatnie miejsce w naszej diecie zajmować powinny: tłuste, czerwone mięso oraz białe pieczywo i słodycze. To są produkty, na które możemy się skusić od święta.

SKÓRA

A dokładniej rzecz biorąc - dylemat: co obierać ze skórki przed spożyciem, a czego nie. W przypadku dań mięsnych, szczególnie tych pieczonych, skórka bywa łakomym kąskiem - chrupka, przypieczona i smakowita. Ale uwaga - to właśnie pod nią i w niej znajduje się mnóstwo tłuszczu i cholesterolu. 100 g mięsa z piersi kurczaka bez skóry ma 99 kcal, 1,3 g tłuszczu i 58 mg cholesterolu, sama skórka to 379 kcal, 38 g tłuszczu i 135 mg cholesterolu w 100 g. Dlatego mięso lepiej ze skóry obierać. A co z owocami i warzywami, niegdyś pracowicie pozbawianymi skórek przed podaniem dzieciom? Oczywiście, na początku rozszerzania diety maluch musi dostawać jabłka czy ogórki pozbawione skóry i rozdrobnione na mus. Ale gdy dziecko uczy się żuć i sięga po coraz bardziej "dorosłe" dania, stopniowo podawajmy mu nie obierane warzywa i owoce (rzecz jasna te, które i my jadamy nieobrane). Nie ma żadnego powodu, by dwulatkowi nadal obierać jabłuszko czy gruszkę. Gryzienie twardszych kawałków dobrze wpływa na zgryz, a wraz ze skórką dziecko spożywa dodatkowe porcje błonnika i składników odżywczych.

SŁODYCZE

W piramidzie żywienia zajmują ostatnie miejsce, z adnotacją: spożywać najwyżej kilka razy w miesiącu. Powiedzmy sobie szczerze, że można bez nich żyć i to całkiem zdrowo. Nie są także niezbędne do prawidłowego rozwoju dzieciom - wręcz przeciwnie, ich nadmiar w diecie to ryzyko otyłości, cukrzycy, próchnicy i wielu innych problemów ze zdrowiem. Tyle teoria. W praktyce maluchy z każdej strony kuszone są i obdarowywane słodkościami, a obyczaj każe odczytywać słodkie podarunki (cukierki, czekoladki, ciasta) jako przejaw miłości i troski. Jeśli zależy nam na zdrowiu dziecka, trzymajmy się kilku ważnych zasad. Słodycze można jeść w niewielkich ilościach jako deser, a nie zamiennik posiłku. Słodycze nie powinny być nagrodą, szczególnie nagrodą pocieszenia. Po zjedzeniu czegoś słodkiego trzeba umyć zęby. Spośród różnych słodkości wybierajmy dla dziecka to, co mniej szkodliwe (czekolada, domowe wypieki, mleczne desery). Uczmy dziecko, że tak samo smaczne jak słodycze są świeże owoce. A jeśli zauważymy, że dziecko nie ma apetytu, zaczyna się zaokrąglać lub ma kłopoty z emocjami (jest nadpobudliwe) - ograniczmy słodycze w jego diecie.

• SŁOICZKI

• Tą nazwą określamy skrótowo gotowe dania (zupy, obiady, desery, gotowe kaszki) dla niemowląt i małych dzieci. Eksperci są zgodni, że dania w słoiczkach produkowane przez renomowane firmy zajmujące się żywieniem dzieci to dobra propozycja dla najmłodszych. Powstają z surowców najwyższej jakości, proces ich produkcji jest starannie nadzorowany, a skład potraw zbilansowany i dostosowany do poszczególnych etapów rozwoju dziecka. Dla rodziców słoiczki także mają wiele zalet: łatwo je przechowywać, podgrzać, nie trzeba tracić czasu na gotowanie posiłków, w warunkach domowych trudno osiągnąć produkt tak wysokiej jakości. Jeśli tylko stać nas na kupowanie dań gotowych, warto podawać je dziecku choćby w pierwszym roku życia. Potem maluch stopniowo zaczyna oswajać się z domowa kuchnią, poznawać nowe smaki i konsystencje, ale kilku słoiczków zawsze warto mieć w kuchennej szafce (przydadzą się na szybki posiłek czy na wycieczkę).

ŚNIADANIE

posiłek niezmiernie ważny, a często (przez poranny pośpiech lub brak dobrych nawyków) pomijany. Daje zastrzyk energii, pozwala organizmowi rozruszać się po nocnym odpoczynku. Dzieci, które nie jadają śniadań szybko się męczą, są drażliwe, mają kłopoty z koncentracją i gorsze wyniki w nauce. Cierpią z powodu zaburzenia przemiany materii i niedożywienia. Są bardziej narażone na otyłość - wygłodniałe dziecko rzuca się na byle jakie jedzenie: batoniki, tłuste przekąski. Pełnowartościowe śniadanie powinno składać się z produktów pełnoziarnistych (razowy chleb, płatki), które zapewniają uczucie sytości i energię na kilka godzin. Dobrym źródłem białka będzie nabiał, jaja, wędlina. Nie powinno zabraknąć świeżego owocu (wyjątkowo może go zastąpić świeżo wyciskany sok) lub warzywa (listek sałaty, plaster pomidora na kanapkę, szczypiorek do twarożku). Ważne, by jeść spokojnie, bez pośpiechu. Jeśli mamy mało czasu, ważne, by dziecko zjadło cokolwiek zdrowego (np. porcję błyskawicznej kaszy na mleku), ale w domu, przy stole, a nie w biegu do szkoły lub dopiero na pierwszej przerwie.

TELEWIZJA

Co ma wspólnego z żywieniem? Niestety, całkiem sporo. W wielu domach pilot do telewizora leży na stole tuż obok sztućców i talerzy, a obiad czy kolacja bez filmu albo teleturnieju tracą smak. To fatalny nawyk! Przy oglądaniu telewizji jemy odruchowo, bez zastanowienia, mniej starannie gryząc. Efektem jest niestrawność, przejadanie się, źle zbilansowana dieta. Rodzice i dziadkowie czasami wykorzystują chwilę, gdy dziecko zagapi się patrząc na dobranockę i pakują mu do buzi kanapkę czy dodatkowe łyżki kaszy. Osiągają swój krótkoterminowy cel, czyli opróżnienie talerza. Ale to dziecko uczy się, że jedzeniem trzeba się zapchać, że jedzenie nie musi smakować ani cieszyć, byle zostało pochłonięte. Wyrabia się odruch: oglądam = jem, a to krótka droga do problemów z nadwagą. Dlatego na czas posiłku wyłączajmy telewizor i uczmy dzieci, że przy stole lepszą rozrywką jest ciekawa rozmowa.

ŻUREK po 12 miesiącu

Producenci zup w proszku wmawiają nam, że to zupa szczególnie pracochłonna i trudna do przygotowania. Czy tak jest naprawdę? Może warto się przekonać i samemu w domu zrobić w kamionce zakwas (z mąki żytniej, przypraw, wody i skórki razowego chleba na zakwasie)? Smak jest naprawdę wart (niewielkiego zresztą) zachodu. Z powodzeniem można użyć także dobrego zakwasu kupnego. Warto też pamiętać, że żurek nie musi być przygotowany na tłustej wędzonce. Wybornego smaku dodadzą mu świeże lub mrożone grzyby (borowiki, podgrzybki, maślaki). Wielu rodziców sądzi, że to zupa dla dzieci zbyt kwaśna i wytrawna, ale niejeden ponadroczny maluch z radością przyjmie taką odmianę po mdłych jarzynowych papkach.

WSKAZÓWKI PRZYDATNE PRZY KARMIENIU DZIECI

PIERWSZE ŚNIADANIE

Ponieważ po przerwie nocnej dziecko jest głodne, śniadanie powinno być wysokokaloryczne i pełnowartościowe. Nie wystarczy więc podać dziecku wyłącznie zupę mleczną, jak to często planujemy, choćby złożoną z 250 g mleka i 25-30 g kaszy, gdyż wartość kaloryczna śniadania powinna wynosić około 25% dziennego zapotrzebowania. Należy podawać dzieciom na śniadanie, oprócz zupy mlecznej, pieczywo z masłem, a do tego produkty białkowe w postaci: twarogu, chudej wędliny, jajecznicy (dla najmłodszych przygotowanej na parze), pasty z jaj, sera żółtego, chudych wędlin, pasztetów produkowanych dla dzieci itp., a poza tym, zależnie od pory roku, takie dodatki sezonowe, jak rzodkiewka, pomidor, szczypiorek tarta marchew, owoce, soki owocowe lub sok z pomidorów, ogórki itp. Zamiast zup mlecznych możemy np. co trzeci dzień podać dzieciom mlek z kawą czy kakao, a do tego większą ilość pieczywa (zamiast kaszy) z odpowiednimi dodatkami. Nie należy jednak odzwyczajać je od zup mlecznych, choć ni zawsze musi to być kasza na mleku.

DRUGIE SNIADANIE

Wybierając potrawy czy produkty na drugie śniadanie kierujemy się głównie tym, aby poza wartością odżywczą wpływały pobudzająco na apetyt. Podajemy więc owoce lub surówki owocowo-warzywne, poza tym niewielkie ilości pieczywa z masłem w postaci kanapek z chudą wędliną i ogórkiem, śledziem siekanym i cebulą, twarogiem ze szczypiorkiem i rzodkiewkami, pastą z ryby wędzonej, pastą z jaj, pastą z sera żółtego, chudej kiełbasy itp. Zależnie od wieku dziecka, będzie to jedna kanapka dla malucha, dwie - dla przedszkolaka, a trzy dla dziecka starszego w wieku szkolnym. Do picia podajemy (zależnie od składu drugiego śniadania i od pory roku) soki owocowe, mało słodkie kompoty, sok z pomidorów, barszcz z kiszonych buraków, sok z kiszonej kapusty (kiszonej w domu) rozcieńczony wodą przego­towaną, napój z koncentratu z owoców róży, sok z marchwi, napój z serwatki z dodatkiem soku z marchwi lub z kiszonych buraków, mleko zsiadłe roztrzepa­ne, kefir itp. W zimie soki owocowe i warzywne oraz kompoty należy podawać dzieciom lekko podgrzane.

OBIAD

Obiad jest głównym posiłkiem w ciągu dnia i powinien odpowiadać około V, wartości dziennej racji pokarmowej. Zasadniczo planujemy obiad z 2 dań, tj. zupy i drugiego dania, pożądany jest jednak bardzo i deser, choćby w formie kompotu, kisielu czy galaretki. Jeśli brak deseru, dzieci mogą otrzymać po obiedzie trochę słodyczy, np. cukierek - krówkę, kawałek czekolady lub owoce. Przez zupę jarzynową należy rozumieć wszystkie zupy, w skład których wchodzą warzywa, np. kalafiorowa, ogórkowa, barszcz ukraiński, kapuśniak itp. Na drugie danie powinna być potrawa złożona z produktu bogatego w białko pełnowartościowe (mięso, podroby, ryby, jaja, sery, konserwy mięsne itp.) i potrawa z warzyw gotowanych lub w postaci surówki. Uzupełnieniem wymie­nionych potraw, zależnie od rodzaju zupy, są ziemniaki, kasze na sypko, różnego rodzaju kluski, makarony itp., które dopełniają wartość kaloryczną.

PODWIECZOREK

W skład podwieczorku powinny wchodzić przede wszystkim owoce świeże lub surówki owocowo-warzywne (np. surówka z marchwi lub dyni z jabłkami), mleko lub desery mleczne, np. kisiele, krem z kaszki manny, mleczko zapiekane, koktajle, małe ilości słodkiego pieczywa, a poza tym słodycze lub przetwory owocowe, jak: kompoty, dżemy, galaretki mleczno-owocowe, soki, musy owoco­we i różnego typu desery z serów homogenizowanych itp. Aby nie obniżać ilości witamin w posiłkach na wiosnę, gdy brak jeszcze świeżych owoców lub gdy są one jeszcze bardzo drogie, podajemy oprócz przetworów owocowych rzodkiewki, szczypiorek, sałatę zieloną siekaną ze śmietaną i jabłkami, koncentrat z owoców róży, a w miarę możności owoce cytrusowe. Należy pamiętać, że podwieczorek jest posiłkiem małym.

