Powstanie Armii Czerwonej

Powstanie Armii Czerwonej było bardzo ważnym a punktem polityki bolszewików. W związku z skomplikowaną sytuacją w Europie, która stawała się bardzo napięta i zwiastowała ogólnoeuropejski konflikt militarny, Związek Sowiecki potrzebował stałej armii, mogącej obronić kraj przed atakami z zachodu. Dotychczasowe jednostki nie mogły się równać z europejskimi armiami zarówno pod względem uzbrojenia jak i wyszkolenia. Również sytuacja wewnętrzna zmuszała do podjęcia działań, które miały zapoczątkować tworzenie armii, wykorzystywanej do tłumienia wszelkich ruchów antyrewolucyjnych. Świadomość ta popchnęła bolszewików do utworzenia stałej formacji wojskowej.

Sytuacja polityczne w Europie była dość niepewna. W toku toczącej się wojny, Rosjanie nie mogli być pewni, że nie zostaną zaatakowani. Były to uzasadnione obawy, jednak państwa zachodnie nie czuły zbyt dużego zagrodzenia ze strony bolszewickiej Rosji. Po prostu nie doceniały rewolucjonistów, uważając ich za władców tymczasowych, którzy nie odegrają znaczącej roli w dziejach Świata i Europy. Czas pokazał, jak bardzo się mylili. Oczywiście pojawiały się w państwach zachodnich głosy, ostrzegające przed bolszewikami, ale nie zostały potraktowane poważnie. Mocarstwa były zbyt zajęte własnymi sprawami i walka miedzy sobą. Jedynie niemieccy wojskowi mieli świadomość tego, jakie zagrożenie może przynieść polityka Lenina oraz Brytyjczycy, gdzie największym antybolszewikiem był Winston Churchill. Obawy te były jak najbardziej uzasadnione, bowiem bolszewicy po ustabilizowaniu sytuacji wewnątrz swojego państwa, planowali rozszerzyć idee rewolucji na zachodnie kraje Europy. Zdawali sobie sprawę, że te kraje są dużo lepiej rozwinięte gospodarczo od Rosji, a jej zacofanie spowoduje, iż zostanie zmarginalizowania. Oczywiście ich pozycja nie była na tyle silna, aby pozwolić sobie na marsz na zachód, dlatego tez Lenin zajął się szerzeniem idei rewolucyjnych wśród klasy robotniczej w państwach europejskich. Był to dekret, w którym napisano aby robotnicy europejscy pomogli rządowi radzieckiemu ,,doprowadzić do końca sprawę pokoju a zarazem sprawę wyzwolenia pracujących i wyzyskiwanych mas ludności ze wszelkiego niewolnictwa i wszelkiego wyzysku”. Miał on nawoływać do powstania przeciwko rządzącym aby ułatwić bolszewikom zajęcie ziem zachodnich w przyszłości. Było to namawianie do wszczynanie wojen domowych, czego rządzący państw nie mogli tolerować. Lecz taki właśnie był cel Lenina a on sam w ogóle nie kryl swoich intencji. Wprost przeciwnie, bowiem otwarcie namawiał zachodnich robotników do organizowania tego typu powstań. Jego zachowanie dawało państwom zachodnim pretekst do rozpoczęcia wojny przeciwko bolszewikom, jednak początkowo starano się tego typu manewry odkładać w czasie. Rosja była krajem bardzo rozległym o dużym potencjale, potencjale, który byłby niezwykle przydatny w walce z Niemcami. To właśnie chęć utworzenia frontu wschodniego powstrzymywała zachód przed kategorycznymi działaniami przeciwko bolszewikom.

