Psychologia- jest to nauka zajmująca się badaniem zachowania i doznawania oraz okoliczności, w jakich one zachodzą.
Zadania psychologii jako nauki pomocniczej pedagogiki:
- poznanie procesów psychicznych znaczących dla procesu wychowawczego,
- poznawanie procesu rozwoju i jego rytmów,
- opis dynamiki interakcji wychowawczej i czynniki mających wpływ na jej skuteczność,
- obiektywne poznanie cech psychicznych,
- Poznanie zaburzeń psychicznych mogących wystąpić u wychowanka oraz odpowiednich czynników zapobiegawczych.
Działy psychologii: ogólna, różnic indywidualnych, osobowości, rozwojowa, społeczna, religii, komunikacji, psycho- lingwistyczna, uczenia się, psychometria, psycho- politologia, psychologia zwierząt.
Dyscypliny w psychologii:
Psychologia kliniczna: uchwycenie cech psychicznych przez diagnozę psychiczną, psychoterapia, poradnictwo psychologiczne.
Psychologia pracy i organizacji: Tworzenie i stosowanie metod doboru personelu, dostosowanie mie4jsca pracy do człowieka, zwiększenie zachowania poprzez zmianę warunków pracy.
Psychologia wychowawcza: badanie procesów uczenia się i zapamiętywania, udoskonalanie metod nauczania, badania uwarunkowań relacji ( nauczyciel- wychowawca- wychowanek).
Główne kierunki w psychologii
Psychologia fizjologiczna: zmiany w organizmie pociągają za sobą odpowiednie stany doznawaniu i zachowaniu i na odwrót, lokalizacja funkcji psychicznych mózgu, zależności między stanami dziedzicznymi, a zachowaniem.
BEHAWIORYZM: manifest J. Watsona 1913r. Krytyka metody introspekcji jako nienaukowej, przedmiot psychologii, obserwowalne zachowanie i jego uwarunkowania. Charakterystyka podejścia behawiorycznego: odpisywanie, przewidywanie i kontrolowanie zachowania, zachowanie człowieka jest reakcją na jakiś bodziec, rozwój psychiczny człowieka determinują czynniki zew. i procesy uczenia się.
Psychologia poznawcza: psychologia postaci, prekursor zjawiska świadomości mają swoją naturalną organizację niezależną od poprzedniego doświadczenia.
Psychologia humanistyczna: początek lat 60- tych, ruch potencjału w USA, badania na zwierzętach eksploatacja otoczenia z ciekawości, dostrzegania zagrożeń popędowej wizji człowieka jako istoty dążącej jedynie do redukowania napięcia, przedstawiciele A. Maslow, C. Rogers. Głównym założeniem jest optymistyczna wizja osoby ludzkiej, zasadniczy motyw ludzkich działań, dążenie do rozwoju i samorealizacji.
Metody badawcze w psychologii:
Metoda kliniczna: intensywne poznawanie jednostki przez obserwację jej rzeczywistych zachowań w warunkach naturalnych i analizowanie jej relacji werbalnych dotyczących jej przeszłości, sytuacji aktualnej (w tym relacji z terapeutą) i zamierzeń dotyczących przyszłości. ZALETY i dogłębne poznania jednostki jej życia psychicznego, możliwość uchwycenia właściwego funkcjonowania człowieka, możliwość stanowienia hipotez, naturalność warunków. WADY zniekształcenia spowodowane samopisem organizowaniem i używaniem informacji o otaczającym świecie i o sposobie (spostrzeganie, pamięć, myślenie, rozwiązywanie problemów, używanie języka). Zasadniczo procesy świadome, zmieniające się w zależności od procesów wewnętrznych Np. dojrzewania. Człowiek NIE bierny odbiorca, ALE szuka nowych bodźców, interpretuje je i przetwarza.
Psychoanaliza twierdzenia jako psychoanaliza nieświadomości: Z. Freud, struktura osobowości id, ego i superego, podstawowe znaczenie popędów dla życia psychicznego człowieka. Psychoanaliza jest to metodą leczenia zaburzeń psychicznych subiektywna interpretacja danych przez badacza, brak możliwości empirycznej weryfikacji formułowanych hipotez.
Metoda Korelacyjna: Koncentruje się na uchwyceniu różnic indywidualnych wykazaniu zachodzących między nimi relacji przy zastosowaniu analizy statystycznej. ZALETY szeroki zakres zmiennych możliwości określenia natężenia danej zmiennej, możliwość uchwycenia statystycznych relacji między zamiennym. WADY wątpliwa rzetelność trafność samopisów, ograniczenia związane z określoną liczbą pytań w stosowanych kwestionariuszach możliwości wykrycia tylko związków o charakterze współwystępowania koncepcji, a nie związków przyczynowych.