KOLACJA

Dobór potraw na kolację uzależniamy od składu poprzednich posiłków, gdyż nie należy powtarzać tych samych produktów z wyjątkiem mleka, chleba, masła i cukru. Do potraw odpowiednich na kolację należą: zupy mleczne (w te dni, kiedy nie podajemy ich na śniadanie), ziemniaki z mlekiem zsiadłym lub kefirem (gdy nie podajemy ziemniaków na obiad), potrawy z warzyw (np. marchew i ziemniaki, fasolka szparagowa, szpinak, kalafiory w sosie mlecznym), potrawy z mąki i kasz, a do tego mleko, jaja, twaróg i niewielkie ilości pieczywa. W skład kolacji powinna wchodzić 1 potrawa gotowana, gdyż niedopuszczal­ne jest, aby 3-4 posiłki w ciągu dnia zawierały pieczywo jako główny produkt.

CO KIEDY WPROWADZAĆ??

I. 5 MIESIĄC:

Dynia, jabłko, marchewka, ziemniak, masło, oliwa z oliwek, ryż biały i brązowy, kasza i mąka ryżowa, kasza i mąka kukurydziana. W czwartym miesiącu rozpoczynamy dokarmianie niemowlęcia potrawami dodatkowymi, niezależnie od tego, czy matka karmi niemowlę piersią, czy żywione jest ono sztucznie, czy w sposób mieszany. Rozpoczęcie dokarmiania w tym okresie jest konieczne, gdyż w miarę rozwoju dziecka pokarm matki dla niemowlęcia powyżej 3 miesiąca już nie wystarcza i nie jest w stanie zaspokoić wszystkich potrzeb rosnącego ustroju (zapotrzebowanie na białko, witaminy i składniki mineralne). Poza tym należy stopniowo przyzwyczajać niemowlę do pożywienia urozmaiconego, o różnym smaku i konsystencji, tak aby pod koniec pierwszego roku umiało już żuć i jeść potrawy niej rozdrobnione, a nie tylko przecierane.

II. 6 MIESIĄC:

To samo co w 5 miesiącu + brokuł, czarne jagody, bezerukowy olej rzepakowy, brukselka, dzika róża, mięsko jagnięce, cukinia, mięsko z indyka, mięsko z królika, fasolka szparagowa, mięsko z kurczaka, groszek zielony, mięso ryb, kabaczek, kapusta biała, kapusta czerwona, kapusta włoska, kukurydza, patison, pietruszka, seler, soczewica czerwona. W szóstym miesiącu jako nowy produkt bogaty w białko wprowadzamy mięso Podajemy je z zupą, początkowo co drugi dzień na przemian z żółtkiem. Mięso przeznaczone dla niemów musi być bardzo chude i bezwzględnie świeże, bardzo miękko ugotowane i przetarte lub zeskrobane na miazgę czy posiekane lub zmiksowane bez wywaru, z ugotowanymi jarzynami.

III. 7 MIESIĄC:

To samo co w 6 miesiącu + burak, kalafior, gruszka, maliny, morela, pół żółtka co 2 dzień.

IV. 8 MIESIĄC:

To samo co w 7 miesiącu + jarmuż, szparagi, banany, brzoskwinie, czereśnie, daktyle, kiwi, mango, melon, mirabelki, renklody, rodzynki, suszone śliwki, śliwki węgierki, winogrona, kminek, koper suszony, majeranek, sezam, sok z kapusty kiszonej. W ósmym miesiącu nową potrawą są kluski lane, które przygotowujemy z żółtka i mąki; podajemy je najczęściej na kolację, na zmianę z kaszą na mleku, Ido której dodajemy żółtko.

V. 9 MIESIĄC:

To samo co w 8 miesiącu + groch, szczaw, szpinak, arbuz, aronia, borówka amerykańska, jeżyny, porzeczki, wiśnie, kasza jaglana, jęczmień, bazylia, cząber, estragon, oregano, rozmaryn, tymianek, całe żółtka co drugi dzień, pestki słonecznika, pestki z dyni. W dziewiątym miesiącu nie wprowadza się nowych potraw, natomiast zaczyna­jmy stosować wiele nowych produktów, aby żywienie niemowlęcia było bardziej urozmaicone. Wprowadzamy również na zmianę różne gatunki kasz, oprócz manny, kaszkę krakowską, ryż i płatki owsiane, drobniutką kaszkę kukurydzianą itp. Wprowadzając nowe produkty należy pamiętać, aby zachować nie tylko odpowiednią objętość porcji, ale i jej wartość odżywczą, gdyż z jednej strony musimy pamiętać, aby nie obniżać wartości posiłków, a z drugiej - aby niemowlęcia nie przekarmiać i nie „tuczyć", gdyż otyłość nie jest symbolem! zdrowia dziecka

VI. 10 MIESIĄC:

To samo co w 9 miesiącu + bakłażan, bób, fasola, kapusta kiszona, ogórek świeży i kiszony, papryka, pomidor, rzodkiew, soja, ananas, awokado, poziomki, truskawki, żurawina, bułki , chleb, kasza jęczmienna, kaszka manna, kuskus, płatki owsiane, sucharki, cynamon, czosnek, kolendra, koperek, natka pietruszki, papryka słodka, pieprz, sól, szczypiorek. W dziesiątym miesiącu, zamiast podawania niemowlęciu zupy z warzyw mieszanych, możemy zapoczątkować już zupy o smaku zdecydowanym, pochodzą-! cym z produktu głównego. Może to więc być: zupa pomidorowa, kalafiorowa.

Wprowadzając nowe zupy należy liczyć się z upodobaniami niemowlęcia, gdyż są niemowlęta, które chętnie przyjmują zmiany i smakują im zupy „kwaskowe", inne natomiast wolą łagodny smak zupy jarzynowej z warzyw mieszanych. Dodatek masła i kilku łyżeczek mleka jest niezbędny; do smaku dodajemy soli, cukru i soku z cytryny. Przyrządzając zupę dla niemowląt starszych możemy jako podstawę przyjąć zupę gotowaną dla dorosłych pamiętając o tym, że nie może być wtedy gotowana na tłustych kościach czy tłustym mięsie i zbyt rozwodniona, gdyż celem podania potrawy z warzyw (zup, papek, soków) jest dostarczanie składników mineral­nych niezbędnych do rozwoju dziecka. Starajmy się również do przyrządzania papek wykorzystać warzywa sezono­we. Powtarzanie stale tych samych produktów nie tylko obniża poziom żywie­nia, ale uniemożliwia dziecku poznanie wielu produktów, do których najłatwiej przyzwyczaić je w okresie niemowlęcym i bardzo wczesnym dzieciństwie. Od dziewiątego - dziesiątego miesiąca można na śniadanie dać dziecku pieczywo w postaci cienkich kromeczek bułki lub chleba pytlowego, posmaro­wanych masłem i pokrajanych w kostkę.

VII. 11 MIESIĄC:

To samo co w 10 miesiącu + rzepa, figi, makarony, całe jajko 3-4 razy w tygodniu, mięsko cielęce i wołowe, jogurt, maślanka, twarożek, kefir, wysokogatunkowe wędliny. W tym okresie żywienie niemowlęcia upodabnia się bardziej do żywienia dziecka starszego, powyżej roku. W jedenastym i dwunastym miesiącu w dalszym ciągu zachowujemy 5 posiłków, z tym że drugie śniadanie i podwieczorek traktujemy jako nieco mniejsze, natomiast śniadanie, obiad i kolację jako posiłki podstawowe, większe. Przy końcu pierwszego roku życia zamiast samego żółtka wprowadzamy już czasem (niezależnie od mięsa) całe jajo na miękko lub podajemy je w potrawach. Zamiast mięsa gotowanego możemy starszemu niemowlęciu dodać do zupy lub papki chudą szynkę lub polędwicę drobno posiekaną. Mleko w tym okresie możemy podawać także w postaci mleka zsiadłego, kefiru czy jogurtu.

VIII. 12 MIESIĄC:

To samo co w 11 miesiącu + rzodkiewki, sałata, cytryny, grejpfruty, limonki, mandarynki, pomarańcze, czekolada, miód, mleko krowie pełne, ser żółty, zmielone orzechy.

BHP W KUCHNI

Pamiętaj też o myciu rąk przy zmianie czynności - bezwzględnie zawsze wtedy, gdy skończysz myć czy kroić mięso lub po myciu i rozbijaniu skorupek jaj.

Trzymaj surowe jedzenie z dala od innych produktów.

Zawsze używaj osobnej deski do surowego mięsa.

Co jakiś czas zmieniaj deski do krojenia na nowe.

Bardzo starannie myj przed użyciem skorupki jajek, w ciepłej wodzie, szczoteczką i mydłem, zwłaszcza jeśli jajka nie będą długo gotowane lub smażone.

Jeśli podgrzewasz obiad z poprzedniego dnia, pamiętaj, by potrawę doprowadzić do wrzenia, zmniejsz temperaturę dokładnie i wymieszaj.

Zamrażaj żywność bezzwłocznie po przyniesieniu jej do domu.

Pamiętaj, że nigdy nie wolno zamrażać dwa razy tego samego produktu - jeśli mrożonka w drodze do domu rozmrozi się zużyj ją tego dnia.

Rozmrażaj żywność w lodówce, kuchence mikrofalowej lub zimnej wodzie.

PRZECHOWYWANIE ŻYWNOŚCI

WARZYWA I OWOCE

Kupując warzywa i owoce zwróć uwagę na to, aby były świeże i nieuszkodzone. Jeżeli wybierasz produkt pakowany w folię sprawdź, czy nie ma pod nią płynu. Owoce i warzywa myj starannie pod bieżącą wodą nie tylko wtedy, kiedy jesz je ze skórką, ale również wtedy, gdy zamierzasz je obrać. Możesz użyć w tym celu miękkiej szczoteczki. Produkty myj bezpośrednio przed jedzeniem. Umyte wcześniej szybciej się zepsują. Większość warzyw i owoców przechowuj w lodówce - poza tymi, które jeszcze dojrzewają, takimi jak banany oraz produktami o większej trwałości, jak np. ziemniaki czy buraki. Jeśli jednak chcesz trzymać je przez dłuższy okres, najlepszym miejscem będzie dolna szuflada lodówki. Część warzyw i owoców (ziemniaki, kapusta, marchew, pietruszka, seler, por, jabłka, pomidory) może być przechowywana w domu nawet do 1 miesiąca, większość należy jednak spożyć najdłużej w przeciągu tygodnia (banany, gruszki), a nawet 2-3 dni (truskawki, czereśnie, wiśnie). Zamrożone - zachowają swoje walory smakowe nawet przez rok; Przetwory owocowe i warzywne przechowuj w temperaturze poniżej 15 stopni, ograniczając dostęp światła.

PRODUKTY MĄCZNO-ZBOŻOWE

Pieczywo z reguły nadaje się do spożycia przez bardzo krótki okres czasu, a to ze względu na zachodzące procesy czerstwienia i pleśnienia. Te pierwsze zachodzą głównie w niskich temperaturach (dlatego nie powinieneś przechowywać pieczywa w lodówce), do pleśnienia dochodzi w cieplejszych, beztlenowych warunkach (np. kiedy przechowujesz chleb w torebce foliowej). Najlepszym miejsce do przechowywania pieczywa będzie drewniany lub plastikowych chlebak zapewniający dostęp tlenu. Możesz korzystać również z toreb papierowych. Zamrożone chleb czy bułki mogą czekać nawet kilka miesięcy, zachowując wszystkie walory smakowe. Mrozić możesz bez obaw również ciasta, knedle, pierogi, różnego rodzaju kluski czy ciasto francuskie lub do pizzy. Herbatniki i suchary przechowuj w szklanym słoju lub puszce. Możesz wrzucić do nich odrobinę grubej soli kuchennej, która będzie absorbować wilgoć.

TŁUSZCZE

Tłuszcze przechowuj w lodówce lub ciemnym i chłodnym pomieszczeniu. Masło, margarynę i smalec trzymaj w zamkniętym szklanym lub kamionkowym pojemniku - tłuszcze szybko chłoną zapachy. Świeże masło powinno zachować swoje właściwości prze okres przydatności do spożycia zapisany na opakowaniu, jednak trzymane przez dłuższy okres czasu poza lodówką może szybciej ulegać jełczeniu. Olej i oliwę możesz przechowywać w temperaturze ok. 6-7oC przez 2-3 miesiące.

NABIAŁ

Produkty nabiałowe mają z reguły bardzo krótki okres przydatności do spożycia i mogą być przechowywane zaledwie przez kilka dni. Nieco dłuższy termin ważności ma jedynie pasteryzowane mleko i napoje mleczne zamknięte w kartonach (nawet do kilku miesięcy), pakowane próżniowo kefiry, jogurty, sery żółte i topione (ok. 1 miesiąca). Jaja możesz bezpiecznie trzymać w lodówce przez ok. 1 miesiąc, najlepiej na specjalnej półce na drzwiach.

