XI.Rynek dóbr i usług - ogólny model makroekonomiczny. 
(zagregowana oraz globalna podaż i popyt; wytłumaczenie ruchu wzdłuż linii zagregowanego popytu - efekt bogactwa - prawo dodatniego salda, pozacenowe czynniki wpływające na zagregowany popyt i zagregowaną podaż; równowaga krótko i długookresowa na rynku dóbr i usług)

1. Pojęcia:

1. Zagregowany popyt to łączne zapotrzebowanie na wszystkie dobra i usługi zgłoszone w gospodarce, przy danym przeciętnym stanie cen i innych niezmienionych warunkach. Zwykle analiza tego popytu sprowadza się do badania zapotrzebowania na produkt finalny Y_r.

2. Zagregowana podaż jest to wielkość produkcji zaoferowana na rynku w gospodarce przy danym przeciętnym poziomie cen i innych niezmienionych warunkach. Zazwyczaj analiza sprowadza się do produkcji finalnej.

3. Popyt globalny są to planowane wydatki na dobra finalne przy danym przeciętnym poziomie cen i innych niezmienionych warunkach.

4. Podaż globalna to planowane wpływy ze sprzedaży, przy danym przeciętnym poziomie cen i innych niezmienionych warunkach.

2. 
   Wytłumaczenie ruchu wzdłuż linii zagregowanego popytu - efekt bogactwa - prawo dodatniego salda. 
   Linia AD popytu zagregowanego jest nachylona ujemnie. 
   Ruch wzdłuż linii popytu tłumaczy się efektem bogactwa lub dodatniego salda. Jeżeli ceny wzrosną, inne warunki ceteris paribus, to nasze realne dochody maleją, a wartość naszych oszczędności również spada. Ludzie czują się relatywnie biedniejsi w związku z czym redukują wydatki. Jeżeli ceny maleją popyt będzie wzrastał.

3. Pozacenowe czynniki wpływające na zagregowany popyt: 
   są to wszystkie te czynniki, które wpływają na jego składowe:

1. Popyt inwestycyjny - ryzyko, stopa procentowa

2. Popyt konsumpcyjny - krańcowa skłonność do konsumpcji

3. Popyt państwa - wydatki nietransferowe G, czynniki polityczne, ograniczenia ekonomiczne

4. Eksport - kursy walutowe, relacja cen krajowych do zagranicznych, ewolucja gustów i preferencji nabywców zagranicznych

4. Pozacenowe czynniki wpływające na zagregowaną podaż:

1. Uruchomione inwestycje rzeczowe

2. Poziom ryzyka

3. Oczekiwania prowzrostowe

5. Równowaga krótko i długookresowa na rynku dóbr i usług:

Zagregowana podaż w krótkim okresie nachylona jest dodatnio, natomiast w okresie długim podaż jest nieelastyczna - linia pozioma. 
LAS - długi okres (podaż), SAS - krótki okres (podaż) 
Dowód: 
Model konkurencji doskonałej. 
 
Wzrost ceny z C₁ do C₂ w każdym przedsiębiorstwie maksymalizującym zyski powoduje wzrost podaży w krótkim okresie. W długim okresie nastąpi jednak trwały wzrost zapotrzebowania na rynku zaopatrzeniowym i rynku pracy. To z kolei doprowadzi do wzrostu cen na tych rynkach. W tej sytuacji wzrosną również koszty wytwarzania. Jeżeli wszystkie inne elementy pozostaną bez zmian to linia kosztów krańcowych przesunie się w górę do pkt E₂' co oznacza, że produkcja powróci do poprzedniego poziomu przy wyższym poziomie cen.

10. Klasyczny a popytowy model gospodarki. 
    (model klasyczny: prawo Say'a; czasowe ramy dostosowań; wpływ stopy procentowej na inwestycje i oszczędności - równowaga oszczędności i inwestycji; funkcja inwestycji i wyznaczanie ceny najmu kapitału; dostosowania na rynku pracy; lina zagregowanej podaży: model popytowy: popytowe determinanty zagregowanej produkcji; linia zagregowanej podaży i zagregowanego popytu (model AD-AS); dostosowania ilościowe; inwestycje a oszczędności; dostosowania na rynku pracy)

1. Model klasyczny: prawo Say'a, czasowe ramy dostosowań: 
   Model popytowy zakładał jak już wcześniej zauważono, że przesłanką wzrostu gospodarczego jest wzrost popytu (popyt ciągnie podaż). 
   Model klasyczny różni się od popytowego tym, że:

1. Analiza dotyczy długiego okresu dostosowań, a całość podejścia opiera się na prawie sformułowanym przez francuskiego ekonomistę J.B. Say zwanego prawem Say'a (prawo rynków). 
   Prawo rynków - podaż sama sobie tworzy popyt. 
   Sens tego prawa sprowadza się do zależności: żeby wytworzyć określoną ilość dóbr trzeba zakupić określoną ilość usług pracy oraz materialnych czynników produkcji, zatem podjęcie decyzji o produkcji stanowi przesłankę przyszłych dochodów, a zatem popytu. Stąd, aby stymulować wzrost produkcji, należy bardziej skupić się na podaży, natomiast nie ma sensu stymulowanie popytu (stabilność otoczenia - jak najmniejsza ingerencja państwa).