Chciałabym również przybliżyć sytuacja jaka panowała w Rosji w przed i w trakcie rewolucji. Podczas I wojny światowej, kiedy działania Rosji na froncie nie były naznaczone licznymi sukcesami, wewnątrz państwa pojawiła się silna opozycja. Niemcy zajmowali kolejne tereny a gospodarka nie miała się najlepiej. Kryzys gospodarczy dodatkowo komplikował sytuację a niezadowolenie ludności było coraz większe. Brakowało żywności, ludzie nie mieli czym ogrzewać swoich domów sytuacja powoli robiła się dramatyczna. Należy również dodać, ze oliwy do ognia dolewała sroga zima, przez która utrudnione było zaopatrzenie miast w żywność. Władza planowała wprowadzić racjonalizacje żywności Ponadto pojawiały się pogłoski o rzekomej zdradzie kilku wysoko postawionych urzędników. Tak trudna sytuacja doprowadziła do wystąpień ludności przeciwko władzy. Próbowano zapobiegać takim inicjatywom, ale koniec cara był kwestia czasu. 2 marca abdykowano cara Mikołaja II. Pojawiły się liczne siły polityczne chcące przejąć władze. Powstały dwa ugrupowania zabiegające o jak największe wpływy w państwie. Zmiana przywództwa nie zakończyła kryzysu. Nadal dochodziło do licznych konfliktów. Jednym z najistotniejszych był konflikt premiera Aleksandra Kiereńskiego z głównodowodzącym sił zbrojnych Lawrem Korniłowem. Wtedy swoja szanse zauważyli bolszewicy którzy rozpoczęli przygotowania do rozpoczęcia walki z rządzącymi. Poprzednie próby przejęcia władzy przez bolszewików były nieudane, jednak tym razem mogli wykorzystać armie, która przyjęła stanowisko antyrządowe. Lenin po wcześniejszych nieudanych próbach przejęcia władzy udał się do Finlandii oddal kierownictwo partii Trockiemu który doprowadził zamach do sukcesu. Bolszewikom udało się przejąć władzę. Od początku starali się wprowadzać swoje antydemokratyczne zasady oraz rewolucje ogólnoświatowa. Jej przywódca Władimir Lenin przyjął zasadę obiecywania rożnych rzeczy, w celu otrzymania poparcia od społeczeństwa. Tak zyskiwał aprobatę dla swoich pomysłów a obietnice oczywiście nigdy nie zostały spełnione. Bolszewicy wprowadzali swoje zasady funkcjonowania państwa, zapanował terror, który skutecznie odstraszał bolszewickich przeciwników. Lenin miał praktycznie wolna rękę w podejmowaniu politycznych decyzji. Jednak władza Bolszewików nie była całkowita. Cześć ziem byłego imperium rosyjskiego szczególnie tereny zamieszkałe przez przedstawicieli innych narodowości oraz wyznań nie chciała podporządkować się nowej władzy. Korzystając z politycznego zamieszania próbowały oddzielić się o Rosji. Lenin nie mógł na to pozwolić i z pomocą swoich wojsk podbijał nie zsubordynowane tereny. Był to bardzo trudny okres dla Rosji i jego mieszkańców. Trwająca prawie trzy wojna lata była bardzo niszcząca i pochłonęła wiele ofiar. Nie tylko działania wojenne były powodem dramatu mieszkańców ale również choroby oraz klęska głodu będąca jedna z większych w historii Europy. Walki w tym okresie wymusiły na Leninie utworzenie stałej formacji wojskowej.

Od tego momentu stworzenie silnej armii mogącej zaprowadzić porządek w państwie oraz bezpieczeństwo na arenie międzynarodowej stało się dla władz bolszewickich priorytetem. Za jej tworzenie zabrano się już na początku marca wysyłając naglące apele do swoich sojuszników o pomoc formowaniu jej struktur, ponieważ sami nie mieli doświadczenia w tego typu działaniach oraz chcieli aby mocarstwa powstrzymały Niemców od ataku na osłabiona Rosje. Jednak bolszewicy podchodzili z dystansem do powstania stałej zawodowej armii, bardziej opowiadali się za powołaniem czegoś na kształt milicji: ,,Ale podobnie jak wszyscy rosyjscy socjaliści, armia zawodowa uważali za wylęgarnię kontrrewolucji. Stworzenie stałej armii, dowodzonej przez oficerów, oznaczałoby prowokowanie samozagłady. Woleli wiec inne rozwiązanie - naród pod Bronia.” ¹ Obawiali się iż oficerowie służący niegdyś dla carskiej armii mogą próbować przeciwstawić ich władzy. Za wszelka cenę starali się pozbawić ich autorytetu, miedzy innymi poprzez zniesienie stopni wojskowych. Takie postępowanie powodowało, iż w armii nie obowiązywał żaden kodeks i często zwykli szeregowi wojskowi mogli bez problemu odmówić oficerowi wykonania rozkazu. Często dochodziło do sytuacji, w których zostali pobici lub ośmieszeni, przez szeregowych żołnierzy. Mimo takiego traktowania, oficerowie maja na wglądzie kodeks żołnierski mówiący iż będą służyć tym, którzy mają władzę często współpracując z Bolszewikami. To właśnie carscy dowódcy doradzali powołanie silnej armii zawodowej, jednak Lenin nieufnie podchodził do tych koncepcji, upierając się przy swojej wizji, o której pisałem już wcześniej.

