przemiany społ w cywilizacji zachodu


Historia Powszechna. Wiek XVIII

Wiek XVIII możemy podzielić:

1700-1733 lata wielkich wojen i powojennej stabilizacji. Trudności gospodarcze. Wczesne Oświecenie, późny Barok. Okres trudności gosp i finansowych.

1733-1763 wojny, które jednak nie hamują wzrostu gospodarczego i demograficznego Europy, wojna siedmioletnia o Śląsk 1756-1763 Fr II zabór przez Prusy Saksonii. 1763 rok okres względnego pokoju, okres oświeconego absolutyzmu. Kryzys starego ładu.

1763-1789 przyspieszony wzrost gospodarczy i demograficzny, początek rewolucji przemysłowej.

Okresy: 1700-1733, 1733-1763, 1763-1789 pokrywa się z rytmem 3 królów polskich.

XVIII - wiek zmiany przymierzy

Rewolucja przemysłowa pociągała rewolucję demograficzną: mimo zmalenia urodzeń wzrost populacji (ograniczenie śmiertelności, średnia z 25 do 30 lat życia). Rola Holandii w XVII wyjątkowa jak Anglii w XVIII Klimat, cofanie się epidemii, postęp w sztuce lekarskiej, szczepienia pod kon XVIII przeciw ospie w Anglii, środki sanitarne stosowane przez administracje, sprawy pogrzebów, cmentarzy, kwarantanny. Ograniczone straty w czasie wojen ludności cywilnej - wojsko bardziej karne.

1798-1811 - E zaatakowała po raz ostatni dżuma azjatycka na wielką skalę.

Duże migracje: ok. 6 mln murzynów przez ocean z Afryki, odkrycie diamentów i złota w Brazylii wywołało obawy wyludnienia kraju. Nadmiar emigracji Anglików do Ameryki rekompensował napływ Irlandczyków do Anglii.

Eksplozja demograficzna miast w XVIII w. Największym miastem u schyłku XVIII był Pekin 3 ml.

W. Brytania wystąpiła na drogę kapitalistycznej urbanizacji, wiele ośrodków miejskich. Londyn w 1880 1 ml

Gospodarka Od XVI handel oceaniczny przyćmił handel lewantyński. Pojawia się w masowej ilości kawa, herbata i tytoń. Światowa wymiana dóbr, konsumpcja. Rozprzestrzenia się ryż, pomidory, ziemniaki, trzcina cukrowa, indygo, kukurydza.

Wraz z międzynarodową wymianą rozwija się przemysł nastawiony na handel światowy.

Merkantylizm - miał także podłoża w koloniach, gdzie funkcjonowały monopolistyczne prawa.

Stagnacja w rolnictwie spowodowana wyjałowieniem gleb. Zaczęto stosować na przemian uprawę zbóż, roślin pastewnych i przemysłowych, szczególnie dobroczynna dla gleby była uprawa ziemniaka. Stosowano nawóz bydlęcy z zamkniętych obór. Melioracji od Holendrów uczyli się Anglicy by w koń XVII zajęła 1 miejsce. Z kolei od Anglików uczyła się Europa, powstało wiele podręczników. Pok koń XVIII 10 ziaren z jednego. Ogólnie były kontrasty: obszary obfitości i nędzy.

Przechodzenie od rolnictwa ekstensywnego (niski nakład pracy i środków, wzrost produkcji przez powiększanie areału) do intensywnego (wysoka wydajność w oparciu o duży nakład pracy i środków na jednostkę gruntu).

Brak wielkich katastrof demograficznych. Wzrost zaludnienia. W walce z głodem duża rola kartofli. Rozwój rolnictwa i przemysłu odbijał się na stanie lasu: opał, budownictwo. Brakowało w E drewna, ceny rosły. Zalesiano, racjonalny wyręb - ingerencja państwa.

1791 zniesiono Niewolnictwo po rewolucji murzyńskiej w Santo Domingo (Dominikana) (najstarsze osiedle eur. Założone przez Kolumba) w imperium brytyjskim w roku 1811. Wzrósł natomiast handel niewolnikami azjatycko-afr.

Praca murzyna obliczana na 10 razy większą niż Indianina, zwrot kosztów po roku, okres eksploatacji 7 lat.

Wyniszczające niewolnictwo do poł XVIII w, gdzie później przechodzono do hodowli niewolników. Import tracił na przyroście naturalnym. Duża rola trzciny cukrowej - wzrost zapotrzebowania w E. Także bawełna. Trzcinę wypiera jednak burak cukrowy.

W połowach śledziami prym Holandii. Od XVII zaczęto przestrzegać nienaruszalności wód terytorialnych.

Holendrzy także prym w wielorybnictwie. Myślistwo - Ameryka Płn, foki i zwierzęta futerkowe, także Rosja: sobole, wydry. Pionierska penetracja prowadzi na Alaskę, osada ros na wyspie Kodiak założona 1784, łowcy rosyjscy spotkali się z amerykańskimi.

1700 rok - umownie przyjmuje się jako datę rozwoju i postępu przemysłu technicznego, skok - rewolucja techniczna występuje jednak w ostatnich dekadach XVIII, gł w W. Brytanii. Węgiel kamienny i maszyna parowa wolno wypierały siłę mięśni. Rzemiosło kostniało pod naciskiem kapitału kupieckiego, schodziło na margines życia gosp.

Rozwijał się nakład, a za nim postępowały manufaktury, potem przemysł.

Wiek XVIII był okresem rozwoju miast i handlu morskiego. W 1789 Holandia i Włochy utraciły prymat na rzecz W. Brytanii.

Produkcja wyrobów luksusowych należała do Francji: lustra, koronki, meble, kosmetyki.

Metalurgia stanowiła barierę przemysłu, ograniczona barierą paliwa. Postęp w dziedzinie odwadniania kopalń.

James Watt 1763 - maszyna parowa. Mocarstwa, jak Prusy Anglia wojowały na obcym żelazie, ze Szwecji i Rosji. 1735 Abraham Darby zastosował koks do wytopu surówki. Rozwój górnictwa węgla.

Transport: opłaty drogowe, mostowe, groblowych, ceł wew., hamowało rozwój transportu i komunikacji lądowej. Koszty przewozu bardzo drogie. Ograniczenia, zamulenia portów hamowały rozwój tonażu.

sekstans ok. 1750 rozpowszechnia się J. Hadley1731, optyczny instrument nawigacyjny, służący do wyznaczania położenia statków lub samolotów wg pomiaru wysokości Słońca lub gwiazd.

Chronometr - zegar najczęściej sprężynowy (w celu zachowania stałego położenia podczas kołysania) określany do określania gł długości geograficznej statku wyregulowany wg czasu gwiezdnego.

Stan dróg i transp wymagał interwencji państwa. Fr pierwsza założyła szkołę budowy dróg i mostów. Od Paryża sieć brukowanych dróg za L XV. Najdogodniejszy i tak tr wodny. Transport lądowy krępował rozwój przemysłu i kierował inicjatywę ku morzom.

Pośrednictwo w handlu morskim w XVII należało do Holendrów. W XVIII wyrównuje się handel państw E, dołącza Rosja. Rywalizacja w eksporcie i imporcie Rzeszy między Hamburgiem, Anglii, Holandii i Francji.

Liberalizm handlowy - doktryna powstw Angl XVII/XVIII - neutralność państwa i innych organizacji gospodarczych i politycznych wobec przebiegu procesów gospodarczych. Istnienie pełnej swobody działalności podmiotów gospodarczych, która w warunkach wolnej konkurencji i zapewnienia przez państwo nienaruszalności własności prywatnej zapewni szybki rozwój gospodarki.

Holendrzy monopol handlu z Japonią. Od 1720 handel z trudnodostępnymi Chinami. Powstają liczne monopolistyczne rywalizujące z sobą kampanie. Później następuje liberalizacja handlu od pocz XVIII. Natomiast w E Śrd i Wsch do końca XVIII merkantylizm.

Stabilizacja monety od poł XVIII normuje się zawartość kruszcu w monecie, podawane liczby dukatów, funtów, liwrów czy guldenów pozostają dla niewtajemniczonych pustym dźwiękiem, biorąc pod uwagę obniżenie zawartości kruszcu o ok. 50%. Należy uwzględnić przy tym pieniądze realne jak i rachunkowe. Polepszenie jakości monet pod koń XVIII stabilizuje rynek.

Posługiwano się przekazami pieniężnymi, wekslami i czekami. Bankierzy wydawali kwity depozytowe, czyli banknoty. Wartościowe papiery stawały się przedmiotem handlu i spekulacji na giełdzie. Dematerializacja pieniądza przyspieszała tempo obrotu. Pierwsze banknoty w Austrii 1762. W tym okresie posługiwano się już nimi w USA, Hiszpanii i Rosji. Jednak w wymianie np. lewantyńskiej nie można było posługiwać się pieniądzem papierowym. Gospodarka rynkowa umożliwia gromadzenie pieniądza, akumulacja kapitału (gromadzenie, odkładanie dochodu z celu finansowania dalszych inwestycji powiększających w konsekwencji produkcję, wzrost zatrudnienia) i inwestycje. Akumulacja renty gruntowej była głównym bogactwem.

W XVIII nastąpił proces koncentracji ziemi. W Anglii ogradzanie.

Przejście od kapitału handl do przemysłowego, jednak gospodarka pozarolnicza znajdowała się na 2 miejscu. (wojny napoleońskie przyniosły pogrom holenderskich finansów). Największa akumulacja kapitału handlowego w Anglii, we Fr natomiast najważniejsze były przywileje. W E Srd akumulacja była mała, istniał za to przymus i przywileje, domeny i monopole. Na Zachodzie ważniejszy był element mieszczański na Wschodzie szlachecko-państwowy. Anglia dystansuje inne kraje poł XVIII kontrast między bogact a biedą.

Społeczeństwo

Szlachta przelewała krew na polach bitew, ale nie zagrażał jej głód, tak jak chłopom. Epidemia dotykały natomiast miasta.

Anglia:

Parowie - książęta, hrabiowie i baronowie zasiadali w Izbie Lordów, ok. setka rodów. Tytuł i dobra dziedziczył najstarszy syn, Król mógł powoływać nowych parów.

Landlordowie - arystokracja i gentry, ok. 20 % w Izbie Gmin, natomiast gentry - 60% mandatów.

Dżentelmen - człowiek dobrze ułożony i honorowy, oprawa to konie, psy i polowanie, natomiast dżentelmen ziemianin legitymuje się stylem życia i majątkiem. Dzieci kupca mogą stać się dżentelmen, sędziami, bpami, szlachcicami jak arystokraci. XVII/XVIII przenikanie się szlachty i burżuazji, parowie lokowali kapitał w handlu, kupcy zaś w ziemi. O pozycji społecznej decydował pieniądz.

Rosja w XVII zacierał się podział na:

Piotr I wszystkie dobra uznał za wotczyny, a całą szlachtę powołał do służby wojskowej, flocie i administracji.

Służba państwowa umożliwiała uzyskanie szlachectwa. Szlachta była zmilitaryzowana i zbiurokratyzowana.

Szlachta to stan uprzywilejowany a zarazem służebny. Szlachta zróżnicowana: 14 czynów. Mieszczaństwo nie było ani konkurentem, ani partnerem.

W Prusach na szlacheckiej kadrze opierał się militaryzm i biurokracja. Podobnie jak w Austrii pozycję szlachty umacniała kariera urzędnicza. W Austrii szlachta żyła w otoczeniu dworu ces.

W Szwecji szlachta miała przewagę ale nie monopol, w sejmie zasiadali obok duchowni, mieszczanie i chłopi.

W Polsce i na Węgrzech najbardziej liczna, miała liczne przywileje.

W Niemczech hierarchiczna struktura z operetkowymi dworami, mieszczanie darzyli respektem.

W Hiszpanii obsesja czystości krwi, bezczynność i protokół dworski.

We Fr arystokracja jak w Hiszpanii ściągnięta na dwór. Przez kupno urzędów przenikanie do szlachty.

We Wł trudna linia podziału na szlachtę a patrycjatem miejskim.

Na wschód od Łaby szlachta związana z produkcją rolną, stanowiła administrację, warstwa najbardziej wykształcona. Nikła rola mieszczaństwa.

Na zachodzie gł konsumpcyjna, nie zajmowała się rolnictwem, pobierała czynsze, służyła w armii i urzędach. Mieszczaństwo żyło w obrębie szlachty, w symbiozie, często przenikało się.

Szlachta znajdowała wspólny język w całej E, także w mowie gł francuski, Wersal naśladowany w całej E. Tworzyły się małe wersale w obrębie księstw, czy dworów magnackich. Atrakcyjność dworów sprawiała kurs szlachty ku miastom. Wieś jest zimą nudna a życie w mieście atrakcyjne. Jednocześnie mieszczanie starali się żyć po szlachecku.

W miastach walka cechów wew i na zewn z ulepszeniami technicznymi powodowała przeniesienie produkcji na prowincje. Organizowano wytwórczość chałupniczą na wsiach. Wędrówki fachowców i przedsiębiorców.

Cechy rozpadały się w Anglii, Fr, a nawet tam gdzie tradycje były silne w Niemczech. Mistrz, czeladnik, partacz.

Praca w manufakturze od 14-16h na dobę. Często zatrudniano z przymusu żebraków, włóczęgów.

Na wsi zarówno na wsch i zach E życie gromadzkie, wspólnoty. Na zach dzierżawa, na wsch gosp fol-pań.

W Anglii w XVI proces ogradznia, osłabł w XVII i tempa nabrał w XVIII - likwidacja stanu chłopskiego. W Anglii ostali się:

Ludzie zbędni musieli opuścić wieś. Ogradzanie także miało miejsce we Fr, Włoszech i Szwecji a nawet w Niemczech.

W XVIII zaznacza się zainteresowanie państwa chłopem jako rekrutem i podatnikiem. Tendencja do podporządkowania władzom państwowym. Mit dobrego króla, niechęć do innowacji. Stan najmniej ruchliwy. W XVIII wzrasta zamożność chłopska, czego nie można powiedzieć o robotnikach najemnych. Czynsz nie zależał od zbiorów, głód najbardziej dotykał chłopa.

W XVIII pojawiają się zabudowania z cegły na wsiach. Ogrodnictwo i sadownictwo przydomowe, pojawia się więcej warzyw i jarzyn. XVIII w to złoty wiek wiejskich karczem.

W miastach burzono mury, oddzielały je od przedmieść, powołano policję. Głównie w mieście była widoczna polaryzacja bogactwa i nędzy. Zamiłowanie do teatru i opery, w Anglii powstają pierwsze kluby. Kawa i herbata stają się dostępne dla wszystkich klas.

Europa do czasu Napoleona była kosmopolityczna, próba narzucenie preponderencji (przewaga, wyższość) przez Fr, wcześniej przez Habsburgów dało efekt pluralizmu. Francuski zastąpił łacinę. Jednocześnie powstają języki narodowe literackie. J. fr był tylko językiem elitarnym, natomiast łacina językiem nauki, oświaty, urzędowy i kościelny. Z wolna rodzi się świadomość narodowa. Rozpoczyna się proces formowania nowożytnych narodów.

Absolutyzm od poł XVII do XVIII. Monarchia absolutna potrafiła najskuteczniej zapewnić potęgę militarną państwa. Czasy L XIV, Leopolda I, elektora Fr Wilhelma i króla Fr Wilhelma I, Karol XI i XII, Piotr I, Fryderyk III w Danii.

W 1 poł rządy także oligarchii: W Anglii wigowie za dyn hanowerskiej, w Polsce magnaci, w Holandii republikańska oligarchia odsunęła dom orański, oligarchia w republikach włoskich. Ograniczanie władzy oligarchów umacniało władcę i odwrotnie. Łatwiejsza kariera na dworach absolutnych władców.

Administracja cechy: centralizacją i specjalizacją. Monarchia absolutna eliminowała samorządy lokalne, municypalne i cechowe.

W Prusach i Austrii od kandydata na urzędnika wymagano egzaminu i praktyki, równocześnie kontrola urzędnicza sprawiła, że powstał sprawny aparat urz. W Rosji tabela rang i przymus szkolny dla szlachty. Ubogie monarchie E Śrdk., utworzyły dzięki aparatu administracyjnego największe machiny militarne.

E XVIII toczyła mniej wojen, ale była bardziej militarna. Inna organizacja, w XVII armia żywiła się sama kosztem ludności cywilnej. W XVIII jednolita broń i umundurowanie, aprowizacja państwowa. Tworzono koszary i szpitale wojskowe. Rozwojowi techniki towarzyszył rozwój sztuki wojennej.

Żołnierz miał być zdyscyplinowany, tworzono formacje wojskowe typu linearnego, kolumny. Wzajemny ostrzał. Lata tresury i i drakońskich kar, żołnierz miał się bardziej bać oficera niż przeciwnika. Ulubionym ubiorem monarchów stał się mundur i asysta przy ćwiczeniach oraz przeglądy.

Fryderyk Wilhelm I podzielił kraj na kantony, w których wszyscy podlegali służbę rekrucką, a później pozostawali do dyspozycji jednostek i powoływani na ćwiczenia. Przymus wojskowy był postrachem dla chłopów i przyczyną najczęstszego zbiegostwa. Do pomocy armii służyła policja.

Polska od czasów wojny północnej była w zasadzie krajem zdemilitaryzowanym i neutralnym.

Cechą charakterystyczną był regularny wzrost długu publicznego państw wobec obywateli, największy we Fr w czasach wojen L XIV. Najlepiej z długiem publicznym radziła sobie Anglia.