RYBY I OWOCE MORZA

Świeże ryby nadają się do zjedzenia przez okres zaledwie 1-2 dni i powinny być przechowywane w lodówce na najniższej półce. Ryby po wypatroszeniu i oczyszczeniu, gotowe filety lub owoce morza możesz przechowywać w zamrażarce przez 6-8 miesięcy. Ryby wędzone trzymaj w temperaturze 5-6C, w zamkniętym pojemniku, aby charakterystycznym zapachem nie przechodziły inne produkty. Konserwy rybne po otwarciu możesz przechowywać przez 2-3 dni pod warunkiem, że wyjmiesz je z puszki i umieścisz w zamkniętym pojemniku.

MIĘSO I WĘDLINY

Surowe kiełbasy oraz parówki przechowujemy w lodówce w średniej temperaturze do 4 dni, kiełbasy suche mogą w niej spędzić nawet miesiąc, choć często na ich powierzchni pojawi się wówczas białawy nalot, który najlepiej oczyścić przed spożyciem. Umyte i dokładnie osuszone surowe mięsa przechowuj w lodówce w pojemnikach specjalnie do tego celu przeznaczonych. Mięso podzielone na niewielkie porcje i umieszczone w torebkach foliowych możesz przechowywać w zamrażarce ok. 2-3 miesięcy.

POTRAWY GOTOWE

Raz przygotowany posiłek nie powinien pozostawać w temperaturze pokojowej dłużej niż 2h (1h, jeśli pogoda jest wyjątkowo upalna). Później trzeba go umieścić w lodówce lub zamrozić - w przeciwnym wypadku może dojść do niebezpiecznego namnażania się bakterii. Pozostałe po posiłku resztki potraw przełóż do nowego, czystego pojemnika - nie trzymaj ich w garnku, w którym były przygotowywane. Raz przegotowanych potraw nie przechowuj dłużej niż 2-3 dni. Jeśli zupę, kluski czy mięso zmierzasz zamrozić, całość schłódź najpierw w lodówce - w ten sposób zachowasz maksimum wartości odżywczych. Rozmrożone danie koniecznie zagotuj przed podaniem. Bezwzględnie nie mroź ponownie produktów raz rozmrożonych.

PRZEPISY DLA NAJMŁODSZYCH

ZUPY

BUKIET WARZYWNY (po 7 miesiącu)
Składniki:
- 1/2 marchewki
- 1/4 pietruszki
- 1/4 kalarepki
- 1 duża łyżka zielonego groszku
- 1 ziemniak
- mały buraczek
- mała wiązka świeżego koperku
- kilka fasolek szparagowych
- 2 małe różyczki brokuła
- oliwa z oliwek
- 200 ml wody
- mięso z indyka (duża łyżka wcześniej ugotowanego).
Sposób przygotowania: Do wrzącej wody wrzucamy kilka gałązek koperku chwilę gotujemy Następnie wrzucamy wcześniej obrane, umyte i pokrojone w małą kostkę warzywa, gotujemy je aż będą miękkie. Na końcu wrzucamy ugotowane mięso z indyka. Wyłączamy, dodajemy oliwę z oliwek, świeży koper i wszystko razem miksujemy. Studzimy i podajemy, zupa oprócz ciekawej barwy, ma wspaniały smak i przede wszystkim zapach.

KALAFIOROWA
Składniki:
- pół piersi z kurczaka
- 1 ziemniaczek
- 1 marchewka
- pół pietruszki
- kawałeczek selera
- kawałeczek pora
- różyczka kalafiora
Sposób przygotowania: Dokładnie umyć pierś, pokroić i wrzucić do gotującej się wody. Obrać warzywa, umyć i drobno pokroić, wrzucić do mięska. Gotować, aż będą miękkie. Przestudzić zupkę i dokładnie zmiksować. Podawać dziecku w temperaturze letniej.

KRUPNIK NA CIELĘCINIE (po 9 miesiącu)

Składniki:
- 2 marchewki
- 1 spory ziemniak
- 100 gram cielęciny
- kawałek pora i selera
- 1 pietruszka
- olej sojowy
- mała cebulka
- koperek (może być suszony)
- natka pietruszki posiekana
- kasza jęczmienna(ilość wedle uznania)
- kaszka pszenna (ewentualnie do zagęszczenia)

Sposób przygotowania: Ugotować zupę na mięsie i warzywach, zmiksować lub rozgnieść. Można zasypać kaszą podczas gotowania, albo ugotować kaszę osobno i dodać do gotowej zupki.
Do smaku posypać koperkiem lub natką pietruszki.

JARZYNOWA (od 5 miesiąca)
Składniki:
- 1/2 małej marchewki
- jeden mały ziemniak
- 1/4 korzenia pietruszki
- łyżeczka oliwy z oliwek lub oleju sojowego
- 2 płaskie łyżeczki kleiku ryżowego
- 150-200ml wody
Sposób przygotowania: Warzywa myjemy obieramy i płuczemy. Wkładamy do wrzącej wody i gotujemy na małym ogniu do miękkości (20 - 30 minut). Ugotowane warzywa przecieramy bądź miksujemy, a następnie łączymy z wywarem oraz kleikiem ryżowym. Gotujemy całość, mieszając, dodajemy oliwę. Po schłodzeniu podajemy dziecku.

JARZYNOWA Z BURAKAMI (od 6 miesiąca)
Składniki:
- 1/2 buraka
- marchewka
- 1/2 ziemniaka
- 1/4 pietruszki
- 1 łyżeczka masła/oliwa z oliwek
- 2 łyżeczki kleiku ryżowego
Sposób przygotowania: Ugotować warzywa, zmiksować z dodatkiem wywaru z gotowania, podgrzać i dodać tłuszcz. Jeśli trzeba dodać kleik w celu uzyskania odpowiedniej konsystencji.

JARZYNOWA Z CIELĘCINĄ (po 6 miesiącu)
Składniki:
- 2 łyżki kleiku kukurydzianego
- 20g cielęciny
- 100g wody
- 1/5 małej marchwi (20g)
- 1 małego ziemniaka (20g)
- 1 małej pietruszki (20g)
- brokuły (20g)
- seler (10g)
- łyżeczka oleju sojowego lub oliwy z oliwek
Sposób przygotowania: Warzywa myjemy ,obieramy, płuczemy a następnie drobno kroimy. Wkładamy do wrzącej wody i gotujemy do miękkości (20 min). Miksujemy. Osobno ugotowane mięso drobno siekamy. Następnie mięso, kleik z warzyw oraz oliwę dodajemy do wywaru z ugotowanego mięsa. Mieszamy gotując. Po ostygnięciu podajemy dziecku.

JARZYNOWA Z CIELĘCINĄ I KLEIKIEM (od 6 miesiąca)
Składniki:
- 1 małej marchwi
- mały ziemniak
- 1 pietruszki (20g)
- 2 łyżeczki kleiku ryżowego
- łyżeczka masła
- 120 ml wody
- 20 g cielęciny
Sposób przygotowania: Warzywa myjemy, obieramy i płuczemy. Cielęcinę czyścimy z błon i wkładamy do wrzącej wody, gotujemy do miękkości. Osobno ugotowane warzywa dodajemy do kleiku i mięsa. Wszystko miksujemy. Dodajemy masło i ponownie gotujemy.

JARZYNOWA Z INDYKIEM I RYŻEM (od 6 miesiąca)
Składniki:
- 20g mięso z indyka,
- odrobina kalafior,
- odrobina kalarepa,
- pietruszka - natka
- 60-70ml. wody(zagotowana)
- 2 marchewki,
- 0,5 ziemniaka,
- 1 łyżeczka kleik ryżowy,
- 1 łyżeczka masła
Sposób przygotowania: Warzywa obieramy, myjemy i drobno kroimy. Wkładamy do wrzącej wody i gotujemy pod przykryciem ok. 20 minut. Następnie miksujemy Osobno ugotowane mięso drobno siekamy nożem. Następnie mięso, kleik z warzyw oraz masło dodajemy do wywaru z ugotowanego mięsa. Mieszamy gotując. Podawaj po ostudzeniu.

JARZYNOWA Z KALAFIOREM I BROKUŁAMI (po 6 miesiącu)
Składniki:
- marchew
- kalafior
- brokuł
- oliwa z oliwek
- kleik ryżowy
Sposób przygotowania: Gotujemy warzywa. Miksujemy wraz z wodą z gotowania, dodajemy oliwę i w razie potrzeby zagęszczamy kleikiem ryżowym.

JARZYNOWA Z MAKARONEM (po 9 miesiącu)

Składniki:
- 2 marchewki
- 1 ziemniak
- 100 gram kurczaka
- 2 łyżki zielonego groszku
- makaron w kształcie gwiazdek lub zacierka
- olej
Sposób przygotowania: Ugotować zupkę i zmiksować lub rozgnieść widelcem. Dodać makaron i gotowe.

JARZYNOWA Z MIĘSEM BEZ ROSOŁU (od 6 miesiąca)
Składniki:
- 1 pietruszki (25g)
- 1 marchwi (15g)
- ziemniak
- łyżeczka oliwy z oliwek lub oleju sojowego
- 2 płaskie łyżeczki kleiku ryżowego
- 100 ml wody
- chude mięso z piersi kurczaka lub indyka (20g)
Sposób przygotowania: Warzywa myjemy, obieramy, płuczemy, następnie wkładamy do wrzącej wody i gotujemy na wolnym ogniu do miękkości. Miksujemy warzywa, później mieszamy z kleikiem. Mięso gotujemy osobno przez ok. 20 min. Po ugotowaniu rozdrabniamy drobno siekając nożem. Do zupy dodać posiekane mięso a po zagotowaniu dodajemy oliwę. Po wymieszaniu podajemy dziecku.

JARZYNOWA Z MLEKIEM MODYFIKOWANYM (po 4 miesiącu)
Składniki:
- 1/2 marchewki
- średni ziemniak
- łyżeczka kleiku ryżowego
- 60 ml mleka modyfikowanego
Sposób przygotowania: Jarzyny pokroić w kostkę i wrzucić do wrzącej wody. Gotować ok. 20 minut. Następnie przetrzeć przez sitko lub zmiksować. Dodać łyżeczkę kleiku i ponownie zagotować. Przygotować 60 ml mleka zmodyfikowanego wg przepisu. Wszystko razem wymieszać.

JARZYNOWA Z POREM I SELEREM
Składniki:
- jeden mały ziemniak
- 1/2 małej marchewki
- 1/4 korzenia pietruszki
- por
- seler
- łyżeczka oliwy z oliwek lub oleju sojowego bądź masła
- 2 płaskie łyżeczki kleiku ryżowego
- 150-200ml wody
Sposób przygotowania: Ugotować wyszorowany ziemniak w łupince, a osobno ugotować marchew, por wraz z selerem i pietruszką. Zmiksować jarzyny wraz z wodą z gotowania i obranym ziemniakiem, w razie potrzeby zagęścić kleikiem dodać oliwę lub masło i podgrzać mieszając by składniki dobrze się połączyły.

JARZYNOWA Z RYŻEM
Składniki:
- 1 ziemniak
- 1 marchewka
- 1 łyżeczka ryżu
- trochę pietruszki
- łyżeczka masła
- ewentualnie żółtko
Sposób przygotowania: Warzywa obrać pokroić w kostkę, zalać wodą i gotować. Dodać ryż i masło. Wszystko gotować ok. 30min. Całość przetrzeć lub zmiksować.

JARZYNOWA Z ŻÓŁTKIEM (po 6 miesiącu)
Składniki:
- Ok. 50 g obranych warzyw:
- Marchewka
- Pietruszka
- Seler
- Kalarepka
- Burak
- Ziemniak
- Ok. 25 g chudego mięsa (np. filet z indyka)
- 2 łyżeczki błyskawicznej kaszki kukurydzianej lub kleiku ryżowego
- pół łyżeczki masła
- pół żółtka
- ok. 60-80 ml wody
Sposób przygotowania: Obrane, umyte i pokrojone warzywa zalej wrzątkiem i gotuj pod przykryciem do miękkości (ok. 20-30 minut). Następnie przestudź i zmiksuj na papkę (możesz również przetrzeć przez sitko). Dodaj masło i połowę żółtka. W osobnym garnuszku ugotuj kawałek mięska, drobno posiekaj i dodaj do przygotowanej papki warzywnej. Ponownie zmiksuj. Dosyp kaszkę lub kleik (błyskawiczny, nie wymagający gotowania) i dokładnie wymieszaj. Z podanych składników przygotujesz ok. 120 g gęstej zupki.