2. Podejście klasyczne zakłada, że rynek jest najlepszym i jedynym regulatorem w procesach dostosowań ekonomicznych, dlatego powinno mu się dać wystarczający czas, aby się mógł zrównoważyć, stąd analiza klasyczna to długi okres dostosowań, ponieważ wtedy możemy mówić o zrównoważonym rynku przy danej stopie procentowej.

2. Wpływ stopy procentowej na inwestycje i oszczędności - równowaga oszczędności i inwestycji.

1. Podejście klasyczne - cechy:

• Długi okres dostosowań

• Model podażowy oparty na prawie rynków Say'a

• Ceny i płace na rynku są na tyle elastyczne, że szybko przywracany jest w gospodarce stan równowagi przy danej stopie procentowej i pełnym zatrudnieniu, jeżeli czas będzie wystarczający, rynek ulega „wyczyszczeniu”

• Zakłada się rynek konkurencyjny

• Następuje zjawisko złudzenia inflacyjnego (charakterystyczne dla krótkiego okresu)

2. Podejście klasyczne - dalsze cechy:

• W modelu keynesowskim od stopy procentowej zależą jedynie inwestycje

• W modelu klasycznym od stopy procentowej zależy poziom oszczędności i inwestycje

• W modelu klasycznym w długim okresie oszczędności automatycznie równoważą się z inwestycjami planowymi

3. 
   Proces równoważenia pomiędzy inwestycjami a oszczędnościami

• punkt równowagi to r*, czyli I_pl = S_pl

• jeżeli stopa procentowa będzie równa r₁, to banki będą dysponowały nadmiarem płynności wynikającej z nadwyżki sumy lokat oszczędnościowych gospodarstw domowych w stosunku do zapotrzebowania na kredyt inwestycyjny. Banki muszą wypłacić odsetki od lokat, które na siebie nie zarabiają . Aby uniknąć tej sytuacji banki będą musiały obniżyć oprocentowanie kredytu aby pozyskać wiarygodnych kredytobiorców i jednocześnie muszą obniżyć oprocentowanie lokat. Stąd r będzie ulegało obniżeniu.

• Jeżeli stopa procentowa to r₂  w tym przypadku banki podwyższą oprocentowanie lokat oszczędnościowych w celu pozyskania większej ilości środków, które mogły by sfinansować  zwiększone zapotrzebowanie na kredyt i w konsekwencji podniosą oprocentowanie kredytu aby zapewnić  sobie wymagany zysk.

• Należy pamiętać że długi okres dostosowań w gospodarce zakłada wyczyszczenie wszystkich rynków a zatem także zrównoważenie rynku pracy.

Funkcja inwestycji - wyznaczanie ceny najmu kapitału: 
Funkcja zbudowana jest na porównaniu rynkowej stopy procentowej z przewidywaną krańcową efektywnością kapitału lub inwestycji. Przewidywana krańcowa efektywność kapitału zależy od kosztu zakupywanych dóbr inwestycyjnych oraz wielkości spodziewanego zysku. Wielkość zysku zależy od kosztu zakupywanych dóbr inwestycyjnych oraz wielkości spodziewanego zysku. Wielkość zysku zależy od przewidywanego popytu na dobra wytworzone za pomocą planowanych inwestycji. Wzrost popytu oznacza zwiększenie przewidywanych zysków. Krańcowa efektywność kapitału może być mierzona stosunkiem przewidywanego przyrostu zysku do przyrostu wartości kapitału.

 

Wyznaczenie ceny najmu kapitału: 
Przy stopie procentowej r₁ wszystkie projekty inwestycyjne są opłacalne aż do I₅, gdyż rentowność jest wyższa od stopy procentowej r₁. Dopiero I₆ i dalsze o malejącej rentowności w stosunku do danej stopy procentowej nie spełniają kryterium opłacalności.. Gdy stopa spada do r₃ więcej projektów spełnia wymagane kryteria. Wysokość stopy procentowej uzależniona jest od  wielkości nominalnej podaży pieniądza. Zwiększenie podaży pieniądza przez Bank Centralny powoduje obniżenie stopy i zwiększa skłonność od inwestowania.

1. Dostosowania na rynku pracy.

1. 
   Rynek pracy pod wieloma względami podobny jest do rynku dóbr i usług. Na tym rynku elementem wymiany jest praca ludzka. Bezpośrednie powiązanie pracy z człowiekiem powoduje, że rynek ten nie może być pozostawiony sam sobie.