Policja - podporządkowanie miast państwowym władzom już we Fr za L XIV, 1667 utworzono urząd dyrektora policji, od 1699 już we wszystkich większych miastach. Administracja centralna odnosiła zwycięstwo nad miejskimi samorządami. Nadzór budowlany, brukowanie, oświetlenie ulic, straż pożarną, szpitalnictwo, cmentarze, kontrola cen i miar, porządek publiczny, ściganie przestępstw także polit.

Sądownictwo - kolebka niezależnego sądu od władzy wykonawczej Anglia. Przykład Anglii posłużył do podziału władzy wg Monteskiusz na: ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza. Jednak na kontynencie były teorią np. w Polsce cieszące się przywilejami sądownictwo stanowe. W E Śrd., zrośnięcie się administracji z sądownictwem. W XVII największe nasilenie procesów o czary, w XVIII osłabła inkwizycja, polowanie na czarownice ustaje. W Polsce ostatnią czarownicę spalono w 1775.

Abolicja - powszechny akt łaski, niewszczynanie postępowania sądowego w niektórych sprawach.

Abnegat - nie dbanie o wygląd zewnętrzny.

1740 - Fr II w Prusach zniósł tortury, w Polsce 1776, po wystąpieniach Woltera i Beccari we Fr 1780-1788.

Ludzie oświecenia domagali się humanitarnego traktowania więźniów - rozwija się system więziennictwa administracyjnego. Wcześniej nie wiedząc co czynić z więźniami często stosowano karę śmierci, teraz wykorzystywano jako tanią siłę roboczą, galery, praca w kopalniach - więzienia stawały się manufakturami.

1648 - pokój westfalski zakończył okres wojen religijnych. 1702/4 walczyli hugenoci fr. Wiek XIX to okres tolerancji religijnej. Duch tolerancji był obcy był wszystkim wyznaniom, które głosiły swoje poglądy jako jedyne źródło prawdy. Tak więc katolicy palili heretyków w Hiszpanii a domagali się tolerancji w Anglii, kalwini tępili papistów w Genewie a domagali się tolerancji we Fr. XVIII pierwsze przejawy ekumenizmu. Największa tolerancja w Holandii, w XVIII Prusy. Najbardziej niegdyś tolerancyjna Polska od poł XVII prozelityzm (dążenie do nawracania innych), w Niemczech zgoda między kat a prot potwierdzona autorytetami monarchów. Tolerancja w Turcji. W Rosji za Piotra I surowo zwalczane sekty, tolerancja jednak wobec przybyszów. Poprawa sytuacji lud żyd w 2 poł XVIII, gł zamożnych Żydów, rugowano jednak biedotę - kulturowo nie asymilowali się. Irland uciskani - objazdowi kaznodzieje.

Kościół - w średniowieczu dualizm władzy świeckiej i duchowej, stan utrzymuje się w krajach katolickich. W protestanckich zespolenie władzy świeckiej i duchowej w postaci kościołów narodowych.

Reformacja polegała głównie na wywłaszczeniu koś kat. W Rosji Piotr I zniósł urząd patriarchy i zarząd powierzył Najświętszemu Synodowi, członków mianował car. W rękach cerkwi i klasztorów znajdowało się ok. 20 % ziemi. Ros cerkiew stała się najbardziej uzależnioną od władzy świeckiej organizacją koś.

Polityczne znaczenie pp chyliło się ku upadkowi. Upadek autorytetów koś. Mimo wszystko duchowieństwa było więcej niż wojska.

Renesans: (we Włoszech od XIV) XV-XVI - okres w rozwoju kultury europ:

Barok, pocz we Włoszech 2 poł XVI do poł XVIII; w Polsce 3 okresy: wczesny 1580-1620, dojrzały 1620-1680 i późny (początki oświecenia)1680-1764. kierunek w sztuce i literaturze europ.

Rokoko - wieńczy epokę baroku ale jest do niego antagonistyczny 1720-1790, pocz we Fr styl w sztuce, gł w architekturze

Oświecenie od koń XVII do koń XVIII (przygotował Rew Fr) - prąd umysłowy charakteryzujący się racjonalizmem, empiryzmem, Odrzucono metafizykę na rzecz libertynizmu i deizmu.

Wolter, Monteskiusz, Rousseau, d'Alembert, Helvetius, Diderot, Condillac.

utylitaryzm - dążenie do dobra własnego sprzyja pomnażaniu dobra społecznego, dążenie do osiągania celów praktycznych, dobro i pożytek jednostki powinno stanowić najwyższy cel moralny. John Locke, D. Hume.

Późne Oświecenie: preromantyzm i neoklasycyzm.

Preromantyzm - poł XVIII i pocz XIX, zainteresowanie dla twórczości ludowej i tradycji narodowej, literatura grozy.

Neoklasycyzm - XIX/XX, kierunek liter-artyst, nawiązujący do klasycyzmu starożytnego i nowożytnego: renesansu i oświecenia.

Romantyzm - okres między Rewolucją Fr 1791 a wiosną Ludów 1848/9. Prąd ideowy, literacki i artystyczny.

Nauka - Rozwój nauk już w XVII, ale popularyzacja zdobyczy w XVIII, rozwój nauk nie tylko humanistycznych, ale także w dziedzinach mat, fiz, chem, biol. Duża rola encyklopedystów - wydanie encyklopedii fr 1751-1780. Zachwianie wierzeń religijnych. Traktowanie chrześcijaństwa jako zbioru legend i mistyfikacji traktowane było szerzej dopiero po Rew Fr. Geocentryzm (ziemia środkiem wszechświata) podtrzymywany przez K kat stał się orężem opozycji. Swoboda w życiu erotycznym, przepływ nowoczesnego pogaństwa. Prądy oświeceniowe gł przez ludzi w habitach. Laicyzacja poglądów:

- libertynizm: skierowany przeciw kat-feud ideałowi życia, tradycyjnym obyczajom. Sceptyczna postawa.

Oświecenie ujmowane jako droga do kantyzmu - filozofia krytyczna. Liczne spory pomiędzy libertynami a teologami.

- deizm: Bóg Stwórcą świata, ale nie ingeruje w życie człowieka. Odrzuca opaczność i objawienie Boże. Przeczył boskości JCH, odrzucał cuda i rolę zbawczą K. Propagowanie rel naturalnej zgodnej z rozumem. Locke, Wolter, Rousseau, Kant, Staszic, Śniadecki.

Immanuel Kant 1724-1802, Królewiec. Krytycyzm. Krytycyzm teoriopoznawczy nazywany transcendentalizmem, wg podmiot jest warunkiem przedmiotu, a pojęcia warunkiem doświadczenia. Pytanie: czy poznanie jest możliwe a priori - niezależnie od doświadczenia. 3 gatunki sądów: matematyczne, przyrodoznawcze, metafizyczne.

Bacon Francis 1561-1626, w rozwoju nauk widział środek opanowania przyrody. Podkreślał rolę eksperymentu przy ustalaniu faktów. Zwolennik mechanicyzmu w filozofii przyrody.

Newton Isaac 1643-1727, fizyk, matematyk, filozof, prezes Royal Society (ang towarzystwo naukowe), zasada dynamiki Newtona, prawo powszechnego ciążenia, niezależnie od Leibniza odkrył rachunek różniczkowy i całkowy.

Leibniz Gottfried Wilhelm 1646-1716, filozof i matematyk, członek Royal Society, założyciel AN w Berlinie 1700, z rodziny polskich emigrantów - arian. „w każdym poglądzie tkwi cząstka prawdy”. Zasada teodycei: zasada sprzeczności i zasada racji dostatecznej - koncepcja uzgadniająca sprzeczność dobrem a złem. Bóg stworzył świat najlepszy z możliwych. Zło jest koniecznym warunkiem ludzkiej wolności. Optymizm Leibniza stał się przedmiotem szyderstwa Woltera. Uczniem Christian Wolff 1679-1754, podział filozofii na ontologię, teorię poznania, etykę.

Szkolnictwo

John Locke 1632-1704, „w zdrowym ciele zdrowy duch”, dbałość o kondycję i higienę fizyczną, „tabula rasa” umysł jest niezapisaną tablicą - zapisany przez doświadczenie. Wiedza pochodzi z doświadczenia. Twórca liberalizmu gospod. Ojciec filozofii oświecenia.

Jean Jacques Rousseau 1712-1778, Emil, czyli o wychowaniu. Naturalny charakter wychowania z dala od miasta.

Johann Heinrich Pestalozzi 1746-1827 - Szwajcar, współtwórca nowożytnej pedagogiki. Nacisk na nauczanie początkowe. Nauczanie wychowujące, nacisk na moralność, intelekt i sprawność fiz.

Panowała kulturalna hegemonia Francji w E.

Z inicjatywy L XIV powszechne nauczanie, gł katechizmu do 14 roku życia, w każdej gminie jedna szkoła. Fr II powszechny przymus nauczania 1763. W. Bryt małe zainteresowanie dopiero 1780 szkoły niedzielne dla pracujących dzieci. W innych krajach tendencje szkolnictwa w 2 poł XVIII. Polska Rosja, Hiszpania zacofana. Jednak w całej E porównywalny rozwój szkół średnich. Szkoły humanistyczne i rycerskie. Uniwersytety gł. w krajach kat były ostoją konserwatyzmu.

Rozwój nowożytnej nauki prowadził przez wyzwolenie się od scholastyki.

Początki wolnomularstwa = masonerii, w 1717 w Anglii Wielka Loża, tajne związki, aliaż (połączenie różnorodnych pojęć, mieszanina) intelektualistów, wielkich panów, wysokich urzędników, oficerów, itp. Nurty mistyczne. Odpowiedzią na związki z Kościołem. Braterska pomoc. Potępiona przez pp. Do masonerii garnęli się arystokraci. Wolnomularzami byli: ces Franciszek I, Fr II, Stanisław August, Monteskiusz, Franklin. Loże masońskie z Anglii promieniowały na E. Ezoteryczne bractwa.

Wyjście poza chrześcijanizm. Religia naturalna, deizm, masoneria. Wzrost wydawnictw książkowych i czasopism.

Jean Antoine Condorcet 1743-1794 - filozof Natura ludzka charakteryzuje się zdolnością do nieskończonego doskonalenia się.

Europa w świecie - XVI/XVII E liczyła 80-100 mln na 10mln km2 ale władała 42 mln km2 w Ameryce i 10 mln km2 w Azji. Europejczycy stanowili 20 % ludności świata ale władali połową.

Nie znano podziału na E Wsch i Zach. Pojęcie E utożsamiane z chrześcijaństwem.

Z małej E zrodziła się wielka E.

Przewaga Europ, bo: rewolucja naukowa 1630-1680, powszechna alfabetyzacja, hindusko-arabski system cyfrowy znalazł masowe zastosowanie w E. Cywilizacja E stała się światową. Z 2 najstarszych cywilizacji chińskiej i hinduskiej wygrała młodsza europejska. Jeszcze w XV przewaga islamu. Ominięcie szlaków handlowych otworzyło Amerykę dla E, co dało dodatkową przewagę nad światem islamu. E rosła a islam stał w miejscu.

XVII/XVIII 4 wielkich władców:

Ofensywa turecka: od Wenecji zdobywają Kretę 1669, od Polski Podole i haracz 1672, część Węgier, dopiero koalicja Austrii, Wenecji, Polski i Rosji, wspierana przez państwa Rzeszy i Italii pod Wiedniem 1683 złamały potęgę osmańską. Potem klęski Turków: Mohacz 1687, Azow 1696, Zenta 1697. Pozycję mocarstwa Turcja traci przez cały XVIII.

Dodatkowo potęgę tur osłabił władca perski Nader Szach, który rozbił władztwo Wielkich Mogołów w Indiach.

Indie opanowane przez Wielkich Mogołów dyn wywodzącą się od Czyngis-chana, proces podboju Indii rozpoczął władca Kabulu Babur 1526, Akbar Wielki 1556-1605 2/3 Indii siedziba w Delhi, od 1707 rozbite na ks i prowincje. Umożliwiło to podbój przez Anglików, zaczęło się od penetracji faktorii. Ingerencja i uzależnianie księstw, min Bengalu od kampanii handlowych.

Małe faktorie zakładane na obrzeżach przez Europejczyków jak małe ssawki były zalążkami przyszłego kolonializmu. Bierna postawa miejscowych wobec handlu Europejczyków przyczyniła się do ich katastrofy.

Nader Szach z nomada dowodzącego bandą rozbójników stał się Szachem Persji 1736-1747. Jeden z ostatnich zdobywców islamu. Złupił Delhi - Indie, za namową Piotra I zwycięstwa nad Turkami odzyskuje: Azerbejdżan, Gruzję, Armenię. Porzucił szyityzm i chciał zreformować religię jednoczącą islam: szyitów i sunnitów, żydów i chrześcijan. Zamordowany.

Europejczycy w kolonizacji wykorzystywali spory dynastyczne, spory religijne gł między hinduistami a muzułmanami. Najczęściej jednak Europejczycy walczyli między sobą o kolonie i wpływy. E wdrażali system zarządzania Azjatami przez Azjatów.

Afryka

Kolonizatorzy posługiwali się nie osadnikami, ale niewolnikami. Handel gł czarnymi niewolnikami. Islamizacja Afryki. W XVI nie powiodła się próba chrystianizacji Konga. Polowanie na niewolników niszczycielskie. Murzyni nie wpuszczali Europejczyków do swych krajów, ale też o to nie zabiegali. Handel niewolnikami odbywał się na zasadzie wymiany.

Etiopia - monofizycko-koptyjskie chrześcijaństwo, była odgrodzona od świata islamu.

Kraje Maghrebu straciły znaczenie wraz ze zmierzchem północnoafrykańskiego korsarstwa. Maroko okrutnego sułtana Ismaila 1672-1727, przyjaźń z L XIV, rozpad po śm. Rządziły oligarchie wojskowe. Turcję paraliżowały bunty wew gł w Egipcie. Stanowisko paszów po buncie 1769 w rękach mameluków - wojskowej oligarchii. Napoleońska interwencja w Egipcie 1798 może dowodzić jak słabo Egipt był osadzony w strukturze imperium osmańskiego.

Chiny

(Yuan dyn mongolska - 1279-1368). Dynastię Ming w poł XVII podbite przez Mandżurów zastąpiła mandżurska dyn Cing.

Chiny nie były wojowniczo nastawione, wojny gł domowe. Ucisk fiskalny i koterie pałacowe eunuchów prowadzą do buntów, powstań chłopskich i wojny domowej.

Zdobywcą Chin południowych był mandżurski władca Kang Si 1662-1722, został ces w wieku 8 lat.

Dyn Cing 1644-1911. Wiek XVIII to okres ekspansji terytorialnej i pomyślności Chin, wiek XIX dekadencja polit i gospod.

Mandżurowie byli lepszymi wojownikami. Dbano o czystość rasową Mandżurów, zakaz ożenków z Chinkami. Piastowali w ok. 50 % urzędów i służby wojskowej. Przez co Mandżurowie pogrążyli się w nieróbstwie i wygodnictwie, byli utracjuszami, pijakami i palaczami opium. Degeneracja i dekadencja następnych pokoleń, która dała znać pod koń XVIII. Cechy w Chinach to paternalizm i konformizm. Cingowie rozbili eunuchów, ale sami parali się na wielką skalę korupcją, która była plagą Chin. Korupcja była skandaliczna, generałowie specjalnie przedłużali wojny aby wyzyskiwać prowincje. Teoretycznie cała ziemia stanowiła własność ces.

Chińczycy odnosili się do europejskich kupców z nieufnością. Pierwsi byli Portugalczycy, na równi handel i korsarstwo. Ch nie potrzebowali eur wyrobów, jednak srebro pozwala penetrować nieco wybrzeża Chin. Handel z E ograniczony do 1720 do Makao i Kantonu, później zakazy nieco niwelowane. Bilans dla E ujemny, porcelanę, jedwab i herbatę wymieniano tylko na srebro. Chińczycy nie chcieli nic od Europejczyków prócz srebra, więc zaproponowano im opium. Prawo od 1729 zabraniało, ale rozwijał się przemyt. Srebro zastąpiono opium. Doprowadziło to do reakcji rządu ch i I wojny opiumowej, z której zwycięsko wyszli Brytyjczycy walczący w obronie wolności handlu. Import Chin nastawiony tylko na srebro.

Przeludnienie Chin i problem bezrobocia. Dynastia mandżurska zbudowała największe w historii Chin imperium.

1658 wojna z Rosją w okolicach Amuru. 1689 pierwszy traktat między ch-ros przyznający Chinom ziemie na płn od Amuru. Mandżurowie podporządkowali sobie Nepal, od 1683 podporządkowany na stałe Tajwan.

Japonia - izolacja

W XVI wieku kursowało wiele japońskich statków do Chin i po okolicy, w Japonii wielu kupców i misjonarzy, panował ruch wzajemnej wymiany. Jedyny kraj, który uniknął kolonialnego podboju, czy uzależnienia.

Szogunowie z rodu Tokugawa narzucają wyspom jap swoją zwierzchność i zamykają wyspy przed E.

1616-1640- zlikwidowano chrześcijaństwo, usunięto cudzoziemców, zakazano Japończykom opuszczać wyspy, zakazano budowy statków dalekomorskich, ustawiono wokół wartownie, jedyny port do wymiany to Nagasaki.

