Chronologia jest nauką zajmującą się badaniem systemów rachuby czasu używanych w przeszłości, od greckiego CHRONOS-CZAS i LOGOS-WIEDZA.
Antyczne systemy rachuby czasu w ramach roku, inaczej antyczne kalendarze były oparte na obserwacjach zjawisk astronomicznych. Różne społeczeństwa posługiwały się rozmaitymi systemami mierzenia czasu.
Jednostki mierzenia czasu:
Doba jest najprostszą jednostką mierzenia czasu występujących we wszystkich społeczeństwach ludzkich. Zazwyczaj wybierano jeden z 4 punktów doby, łatwych do wskazania:
-wschód słońca
-zachód słońca
-środek dnia
-środek nocy
Dla celów gospodarczych, gdy wchodziło w grę określenie dnia pracy posługiwano się doba zazwyczaj zaczynająca się od świtu. Dla celów politycznych i religijnych stosowano odrębny system określenia początku doby. W miastach greckich, podobnie jak na Wschodzie dobre liczono od momentu pojawienia się księżyca. W Rzymie doba urzędowa zaczynała się o północy. W dawnych czasach nie odczuwano potrzeby dokładności. Wystarczyło stwierdzenie, ze dana rzecz zdarzyła się, „gdy słońce stało wysoko” lub, gdy cienie były krótsze lub dłuższe. Jednak wymogi kultu, a następnie życia politycznego narzuciły konieczność dokładniejszego określania czasu, co osiągnięto przez podzielenie doby na krótsze odcinki. Nazwano je terminami greckimi HORA tłumaczonymi jako GODZINA, chociaż różnią się one od naszej godziny Grecji archaicznej i klasycznej znano babiloński system, dzielacy dobre na 12 odcinków, ale posługiwano się nimi rzadko. Większym powodzeniem cieszył się podział doby na 24 jednostki, z tego 12 w dzień i 12 w nocy przyjęty z Egiptu.
Rok
Podstawa jego długości mogły być:
-obserwacje położenia słońca w stosunku do wybranej gwiazdy lub obserwacje położenia słońca na kopule niebieskiej o określonej godzinie dnia. Długość roku obliczano w starożytności na 365 i ¼ dnia, co jest wynikiem zbliżonym do tych, które uzyskujemy dziś za pomocą aparatury.
Określenie początku roku
W niektórych przypadkach brano pod uwagę zjawiska astronomiczne zwłaszcza letnie lub zimowe przesilenie. Ustalano je za pomocą obserwacji Słońca podczas wschodu i zachodu bądź mierzenia długości cieni w południe. W wielu społecznościach umieszczano początek roku w sposób z astronomicznego punktu widzenia dowolny przyjmując jakąś datę z reguły pierwszy dzień jakiegoś miesiąca. Zdarzało się też, że za punkt wyjściowy uznawano np. narodziny króla. O ile dzień i rok związane są z pozycją Słońca o tyle określenie długości miesiąca pierwotnie opierało się na obserwacjach Księżyca. Podstawą rachuby mogły być:
1. Obserwacje położenia Księżyca w stosunku do wybranej gwiazdy
2. Obserwacje pozycji Księżyca w stosunku do Ziemi i Słońca
Podstawą kalendarza antycznych był miesiąc synodyczny. Początek cyklu ustalano jednak nie dokładnie w momencie koniunkcji, lecz od pierwszej widoczności nowego sierpa Księżyca obserwowanego tuż po zachodzie bądź tuż przed wschodem Słońca. Nowy sierp Księżyca pojawia się następnego dnia bądź w dwa dni po koniunkcji. Oznacza to w praktyce, że w tym momencie jeszcze nie wiadomo za ile dni będzie pełnia ani ile dni będzie liczył miesiąc, który może mieć 29 bądź 30. Największym problemem antycznych systemów mierzenia czasu była nie współmierność między podstawowymi jego jednostkami, a zwłaszcza między rokiem słonecznym a miesiącami księżycowymi. Dwanaście cykli księżycowych daje 354 dni, czyli o 11¼ za mało, 13 daje 385½ dnia, czyli o 18¼ za dużo. W tym kierunku poszła ewolucja kalendarzy w starożytności. Tydzień wywodzi się z żydowskiego systemu chronologicznego. Obejmował on 6 dni pracy i 7 szabat, w którym wierni, winni byli powstrzymywać się od pracy tak jak Bóg w Księdze Rodzaju Starego Testamentu odpoczywał 7 dnia po stworzeniu świata.
Kalendarz Ateński współcześni specjaliści od Historii kalendarza są zdania, że w okresie klasycznym i hellenistycznym w Atenach posługiwano się równolegle trzema nie zależnymi aczkolwiek powiązanymi ze sobą kalendarzami:
kalendarzem Księżycowym rozpoczynającym miesiące wraz z pierwsza widocznością nowego Księżyca który służył jako standardowa rachuba czasu regulująca inne używane w życiu praktycznym kalendarze, w źródłach data wedle tego kalendarza jest określana jako KATA THEON- według bóstwa
kalendarzami archonta będącym podstawą określania dat świąt w ciągu roku, archonci mieli prawo dodawać swobodnie nie tylko całe miesiące ale i poszczególne dni w dogodnym z ich punktu widzenia miejscu
kalendarzem prytanów służącym w życiu politycznym
Początek roku zarówno „według bóstwa” jak i „według archonta” przypadał na wieczór nowiu po letnim przesileniu. Nazwy miesięcy w obu kalendarzach były identyczne.
Zupełnie odrębny był kalendarz prytanów. W systemie tym do 307/306 roku p.n.e. rok podzielono na 10 jednostek, podczas których kolejno sprawowały swe funkcje grupy członków Rady Pięciuset zwane prytaniami. Świadectwo Arystotelesa pozwala nam ustalić, że w IV w. p.n.e. w normalnych latach pierwsze cztery prytanie miały po 36 pozostałe po 35 dni razem 354 dni. W latach Interkalowanych gdy rok liczył 384 dni pierwsze 4 prytanie miały po 39 dni reszta po 38. Inaczej przedstawiał się kalendarz w V w. p.n.e . Przez część V w. p.n.e rok w tym kalendarzu liczył 366 dni. Prawdopodobnie dzielono go w tedy na 6 prytani po 37 dni i 4 po 36 dni. Poczynając od 307/306 r. p.n.e rok dzielono na 12 prytani poszczególne prytanie miały odtąd po 29 lub 30 dni.