2. Podstawowe elementy składające się na rynek pracy:

• Popyt na pracę zgłoszony przez pracodawców

• Podaż zgłaszana przez pracobiorcę

• Płaca, czyli cena siły roboczej, jako rezultat transakcji dokonanej między pracodawcą a pracobiorcą

3. Polityka państwa na rynku pracy: 
   Rynek pracy jest rynkiem o niedoskonałej konkurencji Rynek ten jest otoczony różnymi ograniczeniami w formie przepisów prawnych, do których można zaliczyć Kodeks Pracy, Inspektoraty BHP, oraz instytucjonalnie (związki zawodowe, związki pracodawców, konsumentów itd.). 
   Polityka państwa na rynku pracy w gospodarce rynkowej obejmuje część aktywną mającą na celu redukcję bezrobocia (prowadzenie takiej polityki gospodarczej aby pracodawcy nie mieli powodów do zwalniania pracowników) oraz część pasywną, której celem jest pomoc socjalna dla bezrobotnych (działania związane z eliminowaniem skutków bezrobocia: wypłata zasiłków dla bezrobotnych, wypłacanie odszkodowań lub odpraw dla zwalnianych, wypłata dodatków związanych z wcześniejszym przechodzeniem na emeryturę). 
   Politykę aktywną można rozpatrywać w skali mikroekonomicznej i makroekonomicznej. 
   W skali makroekonomicznej działalność państwa powinna polegać na uruchamianiu odpowiednich instrumentów fiskalnych (wydatki budżetowe, obniżenie podatków itp.) i pieniężnych (oddziaływanie na stopy procentowe funkcjonujące na rynku finansowym oraz na ogólną podaż pieniądza w obiegu). Wszystkie te działania powinny pobudzić efektywny popyt na dobra i usługi.

2. Popytowy model wzrostu. 
   Analizowany model dotyczy analizy krótkookresowej zaproponowanej przez Johna M. Keynes'a.. 
   Podstawowe założenia:

1. Dotyczy ona dostosowań w krótkim okresie

2. Wielkość produkcji finalnej zależy od wielkości popytu globalnego (popyt ciągnie podaż)

3. Keynes rozpatruje gospodarkę w warunkach niedociążonych mocy wytwórczych - produkcja potencjalna nie jest osiągnięta

4. Produkcja potencjalna odpowiada sytuacji, w której w gospodarce wszystkie zasoby są w pełni efektywnie wykorzystane (weryfikacja produkcji potencjalnej)

Taka sytuacja występuje wtedy, gdy wszystkie trzy makrorynki znajdują się w stanie równowagi, lecz jakiekolwiek zwiększenie popytu w krótkim okresie powoduje jedynie wzrost cen.

Zakłada przy tym lepkość cen, co oznacza, że gospodarka w krótkim okresie, jeżeli produkcja potencjalna nie jest osiągnięta - reaguje na zwiększenie popytu przede wszystkim wzrostem produkcji.

Stąd mamy do czynienia z charakterystyczną linią podaży:

 

Z modelu tego wynika, że rynek dóbr i usług może równoważyć się przy poziomie produkcji Yr lub Y'r co oznacza pewne utrwalenie stanu w gospodarce, który nie odpowiada poziomowi produkcji potencjalnej. Oznacza to, że względnie stała sytuacja, w której nie w pełni wykorzystywane są zasoby kapitału rzeczowego i zasoby pracy  istnieje bezrobocie przymusowe typu keynesowskiego. 
Taką sytuację należy rozpatrywać jako defekt rynku jako mechanizmu efektywnej alokacji zasobów, co uprawnia państwo do ingerencji w gospodarkę. Państwo powinno doprowadzić do tego, żeby popyt ustalił się na poziomie produkcji potencjalnej, wykorzystując takie narzędzia jak: wielkość stopy procentowej czy wydatki nietransferowe.

1. Inwestycje a oszczędności.

1. Oszczędności w ujęciu makroekonomicznym - to część dochodów pierwotnych, która nie została wydana na konsumpcję przez gospodarstwa domowe jako agregat.

2. Inwestycje to te wydatki przedsiębiorstw, które zwiększają kapitał rzeczowy przedsiębiorstw.

11. Model popytowy (AD-45) 
    (założenia i konstrukcja modelu AD-45; równowaga w ujęciu modelu AD-45, pojęcie efektu mnożnikowego; mnożnik inwestycyjny Keynes'a - definicja i dostosowania; zjawisko spirali ekspansji i depresji; keynesowska funkcja konsumpcji a efekt majątkowy; konsumpcja ukierunkowana na przyszłość: teoria dochodu permanentnego i teoria cyklu życia)

1. Założenia i konstrukcja modelu AD-45. 
   Model rozpatrujemy kiedy:

1. Państwo jest nieaktywne

2. Gospodarka jest zamknięta

3. Popyt globalny = planowanym wydatkom na dobra inwestycyjne + planowanym wydatkom na dobra konsumpcyjne

4. 
   Planowane wydatki na dobra inwestycyjne nie zależą od poziomu bieżącego dochodu. 
   KSK - krańcowa skłonność do konsumpcji - odpowiada na pytanie: o ile wzrośnie popyt na konsumpcję gospodarstw domowych jako agregatu, jeżeli dochód realny Yr tego agregatu wzrośnie o kolejną jednostkę. 
   KSO - krańcowa skłonność do oszczędzania - odpowiada na pytanie: o ile wzrosną oszczędności gospodarstw domowych jako agregatu jeżeli dochód realny Yr wzrośnie o kolejną jednostkę.