Dostęp 30 statków rocznie chińskich i 2 holenderskie. Tylko 7 kupców hol i 1 lekarz. Ustały wojny domowe dzięki takiej izolacji, brak przemytu broni palnej. Ziemi nie wolno było sprzedawać ani dzielić między potomstwo. Zakaz chłopom opuszczać wsi, zakaz wstępu do miasta. Jedzenie i ubiór ściśle reglamentowane co do stanu. Dajmiowie zajmowali się urzędami, samurajowie wojaczką, a chłopi rolą. Kupcy teoretycznie stali niżej od chłopów - konfucjanizm głosił, że można obejść się bez kupców i rzemieślników, ale nie bez chłopów. Daniny z ryżu. Kupcy jednak stają się potęgą. Tokio w XVIII 1 ml. 30 ml - każda klęska to katastrofa głodu.

W 1720 - szogun zniósł zakaz książek europejskich, preferencje Holendrów. 1/3 importu to lekarstwa.

Japonia receptywna na E naukę. Receptywny - przyswajalny, przyjmowany z zewnątrz, podlegający wpływom zewn.

XVIII końcowy okres misji katolickich, ale początkowy misji prot. Słabsze cywilizacje i niższe kultury nawracano siłą, silniejsze (starsze cywilizacje) perswazją.

Cywilizacja Guaranów w Paragwaju, zał 1610 przez jezuitów, teokratyczne rządy, 2 drukarnie, ok. 150 tyś., powszechna edukacja, najciekawszy eksperyment misyjny, zlikwidowana przy wspólnej akcji hisz-port.

W Afryce postęp islamu. Jedynym krajem Azji, który w sposób trwały przyjął chrześcijaństwo do dziś - Filipiny. Narzucenie chrześcijaństwa bliskie było przy końcu dyn Ming, ces i cesarzowa przy upadku wzięli chrzest. Chrześcijaństwo za dyn Cing tolerowane, ale w ciągłym odwrocie w XVIII już wymarło.

Holendrzy wypierający z kolonii afr i azj Portugalczyków nie byli zainteresowani misją ewang. Bardziej troszczyli się o wykorzenienie papizmu, niż krzewienie protestantyzmu.

Odkrycia geograficzne

Wyprawa Beringa -Duńczyk na służbie Piotra I 1725-1728 - potwierdził, że Azja nie ma połączenia z Ameryką.

James Cook, Anglik, 3 wyprawy dookoła świata: 1768-1771 - pierwsza podróż dookoła świata. 1770 - odkrył Nową Holandię czyli Australię. II podróż z zachodu na wschód, opłynął południowe koło podbiegunowe. III podróż płn-wsch, przepłynął koło podbiegunowe wokół Alaski, jednak nie sforsował przejścia między Atlantykiem a Pacyfikiem, zginął z rąk ludożerców na Tahiti. Jego Mapy zmieniły wyobrażenie o świecie.

1788 rozpoczęła się kolonizacja Australii: 717 skazańców, 1 byk 5 krów, 1 baran 29 owiec.

Francuski orientalista Antoine Galland 1646-1715 przełożył Koran na j. fr.

Fizjokratyzm - system poglądów ekonomicznych, idea porządku naturalnego i wynikająca zeń zasada wolnej konkurencji. Porządek gospodarczy zgodny z porządkiem naturalnym, zgodnym z prawami natury. Ziemia jedynym źródłem bogactwa, a rolnictwo jako jedyna działalność produkc. zdolna do pomnażania bogactwa. Klasa jałowa to kupcy i rzemieślnicy. Jedyne źr bogactwa to rolnictwo.

Chrystianizacja usprawiedliwiała kiedyś konkwistę (podbój Ameryki przez Hiszp. i Port.) tak teraz misja cywilizacyjna miała teraz usprawiedliwiać kolonializm. Pogarda dla starych cywilizacji, postęp możliwy jedynie za sprawą Europy.

Wiek XVIII uchodził za epokę kosmopolityzmu - ojczyzna człowieka jest cały świat. Bierny stosunek do tradycji, kultury i interesów narodu, z którego się wywodzi. Obywatel świata - to gł obywatel Europy.

Panowało poczucie wyższości europejskiej cywilizacji nad resztą świata. Chińczycy także uważali resztę świata jako barbarzyński.

XVIII wiek w Europie

Polska krajem zależnym, Holandia i Wenecja utraciły rangę mocarstw. Francja nie dąży do hegemonii.

Funkcjonuje 5 mocarstw: FR, Ang, Ros, Aust, Prusy.

XVIII to wiek oświecenia i rokoko. Rokoko - 1720-1790 wieńczy epokę baroku. Reakcja na sztywny monumentalizm. Lekkość proporcji, asymetria, kameralizm, komfort i egzotyzm. Pastelowe kolory. Rozkwit za L XV 1730-1750

Wiek XVIII rozpoczyna się dwiema gigantycznymi wojnami. Armie zostają zorganizowane i zdyscyplinowane.

Układ XVIII wiecznej E ukształtowały 2 wojny stanowiące cezurę:

1688-1697 - wojna 9 letnia, wojna o sukcesję angielską, porażka Fr, uznanie przez L XIV W III O za niepopieranie hug we Fr.

Sukcesja hiszpańska 1701-1714

  1. ostatni potomek Karola V zmarł bezdzietnie, tron miał objąć Filip V Burbon wnuk L XIV z zastrzeżeniem, że korony fr i hisz nigdy nie zostaną połączone, jednak L łamie umowę, wydając patent gwarantujący Filipowi V i jego potomkom prawo dziedziczenia tronu Fr.

  2. przeciwko Fr występuje Austria, wysuwa kontrkandydata syna Leopolda I, Karola, za Austrią opowiada się Anglia i Holandia, Dania ks Rzeszy, Sabaudia (Mount Blanc) - obawiały się zwiększenia potęgi Fr i przejęcia kontroli handlem z koloniami hiszp.

  3. Na czele koalicji stał triumwirat: Eugeniusz Sabaudzki wódz i dyplomata ang na służbie Austrii, książę ang J. Churchill oraz polityk hol Heinsius.

  4. Francję popierała Portugalia, młody król hiszpański Filip V Burbon, elektorzy bawarski i koloński oraz dywersja ks Siedmiogrodu Franciszka Rakoczego.

  5. Działania wojenne na terenie Włoch, Fr, Hisz i Hol. Na stronę koalicji przechodzi Sabaudia i Portugalia.

  6. koalicjanci ogłaszają Karola królem, Madryt 2 x zdobyty 1706,1710. Jednak powstania za Filipem V. FR atakowana od płd i północy oraz powstanie kamizardów (protestanci po zniesieniu edyktu nantejskiego) przeciwko feudalnemu wyzyskowi.

  7. klęski Fr powstrzymane po śm Leopolda, gdy tron ces Karol jako Karol VI, co spowodowało wystąpienie z koalicji Anglii i Holandii obawiających się połączenie Austrii z Hiszpanią.

  8. Rozbiór imperium Habsburgów; Fr 2 układy pokojowe w Utrechcie 1713 między Fr a Ang, Port, Hol, Prus i Sabaud: Filip V utrzymał koronę za zrzeczenie się pretensji do tronu Fr i utraty na rzecz Karola VI Belgii, Neapolu, Mediolanu i Sardynii. Sabaudia otrzymała Sycylię, Angl. Giblartar i Minorkę oraz kolonie w Amer Płn. 1714 pokój w Rastatt między Austrią a Fr.

Wojna między Hiszpanią a Austrią zakończyła się dopiero w 1725 - Leopold I chciał odebrać Fr Alzację ze Strasburgirm.

Karol II - zdegenerowany, król hiszp, za którego rządzili regenci, potem kobiety. W ciągu 35 lat skrajny upadek państwa. Zm bezdzietnie. Walki państw morskich Anglii, Holandii i Francji o handel w koloniach hiszp - chęć pozyskania kruszców. Wielu pretendentów do tronu, powoływano się na Filipa III, a wnukami Filipa III byli L XIV, ces L I, król Port.

Połączenie tronu hiszpańskiego z fr czy ces powodował sprzeciw państw E. Próbowano podzielić schedę między Fr a Habsburgami, ale arbitrem był król Anglii i stadhouder Holandii Wilhelm III Orański. Różne opcje podziału, ale na decyzji nierozbieralności Hiszpanii - zadecydowała Rada Państwa Hiszpanii, która desygnowała wnuka L XIV Filipa V z zastrzeżeniem, ze obie korony nie zostaną nigdy połączone. Sam król hiszp Karol II przed śm podpisał testament na rzecz Filipa V.

Realizacja testamentu K II oznaczała wojnę z ces. Państwa morskie Anglia, Hol, Dania i ks Rzeszy oraz król Prus Fr I (tytuł jako zapłata od ces za udział w koalicji) wypowiedziały wojnę Hisz i Fr.

L I zm 1705, po nim Józef I 1705-1711. Duszą koalicji triumwirat: Eugeniusz Sabaudzki, John Churchill ks Marlborough, oraz Holenderski wódz Heinsius. Siły koalicji ok. 0,5 ml, przewaga na morzu.

Za L XIV elektor bawarski i abp koloński, Portugalia, ks Siedmiogrodu Rakoczy i Hiszpania.

Polska wojna ze Szwecją, Turcja bierna. Wkrótce odpadają fr sojusznicy, ale Fr miała ok. 400 tyś. Największa gra w życiu L XIV oraz największe działania wojenne w E. Początkowe klęski Fr. Tracą Bawarię i Włochy, ale bronią się w Hiszpanii.

Obie strony wyczerpane, dodatkowo zm ces Józef I. Nowym ces zostaje brat Karol VI niedawny pretendent do tronu Hisz., sprawia to obawy sojuszników gł Anglii i Hol o jego potęgę. Od 1712 kolejne państwa zawierały pokój z Fr. Stan wojny między L XIV a ces Karolem VI do 1725.

  1. Traktat w Utrechcie 1713: między Fr a W Br, Hol, Port, Sabaudią: F V zachował tron hisz oraz kolonie, cesarz Belgię oraz Neapol, Mediolan, ks Sabaudii Sycylie i koronę król, Angl Gibraltar i Majorkę oraz monopol 30 lat na niewolników do Ame

  2. Traktat Rastatt 1714 między Fr a Austrią - potwierdzał traktat utrechcki

Anglia otrzymała gwarancję sukcesji hanowerskiej. Filip V zrzekł się praw do sukcesji fr.

L XIV w imieniu fr linii Burbonów zrzekł się roszczeń do sukcesji hiszp. Wojna o sukcesję hisz nazywano kupiecką.

Sukcesem było jednak władanie Burbonów nad Hiszpanią i jej koloniami.

L XIV zm 1715, do rozpaczy doprowadził chłopstwo przez swoje wojny, rozbudował administrację, projezuicka polityka, prześladowania hugenotów, zniszczył jansenistów - zaorał Port-Royal opactwo.

Dla Anglii dochodowym okazał się traktat z Portugalią, który skierował strumień złota brazylijskiego do Anglii.

Zgoda Fr i Anglii była trwała. Odłączenie włoskich i niderlandzkich prowincji wyszło Hiszpanii i Italii na dobre.

Po śm Anny elektor hanowerski mianowany królem Anglii, jako Jerzy I. Wybucha wojna domowa w Anglii.

Ciągłe utarczki między Filipem V a Karolem VI o sprawy włoskie.

Po wojnach kryzys finansowy wszystkich państw, deficyt skarbu państwa przekraczający wieloletnie dochody państw. Gorączka spekulacyjna na giełdzie w Londynie i Hanowerze 1719-1720 i wielki krach. Ruiny wielu ludzi, ale także nowe fortuny.

Na pocz XVIII prym w handlu morskim Holandii, ale Anglia i Fr już od 2 poł XVII uniezależniły się od holenderskiego pośrednictwa wprowadzając merkantylistyczną politykę.

Antycypować - uprzedzać, przewidywać. Antycypacja - przedwczesne realizowanie czegoś, wyprzedzanie.

Austria dzięki uzyskaniu Belgii stała się także państwem atlantyckim. Belgia po Hol najzamożniejszym krajem.

W czasie wojny sukcesyjnej unia realna Szkocji z Anglią. Szkocja zrzekła się osobnego rządu i parlamentu 1707 i powstało Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii. Szkoci dopuszczeni do wszystkich przywilejów handlowych, do którego dotychczas nie mieli dostępu jako cudzoziemcy. W Irlandii reżim kolonialny.

W WB rządy oligarchii wigów od 1714 - Jerzy I 1714-1727, Jerzy II 1727-1760. Obaj królowie w Hanowerze bardziej interesowali się sprawami elektoratu w Hol. W WB rządy parlamentarno-gabinetowe - premierem Walpole do 1740.

Francja po śm L XIV

1715-1723 regencja Filipa Orleańskiego, bratanka L XIV, mianowany mocą testamentu przewodniczącym Rady Regencyjnej. Próbował pozyskać koronę fr przywracając parlament Paryża, janseniści wypuszczeni z więzień. Kryzys 1719-1720. Po jego śm regencja Ludwika Henryka Burbona. Udzielił schronienia St Leszczyńskeimu. Regencja Ludwika H B - 1723-1726,

2 wydarzenia za jego regencji: utworzenie giełdy paryskiej 1724 i ślub L XV z Marią Leszczyńską 1725 - z tego związku: „sekret królewski” - miał utworzyć długa politykę polską.

Ludwik XV 1715-1774, osiągnął wiek sprawny w wieku 15 lat 1726, ks Burbon w niełasce. Ogłasza na powrót rządy osobiste, nie powołuje pierwszego ministra, ale kimś więcej niż 1 min zostaje jego wychowawca i wkrótce kardynał Fleury.

1726-1743 rządy kardynała Fleury. Pokojowe stosunki z Anglią. Pomyślne rządy i czasy dobrych urodzajów. Nie nakładał nowych podatków, oszczędności. Nie płacił subsydiów sojusznikom. Pokojowa polityka. 1733 - poparł elekcję teścia St Leszczyńskiego w Polsce. Rządy sprawowali za niego kolejni ministrowie.

Nieudolna polityka zagr w okresie wojny siedmioletniej przyniosła Fr porażkę i utratę Kanady oraz wpływy w Indiach. Zm na ospę tron wnukowi L XVI. „Po nas choćby potop”. Kobieciarz, religijny.

Jego panowanie to era dobrobytu. Rozwój przemysłu i handlu, budowano sieci dróg rosp za Fleuryego.

Epoka L XV to okres beztroskiego życia dla uprzywilejowanych, budujących piękne domy, życie konsumpcyjne, stworzyli wesoły i wyrafinowany styl życia. Wojny poza granicami. Arystokracja na żołdzie króla. Opłacano bezczynność arystokracji. Do niedawna najzasobniejszy kraj ponosił klęski w wojnie siedmioletniej i borykał się z problemami finansowymi.

Koterie:

- „dewotów” - jezuickie stronnictwo, Maria Leszczyńska, L XVI

- „filozofów” - wolnomyślni filozofowie, markiza de Pompadur (kariera mieszczki).

Jeanne Antoinette de Pompadur 1745-1750 faworyta, kochanka króla, potem przez dalsze 15 lat wpływy w Radzie Królewskiej. Mieszczka, wyszła za szlachcica, za żonę mąż otrzymał tytuł markiza. Z jej inicjatywy powstała szkoła wojskowa i fabryka porcelany. Łagodziła konflikty na dworze. Jej śm (gruźlica 43 l) traktowana jako zmiana na tronie.

Ludwik XVI 1774-1793, ż Maria Antonina (c Marii Teresy i ces Franciszka I) okres niekorzystnej gospodarki, zła polityka podatkowa, obciążenia fiskalne, rozrzutność Marii Antoniny i dworu. Na skutek bankructwa finansów państwa ogłoszonego przez dyrektora skarbu Neckera, L XVI zmuszony został do zwołania w maju 1789 Stanów Generalnych. SG przekształciły się w Zgromadzenie Narodowe postulujące gruntowne reformy, doprowadziły do otwartego konfliktu króla z parlamentem. Ludwik zażądał rozwiązanie Zgromadzenia Nar. 1789 doszło do wybuchu rewolucji. W 1791 podjął próbę ucieczki z kraju, podejrzany o spisek, uwięziony i zdetronizowany przez Konwent Narodowy. Po ogłoszeniu Fr republiką 21. I. 1793 Konwent skazał L XVI na śm.

Hasła rewolucyjne głosił już Jan Jakub Rousoue 1712-1778, jeden z najwybitniejszych filozofów fr oświecenia. Ur w Szwajcarii. Przewidział upadek monarchii, zajmował się ustrojem Genewy, Korsyki i Polski. Prorok ery rewolucji. Głosił historycyzm - poszanowanie dla wytworzonych przez społeczeństwa historycznych instytucji i naturalizm. Demokracja, gdy rządzi więcej niż 50 %. W cywilizacji widział wroga ładu. Miasta, rozwój nauki wyzwoliły pychę i żądzę władzy. Doskonałe państwo to małe demokratyczne społeczeństwa. Postulował budowę nowego społeczeństwa poprzez właściwe wychowanie dzieci: „Emil, czyli o wychowaniu”. Od intelektu ważniejsze są uczucia. Znajduje upodobanie w polskich sejmikach i pospolitym ruszeniu. Wolna elekcja: król to dożywotni prezydent. Król St Aug Poniatowski to zbrodniarz, któremu należy uciąć głowę.