Metoda eksperymentalna: Zmienna niezależna, zmienna uboczna, zmienna zależna. Badania tą metoda nie zmierzają do uchwycenia różnic indywidualnych, ale do wykrycia ogólnych praw funkcjonowania psychiki ludzkiej przy zastosowaniu kontroli zmiennych. ZALETY: możliwość manipulowania zmiennymi, obiektywna rejestracja danych możliwości ustalenia związków przyczynowo- skutkowych, powtarzalność. WADY: możliwość badania zjawisk jedynie bardzo prostych, utrata z pola widzenia całościowego funkcjonowania człowieka, sztuczność warunków laboratoryjnych mogąca prowadzić do zniekształcenia zachowania osób badanych, nastawienie uczestnika i oczekiwaniu eksperymentatora, błąd próby.
Eksperyment laboratoryjny- przeprowadzony w dobrze prowadzonych warunkach.
Eksperyment naturalny- warunki SA naturalne dla badanego, a zmiany zmiennej należności pojawiają się raczej w sposób spontaniczny niż za sprawą planowej manipulacji eksperymentalnej.
Metoda obserwacji: obserwacja kontrolowana- prowadzona w laboratorium w ściśle kontrolowanych warunkach, obserwacja naturalna- prowadzona w naturalnym otoczeniu. Obserwacja uczestnicząca- badacz jest uczestnikiem grupy, która stanowi podmiot obserwacji. ZALETY: badania bardziej halistyczne (jałowość sytuacji i zachowania), źródło hipotez do kolejnych badań, mniejsza dehumanizacja (szczególnie przy obserwacji naturalnej). WADY: zniekształcenie zachowania.
Techniki zbierania danych: interpretacja, wywiad, wywiad standaryzowany, skale ocen. Kwestionariusz, testy, techniki projekcyjne.
SPOSTRZEGANIE narządy zmysłowe-receptory, komórki zmysłowe pobudzone przez określone bodźce fizyczne. ZADANIE: filtrowanie bodźców fizycznych, przekładanie zarejestrowanych bodźców na impulsy nerwowe (translacja), zmysł wzroku- elektromagnes o dł. 380- 760 nm (światła), zmysł słuchu- fale dźwiękowe o częstotliwości 20-2200 Hz, zmysły skórne (-zmysł dotyku, nacisk mechaniczny, - zmysł bólu, brak specyficznego bodźca, - zmysł temp., fale ektromagn., - zmysł smaku, język, substancje chemiczne zawarte w pożywieniu, - zmysł powonienia, jama nosowa, substancje chemiczne zawarte w powietrzu).
Czy istnieje spostrzeżenie pozazmysłowe: jasnowidzenie, jasnosłyszenie, przepowiadanie, przyszłość, telepatia.
Teorie spostrzegania:
Teoria autonomistyczna- mózg odbiera momentami pojedyncze wrażenia, które SA następnie łączone w określony sposób spostrzegania przedmiotu.
Spostrzeganie jako wybieranie, porządkowanie i interpretowanie informacji z narządów zmysłów: - proces z dołu do góry i proces z góry do dołu, wybór wrażeń, uwaga, - pierwszy plan i drugi plan, - mózg łączy informacje pochodzące z narządów zmysłów w sensowne jednostki (wzory, kształty) tzw. Prawa formy (figura, oprawa bliskości, prawo zagrożenia, prawo prawidłowej postaci, - poprawki mózgu (obrazy trójwymiarowe, stałość wielkości, stałość kształtu, stałość koloru).
Uczenie się- proces, który stanowi podstawę względnie trwałych zmian zachowania i zachodzi w wyniku ćwiczeń i doświadczeń. PROBLEMY: - rozróżnianie między uczeniem się, a zachowaniem uczenia się nie daje się zaobserwować, zachowanie zależy od procesów uczenia się posiada jednak także inne uwarunkowania, co można nazwać względnie trwałą zmiana zachowania, - ćwiczenie może uruchomić procesy uczenia się poprzez uwarunkowanie. Warunkowanie to zasadnicza forma uczenia się. Rozróżniamy zachowania reaktywne (przez bodźce zewnętrzne) i sprawcze (wywołane przez zachowanie wewnętrzne).
Warunkowanie klasyczne punktem wyjścia są odruchy wrodzone (automatyczna reakcja organizmu na dobry, specyficzny bodziec).
- Bodziec bezwarunkowy: jedzenie- reakcja bezwarunkowa- wydzielanie śliny.
- Bodziec naturalny: dzwonek- reakcja bezwarunkowa, jedzenie- reakcja bezwarunkowa- wydzielanie śliny.
- Wzmocnienie zachowania: bodziec bezwarunkowy, jest tzw. czynnikiem wzmacniającym, bo jest zmiana prawdopodobieństwa wystąpienia danego zachowania w przyszłości.