2. Równowaga w ujęciu modelu AD-45. 
   Równowagę na rynku można opisać wtedy, gdy dojdzie do zrównania popytu globalnego z podażą globalną. Yr - to z rachunku - dochód realny, który odpowiada produkcji finalnej. Wytworzona produkcja finalna musi odpowiadać planowanym wpływom z jej sprzedaży, tzn. podaży globalnej. W przeciwnym wypadku przedsiębiorstwa nigdy by tej produkcji nie wytworzyły. Stąd podaż globalna = Yr. 
    
   Model AD-45 został skonstruowany przy tych samych ogólnych założeniach co KSK-AD, tzn.:

1. Produkcja potencjalna nie może być osiągnięta

2. Ceny są lepkie

3. Krótki okres

4. Podaż zależy od popytu

 

Model AD-45 jest wyposażony w mechanizmy równoważące. Jeżeli przedsiębiorstwa wyższą podaż P₂ od podaży równowagi P₁, to odpowiednio wytworzą nie Yr tylko Yr', wystąpi zatem niezrealizowana podaż globalna, która w ujęciu makroekonomicznym traktowana jest jako przymusowe inwestycje w zapasy. Przedsiębiorstwa chcąc wyzbyć się nadmiernych zapasów, ograniczą produkcję, dochody oraz popyt ulegną zmniejszeniu. Niemniej jednak popyt będzie spadał wolniej niż podaż, co oznacza, że rynek będzie zmierzał do równowagi. W sytuacji kiedy przedsiębiorstwa wytworzą mniej aniżeli Yr powstanie niezrealizowany popyt. Przedsiębiorstwa chcąc go zaspokoić (z założenia popyt ciągnie podaż) dociążają moce wytwórcze: wzrośnie podaż, wzrośnie też popyt, ale wolniej niż podaż, dzięki czemu zostanie ponownie osiągnięta równowaga w pkt. E.

1. Pojęcie efektu mnożnikowego. Mnożnik inwestycyjny Keynes'a - definicja. 
   Z efektem mnożnikowym mamy do czynienia wówczas, kiedy zmiana autonomicznej składowej popytu globalnego powoduje zmiany w dochodzie odpowiadającym nowej równowadze AD-45. W przypadku, gdy składową autonomiczną jest popyt inwestycyjny, mamy do czynienia z mnożnikiem Keynes'a. 
   Mnożnik inwestycyjny Keynes'a (mk) odpowiada na pytanie: o ile zmieni się dochód odpowiadający stanowi równowagi modelu AD-45 Y, jeżeli popyt inwestycyjny wzrośnie o jednostkę. 
   
   

2. Procesy dostosowawcze dla mnożnika inwestycyjnego Keynes'a.

 

Opis tabeli: 
Warunki:

1. Gospodarka zamknięta

2. Brak aktywności państwa

3. Stan równowagi na rynku 
   Cykl 1.:

Podaż Y = 100

Popyt I - składowa autonomiczna = 8Ka + 0,7KSK  100Y = 78 
C + I = 100 
Y - AD = 0

Nieplanowane zapasy = 0

Produkcja = stała

Cykl 2.:

C₂ = I = -9 (spadek)

1. Zjawisko spirali ekspansji i depresji.  
   Ze spiralą ekspansji mamy do czynienia wtedy, gdy pierwotna zmiana składowej autonomicznej popytu globalnego (w tym przypadku wydatki na dobra inwestycyjne) przełoży się na dalsze jej zmiany, tak samo zorientowane jak zmiana pierwotna. Wzrost składowej autonomicznej dotyczy spirali ekspansji, spadek natomiast - spirali depresji. 
   Spirale te różnią się od efektu mnożnikowego, który sprowadza się do jednorazowej zmiany składowej autonomicznej i gasnącego ciągu dostosowań po stronie popytu konsumpcyjnego 
   Spirala ekspansji lub depresji może rozwinąć się na bazie efektów mnożnikowych w sytuacji, gdy dostosowania po stronie popytu konsumpcyjnego staną się przyczyną dalszych zmian składowej autonomicznej, która je wywołała. 
   Spirala depresji to zjawisko odwrotne do spirali ekspansji.