MARCHEWKOWA Z MLEKIEM MODYFIKOWANYM (po 6 miesiącu)
Składniki:
- 1 małej marchwi (50g)
- średni ziemniak (70g)
- łyżeczka kiełku ryżowego
- 60g mleka modyfikowanego następnego
- 60 ml wody(1 porcja = 180 g)
Sposób przygotowania: Warzywa po umyciu i obraniu kroimy w drobną kostkę. Wkładamy je do wrzątku i gotujemy ok. 20 min. Miękkie ugotowane warzywa miksujemy lub przecieramy przez sitko, dodajemy kleik i zagotowujemy mieszając. Przygotowujemy mleko. Zmiksowane warzywa dokładnie mieszamy z mlekiem modyfikowanym i podgrzewamy zupę. Przed podaniem należy sprawdzić temperaturę.

PIERWSZA ZUPKA MARCHEWKOWA (od 5 miesiąca)
Składniki:
- 1 średniej marchwi (60g)
- mały ziemniak (30g)
- łyżeczka oliwy lub świeżego masła
- 2 płaskie łyżeczki kleiku ryżowego
- 100 g wody (1 porcja = 150 g)
Sposób przygotowania: Warzywa myjemy, obieramy i płuczemy, a następnie kroimy drobno w kostkę. Wkładamy do wrzącej wody i gotujemy pod przykryciem, najlepiej ok. 30 min. Miękkie ugotowane warzywa miksujemy lub przecieramy przez sitko. Następnie łączymy z wywarem i kleikiem, doprowadzamy do zagotowania. Dodajemy oliwę i mieszamy.

PIETRUSZKA Z BROKUŁAMI
Składniki:
- 225g pietruszki
- 115g brokułów
- 300ml mieszanki mlecznej lub wody
Sposób przygotowania: Pietruszkę wrzucamy do rondla dodajemy mleko, doprowadzamy do wrzenia a następnie przykrywamy i gotujemy ok. 10min. na wolnym ogniu. Dodajemy brokuły i gotujemy przez następne 10 min., aż warzywa będą miękkie. Miksujemy lub przecieramy przez sito. Objętość: 600ml.

POMIDOROWA Z MAKARONEM (po 9 miesiącu)

Składniki:
- 2 marchewki
- 100 gram indyka
- 1 pietruszka
- 1 łyżka koncentratu pomidorowego
- niewielka cebulka
- niewielka róża brokuła
- 1 łyżka oleju
- natka pietruszki do smaku
- makaron w kształcie malutkich gwiazdek lub zacierka(do kupienia w każdym markecie)

Sposób przygotowania:Ugotować warzywa na mięsie, zmiksować lub rozgnieść, posypać natką pietruszki, dodać ugotowany drobny makaron w ilości wedle uznania.

PYCHOTKA (od 6 miesiąca)
Składniki:
- 1/2 pietruszki
- 1 duża marchew
- kawałek piersi z kurczaka, lub tez jak kto woli mięso cielęce albo królicze
- troszeczkę selera
- mały ziemniak,
- szczypta soli
- łyżka masła,
- 2-3 łyżeczki kaszy manny
Sposób przygotowania: Wszystko tarkujemy włącznie z mięskiem na tarce z małymi oczkami ,i gotujemy przyprawiając szczyptą soli,[może być tez odrobina cukru],gdy wszystko będzie mięciutkie dodajemy 3 łyżeczki kaszy manny i masło. zupka słodziutka w sam raz dla niejadków.

PYSZNA JARZYNOWA (od 6 miesiąca)
Składniki:
- pół marchewki,

- 1/4 pietruszki,

- 1/4 kalarepki,

- dwie łyżeczki zielonego groszku,

- jeden ziemniak,

- jeden mały buraczek czerwony,

- kilka gałązek koperku,

- dwie małe różyczki brokuła,

- oliwa z oliwek

- kawałek mięska z indyka lub kurczaka
Sposób przyrządzania: Wrzucamy wszystko oprócz mięska na gotującą wodę i gotujemy do miękkości. Pod koniec gotowania dodajemy mięsko ugotowane plus koperek, dolewamy oliwę z oliwek i miksujemy.

WARZYWA ZE SCHABEM (po 9 miesiącu)

Składniki:
- 3 marchewki
- 1 pietruszka
- 100 gram schabu
- 2 łyżki zielonego groszku
- 2 ziemniaki
- 1 łyżka oleju
- makaron gwiazdki lub zacierka

Sposób przygotowania: Ugotować zupkę i zmiksować lub rozgnieść widelcem. Dodać makaron i gotowe.

Z BROKUŁAMI (po 5 miesiącu)
Składniki:
- 1 marchewka
- 100gram brokuł
- 1 łyżeczka oliwy
- 1 łyżeczka kaszki ryżowej
Sposób przygotowania: Ugotować marchew i brokuł(osobno z dodatkiem oliwy) zmiksować, dodać kaszkę, wymieszać.

Z CUKINII (od 10 miesiąca)
Składniki:
- 5 marchewek
- ziemniak
- kilka plasterków cukinii
- kasza jaglana
- kawałeczek piersi z indyka
- natka selera
- natka pietruszki
- por
Sposób przygotowania: Ugotować na maśle 5 marchewek, 1 ziemniaka i pod koniec gotowania dodać kilka plasterków cukinii. Na koniec kasze jaglana i na małym ogniu gotować aż napęcznieje. W innym garnku gotować pierś z indyka razem z natką selera i pietruszki oraz porem. Po zmieleniu warzyw możemy zrobić dwie zupki- mięsną i bezmięsną. Cukinia nadaje potrawom słodkawego smaku.

Z KURCZAKIEM (od 6 miesiąca)
Składniki:
- marchew
- ziemniak
- mięso z piersi kurczaka
- seler
- pietruszka
- oliwa
Sposób przygotowania: Ugotować osobno mięso, a osobno warzywa. Zmiksować z dodatkiem wody z gotowania warzyw. Podgrzać i dodać odrobinę oliwy. Wymieszać.

Z KRÓLIKIEM (od 6 miesiąca)
Składniki:
- marchew
- ziemniak
- por
- 100 g mięsa z królika
- kleik ryżowy
- olej sojowy
- pietruszka
Sposób przygotowania: Ugotować osobno mięso i warzywa. Zmiksować wraz z wywarem z jarzyn, podgrzać i dodać olej, wymieszać z kleikiem aż do otrzymania pożądanej konsystencji.

Z MIĘSEM
Składniki:
- 100 gram kurczaka lub indyka
- 1 marchewka
- 1 gałązka selera naciowego
- 2 gałązki natki pietruszki
- 2 szklanki wody
Sposób przygotowania: Ugotować osobno mięso, a osobno warzywa (poza natką). Zmiksować razem z natką pietruszki i wodą z gotowania warzyw.

ZDROWA ZUPKA (po 4 miesiącu)
Składniki:
- 5 różyczek brokułów
- 1/4 ziemniaka słodkiego (kumera)
- 1/2 łyżeczki oliwy z oliwek
- kasza jaglana
Sposób przygotowania: Brokuły i ziemniaka ugotować na parze aż zmiękną (nie za długo, żeby nie straciły witamin!). Pod koniec gotowania polać warzywa oliwą z oliwek. Osobno ugotować kaszę jaglaną (3-4 łyżki, zależy jakie lubisz gęste). Ugotowane warzywa i kaszę zmiksować razem z 50 ml wywaru, który mamy z gotowania warzyw.

ZE SŁODKIEGO ZIEMNIAKA (po 1 roku)
Składniki:
- konieczny jest słodki ziemniak (pomarańczowy w środku - juz do kupienia w wielu sklepach) - 1 duży
- marchewka - 2 duże
- pierś z kury - jedna pojedyncza
- ryz
- masło
- vegeta
Sposób przygotowania: Zagotować razem pierś z kury, marchewkę i słodkiego ziemniaka do miękkości z łyżeczką masełka i szczypta vegety. Warzywa zmiksować, a mięso drobno pokroić i dorzucić do warzyw. Ryz zagotować osobno i dodać do zupki dla nauki gryzienia. Zupa jest wspaniałą w smaku tylko niestety obecność słodkiego ziemniaka jest niezbędna. Ogólnie proporcje kury do warzyw maja być jak 1 do 2.

ZE SZPINAKIEM (od 6 miesiąca)
Składniki:
- 1 marchewka,
- 1 ziemniak
- kawałek piersi indyka,
- gałązka szpinaku (można dać mrożony, ale to nie to samo),
- woda
Sposób przygotowania: Wszystkie składniki gotuję na parze oddzielnie i potem podczas miksowania dodaję wody, ale można też ugotować warzywa razem i dodać oddzielnie ugotowane mięsko i dopiero miksować.

ZIELONA ZUPA (od 6 miesiąca)
Składniki:
- garść mrożonego groszku lub brokułów
- średni ziemniak (niekoniecznie)
- łyżka ugotowanego mięsa drobiowego lub pół ugotowanego żółtka
- łyżeczka masła
Sposób przygotowania: Ziemniak obierz, umyj, drobno pokrój. Groszek przepłucz wodą na sicie (nie musisz go rozmrażać) i wraz z ziemniakiem wrzuć do rondelka. Zalej niewielką ilością wody (ma ledwie przykryć jarzyny). Gotuj pod przykryciem, aż warzywa zmiękną. Gdy warzywa nieco przestygną, dodaj rozdrobnione mięso lub żółtko. Całość zmiksuj i przetrzyj przez sitko. Jeśli zupa jest zbyt gęsta, możesz rozcieńczyć ją wodą, mlekiem modyfikowanym lub mlekiem z piersi. Możesz przygotować z tych składników także puree. Potrawę możesz zagęścić kleikiem ryżowym. Żeby ładnie wyglądało na wielkanocnym stole, nałóż je łyżką do lodów. Obok możesz położyć np. łyżkę białego puree z pietruszki.

ZIEMNIACZANA (po 5 miesiącu)
Składniki:
- 2 ziemniaki
- 2 szklanki wywaru z warzyw(por, marchew, pietruszka, seler)
Sposób przygotowania: Obrać ziemniaki, pokroić w kostkę i ugotować w wywarze z jarzyn. Zmiksować.

ZUPA-KREM Z KALAFIORÓW (od 6 miesiąca)
Składniki:
- kalafior
- duża cebula lub por
- 3-4 szklanki rosołu
- wywaru z warzyw lub wody
- główka sałaty
- 2 łyżki posiekanego koperku
- sól i vegeta (niemowlętom zupy niczym nie przyprawiamy)
- olej do smażenia
Sposób przygotowania: Podziel kalafior na różyczki, cebulę posiekaj. Cebulę zeszklij w rondlu na oleju, dorzuć różyczki kalafiora, wlej płyn i gotuj pod przykryciem. Kiedy kalafior zmięknie, dodaj oczyszczone i poszarpane na kawałeczki liście sałaty oraz koperek i ponownie zagotuj. Zupę zmiksuj i dopraw do smaku. Podawaj ze śmietaną i świeżym koperkiem.

DANIA

CUKINIA NA PARZE Z PRZYPRAWAMI (od 9 miesiąca)

Składniki:

- cukinia

- szczypta ziół prowansalskich

- łyżeczka masła

Sposób przygotowania: Umyj cukinię, ale nie obieraj jej ze skórki. Pokrój ją w plasterki grubości ok. 1 cm. Ułóż je na sicie do gotowania na parze i każdy posyp szczyptą ziół. Gotuj, dopóki nie zmiękną. Wyłóż na talerz i na każdym plasterku połóż drobinkę masła.

CUKINIA PIECZONA (po 12 miesiącu)

Składniki:

- cukinia

- ząbek czosnku

- sok z ¼  cytryny

- 2 łyżki oliwy z oliwek

- szczypta pieprzu

- posiekany koperek i natka pietruszki

Sposób przygotowania: Cukinię pokrój w plastry o grubości 3 - 5cm. Oliwę sok z cytryny, przyprawy i zmielony ząbek czosnku wymieszaj. Powstałym sosem natrzyj cukinie z obu stron i ułóż miąższem do góry w naczyniu do zapiekania. Piekarnik nagrzej do 180C i zapiekaj cukinie ok. 15 min. Po wyjęciu posyp koperkiem i natką. Dla starszego dziecka możesz na wierzch cukinii położyć starty żółty ser.

GULASZ Z INDYKA Z MARCHEWKĄ I KUKURYDZĄ (po 6 miesiącu)
Składniki:
- 175g ziemniaków
- 175g marchwi
- 115g piersi z indyka
- 50g mrożonej kukurydzy
- 300ml mieszanki mlecznej lub wody

Sposób przygotowania: Wszystko gotujemy przez ok. 20 minut na wolnym ogniu, aż mięso będzie miękkie. Zmiksować lub przetrzeć przez sito. Objętość: 600ml.

