Indicativus et Imperativus praesentis activi
Zajęcia prowadzone przez: Wiolettę Nighthaven
Scenariusz: Wioletta Nighthaven
Poziom: klasa I
Cykl: gramatyka łacińska
Wymagania: rozpoznawanie koniugacji
Liczba zajęć: 8
Prac domowych: 3
Prac dodatkowych: 5
Kartkówek: 1
Czas trwania: cztery tygodnie
Dziedziny: język łaciński
Zalecane lektury:
Obowiązkowe:
Dodatkowe:
Plan kursu:
Lekcja 1
Temat: Indicativus praesentis activi - wstęp, koniugacja I.
tłumaczenie nazwy
wzór tworzenia form
końcówki osobowe
ściągnięcie w 1 osobie liczby pojedynczej w czasownikach I koniugacji
odmiana czasowników I koniugacji - ćwiczenia
Lekcja 2
Temat: Odmiana czasowników II koniugacji.
wydzielanie tematu koniugacji II
końcówki osobowe (przypomnienie)
odmiana czasowników II koniugacji - ćwiczenia
Lekcja 3
Temat: Odmiana czasowników III koniugacji.
końcówki osobowe (przypomnienie)
wydzielanie tematu koniugacji III
spójki w koniugacji III praesens
odmiana czasowników zakończonych na -io
odmiana czasowników III koniugacji - ćwiczenia
Lekcja 4
Temat: Odmiana czasowników IV koniugacji.
końcówki osobowe (przypomnienie)
wydzielanie tematu koniugacji IV
odmiana czasowników III koniugacji - ćwiczenia
Lekcja 5
Temat: Kartkówka z odmiany czasowników w praesens.
przypomnienie wiadomości z poprzednich lekcji
kartkówka z odmiany czasowników w praesens
Lekcja 6
Temat: Czasownik nieregularny „być” i jego złożenia w praesens. Imperativus praesentis activi.
odmiana sum, esse (być)
odmiana adsum, adesse (być obecnym)
odmiana absum, abesse (być nieobecnym)
odmiana possum, posse (móc)
Imperativus praesentis activi 2 os. l.p. dla czasowników I, II i IV koniugacji
Imperativus praesentis activi 2 os. l.mn. dla czasowników I, II i IV koniugacji
Imperativus praesentis activi 2 os. l.p. dla czasowników III koniugacji
Imperativus praesentis activi 2 os. l.mn. dla czasowników III koniugacji
Lekcja 7
Temat: Powtórzenie przed egzaminem, ćwiczenia.
powtórzenie teorii
ćwiczenia
Lekcja 8
Temat: Egzamin
egzamin
Lekcja 1
Temat: Indicativus praesentis activi - wstęp, koniugacja I.
Dziś zajmiemy się czasem, który po łacinie nazywa się indicativus praesentis activi, w skrócie praesens. Przetłumaczę jego nazwę na polski. Indicaticus to tryb oznajmujący, praesens to czas teraźniejszy, zaś activum to strona czynna. Ta wiedza przyda nam się do tłumaczenia czasowników w praesens.
Czas praesens tworzy się dodając do tematu czasownika (tematu praesentis; wyróżniamy 3 tematy) odpowiednią końcówkę osobową. Temat praesentis potraficie już wydzielić. Znacie też końcówkę pierwszej osoby liczby pojedynczej.
Jaka to końcówka?
-o
Pozostałe końcówki wyglądają następująco:
Liczba pojedyncza:
2. os. -s
3. os. -t
Liczba mnoga:
1. os. -mus
2. os. -tis
3. os -nt
Jeżeli naprawdę chcecie się nauczyć łaciny, wykujcie się tych końcówkę na pamięć ;)
Teraz odmienimy w czasie praesens czasownik pierwszej koniugacji. Posłużmy się dobrze Wam znanym czasownikiem kochać.
Jak wyglądają dwie pierwsze podstawowe formy czasownika kochać?
amo, amare
Wiecie, że pierwsza forma podstawowa czasownika to ten czasownik w 1 osobie liczby pojedynczej czasu praesens. Wiecie tez, że tematem amo, amare jest ama. Dlaczego wiec zgodnie z tym, co przed chwila mówiłam o tworzeniu praesens (temat + końcówka osobowa) nie piszemy amao, tylko amo? Otóż jest to wyjątek z którym spotykamy się w I koniugacji. Aby utworzyć 1 osobę liczby pojedynczej czasu praesens musimy wydzielić temat, odciąć od tego tematu a i dopiero dodać końcówkę -o. Zabieg ten nazywa się ściągnięciem.