2. 
   Keynesowska funkcja konsumpcji a efekt majątkowy. 
   Funkcja konsumpcji obrazuje wielkość zamierzonej konsumpcji globalnej, przy każdym poziomie rozporządzalnych dochodów osobistych. 
   Całkowity popyt konsumpcyjny jest tym większy, im wyższe są dochody rozporządzalne. Pewna część wydatków konsumpcyjnych nie zależy od dochodu. Jest to autonomiczny popyt konsumpcyjny (tu:8). Jest to ta część wydatków, którą gospodarstwo domowe przeznaczy na konsumpcje przy dochodzie zero . 
   Efekt majątkowy ( bogactwa) polega na przesunięciu całego wykresu funkcji konsumpcji w górę (dół), pod wpływem wzrostu (spadku) wartości majątku gospodarstw domowych i zwiększenia (zmniejszenia) wydatków na każdym poziomie rozporządzalnych dochodów osobistych (np. w wyniku hossy na giełdzie wzrost wartości akcji posiadanych przez gospodarstwa domowe).

3. 
   Konsumpcja ukierunkowana na przyszłość: teoria dochodu permanentnego i teoria cyklu życia. 
   Teoria dochodu permanentnego głosi, że poziom bieżącej konsumpcji jest funkcją dochodu osiąganego w długim okresie (permanentnego). M. Friedman. 
   Zgodnie z teorią cyklu życia ludzie tworzą plany swojej konsumpcji obejmujące cały okres ich życia. Źródłem finansowania tej konsumpcji są przewidywane dochody osiągane w ciągu całego życia, powiększone o ewentualny początkowy zasób majątku, bądź spadek.

12. Model popytowy z udziałem państwa. 
    (pojęcie budżetu, 2 modele budżetu, podatki i podatki netto, wpływy i dochody oraz wydatki budżetowe, deficyt i nadwyżka budżetowa, instrumenty finansowania deficytu budżetowego, dług publiczny, jego rodzaje i dopuszczalny poziom długu publicznego, koszty obsługi długu, problem autokreacji dochodów do budżetu poprzez zwiększenie wydatków transferowych G, mnożnik zrównoważonego budżetu)

1. 
   Pojęcie budżetu oraz nadwyżkowy i deficytowy model budżetu. 
   Budżet państwa - zapis obejmujący wszystkie dochody i wpływy finansujące deficyt oraz wydatki państwa w danym roku kalendarzowym i w ten sposób zagospodarowania ewentualnej nadwyżki budżetowej. 
   Zapis ten może mieć charakter planu (budżet zakładany, uchwalony) lub odzwierciedlać „zrealizowane przepływy” - budżet zrealizowany (wykonany).

2. Pojęcia:

1. Podatki - są to bezzwrotne, przymusowe, nieodpłatne świadczenia na rzecz państwa.

2. Podatki netto - to ta część dochodów podatkowych, którą państwo może przeznaczyć na zakup dóbr i usług finalnych.

3. Wpływy - to te środki pieniężne, które zostały pozyskane przez państwo w danym roku kalendarzowym i które finansują wydatki.

4. Dochody do budżetu - stanowią wszystkie te środki pieniężne, które zostały pozyskane przez państwo jako środki bezzwrotne i nieodpłatne. Dodatkową cechą dochodów jest obligatoryjność w ich pozyskaniu.

5. Wydatek - jest to każdy rozchód środków pieniężnych z kasy lub rachunku bankowego jednostki gospodarczej, w związku z zapłatą za określone dobra lub usługi w związku z regulowaniem różnych zobowiązań jednostki.

6. Deficyt budżetowy - nadwyżka wydatków państwa nad jego dochodami.

7. Nadwyżka budżetowa - nadwyżka dochodów państwa nad jego wydatkami.

3. Instrumenty finansowania deficytu budżetowego.

1. Kredyt zaciągany w banku komercyjnym - ma tę wadę, iż powoduje zmniejszenie możliwości kredytowych dla sektora prywatnego i może spowodować podniesienie stopy oprocentowania kredytu, co wpływa niekorzystnie na rozmiary inwestycji w sektorze prywatnym. Poza tym może okazać się niewystarczający do sfinansowania deficytu.

2. Obligacja - papier wartościowy będący dowodem udzielenia pożyczki przez nabywcę jej emitentowi. Posiadaczowi obligacji przysługuje z tytułu udzielonej pożyczki wynagrodzenie w postaci oprocentowania.

• Obligacje - kupon „zero” - emitowane są po cenie niższej niż nominalna, a wykupywane po cenie nominalnej.

3. Bon skarbowy, bilet skarbowy - rodzaj krótkookresowego (zazwyczaj 3-12 miesięcy) papieru wartościowego, emitowanego przez rząd, potwierdzającego zobowiązanie skarbu państwa z tytułu zaciągniętego kredytu w formie pieniężnej lub stanowiącego skrypt dłużny z tytułu odroczonej z braku środków w budżecie zapłaty za dostawy na rzecz państwa. Można za ich pomocą regulować zobowiązania wobec skarbu państwa (np.: podatkowe).