Tymczasem sytuacja wymagała podjęcia szybkich i zdecydowanych ruchów a Rosjanie dysponowali zaledwie jedna zaufana formacja zbrojną jaką byli Strzelcy

Łotewscy, którzy pokładali nadzieje dla swojej sprawy w postępowaniu bolszewików. ,, Wiosną 1917 roku pułki litewski przychylnie reagowały na bolszewicka propagandę antywojenna w nadziei, ze pokój pozwoli wrócić im do ojczyzny, okupowanej wówczas przez Niemców” ² Rosjanie traktowali łotewskie oddziały z dużym szacunkiem, poza tym sam Lenin bardzo im ufał, bardziej niż żołnierzom rosyjskim,

____________________________________________________________________

1. Richard Pipes, Rewolucja rosyjska, Warszawa 1994, s 481

2. Richard Pipes, Rewolucja rosyjska, Warszawa 1994, s 483

którzy byli niezdyscyplinowani a większość manewrów traktowali jako dogodna okazje do kradzieży. W armii panował bałagan, nad którym czasem nie można było zapanować. Takie okoliczności zmusiły Lenina do złagodzenia swojej koncepcji i powolnego akceptowania propozycji powołania armii zawodowej. Mimo niechęci do tego pomysłu musiał się zgodzić mając na uwadze, to co działo się w armii rosyjskiej. W tym celu Rada Komisarzy Ludowych w dniu 9 marca 1918 wyznaczyła komisje, mającą przygotować plan powstania ogromnych sił zbrojnych. Na stanowisko komisarza został powołany Lew Trocki, który dostał zadanie przygotowania zawodowego i silnego wojska o jak największej liczbie żołnierzy, która nie zagrażałaby bolszewikom. ,, Jego zadaniem było pozyskanie możliwie jak największej pomocy zawodowych wojskowych, zagranicznych i krajowych, co było niezbędne do utworzenia sprawnej armii o dobrym wyszkoleniu bojowym, która nie zagrażałaby dyktaturze bolszewickiej...” ³. Bolszewicy bardzo obawiali wszelkich ruchów przeciwko rewolucji. Chcieli za wszelka cenę uniknąć jakichkolwiek wystąpień wśród wojskowych, skierowanych przeciwko nim i aby temu zapobiec powołali instytucje komisarzy, którzy mieli nadzorować dowódców wojskowych. Mimo tych ruchów armia powstawała dość powoli.

Większa aktywność z tworzeniu nowej armii pojawiła sie dopiero jesienią roku 1918. Dotychczasowe działania oraz rożne wizje nowej armii spowodowały bardzo duży poślizg. ,, Jesienią 1918 roku rząd sowiecki postanowił wziąć się na serio do tworzenia regularnej armii. Pierwotny plan przewidywał powołanie pod bron miliona

ludzi, jednakże 1 października Lenin nakazał sformowanie do wiosny trzymilionowej armii''.⁴ Plan był bardzo ambitny, bowiem Rosjanie potrzebowali takich oddziałów w obliczu wojny domowej oraz aktywnych formacji ,,białych''. Zdawali sobie również sprawę, iż do ogarnięcia tak dużej grupy ludzi, będzie potrzebne skuteczne i zorganizowane dowództwo. Plan był o tyle skomplikowany gdyż bolszewicy nie posiadali w swoich szeregach sprawnych dowódców, którzy mieliby doświadczenie w wojskowości. Ich zaufanymi ludźmi, którzy dowodzili komunistycznymi oddziałami