Trochę to zawiłe... Najlepiej chyba będzie poćwiczyć na przykładach. Podam teraz kilka bezokoliczników czasowników I konugacji. Wy odmieńcie je w 1 osobie liczby pojedynczej czasu praesens, a dodatkowo napiszcie, co znaczą podane przez Was formy.
clamare - krzyczeć
clam-o - krzyczę
spectare - oglądać
spect-o - ogladam
intrare - wejść
intr-o - wchodze
W pozostałych osobach liczby pojedynczej i w liczbie mnogiej czasowniki koniugacji I odmieniają się regularnie (temat + końcówka osobowa)
Odmieńmy do końca amo, amare. Każdą formę tłumaczcie na polski.
Jak będzie wyglądać 2 osoba liczby pojedynczej amo, amare?
ama-s - kochasz
3 osoba liczby pojedynczej?
ama-t - kocha
1 osoba liczby mnogiej?
ama-mus - kochamy
2 osoba liczby mnogiej?
ama-tis - kochacie
3 osoba liczby mnogiej?
ama-nt - kochają
Dla przećwiczenia odmienimy jeszcze clamo, clamare (krzyczeć). Kto spróbuje? (Pamiętajcie o tłumaczeniu form na polski)
clamo - krzyczę
clamas - krzyczysz
clamat - krzyczy
clamamus - krzyczymy
clamatis - krzyczycie
clamant - krzyczą
Kto odmieni i przetłumaczy formy od specto, spectare (oglądać)?
specto - oglądam
spectas - oglądasz
spectat - ogląda
spectamus - oglądamy
spectatis - oglądacie
spectant - oglądają
Praca domowa:
Odmień podane czasowniki w praesens (trzy osoby, dwie liczby). Przetłumacz otrzymane formy.
intro, intrare - wejść
oro, orare - mówić
laboro, laborare - pracować
Praca dodatkowa:
Przetłumacz podane formy. Podaj dwie pierwsze formy podstawowe czasownika od którego zostały utworzone. Staraj się nie korzystać ze słownika!
salutamus, spiras, recitat, laudo, narramus, cogitamus, sperat, recitas, festino, laudatis, salutant, properatis, recitamus, cogitat, disputant, saluto, delectamus, laudant
Lekcja 2
Temat: Odmiana czasowników II koniugacji.
Czasowniki koniugacji II odmieniają się regularnie (temat + końcówka osobowa). Niewielką trudność może sprawić jedynie wydzielenie tematu czasownika. Mam nadzieję, że doskonale pamiętacie, jak to się robi.
Kto wydzieli temat czasownika moneo, monere - ostrzegać?
mone
Przypomnijmy sobie jeszcze końcówki osobowe dla praesens. Kto je wymieni?
Liczba pojedyncza:
1. os. -o
2. os. -s
3. os. -t
Liczba mnoga:
1. os. -mus
2. os. -tis
3. os -nt
Odmienimy video, videre (widzieć). Tłumaczcie otrzymane formy.
Jak będzie wyglądać 1 osoba liczby pojedynczej video, videre?
Vide-o - widzę
2 osoba liczby pojedynczej?
vide-s - widzisz
3 osoba liczby pojedynczej?
vide-t - widzi
1 osoba liczby mnogiej?
vide-mus - widzimy
2 osoba liczby mnogiej?
vide-tis - widzicie
3 osoba liczby mnogiej?
vide-nt
Kto odmieni i przetłumaczy formy od habeo, habere (mieć)?
habeo - mam
habes - masz
habet - ma
habemus - mamy
habetis - macie
habent - mają
Kto odmieni i przetłumaczy formy od deceo, decere (zdobić)?
doceo - zdobię
doces - zdobisz
docet - zdobi
docemus - zdobimy
docetis - zdobicie
docent - zdobią
Kto odmieni i przetłumaczy formy od pareo, parere (być posłusznym)?
pareo - jestem posłuszny
pares - jesteś posłuszny
paret - jest posłuszny
paremus - jesteśmy posłuszni
paretis - jesteście posłuszni
parent - są posłuszni
Praca domowa:
Odmień podane czasowniki w praesens (trzy osoby, dwie liczby). Przetłumacz otrzymane formy.
doceo, docere - nauczać
sedeo, sedere - siedzieć
respondeo, respondere - odpowiadać
Praca dodatkowa:
Przetłumacz podane formy. Podaj dwie pierwsze formy podstawowe czasownika od którego zostały utworzone.
debes, tacet, adhibet, gaudent, placent, debemus, taceo, delemus, moveo, placeo, manetis, gaidetis, debent, gaudet, places, tacetis, obsident, propes
Lekcja 3
Temat: Odmiana czasowników III koniugacji.