INDYK W JARZYNACH (od 6 miesiąca)
Składniki:
- marchew
- ziemniak
- 100 g mięsa z piersi indyka
- groszek zielony
- olej sojowy
- por
- kleik ryżowy lub kukurydziany
Sposób przygotowania: Ugotować osobno warzywa, a osobno mięso. Zmiksować z dodatkiem wywaru jarzynowego, podgrzać, dodać olej, wymieszać, dodać kleik i ponownie wymieszać.

INDYK Z KALAREPĄ (od 6 miesiąca)
Składniki:
- marchew 250 g
- mięso z piersi indyka 100gram
- kalarepka 200 g
- olej sojowy lub oliwa z oliwek
- kleik ryżowy
Sposób przygotowania: Ugotować osobno marchew, kalarepkę, osobno mięso. Zmiksować razem, podgrzać i dodać tłuszcz. Zagęścić kleikiem ryżowym lub kukurydzianym.

INDYK Z KASZĄ (po 9 miesiącu)

Składniki:
- 2 marchewki
- 100 gram indyka
- kawałek pora
- spora różyczka brokuła
- 2 średnie ziemniaki
- kilka strączków fasolki szparagowej
- 1 pietruszka
- 1 łyżka koncentratu pomidorowego
- 1 łyżka oleju sojowego
- kasza jęczmienna ugotowana osobno(zawiera gluten)

Sposób przygotowania: Ugotować zupkę z podanych składników, a osobno kaszę. Zmiksować warzywa poza marchewką i indykiem, które rozgnieść widelcem, a mięsko rozdrobnić na włókienka(jeżeli maluch chce jeść niejednolitą konsystencję), dodać ugotowaną kaszę w ilości wedle uznania i wymieszać.

INDYK Z MAKARONEM (po 9 miesiącu)

Składniki:
- 2 marchewki
- 100 gram indyka
- 2 niewielkie ziemniaki
- 1 łyżka koncentratu pomidorowego
- kawałek selera
- niewielka cebula
- masło (1 łyżeczka)
- makaron gwiazdki lub zacierka

Sposób przygotowania: Ugotować warzywa, zmiksować, dodać makaron (ugotowany).

JAGNIĘCINA Z KASZĄ (od 6 miesiąca)
Składniki:
- marchew(300 g)
- ziemniak (1 niewielki)
- mięso jagnięce(ok.150g)
- por (kawałeczek białej części)
- groszek zielony świeży lub mrożony (2 łyżki)
- pietruszka(1/4 z ilości marchwi)
- kasza jaglana( 2 łyżki)
- olej sojowy (1 łyżeczka)
- kleik kukurydziany( 2łyżeczki)
- sok jabłkowy do smaku
Sposób przygotowania: Ugotować osobno marchew, osobno ziemniak w łupinie(wyszorowany), osobno por z pietruszką i zielonym groszkiem(groszek dodać pod koniec gotowania gdy pietruszka będzie już miękka), a osobno mięso. Ugotować kaszę jaglaną. Zmiksować warzywa z mięsem i kaszą. Podgrzać, dodać olej i doprawić sokiem jabłkowym do smaku. Jeśli za gęste dodać wody.

JARZYNY Z SZYNKĄ I MAKARONEM (po 9 miesiącu)

Składniki:
- 2 marchewki
- koncentrat pomidorowy(1łyżeczka)
- 2 łyżki kukurydzy
- 1 mała cebula
- 80 gram niepeklowanej(!) szynki drobiowej lub wieprzowej
- makaron gwiazdki lub zacierka
- olej

Sposób przygotowania: Ugotować zupkę, zmiksować lub rozgnieść widelcem, dodać ugotowany makaron i pokrojoną w kosteczkę szynkę. Wielkość listków szynki wedle uznania dziecka. Jeśli szynka zawiera skórkę należy ją usunąć.

KLEIK Z BROKUŁ (po 5 miesiącu)
Składniki:
- kilka różyczek brokuł
- woda
- kleik ryżowy
Sposób przygotowania: Ugotować brokuły do miękkości, zmiksować i dodać kleik ryżowy.

KURCZAK PO CHIŃSKU Z RYŻEM (od 12 miesiąca)

Składniki:
- mały kawałek piersi kurczaka
- 2-3 łyżki posiekanych na drobne kawałki lub pokrojonych w słupki warzyw (cykorii, białej rzodkwi, czerwonej papryki, cukinii, marchewki)
- łyżeczka mąki ziemniaczanej
- oliwa
Sposób przyrządzania: Mięso umyj, oczyść z błon, pokrój na malutkie kawałki, obtocz w mące ziemniaczanej. Obsmaż na odrobinie oliwy, wrzuć warzywa, podlej 2-3 łyżkami wody, duś pod przykryciem 10-15 minut. Podawaj z ryżem.

KURCZAK W GALARECIE (od 9 miesiąca)

Składniki:

- pół piersi kurczaka
- litr wody
- marchewka
- pietruszka
- kawałek pora
- ćwierć selera
- opakowanie żelatyny

Sposób przyrządzania: Warzywa umyj, obierz, pokrój, zalej wodą i ugotuj. Mięso ugotuj oddzielnie. Wyjmij warzywa z wywaru i rozprowadź nim żelatynę. Do salaterek nałóż po łyżce posiekanego mięsa i marchewki i zalej wystudzonym wywarem. Wstaw do lodówki, żeby galaretka stężała.

KURCZAK W POTRAWCE (po 9 miesiącu)

Składniki:
- 3 marchewki średnie
- kawałek pora
- 100 gram kurczaka
- 2 łyżki zielonego groszku
- 1 kalarepka(obrana)
- 1 pietruszka
- natka pietruszki do smaku
- 1 łyżka oleju
- ugotowany ryż
- do zagęszczenia można użyć kaszki pszennej(np. 8 zbóż Nestle)

Sposób przygotowania: Ugotować jarzyny, zmiksować lub rozgnieść widelcem, dodać posiekaną natkę pietruszki i wymieszać z ryżem.

KURCZAK Z CUKINIĄ I WINOGRONAMI (po 6 miesiącu)
Składniki:
- pierś z kurczaka (lub indyk)
- 1/4 szklanki rosołu
- 8 zielonych winogron (obrane i bez pestek)
- pokrojona cukinia
Sposób przygotowania: Ugotować pokrojone mięso, pokrojone winogrona i cukinie w rosole. Zmiksować przed podaniem. Można zagęścić ryżowym kleikiem.

KURCZAK Z JABŁKAMI (od 6 miesiąca)
Składniki:
- marchew (350 g)
- mięso z kurczaka(100g)
- 200 g świeżej kukurydzy ugotowanej do miękkości lub mrożonej i ugotowanej
- masło 1 łyżeczka
- kleik ryżowy zależnie od konsystencji(ok.2,5 łyżki)
- sok jabłkowy przecierowy lub zrobiony własnoręcznie z kwaskowych jabłek
Sposób przygotowania: Ugotować osobno marchew, osobno kurczaka. Zmiksować razem z kukurydzą. Podgrzać i dodać masło. Wymieszać tak by się rozpuściło. Dodać sok jabłkowy do smaku. Dodać kleik według potrzeby. Jeśli za gęste można dodać nieco wody.

KURCZAK Z RYŻEM (po 5 miesiącu)
Składniki:
- kurczaka
- średnia marchewka
- 1|2 jabłka
- 100g ryżu
- woda
Sposób przygotowania: Mięso ugotować - odlać wywar. W osobnym garnku wrzucić pokrojoną w kostkę lub utartą na tarce marchewkę oraz utarte bądź pokrojone jabłko. Wszystko razem dusić aż będzie miękkie. Na koniec wrzucić ryż i gotować jeszcze 15-20 min. Wszystko razem zmiksować.

KURCZAK Z RYŻEM I WARZYWAMI (po 9 miesiącu)

Składniki:
- 2 marchewki
- 100 gram kurczaka
- 2 ziemniaki(średnie)
- natka pietruszki
- kilka strączków fasolki szparagowej
- mała cebulka
- koncentrat pomidorowy(1 łyżeczka)
- 1-2 pieczarki(można nie dodawać)
- ugotowany ryż

Sposób przygotowania: Ugotować warzywa, mięsko (i pieczarki) z dodatkiem koncentratu pomidorowego. Zmiksować lub rozgnieść widelcem. Polać gotowym sosem ugotowany wcześniej ryż.

MARCHEWKOWY KLEIK (po 4 miesiącu)
Składniki:
- kilka małych marchewek ( lub 2-3 średnie)
- kleik ryżowy
- 1 łyżeczka oliwy z oliwek lub masła
- woda
Sposób przygotowania: Ugotować obraną marchew w niewielkiej ilości wody, zmiksować lub przetrzeć przez sitko. Dodać kleik (tyle by uzyskać pożądaną konsystencję), wymieszać, podgrzać i dodać masło lub oliwę.

MIĘSO Z KURCZĄT Z JABŁKIEM (od 6 miesiąca)
Składniki:
- średnie jabłko (80g)
- łyżeczka kleiku ryżowego
- 25 g piersi z kurczaka
- łyżeczka świeżego masła
- 60-70 ml wody
Sposób przygotowania: Jabłko płuczemy, obieramy po usunięciu gniazda nasiennego kroimy na ćwiartki. Do zagotowanej wody wkładamy jabłko doprowadzając do rozgotowania. Przecieramy jabłko przez sitko. Mięso gotujemy osobno, a następnie drobno siekamy i mieszamy z musem jabłkowym. Wszystko mieszamy z kleikiem ryżowym. Dodajemy masło i doprowadzamy do zagotowania. Po schłodzeniu podajemy dziecku łyżeczką.

MIZERIA (po 12 miesiącu)

Składniki:

 mały ogórek

 łyżeczka posiekanego koperku

 kilka kropel soku z cytryny

 jogurt naturalny

Sposób przygotowania: Ogórka cieniutko obierz, utrzyj na tarce o grubych oczkach. Jogurt wymieszaj z koperkiem i sokiem z cytryny. Połącz sos z ogórkiem.

NALEŚNIKI BEZGLUTENOWE (od 12 m-ca)

Składniki:
- 200ml rozpuszczonego mleka modyfikowanego,

- ½ szklanki mąki kukurydzianej,

- sól,

- oliwa z oliwek do smażenia lub olej rzepakowy.

Sposób przygotowania: Dokładnie przygotowujemy ciasto (konsystencja gęstej śmietany). Smażymy małe cienkie naleśniki na niewielkiej ilości oleju. Naleśniki podajemy z owocami lub farszem mięsnym. Do ciasta można dodać ½ rozmąconego jajka.

PAPKA MARCHEWKOWA (od 4 miesiąca)
Składniki:
- marchewka
- łyżeczka kleiku ryżowego
- 1 łyżeczka oliwy z oliwek lub masła
- woda
Sposób przygotowania: Marchewkę umyj, cieniutko obierz i opłucz. W garnuszku zagotuj wodę, na wrzątek wrzuć marchewkę i gotuj do miękkości. Dodaj masło i kleik. Całość zmiksuj i jeszcze raz zagotuj. Podaj po przestudzeniu.

PAPKA WARZYWNA Z KURCZAKIEM (od 6 miesiąca)
Składniki:
- 1 marchewki
- 1 ziemniaka
- 1 różyczka brokułu
- 1 łyżeczka oliwy z oliwek
- 20g surowego mięsa kurczaka z piersi
- 100 ml wody
- szczypta natki pietruszki
- dodatkowo woda do ugotowania mięsa
Sposób przygotowania: W garnuszku zagotuj wodę i na wrzątek wrzuć mięso, ugotuj ok 10 min. Wywar wylej a mięso posiekaj. Marchewkę i ziemniaka obierz i umyj. W garnuszku zagotuj wodę i na wrzątek wrzuć warzywa. Gotuj do miękkości. Pod koniec gotowania dodaj brokuły. Dodaj oliwę, natkę i posiekane mięsko. Całość zmiksuj. Od 8 miesiąca możesz dodać majeranek.

PAPKA Z BROKUŁ (od 4 miesiąca)
Składniki:
- kilka różyczek brokuł
- łyżeczka oliwy z oliwek
Sposób przygotowania: Brokuły ugotuj na parze, przełóż do miseczki dodaj masło i zmiksuj. Podaj po przestudzeniu.