- Wygaszanie reakcji bezwarunkowej: brak wzmocnienia po zaistnieniu reakcji warunkowej.
- Generalizacja bodźca: reakcja warunkowa, zachodzi nie tylko po podaniu bodźca warunkowego, ale również bodźców do niego podobnych.
- Różnicowanie bodźca: organizm uczy się rozniecę relacjonować na dwa podobne do siebie bodźce. Przykłady warunkowania klasycznego: reakcja na określone potrawy, reakcja na środki odurzające, powstawanie i zanikanie reakcji lękowych u dzieci.
- Biologiczna gotowość do uczenia się przez warunkowanie: człowiek bardziej uczy się bać węży, psów, pająków niż innych przedmiotów.
Warunkowanie sprawcze: uniwersalność zasady wzmocnienia, reakcja sprawcza nie musi fizycznie powodować wzmocnienia, aby została wzmocniona, zachowania przesądne. Wtórny czynnik wzmacniający, wzmacniający czynnik poprzez fakt powiązania z pierwotnym czynnikiem wzmacniającym. Pierwotne i wtórne czynniki wzmacniające w zachowaniach społecznych (pokarm, woda i seks: pierwotne czynniki wzmacniające), pieniądze (najbardziej rozpowszechniony wtórny czynnik warunkowy).
Utajone uczenie się (eksperyment E. Dolmana) - uczenie się bez wzmocnień (mapy poznawcze), wzmocnienie jako okazja do wykorzystania nabytej wiedzy. - od uczenia się metoda prób i błędów do zrozumienia (badania W. Koehiera i W Halowa na małpach). - uczenie się poprzez naśladowanie wzorów (badania A. Bondury- twórca teorii społecznego uczenia się), ludzie i zwierzęta uczą się obserwując innych, uczeniu się i zapamiętywaniu podlega pewien schemat zawierający najważniejsze elementy, Anie szczegóły zachowania, -zalety uczenia się poprzez obserwację, staje się zbędne uczenie się metoda prób i błędów (jest niebezpieczna). PAMIĘĆ_ jest to wosk, w którym doświadczenia pozostawiają trwałe ślady, czy procesy przetwarzania informacji.
Procesy pamięci zachodzące u człowieka:
Proces kontroli: - rejestry zmysłowe (około 7), -pamięć długotrwałą, -pamięć krótkotrwała, - przetwarzanie w głowie.
Rodzaje pamięci: *rejestr sensoryczny (zmysłowy), dla każdego obszaru zmysłowego istnieje Odrębny rejestr sensoryczny, - wzrokowy rejestr sensoryczny (tzw. Pamięć konieczna), czas trwania około 1 sek., duża pojemność (możliwość zapamiętywania inf. Wzrokowych ze wszystkimi szczegółami), * pamięć krótkotrwała, czas trwania około 18 sek. Pojemność od 5-9 (średnio 7) rożnych informacji rejestru sensorycznego. uwaga na określone szczegóły treści, przepisywanie znaczenia określonej treści, zwiększenie pojemności krótkotrwałej (tworzenie sensownych jednostek), powtarzanie w głowie, powtarzanie zachowujące (przedłużanie czasu pamiętania), pamiętanie opracowujące (wiązanie nowego materiału z danymi w pamięci długotrwałej), przetwarzanie automatyczne, dane zostają zachowane na dłuższy czas bez powtarzanie opracowanego, informacje z dziedzin dobrze znanych danej osobie, powoływanie informacji z pamięci krótkotrwałej, powoływanie danych z pamięci krótkotrwałej.
Pamięć długotrwała: - pamięć zawierająca wiedzę (wiedza ogólna, przeżycia, pamięć przebiegu ruchu). Organizacja zawartości somatycznej: - uporządkowanie pojęć według cech akustycznych, wizualnych znaczeniowych, - uporządkowanie hierarchiczne pojęć, - podmioty i zjawiska dnia powszechnej cechy definicyjne i cechy charakterystyczne, - przechowywanie i odtwarzanie minionych zdarzeń, - dodawanie i odejmowanie szczegółów, - nowa informacja zostaje zmieniona tak, aby pasowała do istniejącej wiedzy.
Zapominanie: informacja, która wcześniej rzeczywiście istniała w pamięci, stała się niedostępna.
Interferencja przyswojenie nowych treści na ujemny wpływ na istniejącą już zawartość pamięci (hamowanie reaktywne), istniejąca już zawartość pamięci utrudnia przyswajanie nowych treści (hamowanie retroaktywne), istniejąca już zawartość pamięci utrudnia przyswajanie nowych treści (hamowanie proaktywne), zakłócenia śa silniejsze, pochodzący z dwóch różnych obszarów materiał do nauczenia się wykazuje podobieństwa, materiał do nauczenia się jest niezrozumiały.