Skupcie się, bo dzisiejsza lekcja będzie naprawdę trudna.
Najpierw przypomnijmy sobie końcówki osobowe dla praesens. Kto je wymieni?
Liczba pojedyncza:
1. os. -o
2. os. -s
3. os. -t
Liczba mnoga:
1. os. -mus
2. os. -tis
3. os -nt
Kto poda mi temat lego, legere (czytać)?
leg
Czym wiec jest e znajdujące się w bezokoliczniku miedzy tematem a zakończeniem bezokolicznika?
To spójka
To właśnie przez spójki odmiana czasowników III koniugacji jest tak skomplikowana. Spójki pojawiają się niemal we wszystkich formach, jednak nie zawsze spójką jest e.
Wiecie jak wygląda 1 osoba liczby pojedynczej praesents od czasownika lego, legere. Jest to leg-o (temat + końcówka osobowa). Tutaj nie ma spójki.
Gdyby 2 osobę liczby pojedynczej praesens tworzyć według podstawowego wzoru (temat + końcówka osobowa) tak jak 1 osobę liczby pojedynczej, otrzymalibyśmy leg-s. Chyba już widzicie, że coś tu nie gra, prawda? To nawet dziwnie brzmi. Łacina nie lubi takich połączeń. Dlatego pomiędzy temat i końcówkę osobową wprowadzono spójkę i. Lego, legere w 2 osobie liczby pojedynczej praesens to leg-i-s.
W 3 osobie liczby pojedynczej, oraz w 1 i 2 osobie liczby mnogiej spójka jest także i.
Więc jak będą wyglądały te formy? Tłumaczcie je na polski.
leg-i-t - czyta
leg-i-mus - czytamy
leg-i-tis - czytacie
W 3 osobie liczby mnogiej spójką jest u.
Jak będzie wyglądała ta forma?
leg-u-nt - czytają
Jak myślicie czy w czasownikach trzeciej koniugacji z tematem zakończonym na i będziemy podwajać i w 2 i 3 osobie liczby pojedynczej i 1 i 2 osobie liczby mnogiej?
Nie, nie będziemy.
Kto więc odmieni... na przykład capio, capere (chwytać)? O razu przetłumacz otrzymane formy.
capi-o - chwytam
capi-s - chwytasz
capi-t - chwyta
capi-mus - chwytamy
capi-tis - chwytacie
capi-unt - chwytają
Kluczem do zapamiętania tej odmiany jest ćwiczenie :)
Kto odmieni mi scribo, scribere (pisać)? Na razie oddzielajcie tematy, spójki i końcówki osobowe od siebie myślnikami. Przetłumaczcie otrzymane formy.
scrib-o - piszę
scrib-i-s - piszesz
scrib-i-t - pisze
scrib-i-mus - piszemy
scrib-i-tis - piszecie
scrib-u-nt - piszą
Kto odmieni disco, discere (uczyć się)? Przetłumacz otrzymane formy.
disco - uczę się
discis - uczysz się
discit - uczy się
discimus - uczymy się
discitis - uczycie się
discunt- uczą się
Kto odmieni incolo, incolere (mieszkać)? Przetłumacz otrzymane formy.
incolo - mieszkam
incolis - mieszkasz
incolit - mieszka
incolimus - mieszkamy
incolitis - mieszkacie
incolunt - mieszkają
Praca domowa:
Odmień podane czasowniki w praesens (trzy osoby, dwie liczby). Przetłumacz otrzymane formy.
condo, condere - zbudować
cano, canere - śpiewać
accipio, accipere - przyjąć
Praca dodatkowa:
Przetłumacz podane formy. Podaj dwie pierwsze formy podstawowe czasownika od którego zostały utworzone.
rogimus,
Lekcja 4
Temat: Odmiana czasowników IV koniugacji.