Próba utwierdzenia absolutyzmu przez Ludwika XV była spóźniona i podjęta w niesprzyjających okolicznościach. Deficyt skarbu, nieurodzaj spadł na L XVI, 20 letniego grubasa, pobożnego, nieudolny, silniejsza była żona Maria Antonina, c Marii Teresy i ces Franciszka I. (w 1792 ścięta razem z mężem w okresie dyktatury jakobińskiej). Jej rozrzutności opinia publiczna przypisywała kryzys. 1776/7 fatalne zbiory, które pociągały kryzys i zastój na popyt wyrobów przemysłowych, a więc zastój w produkcji i bezrobocie. Najgorszy był 1788, gradobicia i powodzie, susza i przymrozki zniszczyły połowę plonów. Ogromny deficyt.

Od 1614 nie zwoływano Stanów Generalnych.

Król zawiesił wszystkie parlamenty wydał edykt majowy: zawiesił parlamenty a powołał izby sądowe.

Parlamenty prowincjonalne odmówiły podporządkowania się edyktom królewskim i wraz ze stanami prowincjonalnymi zorganizowały opór przeciw wprowadzeniu nowych izb sądowych. Odmówiono nowych podatków, strajk sądów. Zamieszki.

W 1788 powołano paryski parlament, ale król rozwiązał go co przyczyniło się do zamieszek.

Odpowiedzią na edykt majowy była rewolta arystokratyczna. To oni obalili absolutyzm. Fronda ogarniała najwyższe sfery arystokratyczne z kuzynem króla Ludwikiem Filipem ks Orleańskim. To on tworzył gł ośrodek opozycji. 8VIII 1788 kapitulacja monarchii. L XVI zawiesił działalność Kurii Królewskiej i wydał edykt na 1 V 1789 zwołania Stanów Generalnych. A parlamentom przyznano dawne uprawnienia. Słabość króla. Wpływ na decyzje Marii Antoniny. Zaczął się upadek monarchii absolutnej na rzecz monarchii arystokratycznej bądź stanowej.

Stany Generalne - obrady w 3 oddzielnych izbach z prawem weta dla 2 pozostałych izb.

Stany Generalne, we Francji zgromadzenie przedstawicieli duchowieństwa, szlachty i mieszczaństwa. Po raz pierwszy zebrały się 1302 na polecenie Filipa IV Pięknego w czasie jego sporu z papieżem Bonifacym VIII. Zwoływane przez króla, miały kompetencje głównie doradcze, także w zakresie nakładania podatków nadzwyczajnych.

Stany Generalne w zwykłym trybie zebrały się ostatni raz w 1614. Zwołane 1789 przez LXVI, przekształciły się samorzutnie w Zgromadzenie Narodowe, zapoczątkowując wydarzenia Wielkiej Rewolucji Francuskiej (1789-1799).

Teoretycznie 2 stany wyższe mogły przegłosować trzeci stan. 600 deputowanych. Do 3 stanu mogli kandydować wszyscy pow 25 roku, tylko w Paryżu cenzus majątkowy obowiązywał, jednak głosowanie było dwu stopniowe na wsi a 3 stopniowe w miastach, w końcowym efekcie do Wersalu pojechali gł juryści, ludzie pióra, urzędnicy, burżuazja.

Z tego stanu wywodziło się „stronnictwo patriotyczne” - zw stronnictwo narodowe. Na czele z Ludwikiem Filipem Orleańskim, który zmienił nazwisko na Filip Równość. Dał się ponieść prądowi nad którym nie panował. Później stracony.

Rozpoczęła się wojna między trzecim stanem a 2 pozostałymi. Hasła równości, walka z despotyzmem, atak na przywileje, nietolerancję. Broszury, agitacje, ferment - dotychczas tylko elitarny zasięg - teraz masowy.

Stan trzeci (mieszczaństwo i adwokaci, urzędnicy) przekształca się w Zgromadzenie Narodowe. Fr zamiast popaść w anarchię stała się republiką.

Anglia

Elżbieta I 1558-1602 - ostatnia z dyn Tudorów - era elżbietańska

Jakub I - 1603-1625 - syn Marii, prześladował purytan i kat, gorliwy wyznawca Koś anglik.

Karol I - 1625-1649 - rządy abs, rozwiązał parlament 1629, Strafford, wojna z parlamentem, pokonany przez Cromwella -rew ang.

Karol II - 1660-1685 syn Karola I i Henriety Marii z Burbonów, korona po śm Cromwella, polityka uzależniona od Fr

Jakub II - 1685-1688, s Karola I, brat K II, na kat traci popularność, próba rekatol, lordowie wzywają W III O - rew ang 1688/9

Wilhelm III Orań - stathouder Holandii 1672, wezwany tron Ang 1689-1702, mąż Marii c Jakuba II, którego pokonał, wróg LXIV

Anna Stuart 1702-1714, c Jakuba II, poślubiła W III Or, sprzyjała wigom (supremacja parlamentu nad królem).

1707 - unia realna między Anglią a Szkocją dając początek W Bryt. Toczyła wojnę o sukcesję hiszp z Fr. Pokój w Utrechcie 1713. Umarła bezpotomnie.

Jerzy I 1714-1727, pierwszy król z dyn hanowerskiej (do 1901) (wnuk Jakuba I Stuarta), tron objął po bezpotomnej śm Anny Stuart żony Wilhelma III O. Stłumił powstanie jakobitów. Troszczył się bardziej o sprawy Hanoweru niż Anglii. Powierzył rządy wigom z R. Walpoleem (pierwszy w dzisiejszym znaczeniu premier bryt.) na czele. Zapoczątkował rządy parlamentarno-gabinetowe. J I wprowadzał na dwór zwyczaje niemieckie, niepopularny.

Jerzy II 1727-1760 z dyn hanowerskiej, podobnie jak ojciec przedkładał interesy Hanoweru, wciągnął Anglię w wojnę sukcesyjną w Austrii. Rządy pozostawił wigom z premierem Walpole, który uwzględniał interesy Hanoweru. (pierwszy premier, który podał się do dymisji). W Anglii trwały 60 letnie rządy wigów. 1745 powstanie jakobitów, pod wodzą ks Karola Edwarda, stłumione.

William Pitt starszy - ministrem spraw zagr, rozbudował flotę, która zadecydowała o porażce Fr w wojnie 7 -let, zwolennik samodzielności kolonii, przeciwnik ich niepodległości.

Jerzy III 1760-1820, wnuk i następca J II. W przeciwieństwie do poprzedników manifestował przywiązanie do Anglii. Zerwał z niem polityką. Oparł się na torysach próbując osłabić parlament. Zakończył wojnę siedmioletnią 1756-1763, na mocy traktatu paryskiego Anglia otrzymała Kanadę, Florydę i Minorkę. Próba rządów absolutnych.

1775 wybuchło powstanie w 13 ang koloniach skierowane przeciwko nieustępliwej polityce króla i rządom lorda Northa, które doprowadziło do utraty kolonii i uznania St Zj 1783. Po powierzeniu funkcji premiera Williamowi Pittowi juniorowi rola króla zmalała. Na skutek niepowodzeń polit i choroby umysłowej przekazał władzę ks Walii późniejszemu Jerzemu IV i wycofał się z życia polit. Słaby król, mała inteligencja. Sympatia tylko, że miał się za Anglika.

W Anglii panował system reprezentacji. Rządy oligarchii magnackiej.

W Anglii czynne prawo wyborcze przysługiwało wszystkim właścicielom ziemskim (nie dzierżawcom), których liczba dochodów 40 szylingów, czyli 2 funtów rocznie - cenzus nie wysoki. Kandydatem na posła mógł zostać każdy, którego dochód przekraczał 600 funtów dla hrabstw i 300 funtów dochodu rocznego dla miasteczek. Delegatami więc byli gł wielcy właściciele ziemscy.

Anglicy szczycili się niezależnością swych sądów. Brak jednak zawodowej i stałej biurokracji.

Ok. 1740 John Wesley pod wpływem braci morawskich i niemieckiego pietyzmu - ruch metodystów.

Wojna siedmioletnia i sukcesy W Bryt w koloniach to punkt szczytowy tzw I imperium bryt. Z równoczesną rewolucją przemysłową.

Rewolucja przemysłowa 1760-1830 najwcześniej wystąpiła w Anglii. U jej podstaw legły wynalazki techniczne (opanowanie metody wytopu żelaza przy użyciu węgla kamiennego, mechaniczna obróbka żelaza, wprowadzenie maszyn przędzalniczych i tkackich, skonstruowanie maszyny parowej i zastosowanie energii pary wodnej jako siły napędowej).

Przemiany charakterystyczne dla rewolucji przemysłowej rozpoczęły się w Stanach Zjednoczonych i Belgii ok. 1820, we Francji ok. 1830, w Niemczech ok. 1840, w Królestwie Polskim ok. 1860, w Rosji ok. 1880.

Długie lata rządów oligarchii wigów sprawiają powstanie nowych ruchów radykalnych. Kryzys rządowy.

Torryści - przeciwnicy dyn hanowerskiej, konserwatyści, bierni politycznie. Stare arystokratyczne rody, przychylni dopiero J III, który miał się za Anglika.

Wigowie - podzieleni na stronnictwa, czynni polit, karierowicze (tak określani przez torr).

Król rządził przez tzw „przyjaciół króla” - dobierał ministrów.

Stany Zjednoczone

Działania wojenne 1775-1783 pomiędzy Wielką Brytanią a jej 13 koloniami w A Północnej, będące konsekwencją niezadowolenia kolonii z polityki metropolii: ograniczanie samorządu, nie mieli przedstawicielstwa w parlamencie, podwyższanie podatków, hamowanie rozwoju.

1774 - I Kongres Kontynentalny - decyzja o zrzeszeniu się w celu walki z metropolią. Po stronie metropolii stanęli lojaliści, już w 1775 pierwsze starcia między wojskami ang a milicją amerykańską.

1755 - II Kongres Kontynentalny mianował naczelnym dowódcą sił gen G. Washingtona. Zreorganizował siły kolonistów. 4 lipca 1776 Kongres proklamował zerwanie z metropolią i uchwalił Deklarację niepodległości Stanów Zjednoczonych, a w listopadzie przyjął projekt konstytucji nowego państwa.

Do obrony przybyło wielu ochotników z Europy: Marie Joseph de La Fayette z Fr, Friedrich von Steuben z Niem (adiutant Fr II W, uczestnik wojny 7 let, usunięty z wojska, przekształcił milicje w St Zj w regularną armię), Kościuszko i Pułaski.

Kupcy w Anglii obawiali się, że sukces Korony w Ameryce może być przyczyną umocnienia się absolutyzmu w kraju.

Stemplowa ustawa 1765, ustawa parlamentu brytyjskiego, nakładająca na brytyjskie kolonie w A Półn obowiązek opłat stemplowych od gazet, publikacji i dokumentów prawnych. Ostro krytykowana z racji złamania praw podatkowych kolonii. Anulowana 1776.

Bojkot ang towarów przez Amerykanów, niszczenie dokumentów podatkowych, napady na urzędników.

Utrzymano cło tylko na herbatę stało się przyczyną precedensu. Zatopiono transport, represje angielskie. Pierwsza buntuje się kolonia Massachusetts w okolicach Bostonu. Rozpoczęły się walki ogarniające kraj. Kanada wierna pozostała Koronie. Atak na Kanadę się nie powiódł, Amerykanie musieli się wycofać. Wojna była początkowo amer-ang, potem pojawiły się hasła o niepodległości. Kongres stał się formalnie rządem gdy strona ang nie chciała z nim rozmawiać a jedynie osobno z każdą z kolonii. Kongres powołał kontynentalną armię i wydał pierwsze dolary papierowe. Hasła niepodległości - pierwszy Thomas Paine. W 1776 Kongres wyłonił komitet z Thomasem Jeffersonem, który przygotował projekt Deklaracji Niepodległości - podstawowe zasady, które weszły w skład konstytucji. „wszyscy ludzie zostali stworzeni równymi...”, potępienie niewolnictwa, stanowił także wypowiedzenie wojny. Powierzono nadzwyczajne pełnomocnictwa Waszyngtonowi, który nie przekroczył nigdy granicy dyktatora w stylu Cromwella. Waszyngton przegrywa z Howem, ale zwycięstwo po zimie w Saratodze, przełomem. Wizyta Franklina we Fr daje St Zjed uznanie jako państwa, traktat handlowy i sojuszniczy 1776. Fr przystąpiła do wojny, ale domagała się żeby St Zj nie zawierały separatystycznego pokoju. Miał to być odwet Fr za wojnę 7 -letnią.

Odbudowana flota fr przystąpiła do działań 1778. Hiszpania chcąc odzyskać Giblartar przystępuje do konwencji z Fr. Do wojny przystępuje także Holandia. Zbrojna neutralność Danii dała jej wielkie wpływy.

Anglia toczyła wojnę ze St Zj i 3 imperiami. Tylko Fr występowała w tej wojnie jako sojusznik St Zj. Hisz i Hol nie uznały niepodległości. Ważna rola partyzantki milicyjnej.

1783 St Zj zawierają jednak separatystyczny traktat pokojowy z Anglią. Hiszpania uzyskała Florydę i Minorkę. Francja uzyskuje faktorie w Indiach, a wobec St Zj nie chce zdobyczy terytorialnych w postaci Kanady a jedynie przywileje handlowe. Jedynie Holandia z wojny wyszła pokonana. Holenderscy kupcy uważali, że imperium bryt rozpada się, swój kapitał przenosili do Fr. Francja i tak w handlu drugorzędna, St Zj gł handel z Anglią. Pełna wolność handlu. Traktat handlowy 1786 liberalizm i wolna konkurencja.

17 czerwca 1775 angielski generał W. Howe pokonał siły kolonistów pod Bunker Hill, ale amerykańskie zwycięstwa pod Trenton (26 grudnia 1776) i pod Princeton (3 stycznia 1777) spowodowały całkowite uwolnienie stanu New Jersey od władzy Brytyjczyków. Mimo zajęcia przez generała W. Howe'a Filadelfii we wrześniu 1777, Amerykanie przejęli inicjatywę po zwycięstwie nad korpusem angielskim generała J. Borgoyne'a pod Saratogą (17 października 1777).

Po stronie kolonii opowiedziała się Francja (6 lutego 1778) i Hiszpania (od 1779). Do wojny przeciw Wielkiej Brytanii przyłączyła się także Holandia, której okręty, uprawiające kontrabandę, zostały zaatakowane przez Brytyjczyków.

Po ewakuowaniu Filadelfii (czerwiec 1778) główne siły brytyjskie na północy znajdowały się w Nowym Jorku. Na południu Anglicy 29 grudnia 1778 zajęli Savannah (bronione przez Legion Pułaskiego) oraz Charleston. Operacje przeprowadzone przez amerykańskiego generała H. Gatesa i Kościuszkę przywróciły panowanie powstańców na południu. Ostatecznie wojska brytyjskie generała Ch. Cornwallisa poddały się 19 października 1781 pod Yorktown w stanie Wirginia.

Pokój zawarty w Wersalu (paryskie traktaty, 2) w styczniu 1783 (ratyfikowany 3 września 1783) sankcjonował niepodległość Stanów Zjednoczonych. Na mocy pokoju Francja uzyskała Senegal, wyspę Goreę, kilka wysp na Antylach oraz 5 miast w Indiach, Hiszpania - Florydę i Minorkę.

Niepodległość St Zj to pierwsza dekolonizacja. Potem w części obu Am. Jednocześnie za dekolonizacją szedł nowy kolonializm.

Na wojnie o niepodległość skorzystała Irlandia, która zaznawała ucisku rel i ekonom. Kiedy Anglia była zagrożona desantem fr-hiszp, powołano 40 tyś armię, która była później formą nacisku na Londyn. Irlandia rządzona była przez landlordów. Anglia idzie na ustępstwa: polityka zagr, obrona i handel pod kontrolą Londynu. Natomiast parlament irlandzki i sądy niezależne od brytyjskiego.

Problemy z Kampanią Wschodnioindyjską.

W porażki wojennej Anglia wyszła stosunkowo łatwo ponieważ panowała tam rewolucja przemysłowa.

Duża rola Williama Pitta Młod, premier 1783-1801, 1804/6. W wieku 24 lat desygnowany na premiera przez króla Jerzego III. Zasłużył się przede wszystkim przeprowadzeniem udanej reformy administracji i finansów. Zlikwidował 765 płatnych a nieczynnych urzędów koronnych. Wzmocnił stanowisko premiera, osłabił stanowisko króla, odbierając mu prawo nadawania stanowisk wiążących się z wypłatą znacznych sum ze Skarbu Państwa. Zwolennik wolnego handlu ze St Zj i swobody wymiany handlowej z Irlandią. Zawarł traktat handlowy z Fr uważający najwyższe uprzywilejowanie obu państw. Wyprowadził Anglię z izolacji polit. Sojusz z Prusami i Holandią.

Podporządkował Kampanię Wschodnioindyjską 6-os Radzie koronnej.

Stłumił powstanie w Irlandii narzucając jej unię z Anglią 1800. Jeden z największych mężów w Historii Wl Bryt.

Od 1784 - 45 letnie rządy torysów.

Rewolucja przemysłowa: 1760-1830, początki mechanizacji w przemyśle włókienniczym, pierwsza maszyna pończosznicza już w 1598 William Lee, prześladowania przez rzemieślników. Innowacje techniczne. Obowiązujące w Anglii prawo patentowe zapewniało wynalazcom wiele korzyści. Zastosowanie w przemyśle tekstylnym maszyny parowej. Zastosowanie koksu przy wytopie żelaza.