4. Weksel - dokument kredytowy, w którym wystawca (bądź wskazana przez niego osoba) zobowiązuje się do zapłacenia określonej sumy pieniężnej (sumy wekslowej) w oznaczonym terminie na rzecz remitenta (osoby, na rzecz lub zlecenie której ma zostać zrealizowana płatność)

4. Dług publiczny i jego rodzaje. 
   Dług publiczny - stanowi rezultat funkcjonowania deficytowego modelu budżetu, jest to suma pozostałych do spłacenia zobowiązań państwa wobec podmiotów krajowych i zagranicznych. 
   Państwo nie może zaciągać pożyczek oraz udzielać gwarancji, w następstwie których dług przekroczyłby 60% PKB i w następstwie których dług publiczny przekroczyłby 3/5 wartości rocznego PKB. 
   Rodzaje:

1. Krajowy i zagraniczny

• Krajowy - obejmuje zobowiązania państwa wobec podmiotów państwowych oraz tych zagranicznych, które zakupiły skarbowe papiery wartościowe wyemitowane na rynku krajowym

• Zagraniczny - jest efektem zaciągniętych przez państwo kredytów w bankach zagranicznych lub międzynarodowych instytucjach finansowych

2. Brutto i netto (dług publiczny netto = dług publiczny brutto - pożyczki udzielone przez państwo)

3. Długo i krótkoterminowy (obligacje)

4. Centralny i lokalny

Poziome ekonomiczne uwarunkowania w budżecie wpływy-wydatki:

1. Problem autokreacji dochodów do budżetu poprzez zwiększenie wydatków nietransferowych G. 
   Jeżeli państwo zwiększy wydatki nietransferowe G - to wzrośnie składowa autonomiczna popytu globalnego - wystąpi efekt mnożnikowy powodujący zwielokrotniony wzrost dochodów Y, a zatem wpływów podatkowych, powstaje więc pytanie - czy wpływy te wystarczą do pokrycia pierwotnego wzrostu G.

2. 
   
   Mnożnik zrównoważonego budżetu jako efekt zwiększenia kwoty podatku dochodowego T i wydatków nietransferowych G.

3. Mnożnik zrównoważonego budżetu - reakcja gospodarki na jednoczesne zwiększenie podatków i wydatków nietransferowych. 
   
    

13. 
    Polityka fiskalna. 
    (pojęcie polityki fiskalnej, restrykcyjna i łagodna polityka fiskalna, makroekonomiczne prawidłowości po stronie wpływów do budżetu: wydajność źródeł podatkowych - krzywa Laffera, łagodzenie zróżnicowania dochodowego społeczeństwa - krzywa Lorenza, drenaż podatkowy, transmisje podatkowe, aktywna polityka fiskalna, pasywna polityka fiskalna - automatyczne stabilizatory, makroekonomiczne prawidłowości po stronie wydatków budżetowych: finansowanie dóbr publicznych, finansowanie dóbr merytorycznych, konieczność i warunki redukcji przez państwo defektów rynku; uniki i oszustwa podatkowe, cechy dobrego systemu podatkowego)

1. Polityka fiskalna - to decyzje państwa dotyczące podatków, wydatków budżetowych oraz sposobu finansowania deficytu budżetowego lub rozdysponowania nadwyżki budżetowej. Ogólnie mówiąc, polityka fiskalna dotyczy decyzji budżetowych.

2. Restrykcyjna i łagodna polityka fiskalna.

1. Łagodna (ekspansywna) polityka fiskalna: 
   Jej założenia to wzrost wydatków budżetowych oraz obniżenie podatków (lub utrzymanie podatków na niezmienionym poziomie). Jest najszybszą drogą do wypracowania deficytu budżetowego.

2. Restrykcyjna polityka fiskalna: 
   Jej założeniem jest ograniczenie wydatków przy jednoczesnym zwiększeniu podatków (lub utrzymaniu podatków na niezmienionym poziomie). Można w ten sposób wypracować nadwyżkę budżetową.

3. Makroekonomiczne prawidłowości po stronie wpływów do budżetu.

1. 
   Wydajność źródeł podatkowych - krzywa Laffera

• Opis:

• Jeżeli państwo zwiększy stawkę podatkową od 0% do kilku %, dochody wzrosną.

• Każde następne zwiększenie stawki podatkowej powoduje chęć u podatników ukrycia swojej działalności (przejścia do szarej strefy) celem uniknięcia egzekucji podatku.

• Wzrost stawki podatkowej powoduje mniej niż proporcjonalny nieliniowy wzrost dochodów.

• Umownie, po przekroczeniu 50% stawki, ilość podatników ukrywających swoją działalność rośnie tak silnie, że uzyskiwany wzrost dochodów do budżetu z tytułu zwiększenia stawki podatkowej jest z nadwyżką kompensowany spadkiem dochodu do budżetu z tytułu ukrycia działalności. Stąd dalsze zwiększenia stawki podatkowej powodują spadek dochodu do budżetu.

• Uwagi: 
  Zielona linia przerywana - państwo zauważywszy spadek dochodu może zmniejszać stawkę podatkową. Jednak wystąpi tutaj „efekt sznurka” - wpływy podatkowe nie będą narastały tak samo jak następował ich spadek (po czerwonej linii). Wystąpi wzrost, ale o niższym poziomie - linia zielona. 
  Państwo często stara się temu zapobiec, ogłaszając amnestię podatkową. Tego typu działanie należy oceniać negatywnie, ponieważ umacnia ona podstawy preferujące nielegalną działalność. Ogłoszenie amnestii podatkowej jest więc możliwe, jeżeli tego instrumentu nie używa się zbyt często.