____________________________________________________________________

3. Richard Pipes, Rewolucja rosyjska, Warszawa 1994, s 484

4. Richard Pipes, Rosja Bolszewików, Warszawa 2005 s 54

były osoby o znikomym doświadczeniu wojskowym, bowiem nigdy nie dowodzili dużymi formacjami a w perspektywie czasu oczekiwało dowodzenie na kilkumilionowa armia. Leninowi nie pozostało nic innego, jak sięgnąć po doświadczonych oficerów armii carskiej. Mimo obaw dowódcy bolszewickiego, ta decyzja okazała się słuszna ,, Reżim doszedł wiec do wniosku, ze nie pozostaje nic innego, jak zwerbować dziesiątki tysięcy byłych oficerów carskich, uważanych za wrogów komunizmu, których zamierzano trzymać na linii frontu za pomocą politycznego nadzoru i terroru”⁵. Obawy Lenina, przed oficerskimi wystąpieniami przeciwno rewolucyjnej ideologii w praktyce okazały się nieuzasadnione. Dla dużej części carskich wojskowych ważniejsze okazało się życie swoje i swojej rodziny, niż postępowanie zgodnie z dawnymi ideałami. Spora ich część chętnie przechodziła na stronę rewolucjonistów, broniąc i dowodząc najlepiej jak tylko mogli powierzone im oddziały. Bolszewicy dość sprytnie zachęcali carskich oficerów do wstępowania w szeregi Armii Czerwonej mówiąc, iż będą bronić Rosji przed nacierająca z zachodu armia niemiecka. To spowodowało ze duża ilość oficerów wstępowała do oddziałów bolszewickich. Jak już okazało się ze planowanej ofensywy wojsk niemieckich jednak nie będzie Rosjanie rozpoczęli pobór innymi sposobami. Zasady werbunku do nowotworzone armii określał Dekret z 30 września. : ,, członkowie rodzin oficerów mieli odpowiadać głowa za ich lojalność. 23 listopada, nakazano stawić się wszystkim oficerom poniżej 50 roku życia oraz generałom poniżej 60 roku życia znów pod groźbą surowych kar”. ⁶ Ten fragment doskonale pokazuje jak bolszewicy załatwiali

problemy z przeciwnikami ich pomysłów. Groźby w szczególności pod adresem rodzin oficerskich nie pozostawiały wojskowym wyboru. Często wbrew własnym poglądom oraz własnemu sumieniu, godzili się na warunki komunistów obawiając się o życie swoje oraz swoich najbliższych. Cała procedura wcielanie do wojska miała odbywać się pod ścisłą kontrolą bolszewicką. Komunistom w ten sposób udało się zwerbował sporą grupę oficerów, głownie były to osoby służące jeszcze podczas I Wojny Światowej. Byli to naprawdę wartościowi ludzie dla armii bolszewickiej,

________________________________________________________________

5. Richard Pipes, Rosja Bolszewików, Warszawa 2005 s 54

6. Richard Pipes, Rosja Bolszewików, Warszawa 2005 s 55

biorąc pod uwagę żołnierzy niższego stopnia, którzy często mieli problemy z pisaniem oraz czytaniem, bowiem według bolszewików ktoś, kto ukończył szkole średnią i posiadał te umiejętności stawał się potencjalnym wrogiem. Takim wrogiem byli wcześniej carscy oficerowie, którzy mimo okropnych warunków w jakich przyszło im żyć w czasie rewolucji oraz ciągłego nękania ze strony komunistów musieli jakoś radzić sobie w codziennym życiu. To kolejny powód, dla którego carscy oficerowie wzmacniali szeregi Armii Czerwonej.