John Wilkinson 1728-1808, pierwsze żelazne rury, pierwszy most, statek.

1775 - pierwsza maszyna parowa Watta, pompy, młyny, przędzalnie parowe. Rodził się proletariat, a wobec rozwoju przemysłu opór rzemieślników. Niszczenie maszyn, zamieszki. Kary śm. Dobra koniunktura hamuje wystąpienia mas rzemieślniczych. Rzemieślnicy i chałupnicy przegrali walkę z mechanizacją.

Prostracja - krańcowe wyczerpanie nerwowo-psychiczne, połączone ze spadkiem sił fizycznych i zobojętnieniem.

Konstytucja 17 IX 1787 - rozwinięcie Deklaracji Niepodległości z 1776 stany utraciły niezależność sądownictwa, prawo ceł i waluty. Jeden obszar celny. Wolność i bezpieczeństwo osobiste, wolność religii, słowa i druku, prawo do broni.

Zachowały wolną elekcję gubernatorów, skarb, policję. Udział 13 stanów. Kraj na Zachodzie podzielono na terytoria, które miały stać się potem stanami. Terytorium zamieszkiwane przez mniej niż 5 tyś kolonistów zarządzane przez gubernatorów i sędziów mianowanych przez Kongres. Terytorium zamieszkiwane pow 5 tyś 2 izby: niższą z wyboru i wyższą mianowaną przez Kongres. Terytorium zamieszkiwane prze ponad 60 tyś stawało się stanem.

5 niewolników liczy się za 3 wolnych. Północ za zniesieniem niewolnictwa tylko wobec obawy konkurencji.

Stany Zj stały się jednym obszarem celnym, emitowały walutę, nakładały federalne podatki, obok których istniały stanowe, utrzymywały armię, kontrola nad sądownictwem.

Władza ustawodawcza - dwuizbowy Kongres. W Senacie po 2 senatorów ze stanu, 6 lat kadencja. Izba Reprezentantów, wybory co 2 lata. niższa izba Kongresu Stanów Zjednoczonych. W jej skład wchodzi 435 deputowanych wybieranych na 2 lata. Prawo kandydowania do Izby przysługuje osobom, które ukończyły 25 lat i są obywatelami USA co najmniej 7 lat.

Władza wykonawcza - prezydent wybierany co 4 lata w wyborach dwustopniowych. W pierwszej turze stany wybierały elektorów w proporcjonalnej liczbie do swej ludności. Zgromadzenie elektorów wybierało prezydenta. Władza monarsza, odpowiedzialny przed Kongresem. Zwierzchnik sił zbrojnych, powoływał i odwoływał ministrów - sekretarzy stanów, wyższych urzędników, oficerów i sędziów. Przysługiwało mu weto zawieszające wobec Kongresu. Razem z Senatem dożywotnio mianował sędziów Sądu Najwyższego. Sąd interpretował Konstytucję.

1789 - pierwszy prezydent Waszyngton wybrany jednomyślnie przez elektorów. Waszyngton mianował Jeffersona ministrem spraw zagr. Gł osoba w rządzie minister skarbu Hamilton - twórca Banku St Zj.

Konflikt między Jeffersonem - zwolennikiem władzy Kongresu a Hamiltonem - zwolennikiem prerogatyw gabinetu. W gabinecie obowiązywała jednomyślność obaj wystąpili z rządu i stanęli na czele partii politycznych: Jefferson antyfederalista, późniejsi demokraci, Hamilton federalista późniejsi republikanie.

Powstanie StZj wpływ na rewolucyjne nastroje w E. Ojciec republikanizmu w E Jan Jakub Rousseau głosił swe hasła nim rozpoczęła się wojna w Ameryce.

Hiszpania Burbonów 1700-1746

Do pocz XVII pierwsze państwo w E. Bogactwo jednak nie inwestowane w gospodarkę przyczyniło się tylko do wojen i dekadencji (rozkład, schyłek).

1683-1685 - ostatnia wielka epidemia dżumy, kraj się wyludniał. Hiszpania płaciła wciąż subsydia sojusznikom. Rozbudowana administracja. Brak dróg, komory celne, ruina gosp. Na 100 Hiszpanów było 5 szlachciców i 3 duchownych.

Karol V król hisz jako Karol I ces od 1520-1556, wiele terytoriów, próba uniwersalizmu, wojny z Fr w Italii, wydał edykt wormacki skazujący na banicję Lutra, abdykował: brat Ferdynand ces, a syn Filip II królem Hiszp.

Filip II 1546-1598, małż z Marią I Tudor wpływy a Ang, 1555 otrzymał od K V Niderlandy - próba połączenia z Hiszp, fanatyk rel, wysyła ks Albę do Niderl W I O 1566 i 1572- rew burżuazyjna, podział na mocy unii w Utrechcie 1579, 1581 Stany ogłosiły detronizację, 1588 Rep Zj Pr, zawładnął koroną Portug, próba włączenia Anglii - klęska armady 1588, po jego śm, Hisz ku upadkowi.

Filip III 1598-1621, syn F II, nie zainteresowany rządami, 1609 rozejm z Niderl uznając ją tym samym, od niego upadek gosp i poli.

Filip IV 1621-1665, rządy Olivaresa, wojna 30let z Fr, zmuszony do pokoju westfalskiego 1648, odłącza się Portugalia.

Filip V 1700-1746, z dyn Burbonów, wnuk L XIV, tron zdobywał w hiszpańskiej wojnie sukcesyjnej. Pokój w Utrechcie 1713 uznał jego prawo do tronu, ale powodował rozpad imperium Habs. 1733-1738 - udział w tzw polskiej wojnie sukcesyjnej.

1741 udział w wojnie sukcesyjnej przeciwko Marii Teresie. Zawiesił w Hiszpanii prawo salickie wobec sukcesji córki. Pod wpływem żony Elżbiety Parmeńskiej i pierwszego ministra Alberoniego (klęski militarne, wygnany 1719).

Filip V Pierwszy okres F V pod wpływem rządów L XIV, reformy. naśladował centralizm biurokratyczny i kolbertowskie metody gospodarcze: (Colbert Jean Baptiste, zwolennik władzy absolutnej, zniósł przywileje miast i wprowadził administrację centralną, merkantylizm - wysokie cła importowe, rozwój rodzimego przemysłu). Później przestał interesować się polityką. Rządy faktyczne jego ż Elżbiety Farnese. Hisz mająca nowych ministrów odzyskiwała swą rangę imperium morskiego, ale narastał też konflikt z Ang.

Fr - kolonie mało zaludnione przez Fr, znikomy potencjał ludnościowy, polityka planowa i centralistyczna. Nakłady strategiczne. Utrata kolonii po wojnie sukcesyjnej.

Ang - nie utrzymywała garnizonów i fortów, władzom lokalnym duża niezależność. 12 kolonii - każde tworzyło niezależne państewko. Rozwój kolonii hamował merkantylizm.

Hisz - nieudolność jak w macierzy, za Burbonów reformy, podział na 2 wicekrólestwa: Nowej Hiszpanii- Meksyk i Peru- Lima. Kolonie się rozwijały i bogaciły. Kolonie w czasach Karola II były bogatsze niż Madryt.

Port - Brazylia, gospodarka w oparciu o latyfundia, kopalnie kruszców. Złoto płynęło gł do Anglii.

Ferdynand VI 1746-1759, po śm Filipa V, królem degenerat i hipochondryk. Spory z Rzymem - gallikanizm, inkwizycja.

Gallikanizm - stanowisko ograniczające wpływy pp na kościół kat we Francji na rzecz prerogatyw króla. (nurt w Sorbonie XIII, Filip Piękny nałożył podatki na duchowieństwo 1309-1377 niewola awiniońska)

Karol III 1759-1788, przyrodni brat Ferdynanda, wybitny organizator. Próbował odbudować mocarstwową potęgę Hiszpanii, ale przeciwnika spotkał w Portugalii Jana V. Tercjarz (tercjarze, stowarzyszenie ludzi świeckich przy jakimś zakonie, bez obowiązku składania ślubów i życia w zakonie, trzeci zakon). Wybitny minister Floridablanca, wolność handlu z koloniami, ukrócenie inkwizycji. Po śm Karola III, Karol IV, nieudolne rządy, do głosu doszli konserwatyści, intrygi, a rewolucja fr wzmogła inkwizycję.

Portugalia

Jan V 1706-1750, za Jana V Port. była zacofana, handel gł z Anglią, zasypana towarami ang., płaciła gł złotem brazylijskim. Arystokracja pogrążona w zbytku i lenistwie. Szczytowy punkt gorączki złota i diamentów.

Józef I 1750-1777, za słabego władcę władzę dyktatorską objął Sebastian Pombal: podjął rozprawę z klerem i arystokracją, podporządkował państwo inkwizycji, która stała się narzędziem w jego ręku. Przy pomocy dominikanów podjął walkę z jezuitami. Pombal doprowadził do kasacji zakonu jezuitów w kraju i koloniach 1768 (teokratyczne państwo jezuitów w Paragwaju).

Rządy przy pomocy świętej inkwizycji. Wiele reform, uwolnił Portugalię od pośrednictwa w handlu kolonialnym między Brazylią i Portugalią. Powołał kampanie handlowe. Wprowadził jednolitą administrację i sądownictwo w Brazylii, bardzo ceniony w Brazylii. Wprowadził równouprawnienie polityczne kreoli z Portugalczykami. Zniósł niewolnictwo Indian. Sprawował władzę w imieniu zdegenerowanego Józefa I, a po jego śm odsunięty przez Marię I. Jednak dziedziczny obłęd w rodzinie.

1780/1 największe powstanie Tupacamaru II - występując przeciwko przymusowej pracy w kopalniach i wysokim podatkom zapoczątkował antyhiszpańskie powstanie Indian na terenie dzisiejszego Ekwadoru, Boliwii i Peru. Do powstania przyłączyła się znaczna część Kreoli i Metysów. 1781 Tupak Amaru został pojmany i stracony wraz z rodziną w Cuzco. 1782 powstanie krwawo stłumiono i rozpoczęto hiszpanizację Inków.

Rosja - Wojna Północna 1700-1721

Prawosławie odgradzało Rosję od Europy, ale dzięki temu ciążyła Ukraina, Białoruś, Bułgarzy, Grecy.

Wejście Rosji do E bardzo gwałtowne za Piotra I.

Michał Romanow 1613-1645, zał dyn Romanowów, 1617 pokój ze Szwecją, zakończył wojne z Polską, 1632/4 próbował odzyskać Smoleńsk, pokonany zrzekł się ziemi smoleńskiej i czernihowskiej za rezygnację z tronu Wł IV.

Aleksy Romanow 1645-1676, połączył Ukr z Ros 1654 co doprowadziło do wojny pol-ros 1654-1667 zakończonej rozejmem andr Rosja odzyskała ziemię smoleńską, czernihowską, siewierską oraz lewobrzeżną Ukr, 2 lata Kijów Strony zobowiązały się do występowanie wobec Turc, wydał dekret o przywiązaniu chłopów do ziemi przez co doszło do buntu Razina (woj chłopska 1670/1)

Fiodor III 1676-1682, oż z Polką Gruszecką, wpływy kultury pol, wychowanek S. Potockiego. Stracił na rzecz Turcji prawob Ukr.

Po śm nieudolnego F III konkurowały ze sobą rody Naryszkinów i Mirosławskich. Naryszkinowie wynieśli 10 letniego Piotra, a Mirosławscy wznieśli bunt strzelców. Po krwawej rozprawie współrządy 2 carewiczów, a regentką Zofia i faworyt Golicyn.

Zofia 1682-1689, c. Aleksego regentka w okresie małoletniości Iwana i Piotra. Faworyt Golicyn, pokój Gdzymułkowskiego 1686 i traktat z Chinami 1689. Pozycja osłabiona wobec nieudanych wypraw Golicyna na Krym 1687, 1689. Obalona przez P I 1689 i osadzona w klasztorze. Podczas powstania strzelców obwołana carycą 1698, po stłumieniu buntu przez P I wraca do klasztoru.

Piotr I 1682-1725, z bratem na tronie do 1696, siostra Zofia 1689 wystąpił przeciwko niej, do klasztoru. Pierwszy cesarz.

Woluntaryzm - opieranie się tylko na własnym zdaniu, nie liczenie się z opinią innych w podejmowaniu decyzji.

Cezaropapizm - skupienie władzy nad państwem i Kościołem. Papocezaryzm - okres przewagi pp nad władzą świecką.

Samodzierżawie wyszło zwycięsko z walki z patriarchą Nikonem 1660.

Od dzieciństwa najlepszą zabawą - wojsko. Musztruje wojsko, które z czasem przeradza się w pułki.

Nie powiodła się próba zdobycia Azowa - brak floty. Ogromnym wysiłkiem buduje flotę, zdobywa Azow 1696

1697 - podróż po E. Lefort pierwszym admirałem. Podczas podróży kolejny bunt strzelców - surowo stłumiony. Formacje rozwiązane. Tworzy na ich miejsce pułki gwardyjskie.

1699 - rozkazał bojarom golić brody, przywdziać strój niemiecki i palić fajki. Uczył tańczyć żony bojarskie. Zmiana kalendarza od narodzin JCH (dotąd od stworzenia świata). Pierwsze reformy dotyczyły rewolucji obyczajowej i wojska.

Wielkim zwycięzcą w wojnie północnej był P I. Europa musiała się pogodzić z mocarstwową pozycją Rosji.

Po pokoju w Nystad przyjął P I tytuł imperatora Wszechrosji 1721.

2 okresy reform P I:

  1. przed Połtawą: wojskowe i obyczajowe, zniósł pospolite ruszenie, pobór chłopskiego rekruta

  2. po Połtawie : administracja, reforma pieniądza, nowe podatki,

- Podział kraju na 8 guberni i 50 prowincji. Miasta podporządkowane, magistraty magistratowi głównemu

1721 - zniósł urząd patriarchy moskiewskiego nad Cerkwią, utworzył Najświętszy Synod. Zwierzchność państwa nad Koś. Tolerancja religijna, ale zakaz przechodzenia na inną rel.

1714 zniósł rozróżnienie obu domen uznając wszystkie za wotczyny. W ten sposób zanika podział na dworiaństwo i bojarów. Zakaz podziału dóbr, odtąd przekaz najstarszemu synowi.

1722 - wydał tabelę rang, 14 stopni (czynów) w armii od chorążego do feldmarszałka i w administracji od rejestratora do kanclerza.

Cała szlachta zobowiązana do dożywotniej służby i wszyscy musieli zaczynać od najniższego czynu.

Osiągnięcie 11 czynu oznaczało dziedziczne szlachectwo dla osób spoza szlachty. Podniósł znaczenie mieszczan. Tabela rang przyniosła degradację stanu bojarskiego oraz awans dworiaństwa. Szlachcic uchylający się od służby - konfiskata dóbr.

Rozwijała oświatę, założył Akademię Nauk w Petersburgu. Zwolennik merkantylizmu. Przed śm wydał ukaz o mocy wydawania następcy przez cara, z którego nie zdążył skorzystać.

Kariera litewskiej chłopki Katarzyny Aleksiejewnej, która została żoną cara 1711, 1724 koronowana na cesarzową.

Zamordował własnego syna Aleksego. Umarł bez następcy nie zostawiając testamentu. Jedyny potomek to wnuk po Aleksym, Piotr II. Katarzynę I proklamowano na cesarzową.

Katarzyna I - Marta Skawrońska, żona P I 1712, ces 1724-1727, branka litewska, faktyczne rządy jej opiekuna Mienszykowa przy pomocy Najwyższej Tajnej Rady. Po śm ces Piotr II.

Piotr II 1727-1730, rządy Najwyższej Tajnej Rady, która stanowiła regencję. Stolica do Moskwy. Zmarł na ospę. Wyznacza przed śm Katarzynę II, ale Golicyn osadza Annę, ta podpisuje coś w rodzaju pacta conventa. Bez zgody N T Rady nie mogła wyjść za mąż, ani wyznaczyć następcy, zawrzeć wojny i pokoju - układ trwał (konstytucja) 1 mc.

Anna Iwanowna 1730-1740, c Iwana V, (brata Piotra I), powołana po wygaśnięciu męskiej linii Romanowów przez N T Radę.

Rządy kurlandzkich baronów, faworyt Biron - szczególne okrucieństwa. Birona w Kurlandii obwołano księciem. Panowanie Anny - bironowszczyzna, okres wszechwładzy i okrucieństwa, nadużycia finansowe. 1740 zesłany, ułaskawiony przez Katarzynę II 1763 ponownie ks Kurlandii. Ograniczono służbę wojskową do 25 lat. Zniesiono ukaz o dziedziczeniu tylko przez jednego z synów. Jeden z synów całkowite zwolnienie ze służby. Rządy niemieckiej szlachty znienawidzone przez Rosjan. Upadły z chwilą śm Anny.

Elżbieta - 1741-1762, c. P I i Katarzyny I. Obaliła nieletniego Iwana IV i jego matkę przy pomocy pułków gwardyjskich proklamowana carycą. Obaliła klikę niemiecką. Niemczyznę zastąpiła francuszczyzną, jednak otaczała się Rosjanami. Wzmacnia pozycję szlachty: panowie mogą wysyłać chłopów na Syberię.

1756-1763 w wojnie siedmioletniej z Prusami odniosła zwycięstwo, jednak jej wczesna śm ochroniła Prusy od rozparcelowania.