2. 
   Łagodzenie zróżnicowania dochodowego społeczeństwa - krzywa Lorenza. 
   Przy krzywej Lorenza konsolidacja realizowana jest poczynając od ludności o dochodach najniższych. 
   Jeżeli 1% ludności będzie uzyskiwało 1% dochodów, a 2% ludności - 2% dochodów, to zróżnicowanie dochodowe jest zerowe a krzywa Lorenza jest linią prostą - zwaną linią absolutnej równości. 
   Jeżeli mamy do czynienia ze zróżnicowaniem dochodowym, to przy założeniu konsolidacji rozpoczynającej się od najniżej poważanych grup to 1% ludności otrzyma mniej niż 1% dochodów. Krzywa Lorenza „wygnie” się w dół. Im bardziej krzywa Lorenza wygięta jest w dół, tym różnice dochodowe będą większe będą większe.  
   Zatem miarą zróżnicowania dochodowego będzie zaciemnione miejsce.

3. Drenaż podatkowy (podnośnik podatkowy)

• Jak sprawdzić czy państwo stosuje drenaż podatkowy? 
  Drenaż podatkowy może powstać jeżeli spełnione są dwa warunki:

• Istnieje progresja podatkowa o zerowym progu (chodzi o dochody wolne od podatku)

• Mamy do czynienia z inflacją

• Mechanizm działania: 
  W przypadku inflacji w gospodarce, oprócz wzrostu cen, występuje zjawisko wzrostu dochodów nominalnych (dochody realne mogą nawet spadać). Jeżeli ustalimy stałe progi progresji podatkowej, to podatnicy wskutek inflacyjnego wzrostu dochodów, będą „wpadali” w coraz wyższe progi progresji, co przy tych samych dochodach realnych będzie skutkowało wyższym realnym poborem podatku. Aby uniknąć zjawiska podnośnika podatkowego, państwo powinno przyjąć zasadę stosowania zmiennych progów progresji podatkowej, przy czym zmienność ta powinna wynikać ze stopy inflacji.

4. Transmisje podatkowe:

• Transmisja prosta: 
  W przypadku wprowadzenia podatku mamy do czynienia z transmisją skierowaną w przód - producent stara się podnieść swoje obciążenie podatkowe na nabywców lub transmisją wsteczną producent stara się przenieść swoje obciążenie podatkowe na dostawców.

• Transmisja skośna: 
  Mamy z nią do czynienia wtedy, kiedy wzrost obciążeń podatkowych w obszarze produkcji jednego asortymentu jest  przerzucany na nabywców w obszarze drugiego asortymentu, ponieważ popyt na ten drugi asortyment jest mniej elastyczny.

Aktywna polityka fiskalna. 
Państwo stara się reagować decyzjami dotyczącymi polityki fiskalnej doraźnie na zjawiska zachodzące w gospodarce. Zatem w trakcie trwania roku gospodarczego musi dojść do modyfikacji ustawy budżetowej. 
Aktywna polityka fiskalna, w rozumieniu podanych definicji, jest oceniana negatywnie, ponieważ jest nieefektywna, co wynika m.in. z:

• politycznych uwarunkowań

• decyzji o podatkach, wydatkach i deficycie

• czasochłonnych procedur legislacyjnych - istnieje konieczność zmiany ustawy budżetowej

• wzrostu niepewności podmiotów gospodarczych zrodzonej z niestabilnej polityki podatkowej i wydatkowej państwa

• trudności określenia zwiększonych wpływów do budżetu z tytułu zmian obciążeń podatkowych w ramach tej polityki

• trudności w określeniu efektów mnożnikowych wywołanych zwiększoną aktywnością państwa

• trudności w szacunku rzeczywistych szkód lub wydatków, które musi ponieść państwo w ramach aktywnej polityki fiskalnej.

• Pasywna polityka fiskalna - automatyczne stabilizatory. 
  Pasywna polityka fiskalna - państwo tak konstruuje swoje relacje z gospodarką za pośrednictwem jednorazowo uchwalonych aktów prawnych, że powstają relacje automatycznie redukujące negatywne zjawiska w gospodarce i wzmacniające zjawiska pozytywne. Mówimy wtedy o działaniu automatycznych stabilizatorów. 
  Automatyczny stabilizator - to narzędzie polityki fiskalnej ustanowione jednorazowo, które uodparnia gospodarkę na wstrząsy.