Z biegiem czasu wojska bolszewickie były zmieniane wewnętrznie. Do tej pory oficerowie dowodzący mieli swobodę w podejmowaniu wszelkich decyzji, ale posiadali polityczny nadzór, sprawowany przez partie komunistyczna. Zmiany nastąpiły we wrześniu roku 1918 kiedy to Najwyższa Rada Wojskowa została zastąpiona przez Rade Wojenna Republiki z Lwem Trockim na czele. Jak pisze Pipes: ,,Członków Rady regularnie wysyłano na front, gdzie mieli utrzymywać łączność, obserwować i instruować. Surowo zakazano im ingerować w decyzje podejmowane przez zawodowych oficerów”. ⁷ Byli to ludzie nadzorujący działania wojsk oraz sprawujący nadzór nad oficerami bez negowania ich decyzji. W skład Rady wchodził naczelny dowódca, który kierował wszelkimi działaniami armii, miał prawo powoływania oraz dymisjonowania swoich podwładnych oraz posiadał duże wpływy we wszystkich instytucjach państwowych. Jak na organizacje militarna jej władza i możliwości były bardzo rozległe.

Obecność carskich oficerów w szeregach Armii Czerwonej stawał się coraz

bardziej widoczny. Przede wszystkim uporządkowali jej szeregi i utworzyli fronty - tak jak była zorganizowana wcześniej armia carska. Naturalnym było, iż dowództwo przypadało doświadczonemu oficerowi, ale jego decyzje musiały otrzymać zgodę komisarzy politycznych. W przypadku mniejszych liczebnie oddziałów, nadzór sprawował jeden komisarz polityczny. Mimo politycznego nadzoru wszelkich decyzji, przez szeregi wojsk bolszewickich przewinęło się 75000 carskich oficerów. To właśnie oni odegrali bardzo ważną role i to ich decyzje dawały komunistom

____________________________________________________________________

7. Richard Pipes, Rosja Bolszewików, Warszawa 2005 s 58

zwycięstwa: ,,Dane statystyczne dowodzą, że w trakcie wojny w kadrze dowódczej Armii Czerwonej dominowali oficerowie armii carskiej. Stanowili oni 85 % dowódców frontów, 82 procent dowódców armii i 70 procent dowódców dywizji” ⁸. Dzięki nim, niedoświadczone i niezorganizowane wojska bolszewickie odnosiły sukcesy.

Pisząc o powstaniu Armii Czerwonej, należy wspomnieć o ogromnym wkładzie w jej tworzenie Lwa Trockiego. To właśnie on, mocno naciskał na Komitet Centralny aby zbudować regularną armie i aby działaniami wojennymi kierowali doświadczeni generałowie armii carskiej. Przez niektórych historyków nazywany jest dyletantem a to ze względu na swoja wiedze w zakresie wojskowości. Trocki po prostu nie znał się na sprawach militarnych nie miał żadnego doświadczenia w tworzeniu oraz organizacji armii. Ponadto zdolności strategiczne nie były jego mocną stroną. Nie przeszkodziło mu to jednak, w utworzeniu ogromnej armii, która odegrała bardzo znacząca role w historii XX wieku. Na czym wiec był oparty jego sukces? Lew Trocki, mimo braku wiedzy i doświadczenia miał inna bardzo przydatna cechę. Potrafił mocno oddziaływać na swoich podwładnych, szczególnie wygłaszając swoje mowy: ,, Jego pojawienie się i przemówienia często działały na zniechęconych żołnierzy elektryzująco.” ⁹ W ten sposób dawał im chęć do walki i zdecydowanie podnosił morale w szeregach Armii Czerwonej. Ponadto bardzo często osobiście pojawiał się na froncie, doglądając jak wygląda sytuacja oraz podejmował

natychmiastowe decyzje, dotyczące personelu wojskowego oraz logistyki. Dbał również o to aby było dyscyplina w wojsku. Wprowadził bardzo surowe kary, dla żołnierzy, wszelkie oznaki nielojalności, wszczęcie paniki, nieuzasadniony odwrót były karane śmiercią. Często od tego odstępowano bowiem łamanie dyscypliny w Armii Czerwonej nie należało do rzadkości i gdyby stosowane karę śmierci sumienne jej szeregi znacząco zmniejszyły by się.