PAPKA Z KALAFIORA (od 6 miesiąca)
Składniki:
- 2 różyczki kalafiora
- łyżka mleka modyfikowanego
- łyżeczka masła
- 10g mięsa z piersi kurczaka
- woda do ugotowania mięsa
Sposób przygotowania: W garnuszku zagotuj wodę, na wrzątek wrzuć mięsko i gotuj ok 15 min, wywar wylej a mięsko posiekaj. Kalafiora ugotuj na parze ok 20min. W niewielkiej ilości wody rozprowadź mleko dodaj masło, posiekane mięsko i ugotowanego kalafiora. Całość zmiksuj.

PAPKA Z ZIEMNIAKA (od 4 miesiąca)
Składniki:
- 1 ziemniak
- łyżeczka masła
Sposób przygotowania: Ziemniaka ugotuj na parze lub w garnuszku wrzucając na wrzątek. Rozgnieć widelcem dodaj masło i wymieszaj.

PASZTET WEGETARIAŃSKI (od 12 miesiąca)

Składniki:

•  ugotowane na miękko warzywa: marchew, pietruszka, pół selera, mały kawałek pora, szklanka fasoli,
•  pół cebuli, mały ząbek czosnku,
•  jajko, dwie łyżeczki oliwy,
•  łyżka siekanej natki pietruszki,
•  majeranek, sól

Sposób przyrządzania: Cebulę posiekaj, zeszklij na odrobinie oliwy. Warzywa zmiel lub zmiksuj. Czosnek rozetrzyj, dodaj do masy wraz z przyprawami, natką, łyżeczką oliwy i żółtkiem jaja, wymieszaj. Białko ubij na pianę, delikatnie wymieszaj z masą. Przełóż do formy wyłożonej pergaminem do pieczenia. Piecz ok. 20 minut w temperaturze 190°C. Podawaj z żytnim chlebem lub waflem ryżowym.

PIECZEŃ Z INDYKA (od 11 miesiąca)

Składniki:
- pół piersi indyka
- 2-3 łyżki oliwy z oliwek
- po pół łyżeczki majeranku, tymianku i bazylii
- ząbek czosnku
- szczypta pieprzu
Sposób przyrządzania: Mięso umyj i osusz. Oliwę wymieszaj z ziołami i wyciśniętym czosnkiem. Natrzyj mięso marynatą, zawiń w papier do pieczenia i na 2 godziny odstaw do lodówki. Potem piecz mięso w tym samym papierze w naczyniu żaroodpornym w temperaturze 180°C przez godzinę. Podawaj na ciepło lub na zimno.

PLACUSZKI MARCHEWKOWO-OWSIANE (od 12 m-ca)
Składniki:

- 3 marchewki,

- ½ szklanki płatków owsianych,

- ząbek czosnku,

- cebula, sól ,pieprz,

- łyżeczka mąki sojowej,

- ½ łyżeczki tymianku,

- łyżka oleju.

Sposób przygotowania: marchewkę, cebulę , czosnek obieramy i ścieramy na drobnej tarce. Dodajemy namoczone we wrzątku płatki owsiane oraz przyprawy i olej. Wytwarzamy formę placków i smażymy na patelni. W przygotowaniu można warzywa i przyprawy zastąpić rodzynkami bądź innymi suszonymi warzywami.

PRZECIER RYŻOWO-MIĘSNY Z JABŁKIEM (po 6 miesiącu)
Składniki:
- 1 średnie jabłko
- 1 łyżeczka masła
- 3 łyżeczki kleiku ryżowego
- 15 g piersi z kurczaka
- 20 ml wody
Sposób przygotowania: Jabłko obieramy pozostawiając miąższ. Wkładamy do wrzątku aż do rozgotowania. W tym czasie przygotowujemy mięso, po ugotowaniu drobno siekamy (miksujemy). Do rozgotowanego jabłka dodajemy mięso, kleik ryżowy i masło. Wszystko mieszamy i gotujemy. Dodajemy wodę i mieszamy do uzyskania odpowiedniej konsystencji.

PRZECIER Z CUKINII (od 6 miesiąca)
Składniki:
- mała cukinia
- dodatki: masło
- olej
- ryż
Sposób przygotowania: Cukinię pokrój na plasterki. Ugotuj do miękkości nad parą lub w odrobinie wody. Przetrzyj przez sito lub rozgnieść widelcem. Z podanej ilości uzyskasz cztery porcje. Do każdej porcji na talerzyku dodaj łyżeczkę świeżego masła albo oleju lub wymieszaj papkę z ryżem ugotowanym na wodzie bądź mleku modyfikowanym (zamiast ryżu możesz podać

biszkopt).

PRZECIER Z DYNIOWATYCH (od 6 miesiąca)
Składniki:
- filiżanka pokrojonych w dużą kostkę: dyni, cukinii, kabaczka, patisona
- łyżeczka masła
Sposób przygotowania: Warzywa ugotuj do miękkości nad parą. Dodaj łyżeczkę świeżego masła. Zmiksuj. Podawaj po ostudzeniu.

PULPETY Z RYŻEM (od 11 miesiąca)

Składniki:

•  100 g mięsa z piersi kurczaka lub indyka
•  żółtko
•  2 łyżki ugotowanego ryżu
•  łyżka posiekanej natki pietruszki

Sposób przyrządzania: Umyj mięso, oczyść z błon, pokrój w kostkę, zmiel w maszynce. Dodaj ryż, natkę i żółtko. Mokrymi dłońmi uformuj cztery kulki. Ułóż je na sicie do gotowania na parze. Gotuj na małym ogniu około 20 minut. Jeden pulpet daj maluchowi, a resztę schowaj na później do lodówki.

PUREE Z DYNI (od 6 miesiąca)
Składniki:
- 1 filiżanka pokrojonego w drobną kostkę miąższu dyni
- 3 łyżki wody
Sposób przygotowania: Miąższ dyni zalewamy w rondelku trzema łyżkami wody i gotujemy pod przykryciem na małym ogniu aż do miękkości (około 5 minut). Miksujemy. Przed podaniem dziecku puree powinno ostygnąć.

SCHAB Z BURACZKAMI (od 10 miesiąca)
Składniki:
- chudy schab bez kości,
- czosnek, majeranek, sól, mały burak,

- ćwiartka kwaskowego jabłka

Sposób przyrządzania: Schab natrzyj przyprawami, upiecz w temp. 180°C. Burak umyj, ugotuj, obierz, zetrzyj na tarce. Wymieszaj z utartym jabłkiem. Upieczony schab posiekaj. Podawaj z buraczkami i kaszą jęczmienną.

DESERY i SŁODKOŚCI

BANANOWE SZALEŃSTWO (po 6 miesiącu)
Składniki:
- 1 łyżka ugotowanego ryżu
- 1 łyżka jogurtu z pełnego mleka
- 1 mały banan lub 1/2 dużego
- cynamon (nie jest konieczny)
Sposób przygotowania: Ugnieć banan i zmieszaj z jogurtem oraz ugotowanym ryżem. Połowę porcji podaj dziecku w miseczce, a resztę umieść w pojemniku próżniowym i schowaj do lodówki (można przechowywać w lodówce do 48 godzin). Polecam również zamiast banana użyć piure z gruszek lub jabłek. Spróbuj dodać cynamonu.

BANANY (po 6 miesiącu)
Składniki:
- łyżeczka masła
- mały dojrzały banan
- 2 łyżki soku z pomarańczy
- szczypta cynamonu

Sposób przygotowania: Lekko podsmażyć pokrojony banan na maśle. Dodać cynamon i sok. Dusić przez 2 minuty.

BEZMLECZNA PAPKA RYŻOWA (od 5 miesiąca)
Składniki:
- 10 g płatków ryżowych
- 100 ml wody
- 100 g łagodnego jabłka
- łyżka masła
Sposób przygotowania: W garnuszku zagotuj wodę. Jabłko cienko obierz i drobno pokrój. Na wrzątek wrzuć jabłko i płatki ryżowe. Zagotuj dodaj masło wymieszaj i całość zmiksuj.

BISZKOPT BEZGLUTENOWY (od 9 m-ca)

Składniki:
- 4 jaja,

- szklanka cukru pudru (120g),

- 1/3 szklanki maki ziemniaczanej (60g).

Sposób przygotowania: Jaja ubijamy dokładnie z cukrem pudrem, dodając mąkę ziemniaczaną. Mieszamy delikatnie i układamy na formę wysmarowaną masłem, posypaną mąką ziemniaczaną. Pieczemy w dobrze rozgrzanym piecu. Podajemy do deseru między posiłkami. Przechowujemy pod szkłem.

BUDYŃ BEZ MLEKA (od 9 m-ca)

Składniki:
- butelka soczku owocowego dla niemowląt,

- 1-2 łyżeczki mąki ziemniaczanej,

- 1-2 łyżeczki kleiku kukurydzianego,

- łyżka wody.

Sposób przygotowania: Soczek wlewamy do garnka i gotujemy. Dodajemy mąkę ziemniaczaną wymieszaną z wodą. Gotujemy aż zgęstnieje. Mieszamy dokładnie z kleikiem. Podajemy na zimno.

BUDYŃ MLECZNY (od 6 miesiąca)
Składniki:
- 180 ml mleka modyfikowanego
- 8 g maki ziemniaczanej
Sposób przygotowania: Mleko wymieszaj z mąką, gotuj cały czas mieszając. Można dodać starte jabłko.

CIASTO BANANOWE (od 10 m-ca)

Składniki:
- kg bananów,

- szklanka płatków owsianych,

- kilka łyżeczek mąki pszennej razowej,

- łyżka miodu,

- 4 łyżki ziaren słonecznika,

- 4 łyżki rodzynek,

- łyżka oleju.

Sposób przygotowania: Banany obieramy, odcinamy końcówki oraz rozcieramy drobno widelcem na talerzyku. Dodając pozostałe składniki dokładnie mieszamy. Układamy na blaszce pokrytej olejem i otrębami. Pieczemy 30 min. w temperaturze 150 stopni C.

DESER BANANOWO- JABŁKOWY (po 7 miesiącu)

Składniki:
- 1 banan
- 1 jabłko

Sposób przygotowania: Owoce obrać, pokroić na kawałki, chwilkę podgotować(max 5 minut) z dodatkiem wody. Zmiksować.

DESER GRUSZKOWY (po 7 miesiącu)

Składniki:
- 2 gruszki
- sok gruszkowy klarowny
- kleik ryżowy lub kukurydziany

Sposób przygotowania: Gruszki obrać, wykroić gniazda nasienne, podgotować z niewielką ilością wody przez kilka minut. Zmiksować lub rozgnieść widelcem, dodać sok do smaku i kleik w razie potrzeby.

DESER JABŁKO-MORELA (po 7 miesiącu)

Składniki:
- 1 duże jabłko
- 2 morele
- sok jabłkowy do smaku
- kleik kukurydziany

Sposób przygotowania: Morelę sparzyć i obrać ze skórki, jabłko obrać. Pokroić owoce na kawałki i poddusić z dodatkiem niewielkiej ilości wody przez ok. 5 minut. Zmiksować i dodać sok jabłkowy do smaku, jeśli trzeba zagęścić kleikiem.

DESER JABŁKOWO-GRUSZKOWY (po 7 miesiącu)

Składniki:
- 1 duże jabłko
- 1 gruszka
- sok gruszkowy do smaku
- kleik ryżowy lub kukurydziany

Sposób przygotowania: Owoce umyć, obrać, wykroić gniazda nasienne. Pokroić w kawałki i poddusić ok. 5 minut z dodatkiem niewielkiej ilości wody. Zmiksować wraz z kleikiem ryżowym i sokiem gruszkowym.
Z biegiem czasu wystarczy rozgnieść owoce widelcem by przyzwyczajać dziecko do żucia.

DESER JABŁKOWO-RYŻOWY Z JOGURTEM NATURALNYM (od 11 m-ca)

Składniki:
- 3 łyżeczki kleiku ryżowego,

- ½ średniego jabłka,

- 2 łyżki naturalnego jogurtu,

- łyżeczka cukru,

- 50ml wody.

Sposób przygotowania: Jabłko myjemy, obieramy i ścieramy na tarce. Następnie gotujemy wodę z cukrem do której dodajemy utarte jabłko i kleik ryżowy - wszystko mieszając. Podajemy na talerzyku z dodatkiem jogurtu.