Piotr III, 1762, ks Holsztynu, syn Anny, siostry carowej Elżbiety, ożeniony z ks Zofią Augustą Anhalt Zerbst późn Katarzyną II. Nienawidził jej, chciał zamknąć w klasztorze. Nienawidził wszystkiego co rosyjskie, wstręt do rosyjskości i prawosławia - uwielbiał Fr II. Po objęciu władzy zakończył wojnę z Prusami, sojusz z Prusami. Kontynuował politykę ustępstw na rzecz szlachty, jednak otaczał się Niemcami, zanosiło się na powrót do bironowszczyzny. Zniósł obowiązek służby państwowej szlachty. Gwałtowny charakter cara i lęk przed wojną duńską zawiązał spisek, zmuszony do abdykacji i zamordowany.

Katarzyna II 1762-1796, Sophia Augusta Anhalt-Zerbst, zakończyła wojnę z Prusami, ale zerwała sojusz i przerwała przygotowania do wojny z Danią, utrzymała dekret o wolnościach szlacheckich, początkowo zniosła akt sekularyzacji dóbr koś co zjednało jej szlach i duchowieństwo, ale 1764 sekularyzacja dóbr koś., przy utrzymaniu ich na kosz państwa. 1764 - znosi na Ukrainie hetmańszczyznę.

Zerwała sojusz z Anglią i Fr, na rzecz Prus, z Fryderykiem uzgadniała kandydaturę na króla Polski.

Za jej czasów Rosja stała się monarchią szlachecką opartą o wyzysk mas chłopskich. 1767 - zakaz wnoszenia skarg na panów. Bunt chłopski Pugaczowa 1773/5. Przywileje dla szlachty i miast. Wygrane wojny z Turcją panowanie nad M Czarnym. Poprzez politykę ciągłego mieszania się w sprawy Polski nie dopuściła do przeprowadzenia reform ustrojowych, osadziła na tronie królewskim swego faworyta St A Pon, doprowadziła do rozbiorów Rzeczpospolitej. Prusom i Rosji zależało na anarchii w Polsce, ale K II chciała pozyskać sojusznika po utracie Austrii przeciw Turcji i Austrii. Na anarchii w Polsce najbardziej zależało Fryderykowi, wiedział, że długi stan doprowadzi do rozbiorów. Wojna Rosji z Turcją, powstanie Pugaczowa 1773. Jednak K II wygrywa z Turcją, zyskuje zwierzchnictwo nad prawosławiem w Turcji i wolność żeglugi na M. Czarnym jest wstępem do penetracji na Bałkanach. Katarzyna II zmienia sojusz z Fr Wielkiego na Józefa II. Turcja znienacka wypowiada wojnę i zaatakowała Rosję 1787. Austria dopiero 1788 pomaga Rosji i stabilizuje sytuację. Ledwie zakończona wojna, gdy od północy atak Gustawa III bez wypowiedzenia wojny. Jednak wielkie działania wojenne spaliły na panewce.

Semiramida Północy. Mistrzyni propagandy, zaostrzyła reżim poddańczo-pańszczyźniany. Niemiecka władczyni Rosji. Rządziła przy pomocy doradców i faworytów. Panin potem Potiomkin.

Na Zachodzie wychwalana jako wyswobodzicielka chłopów, wydała ukazy dające panom prawo zsyłania chłopów na katorgę, skargę na pana traktowano jako kłamliwą denuncjację karaną dożywotnim zesłaniem.

Nikita Panin, wychowawca Pawła, minister spraw zagr. Opracował projekt tzw systemu północnego: Rosji, Polski, Prus, Szwecji i Danii przeciw Austrii i Turcji. Udział w spisku na P III. Projekt rządów Rady Cesarskiej z regencją K II nad carewiczem Pawłem, nie odpowiadał carowej - odwołany.

Kodyfikacja prawa: kopia Monteskiusza i Beccariego. Powołała komisję 1767 złożoną ze wszystkich stanów łącznie z chłopami państwowymi, ale bez chłopów poddanych. Prace komisji stanowiły tylko źródło informacji, rozwiązana podczas wojny z Turcją 1768. Opiewana przez Woltera i Diderota.

Powstanie Pugaczowa 1773/4, zdobył Kazań, pokonany przez armię Suworowa, wydany przez starszyznę kozacką, przewieziony w klatce i stracony.

Reformy administracyjne: podział kraju na 50 guberni po ok. 400-500 tyś mieszkańców, gubernie podzielone na powiaty 20-30 tyś, wyłączone były miasta gubernialne. Najwięcej zyskała z reform szlachta: zwolniona z podatków i obowiązku rekruta, monopol na ziemię, zakładanie fabryk i jarmarków. Przywilej z 1785 zrównywał szlachtę ros z polską i ukraińską oraz bałtycką.

Szwecja

Dania prowadziła politykę morską, posiadała kolonie, była niemile widziana przez Anglię i Hol, natomiast Szwecja polityka morska, ale w obrębie Bałtyku wpuszczała inne statki. Bałtyk stał się wew jeziorem Szwecji.

Karol XI 1660-1697, pokonał oligarchię magnacką, zwany wielkim ekonomem, prowadził politykę rewindykacji królewszczyzn. Odzyskał ziemie z rąk magnatów. Dokonał reformy wojskowej.

Karol XII 1697-1718, tron w wieku 15 lat, bardzo energiczny, genialny wódz.

Zawiązała się koalicja przeciw Szwecji, Liga Północna: Saksonia (Inflanty), Rosja(dostęp do morza), Dania (odzyskać Sund). Celem Ligi rozebranie imperium Szwedzkiego. 1700 wojska saskie wkroczyły do Inflant. Dania zaatakowała Holsztyn. Błyskawiczny atak K XII (epopeja 15 lat nie by w kraju) na Danię. Kopenhaga w opałach, pokój, Dania wycofała się. Rosjanie oblegali Narwę. Przerzut wojsk pod Narwę 1700 10 tyś zadało klęskę 40 tyś Rosjan. Teraz przeciwko Sasom wkracza do Polski. Polska mimo, że był neutralna stała się teatrem głównych działań. Chciał uzyskać poparcie Polski do wojny z Rosją, nie czekając na odpowiedź parł w głąb kraju. 1702 Warszawa i Kraków. Ogłoszono bezkrólewie.

Powołano Leszczyńskiego, marionetkowego króla 1704. Część magnaterii popierała K XII, ale wojsko łupiły Rzeczypospolitą. Polska stała się areną wojny domowej oraz wojny między Szw a Ros i Saksonią.

1706 - pokonuje Saksonię, A II M uznaje St Lesz i wycofuje się z sojuszu z P I. Było to apogeum K XII, E toczyła wojnę o sukcesję hisz, zabiegano o to by uderzył na Austrię. Jednak Lew Północy, zaopatrzywszy swe wojska kosztem Saksonii wyruszył na Rosję.

Czas pokoju P I wykorzystał na reformę w armii. 1702 Rosja opanowała ujście Newy, budowa twierdzy Pietropawłowskiej. K XII tymczasem przez Litwę ruszył na Rosję, armia ros cofając się pustoszy. Powstanie Mazepy na Ukrainie stłumione przez Rosjan.

1709 druzgocąca klęska pod Połtawą odmieniła losy wojny. Do koalicji przystąpiły Prusy i Hanower. Karol stracił zdobyte wcześniej terytoria nad Bałtykiem. Poparcia szukał nawet w Turcji - wielka akcja dyplomatyczna. Szwedzi utracili całą niemal Finlandię.

Zginął podczas oblężenia twierdzy w trakcie przygotowań do wyprawy przeciwko Danii i Norwegii.

1721 podpisała Szwecja pokój w Nystad, Szwecja utraciła Inflanty, Estonię. Szwecja nie miała zaplecza 1,5 ml.

Po śm K XII, upadek absolutyzmu. Siostra K XII Urlyka wyszła za mąż za ks heskiego, który został królem Szwecji za cenę ustępstw - nowa konstytucja na rzecz sejmu. Ustawy Rikstagu nadały charakter republikański. Król został przewodniczącym Rady Państwa z 2 głosami i musiał się podporządkować większości bez prawa veta. Nad Radą Państwa stał sejm złożony z 4 stanów. Po upadku absolutyzmu Rządziła oligarchia, system podobny jak w Polsce. Korupcja i walki partyjne. Wpływy Rosji. 1734: 2 stronnictwa:

  1. stronnictwo kapeluszy - szlachta i patrycjat miejski, dążyli do samowładztwa, sojusz z FR przeciw Rosji.

  2. stronnictwo czapek - stronnictwo parlamentarne: średnia szlachta, urzędnicy, drobna burżuazja w opozycji do kapeluszy, dążyli do równości stanów, umiarkowanego merkantylizmu, swobody druku, neutralności Szwecji, sojusz z Anglią i Rosją

Adolf Fryderyk 1751-1771, syn księcia Szlezwiku i Holsztynu. 1743, dzięki poparciu Rosji, uzyskał następstwo tronu szwedzkiego. Przeprowadził modernizację armii. Faktycznie pozbawiony władzy przez rywalizujące stronnictwa polit tzw. "Czapek" i "Kapeluszy".

Gustaw III 1771-1792, s Adolfa Fryderyka

- przeprowadził bezkrwawy zamach stanu likwidując dominację profrancuskich kapeluszy i prorosyjskich czapek.

- 1772 ogłosił nową konstytucję, która przyznawała duże uprawnienia królowi

- Wprowadził monarchiczną konstytucję z dużymi uprawnieniami króla.

- 1788 zaatakował Rosję bez uprzedzenia

- 1790 zakończył wojnę na zasadzie status quo ante bellum: bez zmian terytorialnych

Absolutyzm oświeceniowy: zniósł sądy nadzwyczajne, procesy o czary, tortury, wolność druku, kolonizacja ziem północnych. Likwidacja przywilejów, ukrócił szlachtę - chłopi mogli nabywać ziemi na równi ze szlachtą. Riksdag zwoływał bez szlachty. Absolutystyczne reformy przyczyną spisku arystokracji, zastrzelony podczas zamachu przez kapitana gwardii.

Austria Przed pokojem w Karłowicach 1699 wojska ces wyparły Turków z Węgier i Siedmiogrodu za co sejm wyrzekł się prawa wypowiedzenia posłuszeństwa królowi i uznał dziedziczność Habs. Miejsce zawarcia w 1699 pokoju pomiędzy Turcją a państwami Ligi Świętej oraz Rosją. W wyniku podpisanego traktatu Austria uzyskała niemal całe Węgry z Siedmiogrodem (bez Banatu), Wenecja otrzymała Dalmację i Moreę (Peloponez), Rosja - Azow, Polska odzyskała Podole z Kamieńcem oraz zajęte przez Turków tereny Bracławszczyzny i Kijowszczyzny. Bunt Franciszka II Rakoczego w Siedmiogrodzie 1707-1711 wspomagany przez L XIV.

Leopold I 1658-1705 zjednoczył kraje węgierskie, popierał jezuitów zwalczał protestantów. Wojny z L XIV.

Józef I 1705-1711, brat K VI, kontynuator wojny o sukcesję w Hiszpanii, wyparł wojska fr z Włoch i Niderlandów, udaremnił sojusz Karola XII z L XIV, ale za cenę tolerancji rel.

Karol VI 1711-1740, ostatni męski potomek z dyn Habsburgów. Pretendował do tronu hiszp. Zjednoczył ostatecznie Węgry. Zapewnił niepodzielność państwa i następstwo dla córki Marii Teresy (sankcja pragmatyczna - edykt królewski regulujący ważne sprawy państwowe) mimo jego ratyfikacji, śm K VI spowodowała wybuch wojny o sukcesję austriacką 1740-1748.

- okres wyrafinowanej i pompatycznej etykiety dworskiej

- merkantylistyczna polityka, budowa sieci dróg, port w Trieście, znosi cła wew.

- unię personalną zastąpił realną - sankcja pragmatyczna ratyfikowana przez wszystkie kraje

Najwyższym organem Tajna Konferencja z 6 ministrami. Monarchia kosmopolityczna.

Wojna o sukcesję austriacką 1740-1748 Po śm Karola VI 1740 z pretensją wystąpił Karol Albrecht elektor bawarski zachęcony niepowodzeniami Austrii z Fr II o Śląsk. Posiłkowany przez wojska fr-baw uderzył 1741 na Austrię, od utraty Wiednia uratowało Marię Teresę węgierskie pospolite ruszenie. Karol Albrecht opanował Czechy i koronował się na ces jako Karol VII. 1742 Austria zawarła pokój z Prusami i przy pomocy Anglii, Hol i Sardynii odzyskała Czechy i zajęła Bawarię. Po śm Karola VII 1745 syn jego elektor Maksymilian III Józef zawarł pokój. Nowym ces obrano męża Marii Teresy Franciszka I. Od 1745 działania wojenne toczyły się we Włoszech i austriackich Niderlandach. Zwycięstwa odniesione 1745 i 1746 przez armię francuską księcia Maurycego Saskiego umożliwiły opanowanie austriackich Niderlandów. Odnowiony 1746 sojusz aus-ros i pojawienie się armii ros nad Renem pozwoliły na zawarcie 1748 pokoju w Akwizgranie Austria utraciła jednak austriackie Niderlandy. Zawarto pokój akwizgrański 1748.

Śląskie wojny, 3 wojny prowadzone przez Fryderyka II Hohenzollerna z Marią Teresą o Śląsk.

W I wojnie śląskiej (1740-1742) Fryderyk II w sojuszu z Saksonią zajął prawie cały Śląsk z Kłodzkiem, zdobycze te uznała Austria w pokoju wrocławskim (1742).

II wojnę śląską (1744-1745) rozpoczęła Austria w celu odzyskania utraconych ziem. Pobita pod Dobromierzem i Kotliskami przyjęła warunki pokoju drezdeńskiego (1745), potwierdzającego ustalenia pokoju wrocławskiego.

III wojna śląska (1756-1763) nazywana jest w historiografii wojną siedmioletnią.

siedmioletnia wojna 1756-1763, wojna o Śląsk (opanowany 1740-1745 przez Fryderyka II), której bezpośrednią przyczyną był zabór przez Prusy Saksonii, oraz o posiadłości kolonialne między Francją i Wielką Brytanią. Prowadzona przez Prusy w sojuszu z Brytanią, Hanowerem, Hessen-Kassel i Brunszwikiem przeciw koalicji Austrii, Rosji, Fr, Hiszp, Saksonii i większości państw niemieckich.

Toczyła się w Europie, gdzie Austria usiłowała odzyskać Śląsk i wraz ze sprzymierzeńcami rozparcelować Prusy, oraz w koloniach - w Ameryce Północnej i Indiach. Zakończyła się pokojem w Hubertusburgu 1763, który nie wprowadzał zmian terytorialnych, pozostawiając Prusom Śląsk.

Wojna w koloniach, zakończona pokojem paryskim 1763, przyniosła zwycięstwo Wielkiej Brytanii, która uzyskała francuską Kanadę oraz posiadłości w Indiach, a także hiszpańską Florydę i francuską Minorkę. Doprowadziła do wielkich zniszczeń, zwłaszcza w Europie Środkowej. Ugruntowała brytyjskie imperium kolonialne oraz mocarstwową rolę Prus.

Maria Teresa 1745-1780, przez sankcję pragmatyczną K VI cesarzowa, zaślubiona z ks lotaryńskim Franiciszkiem. Lotaryngia to księstwo między Fr a Austr, opór Fr złamany przez sojusz Aus-Ang.

Toczyła wojny w obronie monarchii, tzw wojna sukcesyjna rozpoczęta przez Prusy, które zagarnęły Ślask. O jego odzyskanie toczyła wojnę siedmioletnią 1756-1763 w przymierzu z Fr, Ros Saksonią i Szwecją jednak bez powodzenia.

Wojna o sukcesję austriacką 1740-1748 sprowokowana zagarnięciem Śląska przez Prusy Fryderyka II Wielkiego 1740/2 (1 woj. śląska), pretendentem, później koronowanym na ces jako Karol VII elektor Bawarii, który zajął Czechy. Czechy z ulgą przyjęły nowego ces. Jednak Maria Teresa uznaje Śląsk za pruski i odbija Czechy przy pomocy Węgier oraz okupuje Bawarię. Jednak Fr II król pruski obawiając się tak wzmocnionej Austrii, która upomni się o Śląsk uderzył na Czechy. Pokonał wojska austriackie i saskie Augusta III, króla pol. O sukcesję austriacką wojnę w E i na morzach toczyła Fr z Anglią. Wojskami francuskimi dowodził Maurycy Saski syn Augusta II Mocnego znakomity wódz.

1748 pokój w Akwizgranie: w koloniach Angl i Fr utrzymały status quo ante bellum, Fr II otrzymał potwierdzenie swych praw na Śląsku, Franciszek uzyskał potwierdzenie tytułu ces. Najwięcej zyskał Fr II.

Podwójny charakter rządów wobec Węgier i reszty. Na Węgrzech większe swobody, reszta centralizacja.

Kanclerzem Wenzel Anton von Kaunitz, reforma administracji - najlepsza w E. Na czele Rada Państwa jako organ kontroli i organ doradczy ces. Poparł rozbiory Polski.

1772 bierze udział w I rozbiorze Polski zajmując część woj. krakowskiego i sandomierskiego, Ruś Czerwoną i Podole. Wojna siedmioletnia zakończona 1763 doprowadziła do ruiny Saksonię, MT zrzekła się Śląska.

Hieratyzm - monumentalność, dostojeństwo, pełen patosu.