Z biegiem czasu armia bolszewicka zaczęła przypominać prawdziwa armie. Przede wszystkim zostały przywrócone stare wojskowe zwyczaje, ponadto wojskowi

____________________________________________________________________

8. Richard Pipes, Rosja Bolszewików, Warszawa 2005 s 58

9. Richard Pipes, Rosja Bolszewików, Warszawa 2005 s 58

otrzymali nowe mundury: ,,W kwietniu armia otrzymała specjalne mundury, których najbardziej charakterystyczna częścią była spiczasta czapka, zwana popularnie boratynką…” ¹⁰. To wszystko zwykłemu obserwatorowi mogło sugerować, iż ludzie tworzące Armie Czerwona odnieśli sukces. Niewątpliwie sugerowało to również zwycięstwo w wojnie domowej, ale rzeczywistość przedstawiała się zgoła odmiennie. Największymi problemami były trudności z werbunkiem, niewykonywanie rozkazów dowódców ale przede wszystkim masowe dezercje. Mimo surowych kar, o który pisałem wyżej, liczba dezercji stale rosła. Czynnikiem, wpływającym na takie zachowanie żołnierzy, był brak świadomości o co walczą. Większość z nich po prostu nie rozumiała idei bolszewickiej rewolucji i nie widziała sensu w ryzykowaniu życia za cos, co nie jest do końca jasne. Dochodziło do takich sytuacji, iż czerwonoarmiści uciekali z pola walki, jak to miało miejsce pod Permem. Kolejnymi bolączkami były problemy z pomocą dla rannych żołnierzy - brak wykwalifikowanej kadry lekarskiej, brak leków oraz miejsc, gdzie pomoc poszkodowanym byłaby udzielana. Nagminne kradzieże paraliżowały plany wojskowych, dochodziło do sytuacji, w których żołnierze byli zmuszeni walczyć boso, bowiem transport wysłany na front rozpłynął się w powietrzu. Doskonale pokazuje sytuacje Pipes pisząc: ,,W sierpniu 1919 roku Trocki doniósł, ze czerwonoarmiści nie maja co jeść, jedna trzecia z nich, a nawet połowa nie dostała butów a na Ukrainie wszyscy maja broń i amunicje tylko nie żołnierze” ¹¹. Bolszewicy próbowali z tym walczyć i uważali, że najlepszym

lekarstwem będzie zastraszenie oraz egzekucje osób nie chcących podporządkować się oraz łamiących zasady. Ponadto żołnierz, który zobaczy, iż jego towarzysz próbuje się wycofać miał obowiązek go zastrzelić. Podobna zasada dotyczyła batalionów znajdujących się na tyłach frontu. Miały one obowiązek otworzenia ognia, do oddziałów wycofujących się z pola walki. Były to działania niegodne, ale bolszewicy nie widzieli w tym nic złego a nawet byli przekonani o tym, iż w ten sposób uda im się zaprowadzić porządek w szeregach Armii Czerwonej.

_____________________________________________________________________10. Richard Pipes, Rosja Bolszewików, Warszawa 2005 s 62

11. Richard Pipes, Rosja Bolszewików, Warszawa 2005 s 65

Armia Czerwona niewątpliwie zajmuje ważne miejsce w historii XX wieku, zarówno rosyjskiej jak i światowej. Była formacją, której największym atutem okazała się liczebność a nie wyszkolenie wojskowe. Jej szeregi nigdy nie były zdyscyplinowane, cały czas sprawiały dowódcom wiele problemów. To nie przeszkodziło bolszewikom w utworzeniu armii, która z czasem stała się jedna z najsilniejszych na świecie.

Bibliografia:

1. Richard Pipes, Rosja Bolszewików, Warszawa 2005

2. Richard Pipes, Rewolucja rosyjska, Warszawa 1994, PWN

3. Ludwik Bazylow, Historia Rosji, Wrocław Kraków, wyd Ossolińskich

4. Beryl Williams, Lenin, Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2002

5. Stephena Courtois, Czarna księga komunizmu: zbrodnie,terror, prześladowania, Warszawa Prószyński i spółka, 1999

10

---