DESER MOCNO POMARAŃCZOWY (po 5 miesiącu)
Składniki:
1 marchewka
kawałek dyni
3 łyżki kaszki kukurydzianej
woda
Sposób przygotowania: W garnuszku zagotuj wodę na wrzątek wrzuć obraną i umytą marchewkę. Gotuj aż marchewka będzie miękka. Dodaj pokrojoną w kawałeczki dynię oraz kaszkę kukurydzianą. Zagotuj i zmiksuj. Możesz dodać odrobinę cukru, miodu lub melasy (syrop z buraków do kupienia w sklepach ze zdrową żywnością). Możesz podać jako samodzielne danie lub z serkiem czy naturalnym jogurtem dla malucha po 12 miesiącu.

DESER MORELOWO-JABŁKOWY (od 7 miesiąca)
Składniki:

- średnie jabłko (80g),

- morela (50g),

- 1 płaska łyżeczka mąki ziemniaczanej ,

- woda (50g).
Sposób przygotowania: Jabłko myjemy, obieramy i kroimy w ćwiartki usuwając gniazda nasienne. Morelę obieramy i usuwamy pestkę. Po zagotowaniu wody wrzucamy owoce i gotujemy do miękkości. Ugotowane owoce miksujemy dodając mąki ziemniaczanej (wcześniej rozprowadzonej w wodzie). Po rozmieszaniu gotujemy. Studzimy i dajemy dziecku.

DESER OWOCOWY Z JOGURTEM (od 11 m-ca)

Składniki:
- ½ średniego jabłka,

- ½ średniej gruszki,

- 2 śliwki,

- łyżka naturalnego jogurtu,

- 50 ml szklanki wody.

Sposób przygotowania: Przepis: owoce myjemy i obieramy ze skórki (śliwki nie wymagają obierania). Kroimy je na niewielkie cząstki i wrzucamy do wrzątku. Gotujemy pod przykryciem 10-15 min. Po ugotowaniu miksujemy. Podajemy z jogurtem.

DLA WEGETARIANINA
Składniki:
- 2-3 łyżki ryżu
- 1 łyżeczka kaszy kukurydzianej
- 2 plasterki banana
- 1 łyżeczka soku pomarańczowego
- 2 winogrona
- garść jagód
- 1 łyżeczka cukru
- wiórki kokosowe
Sposób przygotowania: Ryż i kaszę gotować osobno w nie posolonej wodzie. Owoce opłukać. Z brzoskwini i winogrona usunąć pestki i obrać skórkę. Owoce i cukier zmiksować na papkę. Ryż wymieszać z kaszą i nałożyć na spód miseczki. Na górę nałożyć owocową papkę lub wymieszać ze spodnią warstwą. Posypać wiórkami kokosowymi i polać sokiem z pomarańczą. Podawać od razu.

GALARETKA MELCZNO KAWOWA (po 12 miesiącu)

Składniki:

- 1 szklanka mleka

- 1 łyżka rozpuszczonej kawy zbożowej

- 1 łyżeczka żelatyny

Sposób przygotowania: W garnuszku zagotuj mleko, dodaj kawę. Żelatynę przygotuj zgodnie z instrukcja na opakowaniu. Dodaj do mleka z kawą, wymieszaj i zagotuj. Przelej do kompotierek, ostudź i wstaw do lodówki by stężały.

GALARETKA Z SOKU Z PORZECZEK (po 1 roku)
Składniki:
- szklanka soku porzeczkowego
- półtorej szklanki cukru
Sposób przygotowania: Umyte, przebrane i oczyszczone owoce sparz wrzątkiem i przetrzyj przez sito do wyparzonej miski. Wsyp cukier i mieszaj drewnianym, wyparzonym „berłem”, aż masa przybierze postać galaretki. Przełóż galaretkę do wyparzonych słoików i szczelnie zamknij. Z wytłoczyn można zrobić napój lub kisiel.

JOGURTOWA FANTAZJA (po 11 miesiącu)

Składniki:

- ½ małego jabłka

- ½ gruszki

- kilka wypestkowanych wiśni ( świeżych, z mrożonki lub z kompotu)

- ½ kubeczka naturalnego jogurtu

Sposób przygotowania: Owoce umyj. Jabłko i gruszkę obierz i przetrzyj lub zmiksuj każdy z owoców osobno. Wiśnie pokrój na połówki i wymieszaj z jogurtem. Sosami z jabłka i gruszki delikatnie polej jogurt tworząc fantazyjne wzory. Nie mieszaj. Podaj zaraz po przygotowaniu.

KASZKA KUKURYDZIANA NA MLEKU MODYFIKOWANYM (po 5 miesiącu)
Składniki:
- mleko następne płynne 150g
- 2 łyżeczki kaszki kukurydzianej
- 1/5 szklanki wody (50g)
Sposób przygotowania: Kaszkę pozostawiamy na godzinę w zimnej wodzie aby nasiąkła. Następnie gotujemy przez 25-30 min. Przygotowujemy porcję mleko zgodnie z przepisem na opakowaniu. Do ugotowanej kaszki dodajemy przygotowane mleko, mieszamy. Przed podaniem sprawdzamy temperaturę.

KASZUNIA
Składniki:
- kasza manna
- gęsty syrop owocowy
Sposób przygotowania: Ugotować na gęsto kaszę manną, wyłożyć ja na talerz, potem polać na około syropem. I wszystko gotowe.

KISIEL MLECZNY Z ŻÓŁTKIEM (od 6 miesiąca)
Składniki:
- 20g mieszanki mlecznej
- 100ml wody
- łyżeczka maki ziemniaczanej
- 1 żółtka
Sposób przygotowania: W garnuszku zagotuj wodę. Wodę ostudź, odlej 50 ml do szklanki, w pozostałej wodzie rozrób mieszankę mleczną. W wodzie odlanej do szklanki rozmieszaj mąkę ziemniaczaną i żółtko i doleją ją do garnuszka z mieszanką. Całość zagotuj cały czas mieszając.

KISIEL Z BOBO FRUTA (w zależności od wersji od 5 miesiąca lub po 1 roku)
Składniki:
- 100 ml soku typu bobofrut
- czubata łyżeczka mąki ziemniaczanej
- łyżeczka cukru (nie jest konieczna)
Sposób przygotowania: W garnuszku zagotuj sok. Odlej 50 ml soku do szklanki. Dodaj cukier. W szklance rozmieszaj z sokiem mąkę ziemniaczaną i dolej do garnuszka. Całość zagotuj cały czas mieszając.

KISIEL Z WIŚNI (od 7 m-ca)

Składniki:
- ½ szklanka wiśni,

- 2 płaskie łyżeczki mąki ziemniaczanej,

- 2 łyżeczki cukru,

- 50ml wody,

- 50ml mleka następnego.

Sposób przygotowania: Wiśnie myjemy, płuczemy , usuwamy pestki , a następnie wkładamy do wrzątku , dodajemy cukier i przecieramy przez sitko. Po przygotowaniu mąki ziemniaczanej w 2 ml zimnej wody wlewamy na wrzący przecier owocowy. Ciągle mieszamy doprowadzając do wrzenia. Po ostudzeniu podajemy polanym mlekiem następnym przygotowanym zgodnie z opisem na opakowaniu.

KISIEL ŻURAWINOWY (po 6 miesiącu bez cukru)
Składniki:
- 100g żurawin
- 20g cukru
- 10g mąki ziemniaczanej
- 200 ml. wody
Sposób przygotowania: Żurawiny po umyciu rozgniatamy i wrzucamy do gotującej się wody wraz z cukrem. Po krótkim czasie gotowania przecieramy przez plastikowe sitko. Mąkę ziemniaczaną rozprowadzamy w niewielkiej ilości zimnej wody. Powoli mieszając wlewamy do gotującej się wody. Gotujemy.

LODY

Żółtka ubij z cukrem bardzo dokładnie. Masa musi być naprawdę puszysta, bo w przeciwnym razie lody będą twarde. Następnie dodaj mleko, wlewaj mleko powoli i cały czas mieszaj. Po dodaniu całego mleka ubijaj masę ponownie. Naczynie, w którym łączymy masę jajeczną z mlekiem możesz postawić na parze tj. na drugim naczyniu, w którym gotuje się woda. Gdy masa jest jednolita przelej ją do garnka i podgrzewaj na niewielkim ogniu, mieszając. Nie dopuścić do zagotowania. Gdy masa zgęstnieje zestaw z ognia, ostudzić. Dalej wykonywać według zalecenie w poszczególnych przepisach…

LODY KAWOWE (po 12 miesiącu)

Składniki:

- 1 szklanka cukru pudru

- 7 żółtek

- 1 szklanka słodkiej śmietanki 36%

- 1½ szklanki mleka

- łyżka kawy zbożowej

Sposób przygotowania: Dodaj rozpuszczoną kawę i wymieszaj. Śmietanę ubij i połącz ją z ostudzoną masą, zmiksuj. Pojemnik, w którym będziesz mrozić lody powinien być schłodzony, napełnij go do 2/3 wysokości i szczelnie zamknij. Masy nie wkładaj od razu do zamrażalnika, bo lody opadną. Najpierw ochłodź ją przez ok. 2h w lodówce. Po tym czasie jeszcze raz zmiksuj i wstaw do zamrażalnika na 1 - 1,5h. Dobrze zamrożoną masę ponownie zmiksuj i wstaw do zamrażalnika. Lody przed podaniem wyjmij na trochę z zamrażalnika, możesz też je jeszcze raz zmiksować.

LODY ŚMIETANKOWE (po 12 miesiącu)

Składniki:

- 1 szklanka cukru pudru

- 7 żółtek

- 1 szklanka słodkiej śmietanki 36%

- 1½ szklanki mleka

Sposób przygotowania: Śmietanę ubij i połącz ją z ostudzoną masą, zmiksuj. Pojemnik, w którym będziesz mrozić lody powinien być schłodzony, napełnij go do 2/3 wysokości i szczelnie zamknij. Masy nie wkładaj od razu do zamrażalnika, bo lody opadną. Najpierw ochłodź ją przez ok. 2h w lodówce. Po tym czasie jeszcze raz zmiksuj i wstaw do zamrażalnika na 1 - 1,5h. Dobrze zamrożoną masę ponownie zmiksuj i wstaw do zamrażalnika. Lody przed podaniem wyjmij na trochę z zamrażalnika, możesz też je jeszcze raz zmiksować.

LODY Z MLECZNEJ CZEKOLADY (po 12 miesiącu)

Składniki:

- 1 szklanka cukru pudru

- 7 żółtek

- 1 szklanka słodkiej śmietanki 36%

- 1½ szklanki mleka

- 4 kostki dobrej mlecznej czekolady

Sposób przygotowania: Czekoladę rozpuść w kąpieli wodnej tj. ustaw miseczkę z pokruszoną czekolada na garnku z gotującą się wodą. Rozpuszczoną czekoladę połącz z masą. Śmietanę ubij i połącz ją z ostudzoną masą, zmiksuj. Pojemnik, w którym będziesz mrozić lody powinien być schłodzony, napełnij go do 2/3 wysokości i szczelnie zamknij. Masy nie wkładaj od razu do zamrażalnika, bo lody opadną. Najpierw ochłodź ją przez ok. 2h w lodówce. Po tym czasie jeszcze raz zmiksuj i wstaw do zamrażalnika na 1 - 1,5h. Dobrze zamrożoną masę ponownie zmiksuj i wstaw do zamrażalnika. Lody przed podaniem wyjmij na trochę z zamrażalnika, możesz też je jeszcze raz zmiksować.

MUS BRZOSKWINIA-JABŁKO-BANAN (po 5 miesiącu)
Składniki:
- 1 brzoskwinia
- pół jabłka
- 1 banan
- 3 łyżki jogurtu
Sposób przygotowania: Owoce umyć, obrać ze skórek a następnie wszystko zmiksować w mikserze, dodać jogurt. Podawać od razu. Moja córeczka to uwielbia.

MUS JABŁKOWY (od 4 miesiąca)
Składniki:
- 1 duże słodko-kwaśne jabłko
- sok jabłkowy klarowny
- kleik ryżowy
Sposób przygotowania: Jabłko obrać, pokroić w kawałeczki, ugotować w niewielkiej ilości wody by zmiękły, zmiksować, dodać kleik ryżowy i sok klarowny do smaku.

OWOCE ZE SŁOIKA (po 1 roku)
Składniki:
- Kilogram zdrowych dojrzałych owoców jagodowych
- półtora kilograma cukru.
Sposób przygotowania: Maliny, porzeczki lub czarne jagody dokładnie umyj, przebierz i oczyść z szypułek. Małymi porcjami przelej na sitku wrzątkiem, osącz i wrzuć do makutry. Wsyp cukier i ucieraj z owocami, aż uzyskasz jednolitą gęstą masę. Jeżeli owoce zawierają dużo pektyny (jak np. porzeczki), to masa po pewnym czasie przybierze konsystencję galarety. Surówkę przełóż do wyparzonych słoików i szczelnie zamknij.