• Pierwszy automatyczny stabilizator to progresja podatkowa. W przypadku wzrostu dochodów realnych wzrasta popyt, który może stać się przesłanką dalszego wzrostu rozwoju spirali ekspansji, która może w efekcie skończyć się przegrzaniem wzrostu koniunktury. Podatnicy o rosnących dochodach wpadają w coraz wyższe progi progresji, a zatem ich realne dochody rozporządzalne rosną wolniej niż w przypadku podatku liniowego. Uzyskany zostaje efekt stabilizacyjny w postaci spowolnionego wzrostu popytu globalnego. 
  W przypadku spadku dochodów podatnicy w pierwszej kolejności wypadają z najwyższych progów progresji - uzyskany zostaje efekt podtrzymania (spowolnionego spadku) realnych dochodów rozporządzalnych.

• Drugi automatyczny stabilizator - każdy podatek może być sprowadzony do podatku dochodowego - w ostatecznym rozrachunku obciąża dochody gospodarstw domowych. Wprowadzenie jakiegokolwiek podatku spowoduje zmniejszenie efektów mnożnikowych, a zatem wzrost składowej autonomicznej w przypadku podatków będzie powodował mniejsze zmiany po stronie dochodów i stąd efekty spirali ekspansji i depresji będą mniejsze.

• Trzeci automatyczny stabilizator - nieużywany, ale istnieje. 
  Propozycja by w okresie wysokiej koniunktury budżet gromadził część dochodów celem przekształcenia ich w przyszłe wydatki w okresie niskiej koniunktury, które pozwoliłyby podtrzymać popyt. Działanie to jest niedopuszczalne w warunkach deficytowego modelu budżetu, ponieważ w przypadku wysokiej koniunktury zakładałoby ono utrzymywanie wolnych środków na lokatach, które są niżej oprocentowane od środków pożyczonych finansujących deficyt.

• Czwarty automatyczny stabilizator: nieużywany, ale istnieje. 
  Propozycja amerykańskiego kongresu, by uzależnić sytuację podatkową od bieżącego stanu koniunktury.

• Makroekonomiczne prawidłowości po stronie wydatków budżetowych:

1. Wydatki merytoryczne. 
   Dobra merytoryczne - ocena społeczna tych dóbr jest wyższa niż indywidualna. Państwo reprezentuje społeczną, może próbować ustanowić przymus z korzystania z nich, ale w ślad za przymusem powinno iść finansowanie.

2. Dobra publiczne:

• W wąskim sensie są to dobra, które wytworzyć lub zapewnić do nich dostęp może jedynie państwo - nie mają alternatywnych odzwierciedleń w dobrach prywatnych, np.: poczucie bezpieczeństwa.

• W szerokim sensie - są to te dobra, które mają swój odpowiednik w dobrach prywatnych. W niektórych przypadkach dobra oferowane jako publiczne mogą okazać się tańsze lub nawet lepsze aniżeli oferowane jako prywatne. Stąd warto je oferować jako dobra publiczne pod warunkiem, że efekt ten nie zostanie utracony niegospodarnością sektora publicznego.

• Wydatki publiczne a defekty rynku. 
  Koszty powinny być niższe od szeroko rozumianej korzyści tego typu działań. Każda ingerencja ponosi koszty. 
  Defekty rynku:

• Produkcja stabilizuje się na poziomie niższym od produkcji potencjalnej

• Istnieje bezrobocie przymuswe

• Redukcja wahań cyklu koniunkturalnego

• Działania na rzecz ochrony konsumenta

• Redukcja ujemnych efektów zewnętrznych

• Ustalenie norm prawnych odzwierciedlających istniejące społecznie akceptowane stosunki rynkowe

• Cechy dobrego systemu podatkowego:

1. Dogodność (wygoda poboru dla podatnika)

2. Stałość (unikanie zmian w systemie podatkowym)

3. Niskie koszty poboru

4. Niskie koszty funkcjonowania systemu (podatki nie powinny niszczyć motywacji podatników do działalności gospodarczej

5. Nienaruszalność majątku podatnika (pokrycie podatku z bieżących dochodów)

6. Powszechność (objęcie podatkiem wszystkich w stosunku do których powstał obowiązek podatkowy)

7. Równość (równomierne rozłożenie ciężarów podatkowych na wszystkich podatników z uwzględnieniem polityki w zakresie redystrybucji dochodów)

8. Pewność (niezawodne źródło dochodów państwa)

9. Wyprzedzająca informacja (podatnik powinien wiedzieć z góry, ile powinien zapłacić)

10. Prostota uregulowań (łatwe planowanie działalności)

11. Neutralność - podatek nie powinien modyfikować wyborów rynkowych

Oszustwa i uniki podatkowe:

1. Uniki podatkowe to świadome powstrzymywanie się przed określonymi czynnościami lub wykorzystywanie luk prawnych w celu uniknięcia zapłaty podatku lub zmniejszenia jego ciężaru. Jest to działanie w pełni zgodne z prawem.

2. Oszustwa podatkowe są to działania w celu uniknięcia zapłaty podatku, względnie zmniejszenia jego ciężaru:

• Ukrycie przedmiotu opodatkowania

• Zatajenie rachunkowe

• Fałszywa kwalifikacja

---