Józef II, 1763-1790, po śm ojca Franciszka dopuszczony do współrządów z Marią Teresą.

Próba podporządkowania sobie krajów Rzeszy (wojna kartoflana o Bawarię z Prusami, oba mocarstwa bały się rozpętać wojny na wielką skalę), jednak większy autorytet u ks Rzeszy miał Fryderyk. Naśladował pruski militaryzm i Fr II, dążył do budowy zwartej monarchii z jednolitym językiem, adm i podatkami.

Odbił Fryderykowi Katarzynę II jako sojusznika dla Austrii. Po śm jego brat Leopold II.

Pogardzał starym ładem, aktywizował społ, zwalczał marnotrawstwo. Prostota stylu bycia. Mundur zwykłego żołnierza, a dwór upodobnił do polowej kwatery. Rozbudował armię do 300 tyś. Służba dożywotnia. Organizacja tajnej policji. Cenzura.

Okres współrządów - wola matki była nadrzędna. Ograniczeni pańszczyzny chłopom 1767-1778.

Kasata klasztorów, opodatkowanie duch. Za życia matki zajmował się gł sprawami wojskowymi.

Samodzielne rządy tylko 9 lat 1780-1790, wydał 6 tyś dekretów. Ostentacyjnie odmówił koronacji na Węgrzech, co nie dało mu splendoru.

1781- zniósł poddaństwo osobiste chłopów, zakaz rugowania, przenoszenie się, własność ziemi, możność procesowania się z panami.

Polityka protekcyjna, zakaz sprowadzania towarów, które można zastąpić krajowymi, kawa i czekolada uznana za szkodliwą, publicznie palono np. jedwab. Stymulowało to krajowy przemysł. Zniósł ograniczenia dla Żydów ułatwiając im asymilację. Fizjokratyzm - porządek naturalny, rolnictwo gł źródłem bogactwa, wolna konkurencja. Jedyny podatek gruntowy od gospodarstwa.

Polityka koś Kaunitza - rozwiązał wszystkie zakony nie zajmujące się nauką i opieką. Tolerancja rel.

Złamał instytucje stanowe, reformy chłopskie wywołały opozycję szlachty. Niepowodzenia w wojnie z Turcją 1788. Odpada Belgia.

Leopold II 1790-1792, brat J II, rozważna polityka, koronował się na króla Węgier, unormował stosunki z Prusami, zakończył wojnę z Turcją. Wraz z Prusami wydał deklarację zwalczającą rew fr. Przychylnie odniósł się do Konstytucji 3 Maja pragnąc wzmocnienia Polski wobec Rosji.

Prusy

Fryderyk Wilhelm Hohenzollern 1640-1688, elektor brandenburski i ks pruski, twórca państwa pruskiego. Scentralizował kraj. 1648 zdobył Pomorze Zach z Kołobrzegiem, Starogardem, Magdeburg. W czasie II wojny półn 1655-1660 sojusznik K X Gustawa, zerwał związki lenne z Polską, zabłysnął w bitwie pod Warszawą 1656, 1657 uzyskał suwerenność Prus za cenę odstąpienia od sojuszu ze Szwecją. Dobry administrator: podatek od gruntu i akcyzowy (pośredni). 1671 napływ 20 tyś hugenotów napływ kapitału.

Fryderyk I 1688-1713, król Prus od 1701 za zgodą ces Leopolda I, którego wspierał w wojnie o sukcesję hiszpańską. Próżny naśladowca L XIV.

Fryderyk Wilhelm I 1713-1740, skrajny militaryzm, król-sierżant, pokojowy militarysta, stworzył najsilniejszą armię na zasadzie kantonalnej rekrutacji: 2 letnie szkolenia i co rok udział w ćwiczeniach, koszary ze wsi przeniósł do miast; pozostawił następcy 83 tyś żołnierzy i 8 mln oszczędności. Koszarowy tryb życia na dworze królewskim i w państwie. Odebrał Szwedom Szczecin w schyłkowej fazie wojny północnej. 2 słabości: fajka i skłonność do wielkoludów do gwardii, wyławianych z całej E. Ustawy przeciw zbytkowi i imporcie luksusowych towarów. Kraj podzielił na okręgi, prowincje i kamery. Jednak bał się użyć armii.

Najsprawniejsza europejska biurokracja:

Fryderyk II Wielki 1740-1786, przedstawiciel oświeconego absolutyzmu, podporządkowanie interesom państwa, służba władcy z woli Boga. Europa z aplauzem przyjęła F II na tronie. Ojciec despota, policzkowany publicznie. Filozof na tronie. Tolerował, ale pogardzał wszelką religią.

- 3 kosztowne wojny śląskie: 1. z Saksonią zajmuje Śląsk 1740/2 - w zamiana za zgodę na sankcję pragmatyczną MT, 2. Austria próbuje odzyskać 1744/5, 3. 1756/63 zw wojną siedmioletnią: Prusy zagarnęły Saksonię w sojuszu z Anglią i Hanowerem przeciw Austrii, Ros, Fr, Hisz, Saks. Austria próbowała odzyskać Śląsk i rozparcelować z sojusznikami Prusy. Toczyła się także w koloniach. W E doprowadziła do wielkich zniszczeń. Pokój 1763, wojna nie przyniosła zmian terytorialnych. Wojna siedmioletnia ugruntowała brytyjskie imperium kolonialne oraz mocarstwową pozycję Prus.

- inicjator podziału Rzeczypospolitej, powiększył Prusy o Prusy Królewskie bez Gdańska i Torunia oraz część Wielkopolski - I rozbiór 1772, prowadził kolonizację na ziemiach zagarniętych, przyjaciel Woltera.

W wojnie siedmioletniej od rozbioru Prus uchroniła go śm carycy Elżbiety 1762. Rosja wycofała się z placu boju i nie żądała nawet odszkodowań. Osamotniona Austria podpisuje traktat pokojowy 1763 potwierdzający przedwojenne granice. August III odzyskał zrujnowaną przez kontrybucje Saksonię, A MT wyrzekła się Śląska, za poparcie Józefa II na elekcję króla rzymskiego.

Sfrancuziały Prusak.

Fryderyk Wilhelm II 1786-1797, bratanek FrII, członek zbrojnej interwencji mocarstw eur w obronie monarchii fr, współuczestnik II i III rozbioru Polski. 1795 pokój z Fr. Pozostawił zadłużony skarb państwa.

Osłabił centralizację władzy: zniósł monopole, wstrzymał działalność komisji regulujących obciążenia chłopskie, rozszerzył przywileje szlachty w Prusach.. Członek bractwa mistycznego różnokrzyżowców. Rządy faworytów bractwa. Wielokrotny bigamista. Prześladowania rel, tylko luteranizm.

Turcja - W XVIII państwem na w poły europejskim, załamała się jej potęga i ekspansja. Nie tyle słabość ile nierównomierność rozwoju wobec europejskich konkurentów. Rozluźnienie więzów między Stambułem a arabskimi krajami imperium.

Brak wielkiej własności ziemskiej i arystokracji rodowej. Brak nowożytnej skarbowości i regularnej armii. Janczarzy zaczęli się żenić i przestali mieszkać w koszarach, parali się handlem i rzemiosłem, utracili wartość bojową.

Wojna z Persją Nader Szachem krępowała tureckie poczynania w E. 1726-1740.

1737-1739 - odnoszą zwycięstwo przy pomocy Fr nad Rosją i Austrią, Rosjanie zatrzymują Azow, ale zmuszeni zburzyć mury i zakaz ich floty na M. Azowskim. Francuzi duże wpływy w tureckiej polityce wsch, tolerancja kat w Tur., i korzyści handlowe dla Fr.

Coraz bardziej Turcja kurczy się do terenów Anatolii i krajów bałkańskich. W polityce międzynarodowej zachowywała się biernie. Hellenizacja cerkwi na Bałkanach.

W tzw wojnie polskiej Turcja przegrywa 1768-1772 i 1774. Dodatkowo sojusz Austrii Józefa II z Rosją K II komplikuje sprawy i zagraża bezpośrednio Turcji. Turcja znienacka zaatakowała Rosję 1787. Austria dopiero 1788 pomaga Rosji i stabilizuje sytuację. Nie pomógł nawet atak Szwecji Gustawa III od północy. Jednak na ratunek przyszły Prusy zawierając sojusz z Turcją, co zmusza Austrię do zawarcia niekorzystnego pokoju.

Austria nieprzychylnie patrzyła na mocarstwowe poczynania Rosji, tytuł imperatora przyjęty przez P I, ale arbitraż ang-fr ciążył równo na Austrii i Rosji. Oba państwa skłonne ugadzać się co do Polski i Turcji.

1726 Katarzyna I i Karol VI podpisali traktat obu cesarzy. Układ najtrwalszy w XVIII. Oba mocarstwa przeciwne kandydaturze Leszczyńskiego i Augusta II zawierają kolejny układ 1730. Wciągają do sojuszu także Prusy Wilhelma I w 1732.

13 XII 1732 - traktat ros-aus-prus zwany traktatem trzech czarnych orłów lub traktatem Lowenwolda.

Traktat 3 cz orłów - współdziałanie 3 wrogich mocarstw wobec Polski. Najbardziej zaborcze żądania stawiały Prusy.

Dyplomacja fr działała na rzecz obsadzenia tronu pol przez Leszczyńskiego. Próbowała wskrzesić sojusz pol-fr-tur, w krajach tych nie było już antagonizmów. Szwecja Polska i Turcja wg fr koncepcji miały stać się pod fr egidą barierę oddzielać 2 cesarstwa od siebie, tzw „sekret króla” L XV.

Eklektyczny - łączący pojęcia, doktryny odmiennych poglądów, niesamodzielna twórczość, kompilatorstwo.

Stary ład = to pojęcie oznaczające epoka Oświecenia; filozoficzna refleksja, reformatorskie działania, błyskotliwy dowcip, wyrafinowana gra towarzyska. Kosmopolityzm, kultura miejska, ale nie mieszczańska. Wojny bardziej światowe. XVIII znosił polowania na czarownice, tortury

1732 rok E dzieli się na 2 obozy:

Wojna o sukcesję polska 1733-1735 - wojna Fr, Hisz i Sardynię z Austrią popieraną przez Rosję. Udział Rosji okazał się zbyteczny

Powodem wojny była ros-aus interwencja, mająca na celu poparcie kandydatury Augusta III do tronu pol, przeciwko teściowi króla fr L XV - St Lesz1733 podwójna elekcja w Polsce, kandydat fr to Leszczyński, Francja pozyskała najbardziej wpływowe koterie Potockich i Czartoryskich. Leszczyński nie miał poparcia kiedy ustanowiony był przez Szwedów, teraz jednak był teściem L XV. Konkurentem tylko Sas, syn Augusta II Mocnego - August III. Leszczyński ogłoszony jednogłośnie, jednak wojska ros i austr marsz ku Polsce. August posiłkowany przez wojska saskie koronował się na Wawelu 1734. Leszczyński udał się do Gdańska gdzie czekał na posiłki fr. Przy obu zawiązały się konfederacje, które prowadziły wojnę partyzancką na szeroką skalę. Wystarczyło 10 tyś Sasów i 30 tyś Rosjan aby opanować kraj. Gdańsk się poddaje, Leszczyński w chłopskim przebraniu uciekł do Prus. Nie pomogła Szwecja ani Turcja wobec biernej postawy Fluerego. Leszczyński został oblężony w Gdańsku przez wojska rosyjskie dowodzone przez B.C. Münnicha. Po kapitulacji Gdańska (1734) i ucieczce Leszczyńskiego do Prus, w Dzikowie została zawiązana, pod laską J. Tarły, konfederacja w obronie jego praw do tronu, prowadząca walkę partyzancką. Równocześnie 1733-1734 Fr opanowała Lotaryngię, a infant hiszp Karol Królestwo Obojga Sycylii.

1735 zawarto preliminaria (wstępne rozmowy) pokojowe (potwierdzone w 1738 pokojem wiedeńskim), na mocy których St Lesz otrzymał dożywotnio Lotaryngię, z tytułem królewskim, za cenę zrzeczenia się pretensji do tronu polskiego. Po jego śmierci Lotaryngia miała być włączona do Francji. Usunięty z Lotaryngii Franciszek Stefan, zięć Karola VI, miał otrzymać Toskanię po wygaśnięciu rodu (1737). Cesarz Karol VI zrzekł się Królestwa Obojga Sycylii w zamian za Parmę i Piacenzę. Sardynia uzyskała drobne nabytki terytorialne. Francja uznała sankcję pragmatyczną Fluery podpisał traktat 1713 Karola VI. Uzyskanie Lotaryngii dla Fr było sukcesem Fluerego. 1736 Leszczyński podpisał abdykację.

Prusy i Austria były to kraje znienawidzone sprawą Śląska i rywalizujące o wpływy w Niemczech.

Priorytetem dla Austrii było odzyskanie Śląska i rozbicie Prus. Sojusznikiem stała się caryca Elżbieta poróżniona z Fr II w sprawach Polski i Szwecji dążąca do podboju Prus Wschodnich. Obie cesarzowe planowały rozbiór Prus. Znakomity kanclerz aust Kaunitz, chciał oddać Belgię Fr za Śląsk. Polska za Kurlandię miała otrzymać Prusy Wsch. Łańcuch sojuszy zobowiązywał i stanowił zaporę.

Odwrócenie przymierzy. Próba rozbioru Prus 1757-1761 cud pruski.

Austria ogłosiła neutralność w wojnie fr-ang i zawarła przymierze z Fr. Także Holandia traktat z Fr o neutralności. Rosja także pozostawia Anglię i sojusz z Austrią.

Widząc przygotowania Fr II uprzedza koalicję i uderzył 1756 na Saksonię swoim zwyczajem bez wypowiadania wojny. Więzi Augusta III, ale daje mu możliwość wyjazdu do Polski. Saksonię wcielił do pruskiej gospodarki a jeńców do swej armii. Eksploatacja Saksonii podnosi sytuację gospod Prus. Zaczął bić fałszywą monetę polską. Po swojej stronie miał tylko Anglię. Do koalicji przeciw Prusom włącza się Szwecja chcąca odzyskać Pomorze.

Zaatakowany z 3 stron, przyparty do muru Fr II rozważał samobójstwo. Druzgotany na wszystkich frontach. Jednak 2 bitwy wygrał w Saksonii i na Śląsku, księstwo Hanoweru wspomagane przez Londyn pomaga wiązać siły fr na zach. Fr II odciążony na zach przez Anglię mógł się zmagać na wsch z dwoma cesarstwami. Prowadzenie bitew z różnym szczęściem ostatecznie prowadziło do klęski Prusy. Anglia zyskała przewagę nad Fr na morzu. Zaciskała się pętla nad Prusami. Śm Elżbiety kończy wojnę prze Piotra III.

1763 koniec wojny siedmioletniej, niemal równocześnie pokój paryski między Ang Fr i Hisz. Oddano Fr część kolonii. Traktaty 1763 niczego nie zmieniły w granicach państw E. Prusy 5 mocarstwem. W ramach struktury Prus miały zjednoczyć się państwa niemieckie. Francja musiała się wyrzec Belgii. Położenie zdemilitaryzowanej Polski w obszarach mocarstw stawało się tragiczne.

Wojny kolonialne 1739-1763

Wszystkie kraje morskie rywalizowały o handel z Ameryką hiszpańską w strefie Morza Karaibskiego.

1713 - utrechcki pokój kończący wojnę o sukcesję hiszp. Pomiędzy Fr, Hiszp a W Br., Niderl, Port, Ks Sabaudii i Prusami. Filip V Burbon zachował tron hiszp, W Bryt uzyskała Gibraltar, Minorkę, Nową Szkocję oraz monopol na handel niewolnikami (+ 1 500tonowy okręt) w koloniach hiszp w Ameryce na 30 lat. Jednak przemyt i przekupstwo, przeładunek na statki - kontrabanda, itp.

Toczyły się walki w koloniach pomiędzy Anglią a Hiszpanią 1738 ucho kapitana Jankinsa, do głosu dochodziły interesy kolonialne. Także pomiędzy kolonistami fr a ang w Kanadzie.

Gdy w E rozpoczęły się wojny między Fr a Ang min o sukcesję austriacką rządy obu krajów nie chciały wojen w koloniach, jednak do walk dochodzi w Indiach 1744-1754. do 1748 roku wojny kolonialne toczyły się na marginesie wojen kontynentalnych.

W 1755 po raz pierwszy konflikt kolonialny stał się przyczyną wojny kontynentalnej.

Początkowo wojny kolonialne niepomyślne dla Anglii, Fr zajęli Minorkę. Jednak szybko podjęli zakres regularnego niszczenia floty fr. Fr chcieli nawet dokonać desantu na Anglię. W koloniach amer po początkowych sukcesach Anglicy rzucili ok. 20 tyś armię, zdobywają Louisbourg, Pittsburgh, wygrana pod Quebeckiem przesądziła o losach Kanady. W polityce anty fr odznaczył się William Pitt minister spraw zagr.

1761 - całe imperium kolonialne Francji podbite było przez W Bryt.

Jednak przewaga Anglii stała się przyczyną niepokoju innych krajów morskich Hiszpanii i Holandii, co prowadzi do polityki pokojowej Anglii. Równocześnie z zakończeniem wojny siedmioletniej 1763 pokój między Fr, Hisz a Anglią. Francja traci większość kolonii, ale nie wszystkie.