Tradycyjnie przypomnijmy sobie końcówki osobowe dla praesens. Kto je wymieni?
Liczba pojedyncza:
1. os. -o
2. os. -s
3. os. -t
Liczba mnoga:
1. os. -mus
2. os. -tis
3. os -nt
Kto poda mi temat dobrze Wam znanego audio, audire (słuchać)?
audi
Do 2 ososby liczby mnogiej włącznie czasowniki IV koniugacji odmieniają się regularnie według wzoru temat + końcówka osobowa.
Kto spróbuje odmienić audio, audire do 2 osoby liczby mnogiej włącznie? Na razie oddzielaj temat od końcówki myślnikami. Przetłumacz otrzymane formy.
audi-o - słucham
audi-s - słuchasz
audi-t - słucha
audi-mus - słuchamy
audi-tis - słuchacie
Jeżeli chodzi o 3 osobę liczby mnogiej jedyną zmianą jest wprowadzenie spójki u (tak jak w III koniugacji).
Jak będzie wyglądała ta forma od audio, audire? Co oznacza?
audi-u-nt - słuchają
Odmieńcie dormio, dormire (spać). Przetłumaczcie otrzymane formy.
dormi-o - śpię
dormi-s - śpisz
dormi-t - śpi
dormi-mus - śpimy
dormi-tis - śpicie
dormi-u-nt - śpią
Odmieńcie venio, venire (przychodzić). Przetłumaczcie otrzymane formy.
veni-o - przychodzę
veni-s - przychodzisz
veni-t - przychodzi
veni-mus - przychodzimy
veni-tis - przychodzicie
veni-u-nt - przychodzą
Odmieńcie scio, scire (wiedzieć). Przetłumaczcie otrzymane formy.
sci-o - wiem
sci-s - wiesz
sci-t - wie
sci-mus - wiemy
sci-tis - wiecie
sci-u-nt - wiedzą
Praca domowa:
Odmień podane czasowniki w praesens (trzy osoby, dwie liczby). Przetłumacz otrzymane formy.
haurio, haurire - czerpać
nescio, nescire - nie wiedzieć
finio, finire - kończyć
Praca dodatkowa:
Przetłumacz podane formy. Podaj dwie pierwsze formy podstawowe czasownika od którego zostały utworzone.
rogimus,
Lekcja 5
Temat: Kartkówka z odmiany czasowników w praesens.
Dla przypomnienia odmienimy sobie czasownik każdej koniugacji. Potem zrobimy kartkówkę.
Ja będę podawać czasownik. Waszym zadaniem jest odmienienie go w 3 osobach w 2 liczbach i przetłumaczenie otrzymanych form. Gotowi?
saluto, salutare - pozdrawiać
saluto - pozdrawiam
salutas - pozdrawiasz
salutat - pozdrawia
salutamus - pozdrawiamy
salutatis - pozdrawiacie
salutant - pozdrawiają
debeo, debere - być dłużnym
debeo - jestem dłużny
debes - jesteś dłużny
debet - jest dłużny
debemus - jesteśmy dłużni
debetis - jesteście dłużni
debent - są dłużni
rogo, rogere - pytać
rogo - pytam
rogis - pytasz
rogit - pyta
rogimus - pytamy
rogitis - pytacie
rogunt - pytają
aperio, aperire - otwierać
aperio - otwieram
aperis - otwierasz
aperit - otwiera
aperimus - otwieramy
aperitis - otwieracie
aperiunt - otwierają
KARTKÓWKA:
Będę podawała 2 pierwsze formy podstawowe czasowników łacińskich. Waszym zadaniem jest odmienić te czasowniki w 3 osobach i 2 liczbach. W drugiej części klasówki poproszę Was o przetłumaczenie niektórych form na język polski.
1. Odmieńcie podane czasowniki. Na odmianę każdego z nich macie 2 minuty.
facio, facere - czynić
placeo, placere - podobać
ago, agere - robić
cogito, cigitare - myśleć
erudio, erudire - uczyć
2. Przetłumaczcie podane formy. Na przetłumaczenie 6 macie 1 minutę.
laudant (od chwalić)
recitamus (od wygłaszać)
cupitis (od pragnąć)
gaudet (od cieszyć się)
reddo (od oddać)
dicis (od mówić)
Lekcja 6
Temat: Czasownik nieregularny „być” i jego złożenia w praesens. Imperativus praesentis activi.