Bodźce wywołujące- niemożność uzyskania dostępu do zawartości pamięci z powodu braku bodźców wywołujących przykłady bodźco9w wywołujących, - pewne cechy zapamiętanej treści, - cechy sytuacji, w której miało miejsce uczenie się, - zdolność nastroju przy uczeniu się i przypominaniu.
Wspieranie- zapominanie umotywowane i pewna część zawartości pamięci staje się niedostępna, nie ulega jednak wymazaniu.
Klasyfikacja emocji: - emocje prototypowe (radość, strach, smutek, gniew, zaskoczenie), - emocje odbiegające od prototypu (miłość, nadzieja poczucie winy, duma, wdzięczność, współczucie, przeżycie, rozczarowanie).
Cechy emocji: - przyjemne (radość) lub nieprzyjemne (smutek), stany odczuwania. -Intensywność, - podobieństwo (smutek, lęk), - zmiany fizjologiczne, - fizyczne fazy wyrazu (mimika i gestykulacja), - wpływ czynników kulturowych na doznawanie i wyrażanie emocji.
Autonomiczny układ nerwowy: - układ sympatyczny (współczulny) „pedał gazu” wyzwala energię niezbędną do działania (w sytuacjach zagrożenia ucieczka lub walka), - układ parasympatyczny (przywspółczulny) „pedał hamulca” powoduje bardziej oszczędne wydatkowanie energii.
Emocje i kontakty społeczne: -emocje jako sposób przekazywania informacji, -genetyczne położenie wyrażania emocji, wpływ kultury na wyrażanie emocji, zasady uzewnętrzniani a emocji w kontaktach społecznych (jak należy reagować na rożne zdarzenia, na bodźce smakowe i węchowe, z jaka siłą należy okazywać emocje, zasady maskowania emocji), różnice w zasadach uzewnętrzniania emocji między kobietami i mężczyznami (kobiety- silniejsze wyrażanie stanów emocjonalnych, większa skłonność do okazywania emocji negatywnych, - mężczyźni: unikanie rozmowy o :niemęskich” emocjach z przyjaciółmi, mężczyznami), -udawanie nieprawdziwych emocji, - najłatwiej kontrolować wyrazy twarzy, - o prawdziwych emocjach człowieka informują: ruchy ciała (postawa i gesty), sposób mówienia (ton głosu, nieprawidłowości, przerwy w mówieniu),
Stresory: poważne zmiany życiowe (rozwód, śmierć bliskiej osoby, utrata przytomności itp.), zmartwienia i frustracje życia codziennego, przeciążenie obowiązkami.
Stres: negatywna ocena danego zdarzenia, negatywna ocena możliwości spostrzegania sytuacji, częstotliwość częstotliwość/lub długotrwałość (stres chroniczny) oddziaływania.
Konsekwencje stresu: choroby psychosomatyczne (choroby serca, wrzody), osłabienie układu immunologicznego (nowotwory).
Osobowość podatna na stres: - osobowość typu A. osoby podatne na schorzenia naczyń wieńcowych serca, - skłonności do rywalizacji, kontrolowania inych i agresji, niecierpliwość, pracoholizm, zabieganie, - wrogość z błahych powodów (brak wsparcia społecznego.
Rodzaje chorób psychosomatycznych: - skóra (zapalenie, nadmierne pocenie się), -układ oddechowy (astma, hiperwentylacja, czkawka) -serce i system krwionośny (przyspieszenie czynności serca, nadciśnienie, migrena), - żołądek układ trawienny ( chroniczny nieżyt żołądka, biegunka, wzdęcia) -system uro- genitalny ( zaburzenia cyklu menstruacyjnego, wstrzymywanie oczu, impotencja, skurcze pochwy), - gruczoły dokrewne ( nadczynność lub niedoczynność tarczycy), - narządy zmysłowe ( zaburzenia smaku, dotyku, szumienie w uszach, układ szkieletowo- miednicowy (bóle karku i inne skurcze miednicy psychosomatyczne choroby krwi i systemu limfatycznego).
Teorie wyjaśniające zaburzenia psychosomatyczne teoria ewolucyjna i teoria specyficznej reakcji.
Odporność na stres wywołany wydarzeniami krytycznemu: -przekonanie o sprawowaniu kontroli nad własnym życiem, stabilne związki społeczno emocjonalne (przyjęcie zobowiązań), nieprzewidziane wydarzenia niepostrzegane jako zagrożenie, ale jak wyzwanie.
Obrona przed stresem:- Poprzez zmianę reakcji (środki uspokajającee, ćwiczenia relaksujące, sport, zmiana perspektywy i/lub akceptacja, stosowanie mechanizmów obronnych) - poprze zmianę sytuacji obciążającej (wsparcie społeczne , wsparcie informacyjne, wsparcie emocjonalne)