Poł XVIII to okres szybkiego bogacenia się Ameryki Łac. Bunty Kreolów. Wiele powstań Indian peruwiańskich dążących do odbudowy państwa Inków.

Kreol - potomek kolonizatorów gł hiszpańskich, port i fr w Ameryce.

2 mln kolonistów angielskich naprzeciw 60 tyś fr. Kolonie pod względem gospodarczym stają się niezależne.

Francuzi zawierali małżeństwa z Indianami, Anglicy wypierali ich.

Stan Georgia miał być azylem dla wszystkich prześladowanych założona w 1732, prywatne przedsięwzięcie filantropijno-handlowe zał przez Jamesa Ogletorphe'a. Nie wytrzymała jednak próby czasu 1751 włączona.

Kolonie różne pod względem społ, rel i narodowościowym.

Pierwszy hasło federacji 13 kolonii rzucił Franklin 1754. Kolonie odrzuciły jednak bo ograniczał ich wolność, a Korona bo ją krępował. Dopiero po 10 latach kolonie połączył antagonizm przeciwko Koronie.

Kościół

Państwo papieskie w XVIII stanowiło jedno z najbardziej zaniedbanych krajów Italii. Klemens XI 1700-1721 był ostatnim pp, który odgrywał jakąś rolę polit. Ważny był pontyfikat Benedykta XIV 1740-1758, który odbudował autorytet pp., liczne konkordaty, reformy i regulacje z innymi kościołami. Zwano go pp oświecenia, korespondencja z Wolterem.

Najludniejsze i najbardziej zacofane królestwa Neapolu i Sycylii.

Nowożytne państwo - cechą gł rozprzestrzenianie się instytucji policyjnej i łamanie samorządów municypalnych.

Rzesz Niemiecka to ok. 250 księstw świeckich i duch., 50 miast cesarskich i ok. 1500 lenn rycerskich będących własnością cesarza.

Junkier - wielki właściciel ziemski w Niemczech.

Szwajcaria to Liga republik. 13 suwerennych kantonów. Naczelny organ to Sejm. Kantony kat i protest. Wychodźstwo chłopów jako zaciężni żołnierze.

Holandia 1747 przywrócono stadhouderat, rozbrat z Anglią ponieważ wycofała się z wojny 1748. Długotrwały sojusz państw morskich obumierał i przeradzał się we wrogość. Rządy oligarchii, liczne nadużycia.

Holandia wykazywała neutralność i bierność. Po śm Wilhelma IV stadhouderem został 3 letni syn Wilhelm V 1751-1795. W czasie wojny siedmioletniej Holandia odmówiła pomocy Anglii. Uważali, że neutralność przyniesie im zyski. Wrogość Anglii zaostrzyła konkurencję i przyspieszyła zmierzch handlu hol. Także mocarstw nie były wypłacalne, gł Fr II. W 1763 w okresie walk o niepodległość St Zj., także chcieli zachować neutralność, ale Anglicy brutalnie zmusili ich do wypowiedzenia wojny. Zmierzch Republiki Zjednoczonych Prowincji. Wysoka tolerancja rel., drukarnie wydawały zakazane książki.

Poł XVIII to punkt szczytowy dominowania w E kultury fr. Jednak Fr dużo wzięli od Anglików. Paryż sercem kultury e. Wersal to wzorzec i synonim kultury dworskiej.

Myśl oświecenia podważała autorytety kościelne, ale najostrzej atakowała K kat. Oświecenie to wiek rozumu i racjonalizmu.

Newton Isaac 1643-1727. Niezależnie od Leibniza odkrył rachunek różniczkowy i całkowy. Zasady dynamiki, prawo grawitacji. Prezes Royal Society.

Voltaire, wł Francois Marie Arouet 1694-1778, prymus jezuicki, dowcipny poeta satyryczny, członek Akademi Fr. Umysł niezależny, więziony w Bastylii, wygnany. W Anglii staje się deistą (bóg Stwórcą, ale nie ingeruje w losy, odrzuca opatrzność, objawienie, cuda, przeczył boskości JCH). Doradca Fr II w Prusach 1750/3. korespondował z wieloma monarchami E. W literaturze franc, a więc i w eur, królował Wolter, kształtował opinie i gusty.

Monteskiusz - 1689-1755, prawnik, myśliciel, „O duchu praw” - praworządne państwo, monarchia konstytucyjna, wolność słowa. Władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza - niezależne. Jeden z autorów encyklopedii.

Hume David 1711-1776, empirysta - jedynym źródłem poznania jest doświadczenie.

Encyklopedyści - kontynuatorzy dzieła Voltaire'a w zakresie racjonalizmu

  1. źródłem wiedzy jest rozum, nie zmysły

  2. wiedzę osiągnąć można tylko poprzez własny umysł, nie objawienie

  3. naturalizm - wszystko można wyjaśnić za pomocą przyczyn naturalnych. Przyroda jako jedyne i rzeczywiste dobro, wszystko poza nią jest fałszem i złem. Bóg dla enc. nie istnieje, bo w przyrodzie się nie objawia.

Wynalazki: pompa próżniowa, teleskop, mikroskop, zegar wahadłowy, barometry, termometry, aparaty do wytwarzania prądu. W Holandii pierwsze urządzane gabinety fizyczne - newtonizm. Moda na eksperymenty.

Preformacja - teoria XVII/XVIII - w komórkach rozrodczych znajduje się całkowicie ukształtowany zarodek, rozwój zaś polega na powiększaniu się już istniejących zaczątków.

Linneusz, 1707-1778, szwedzki botanik, lekarz, reforma nazewnictwa łac., kreacjonista, gatunki roślin i zwierząt pochodzą od par z Arki Noego.

Georg Louis Leclerc Buffon 1707-1778, Francuz, przyrodnik i filozof, współpracownik Wielkiej encyklopedii francuskiej. Układ słoneczny w następstwie zderzenia komety ze słońcem. Twórca historii naturalnej człowieka, antropologii.

Mechanicyzm - wyjaśnianie zjawisk i procesów za pomocą praw i pojęć mechaniki.

Molekularny - (molekuła- najdrobniejsza część substancji), odnoszący się do najdrobniejszych części organizmu.

Wybitni myśliciele angielscy: Locke, Newton, Mandeville, Hartley, Hume.

Kameralizm - niemiecka odmiana merkantylizmu, nastawienie na fiskalizm, rozważająca całość problemów gosp państwa z punktu powiększania dochodów, pełne zatrudnienie i wykorzystanie sił wytwórczych.

Fizjokratyzm, twórcą Francois Quesnay, lekarz L XV, ekonom, jedyne źródło bogactwa - rolnictwo, wolna konkurencja, porządek naturalny, wolność osobista i własność: ziemi, kapitału, przemysłu.

Denis Diderot 1713-1784, redaktor naczelny Encyklopedii.

Encyklopedia, encyklopedyści, inicjatywa angielska, rozwinięta przez Fr, Diderot i d'Alembert. Grono współpracowników, wydana w latach 1751-1772. Już w XVII encyklopedyczne kompendia w porządku alfabetycznym. Głównym hasłem była przyroda, jako jedyna rzeczywistość i dobro - wszystko co poza nią to fałsz i zło. Dla encyklopedystów Bóg nie istniał, bo nie objawia się w przyrodzie. Synonim adeptów oświecenia Krytyka kół kościelnych.

Na encyklopedyzm składają się 4 doktryny filozoficzne:

- materializm - byt, procesy i zachowania w oparciu o materię,

- sensualizm - cała wiedza i dyspozycje człowieka są w jego poznaniu zmysłowym Condillac, człowiekowi nie potrzeba wrodzonej wiedzy by powstało w nim życie duchowe. Źródłem poznania są wrażenia zmysłowe,

- pozytywizm - badanie faktów oparte na metodach nauk przyrodniczych, głoszące hasła usunięcia metafizyki, zajmującej się przedmiotami wyłącznie rzeczywistymi.

- utylitaryzm - dobro własne służy dobru ogółu, dążenie do praktycznych celów.

Encyklopedia - 35 tomów, 7 suplementów, 7 mln liwrów obrotów, tysiąc pracowników, wiele tłumaczeń.

Signumn temporis - znak, znamię czasu. Koherencja - spójność, spoistość, łączność.

Deizm - gł w Anglii. Kościół idzie na kompromisy, nawet jezuici. Filozofia przenika do Kościoła. Szerzył się klerykalizm i antyklerykalizm.

Klerykalizm - tendencja do podporządkowania życia społecznego, polit i kult. Kościołowi.

Gottsched Johann Christoph (1700-1766), niemiecki pisarz i teoretyk literatury. Wybitny przedstawiciel niemieckiego oświecenia. Studia filozoficzne i teologiczne w Królewcu. Profesor uniwersytetu w Lipsku. Propagator niemczyzny w poezji i literaturze. Duży wpływ na Marię Teresę (ces 1745-1780, mąż Franciszek, ks lotaryński), niestety nie na Fr II Wielkiego 1740-1786.

Lessing Gotthold Ephraim (1729-1781), niem pisarz, najwybitniejszy twórca literatury niemieckiego oświecenia. Ze swoich badań nad religią wyprowadził wniosek, że wiara i rozum nie dadzą się ze sobą pogodzić, ponieważ wiara na zawsze pozostanie obca wszelkim dociekaniom naukowym (poglądowi Lessinga przeciwstawił się Mickiewicz w Dziadach cz. IV). Nawoływał do rel toleran.

Moda na francuszczyznę. W XVIII wzrasta funkcja teatru.

Rokoko 1720-1770, wieńczy epokę baroku, ostatnia faza baroku- in styl Ludwika XV. Muszlowy motyw w barokowej dekoracji.

Główne cechy rokoka to: kameralność, lekkość proporcji, asymetria, dekoracyjność, wyrafinowanie, dążenie do komfortu i egzotyzm. Swój największy rozkwit rokoko przeżywało w okresie panowania Ludwika XV: 1730-1750. Wówczas to formy rokoka rozpowszechniły się w innych krajach Europy.

Styl fr dyktował modę w meblarstwie, nazwy stylów: L XIV, L XV, LXVI.

Najbardziej na uboczu fr stylu stała zawsze Anglia. W sztukach plastycznych czołowa pozycja Włochów.

Ogólnie panował dualizm w sztuce między klasycyzmem a barokiem. Rokoko - południe Oświecenia ok. 1750.

Stylami w muzyce: barok i klasycyzm. Twórczość rokokowa miała służyć przede wszystkim przyjemności - motyw epikurejski: brak cierpienia, hedonizm, kult życia i pragnienie szczęścia, trzeźwy umysł, logika

Pisarze, we Fr: P. Marivaux, A.R. Lasage, A.F. Prevost, w Anglii: A. Pope, Niem: C.M. Wieland, Polska: J. Szymanowski, F.D. Kniaźnin, J. Potocki, S. Trembecki.

W muzyce, styl rokoka = galant. Opera komiczna.

Oświecenie: okres w rozwoju kultury i literatury europe od koń XVII do koń XVIII, a Polsce do pocz XIX, końcem Rewolucja Fr.

1763-1789 - Kryzys starego ładu. Końcem kryzysu starego ładu był wybuch rewolucji.

Kryzys dotyczył: przywileje stanowe, kosmopolityzm obleczony w łacinę a później we francuszczyznę, prymat zasady dynastycznej nad narodową, jednym słowem obecność feudalnych struktur średniowiecza.

Cechy absolutyzmu oświeconego: Umowa społeczna

Oparcie na silnym mieszczaństwie (Zachód), monarcha mógł awansować mieszczan lub na szlachcie dominacja na Wschodzie - monarchiczna biurokracja.

Likwidacja zakonu jezuitów w krajach katolickich zaczęła się w Portugalii 1754 za dyktatury Pombali, kiedy Portugalia przejęła kolonię Paragwaju od Hiszpanii, w którym to Paragwaju Indianie stawiali opór, za który Pombala obwiniał jezuitów. Majątki przejęło państwo, jezuitów wygnano. Później we Fr 1762, konfiskata majątków, 1767 w Hiszpanii oskarżono ich o zamach na życie króla Karola III. Wszystkie inne zakony zazdrościły jezuitom wpływów, spowiednicy, królobójcy, „cel uświęca środki”, elastyczne doktryny przyczyniały się do nienawiści. 1773 Klemens XIV ogłosił kasatę zakonu.

Następstwem były kasaty i ograniczenia innych zakonów. Józef II zlikwidował 600 klasztorów.

Ultramontanizm, w katolicyzmie przekonanie o wyższości władzy papieskiej nad świecką i o konieczności podporządkowania kościelnej hierarchii kurii rzymskiej. Ultramontanizm powstał w średniowieczu, odrodził się w 2. połowie XIX w. w Niemczech, Francji i Belgii w związku z dogmatem o nieomylności papieża.

1786-1787 - rewolucja holenderska, która czerpała z wojny o niepodległość St Zj, próba obalenia stadhouderatu, interwencja mocarstw, Fr Wilhelm II wprowadza 20 tyś armię za Wilhelmem V, którego żoną była siostra Fr W II. Mimo protestu Fr, nie interweniowała. Oranżyści zwolennicy króla, domu orańskiego.

Rewolucja sprawiła, że kraj wyszedł z niej o ograniczonej suwerenności. Wielu emigrantów schroniło się na terenie austriackich Niderlandów - 11 prowincji.

Do czasów Józefa II Austria nie wtrącała się wiele w sprawy Belgii, która stojąc na uboczu wzbogaciła się.

Belgia to kraj, obok Polski płacący najniższe podatki, zarządzany przez gubernatorów ces, którzy nie prowadzili charakterystycznych rządów dla krajów habsburskich: centralizmu i fiskalizmu.

Duchowieństwo bogate, brak tarć między stanami, spokój wew, chłopi byli wolni. Józef II nie mogąc zamienić Belgii na Bawarię skierował tam swoje reformy. Naruszenie jednak ustroju spotkało się z rewoltą. Nowe podatki przyczyną buntu jednej prowincji Brabancji, która odmówiła płacenia podatków, za nią stają następne.

W 1789 po zdobyciu Bastylii w Paryżu wybucha zbrojne powstanie. Zapanował reżim. 1790 Austria podbiła Belgię.

Ostanie dziesięciolecia XVIII, wiele wynalazków, chronometr (określa dł geograficzną), piorunochron, 1783 bracia Montgolfier balon, szczepionka przeciw ospie (nakłuwano igłami z ropą już w XVII w Azji i Afryce).

1771 - pierwszy samochód parowy jako ciągnik artyleryjski.

Helvetius 1715-1771, Głosił idee równości i tolerancji, w etyce zaś hedonizm i utylitaryzm (dobro własne sprzyja ogólnemu, cele praktyczne).

Humanitaryzm, przyjmowanie za najwyższą wartość godności ludzkiej, braterstwa, równości między ludźmi i praw człowieka. Postępowanie zgodne z tą zasadą. Tolerancja rel, zniesienie poddaństwa, niewolnictwa, postęp nauk i oświaty, reforma zdrowia.

Sentymentalizm - kierunek literacki w 2 poł XVIII, w opozycji klasycyzmu i racjonalizmu, głosił prymat uczuć nad rozumem.

Preromantyzm - kierunek w lit i sztuce w 2 poł XVIII, poprzedza romantyzm, odrzuca klasycyzm, zainteresowanie średniowieczem, twórczość grozy i pesymizmu, ukłon ku patriotyzmowi i ludowości.

Immanuel Kant, 1724-1804, Królewiec. Transcendentalizm - krytycyzm poznawczy: podmiot jest warunkiem przedmiotu, a pojęcia warunkiem doświadczenia. Racjonalista - wszelkie poznanie wywodzi się z doświadczenia. Empirysta - wszelkie poznanie ogranicza się do doświadczenia.

W Polsce i Skandynawii fizjokratyzm: porządek naturalny, rolnictwo jedyne źródło bogactwa, wolna konkurencja.

We Fr, W Bryt - liberalizm: doktryna ekonom, swoboda walki konkurencyjnej wolna od ingerencji państwa, tylko nieskrępowana działalność jest źródłem postępu.

Muzyka, wiedeński klasycyzm: Bach 1685-1750, Haendel 1685-1759 (Niemiec w Anglii), Gluck 1714-1787, Haydn 1732-1809 klasyk wiedeński, Mozart 1756-1791, Beethoven 1770-1827.

2


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Przemiany obyczajów w cywilizacji Zachodu(1)
Norbert Elias Przemiany obyczajów w cywilizacji Zachodu
11 elias przemiany obyczajow w cywilizacji zachodu(1)
norbert elias przemiany obyczajow w cywilizacji zachodu 90 110 319 363
XI?chy szczególne cywilizacji zachodniej
Jakie przemiany społeczeństwa i cywilizacji wpływają na kształt współczesnej rodziny, Pedagogika spo
Polska, jako strażniczka cywilizacji zachodniej, i cele naszej obecnej wojny z bolszewikami(1)
Modul 1 Cywilizacje Zachodu
Anna Adamczyk Wampir Reymonta zmierzch cywilizacji Zachodu(1)
Czy swiat stoi u progu unifikacji kultur pod przewodnictwem cywilizacji zachodniej KRZYSZTOF
Elias Przemiany obyczajów w cywilizacji Zachowu str 215 228
Cywilizacja zachodnia istnieje dzięki Mszy
Modul 1 Cywilizacje Zachodu
przemiany polityczne na pom zachodnim
Wpływ przemian?zowych zachodzących podczas obróbki cieplnej na własności mechaniczne i mikrostruktur

więcej podobnych podstron