W łacinie sum, esse (być) jest czasownikiem, który odmienia się nieregularnie. Dlatego jego odmiany trzeba się po prostu nauczyć.
Przedyktuję Wam odmianę sum, esse w praesens.
liczba pojedyncza:
1 os. sum
2 os. es (występuje -s - właściwa końcówka osobowa)
3 os. est (występuje -t - właściwa końcówka osobowa)
liczba mnoga
1 os. sumus (występuje -mus - właściwa końcówka osobowa)
2 os. estis (występuje -tis - właściwa końcówka osobowa)
3 os. sunt (występuje -nt - właściwa końcówka osobowa)
Nie jest to aż takie trudne. Podobnie odmieniają się złożenia od sum, esse. Znając odmianę sum, esse bez problemu powinniście odmeinic np. adsum, adesse (być obecnym).
Powiedzcie mi czym „być obecnym” różni się od „być” w łacinie?
Przedrostkiem ad-
Kto odmieni adsum, adesse? (Podpowiem, że do odmiany sum, esse wystarczy dodać przedrostek)
liczba pojedyncza:
1 os. adsum
2 os. ades
3 os. adest
liczba mnoga
1 os. adsumus
2 os. adestis
3 os. adsunt
W takim razie odmieńcie teraz absum, abesse (być nieobecnym).
liczba pojedyncza:
1 os. absum
2 os. abes
3 os. abest
liczba mnoga
1 os. absumus
2 os. abestis
3 os. absunt
Jest jeszcze jedno złożenie od sum, esse, które powinniście znać - possum, posse (móc). Wbrew temu, co by się mogło wydawać possum, posse powstało z połączenia pot i sum, a nie pos i sum. Dlatego jego odmiana nie jest tak prosta jak odmiana adsum, adesse czy absum, abesse. Czasem do odmiany sum, esse będziemy dodawać przedrostek pot-, a czasami pos-. Najłatwiej zapamiętać to w ten sposób: pos- dodajemy do form, które zaczynają się na s, zaś pot- do tych, które zaczynają się na e.
Kto odmieni possum, posse?
liczba pojedyncza:
1 os. possum
2 os. potes
3 os. potest
liczba mnoga
1 os. possumus
2 os. potestis
3 os. possunt
Imperativus praesentis activi to tryb rozkazujący. W Imperativus praesentis activi rozkazujemy tylko dwóm osobom - drugiej osobie liczby pojedynczej i drugiej osobie liczby mnogiej.
Imperativus praesentis activi tworzy się naprawdę łatwo.
Gdy chcemy rozkazać jednej konkretnej osobie używamy samego tematu czasownika (reguła obowiązuje dla koniugacji I, II i IV).
Jak będzie opowiadaj (od narro, narrare)?
narra!
Milcz (od taceo, tacere)?
tace!
Przyjdź (od venio, venire)?
veni!
Tak się dzieje nie tylko w języku łacińskim - w polskim jest podobnie: patrz! milcz!
Gdy chcemy rozkazać grupie osób do tematu czasownika dodajemy końcówkę -te (reguła obowiązuje dla koniugacji I, II i IV).
Jak będzie opowiadajcie (od narro, narrare)?
narrate!
Milczcie (od taceo, tacere)?
tacete!
Przyjdźcie (od venio, venire)?
venite!
Tworząc 2 os. l.p. trybu rozkazującego od czasowników III koniugacji do tematu dodajemy -e. Natomiast w 2 os. l.mn. miedzy temat, a końcówkę czasownika wstawiamy spójkę -i-.
Wiec jak będzie ciągnij (od traho, trahere)?
trahe!
A ciągnijcie?
trahite!
Zabij (od interficio, interficere)?
interfice!
Zabijcie?
interficite!
Lekcja 7
Temat: Powtórzenie przed egzaminem.
Proszę zamienić czasowniki na liczbę przeciwną zachowując osobę:
cogito
putant
stas
orna!
rogatis
laboratis
explicate!
damus
superat
spectas
Proszę przetłumaczyć:
wątpimy
troszczcie się!
nazywa
cenią
chwalisz
karzecie
błądzą
daj!
oznaczamy
pobudza
żyjemy
uczysz się
milcz!
wołacie
pracują
śpię
myślcie
jesteśmy zdrowi
powinieneś
opowiadają
słuchacie
kładą
spieszymy się