OWOCOWO-MLECZNY KOKTAJL (po 5 miesiącu)
Składniki:
- 100 ml mleka
- 2-3 łyżki jagód lub gruszki (albo mango lub papaja itp.)
Sposób przygotowania: Zmiksować mleko i owoc aby konsystencja była płynna można zmiksować 2 kostki lodu szczególnie w tym czasie kiedy maluchowi "idą" ząbki podawać od razu.

PAPKA Z DYNI I JABŁKA (po 4 miesiącu)
Składniki:
- 50g obranej dyni
- 50g słodkiego jabłka
- niewielka ilość wody
Sposób przygotowania: Dynie i jabłko pokrój w kostkę. W garnuszku zagotuj wodę, na wrzątek wrzuć dynie i jabłko, gotuj do miękkości. Przestudź i zmiksuj.

PIANKA OWOCOWA (po 1 roku)
Składniki:
- galaretka owocowa,
- mleko skondensowane niesłodzone
Sposób przygotowania: Galaretkę przygotować w/g przepisu, lekko ostudzić, wlać do mleczka i miksować na piankę. Rozlać do pucharków i schłodzić. Można zrobić wielokolorową piankę np.: trzy kolory galaretki i zrobić jw. wlewając do pucharków najpierw jeden kolor i delikatnie schodzić następnie drugim kolorem dopełnić pucharek itd.

PIECZONE JABŁKO (po 10 miesiącu)

Składniki:

- słodkie jabłko

- ok. 100 ml soku jabłkowego

- łyżeczka cukru pudru

- szczypta cynamonu w proszku

- odrobina masła

Sposób przygotowania: Jabłka umyj, nie obieraj. Wydrąż gniazda nasienne a skórkę ponakłuwaj widelcem. Jabłka ułóż w żaroodpornym naczyniu i polej sokiem. Do wnętrza jabłka wsyp łyżeczkę cukru pudru i odrobinę masła, z wierzchu oprósz cynamonem. Piecz w temperaturze 180C przez 45 minut.

PRZECIER Z CZARNYCH JAGÓD (po 4 miesiącu)
Składniki:
- 200g czarnych jagód
- 20 ml przegotowanej wody mineralnej
- łyżeczka kleiku ryżowego
Sposób przygotowania: Jagody umyj i przetrzyj przez sitko. W ciepłej wodzie rozprowadź kleik. Do kleiku dodaj przetarte jagody i wymieszaj. Od 11 miesiąca możesz podawać z jogurtem naturalnym.

PRZECIER Z JABŁEK (od 4 miesiąca bez cukru)
Składniki:
- 100 g jabłek (słodkie i soczyste)
- 1 łyżeczki cukru
- 2 łyżeczki wody
Sposób przygotowania: Jabłka myjemy i obieramy oraz ścieramy na tarce. Mieszamy z przegotowaną wodą oraz cukrem.

PRZECIER Z MALIN (po 5 miesiącu)
Składniki:
- 1 szklanka malin
- 2 łyżki kleiku ryżowego
Sposób przygotowania: Miękkie dojrzałe owoce płuczemy wrzątkiem. Przecieramy maliny i dodajemy kleik ryżowy delikatnie mieszając.

PRZEKŁADANIEC RYŻOWO-OWOCOWY (od 4 miesiąca)
Składniki:
-1.5 miarki mleka modyfikowanego
-45 ml wody
-8 płaskich łyżeczek kleiku ryżowego
-1/3 słoika smakowego deseru
Sposób przygotowania: Gotujemy i schładzamy wodę do temperatury pokojowej. Następnie dodajemy mleko i dokładnie mieszamy. Gdy mieszanka nabierze odpowiedniej konsystencji dodajemy kleik i powtórnie mieszamy. Teraz gdy mamy przygotowaną główną warstwę nakładamy 1/4 przygotowanego kleiku do miseczki, a następnie nakładamy owoce z deseru zachowując te same proporcje. Dla lepszego efektu naszej pracy przekładamy warstwy kleiku i owoców do momentu aż na wierchu będą owoce.

PUREE Z JABŁKA I GRUSZKI (7 m-ca)
Składniki:

- 1/3 jabłka,

- ½ miękkiej gruszki,

- 2 łyżki przegotowanej wody.
Sposób przygotowania: Owoce płuczemy, obieramy ze skórki, kroimy na cienkie plasterki. Wkładamy do rondelka i dusimy na wolnym ogniu w 2 łyżkach wody przez 10 min. Po rozgotowaniu owoce rozcieramy i miksujemy. Wspaniałe jako deser - dodatek do biszkopta lub kaszy manny.

SŁODZIUTKI KISIELEK BRZOSKWINIOWY (po 6 miesiącu)
Składniki:
- dwie dojrzałe brzoskwinie
- 3/4 szklanki wody
- 2 płaskie łyżeczki cukru
- łyżka skrobi ziemniaczanej
Sposób przygotowania: Brzoskwinie umyć, obrać ze skórki. Utrzeć na tarce. Do małego garnuszka przełożyć brzoskwinie dodać 1/2 szklanki wody i cukier. Zagotować. W pozostałej części wody rozrobić skrobię ziemniaczaną i dodać do gorącego przecieru. Chwilkę pogotować.

SURÓWKA Z JABŁKA (od 4 miesiąca)
Składniki:
- słodkie jabłko
- szczypta cukru
Sposób przygotowania: Jabłko umyj, obierz i utrzyj na tarce o drobnych oczkach. Dodaj cukier jeśli jabłko jest zbyt kwaśne i wymieszaj. Po 12 miesiącu marchewkę utrzyj na grubych oczkach.

SURÓWKA Z JABŁKA I MARCHEWKI (od 4 miesiąca bez cukru)
Składniki:
- słodkie jabłko
- marchewka
- łyżeczka cukru
- łyżka oliwy z oliwek
Sposób przygotowania: Jabłko i marchew umyj, obierz i utrzyj na tarce o drobnych oczkach. Wymieszaj jabłko i marchewkę. Dodaj cukier, jeśli jabłko jest zbyt kwaśne oraz oliwę z oliwek i wymieszaj. Po 12 miesiącu marchewkę i jabłko utrzyj na grubych oczkach.

SURÓWKA Z MARCHEWKI (od 4 miesiąca)
Składniki:
- marchewka
- szczypta cukru
Sposób przygotowania: Marchewkę umyj, obierz i utrzyj na tarce o drobnych oczkach. Dodaj cukier i wymieszaj. Po 12 miesiącu marchewkę utrzyj na grubych oczkach.

ŚNIADANIA

JAJECZNICA NA PARZE ZE SZCZYPIORKIEM (od 11 m-ca)

Składniki:
- 1 jajo,

- 2 płaskie łyżki masła,

- łyżeczka posiekanego szczypiorku,

- łyżeczka mleka.

Sposób przygotowania: Szczypior myjemy i drobno kroimy, parzymy wrzątkiem przez 1 minutę. Gotujemy wodę w garnku. Spodeczek smarujemy masłem i wstawiamy do garnka z wrzątkiem. Na spodeczek wbijamy jajko i starannie mieszamy do ścięcia się białka. Przed podaniem posypujemy szczypiorkiem.

KANAPKI Z PASTĄ JAJECZNĄ (od 11 miesiąca)

Składniki:

- żółtko jajka ugotowanego na twardo,
- mały kawałek świeżego ogórka, rzodkiewka,
- łyżeczka drobno siekanego szczypiorku,
- łyżeczka gęstego jogurtu naturalnego,
- masło, kromki grahamki (bez skórki)

Sposób przyrządzania: Ogórek i rzodkiewkę utrzyj na tarce i odciśnij. Żółtko dokładnie rozgnieć widelcem. Wymieszaj je z warzywami, szczypiorkiem i jogurtem. Kromki posmaruj masłem i pastą jajeczną, pokrój na małe kwadraty. Do popicia podaj mleko.

PASTA Z TWAROGU (od 8 m-ca)
Składniki:

- 40g twarogu,

- 50ml mleka następnego.

Sposób przygotowania: Twaróg roztarty na gładką masę połączyć z ciepłym mlekiem. Papka może być samodzielnym posiłkiem lub jako dodatek do śniadania lub podwieczorku.

NAPOJE

Ponieważ organizm stale traci wodę (przy oddychaniu, z potem, z moczem, kałem itp.), straty te musimy stale wyrównywać wodą w napojach i pokarmach, zwłaszcza wtedy, gdy są duże, na przykład w czasie upałów, w chorobach przebiegających z gorączką, w czasie biegunki itp. Niemowlęta karmione piersią otrzymują pewien nadmiar wody w pokarmie matki, ale przy dużych stratach (jak podano wyżej), to naturalne zabezpieczenie też nie wystarcza, zwłaszcza w czasie upałów. Dlatego niemowlęta powinny trzymywać między posiłkami, w miarę potrzeby, w dowolnej ilości, wodę przegotowaną, przestudzoną i lekko osłodzoną (niepełna płaska łyżeczka cukru a 100 g wody) lub z dodatkiem soku czy przetartych owoców. Możemy również dodawać osłodzony napar rumianku, lekką herbatkę lub napój z marchwi. Dodatek soku z cytryny do herbatki lub do wody przegotowanej jest zawsze bardzo pożądany, zwłaszcza w zimie, gdy brak świeżych owoców jagodowych. Szczególnie ważne jest pojenie dziecka wtedy, gdy karmimy je pokarmami gęstymi (treściwymi), jak papką z twarogu, kaszką manną na mleku z jabłkiem, papkami jarzynowymi itp. Jako przeciętne zapotrzebowanie na płyny przyjmujemy dla niemowląt około 150 g na 1 kg wagi ciała ciągu doby, a w okresie upałów nawet więcej, wliczając w to płyny zawarte pokarmach (mieszanki, zupa, papki z jarzyn itp.).

KOKTALJ JABŁKOWY (po 12 miesiącu)

Składniki:

 szklanka jogurtu naturalnego

 jabłko

 miód 

Sposób przygotowania: Jabłko obierz i zetrzyj na tarce. Zmiksuj jogurt z jabłkiem. Dopraw do smaku miodem.

SOK MARCHEWKOWO-JABŁKOWY (od 4 miesiąca)
Składniki:
- średnia marchew
- średnie jabłko
Sposób przygotowania: Marchew i jabłko myjemy, obieramy i płuczemy. Ścieramy na tarce. Wyciskamy sok na sitku pogrążonym w szklance.

SOK Z JABŁEK (od 4 miesiąca)
Składniki:
- świeże, dojrzałe jabłko

Sposób przygotowania: Dojrzałe, słodkie, soczyste jabłko umyj dokładnie pod bieżąca wodą, obierz starannie ze skórki i sparz wrzątkiem. Następnie zetrzyj owoc na drobnej tarce. Startą papkę przełóż do sitka i łyżeczką spróbuj wycisnąć świeży soczek. Podawaj maluchowi zaraz po przygotowaniu.

SOK Z MARCHEWKI (od 4 miesiąca)
Składniki:
- jedna średnia marchew
Sposób przygotowania: Marchewkę dokładnie wyszoruj szczoteczką, następnie oskrob, starannie wypłucz i sparz wrzątkiem. Zetrzyj na drobnej tarce i przełóż do gęstego sitka. Łyżeczką wyciśnij soczek. Jeśli sitko nie jest wystarczająco gęste, możesz nałożyć na nie kawałek gazy.

ZIELONA MASLANKA (po 11 miesiącu)

Składniki:

szklanka naturalnej maślanki

½ pęczka szczypiorku

½ świeżego krótkiego ogórka

Sposób przygotowania: Szczypiorek drobno posiekaj. Ogórka obierz i pokrój w kostkę. Przełóż wszystkie składniki do wysokiego naczynia i dokładnie zmiksuj.

ZIOŁOWA HERBATA Z KOPRU I RUMIANKU (od 4 miesiąca)
Składniki:
-łyżeczka kopru włoskiego i rumianku
-około 3g glukozy(płaska łyżeczka ma 5g)
-200 ml wody
Sposób przygotowania: Wymieszane zioła wsypujemy do kubka. Zalewamy wrzącą wodą i zostawiamy pod przykryciem do zaparzenia na około 15 minut. Przecedzamy napar otrzymując napój, który do smaku należy posłodzić glukozą. Napój gasi pragnienie a dodatkowo wspomaga trawienie i łagodzi objawy kolki. Można zastosować zwykły cukier ale wodę z cukrem należy wcześniej zagotować przez 5 minut.

52

---