ROLA AUTORYTETU W WYCHOWANIU
Sądzę że autorytet to warunek, aby wychowanie było efektywne. Ma on ogromny wpływ na prawidłowy przebieg procesu wychowania i na jego skuteczność.
W Słowniku wyrazów bliskoznacznych czytamy:
Autorytet : „ wyrocznia, fachowiec, znawca, mistrz, powaga, arbiter, alfa i omega”.
Autorytet wg słownika języka polskiego to:
ogólnie uznana czyjaś powaga, wpływ, znaczenie;
osoba, instytucja, doktryna, pismo itp. cieszące się w jakiejś dziedzinie lub w opinii pewnych ludzi szczególnym uznaniem, poważaniem;
Autorytet jest pojęciem wieloznacznym. Może oznaczać osobę, która zasługuje na to określenie. Dla jednych autorytet kojarzy się z konkretną osobą, dla innych z nie tyle z osobą, ile z jaj określonymi cechami, które powodują, że tą osobę cenimy.
Często autorytet utożsamiamy z konkretną osobą i jednocześnie z jej cennymi właściwościami umysłu lub charakteru. Autorytet istnieje tylko wtedy gdy zachodzi relacja: osoba będąca autorytetem i osoba, która uznaje ten autorytet. Musi być osoba, która inną podziwia, chętnie się jej podporządkuje, jest skłonna dostosować się do jej wymagań i oczekiwań.
Autorytet jest zawsze relacją między co najmniej dwiema osobami, z których jedna budzi uznanie drugiej.
Istnieją różnego rodzaju autorytety.
Magdalena Błędowska w swym artykule ”Autorytet - surowość w granicach taktu” mówi, że
w ciągu wieków pojęcie autorytetu ulegało społecznym i historycznym przemianom.
Terminu tego zaczęto używać zarówno dla określenia prestiżu, powagi, wpływu,
znaczenia, jak też woli podporządkowania się władzy.
W potocznym użyciu słowo autorytet ma dość niedokładne, ale powszechnie uznawane
znaczenie. Na pierwszy plan wysuwa się przekonanie, że mieć autorytet - to znaczy przede
wszystkim posiadać uznanie, szacunek, władzę nad wychowankiem. W literaturze
pedagogicznej używa się m.in. takich określeń, jak autorytet wyzwalający i ujarzmiający
oraz autorytet wewnętrzny i zewnętrzny?
Mówiąc o autorytecie wyzwalającym ma się na myśli jego inspirujący i konstruktywny wpływ
na postępowanie osób, których uznaniem się cieszy. Taki autorytet ma szczególne
znaczenie w pracy z dziećmi i młodzieżą. Autorytet ujarzmiający wypływa nie z osobistych
zalet czy zasług jego nosiciela, lecz z jego wygórowanej ambicji i żądzy władzy. Autorytet
wewnętrzny charakteryzuje się dobrowolną uległością innych osób i ich gotowością do
podporządkowania się ze względu na odczuwany podziw i uznanie. Autorytet ten
przypisywany jest danej osobie ze względu na jej cechy charakteru i wartości, które uznaje
i realizuje w swoim życiu. Autorytet zewnętrzny występuje wtedy, gdy podporządkowanie
nie jest dobrowolne. Jest on przypisywany ze względu na stanowisko w hierarchii władzy lub pełnienie odpowiedniej funkcji.
Z pedagogicznego punktu widzenia najbardziej pożądany jest, oczywiście, autorytet
wyzwalający i wewnętrzny. Ta para autorytetów nazywana jest autorytetami prawdziwymi.
Innym przykładem autorytetów prawdziwych mogą być autorytety epistemologiczny i
deontyczny. Taką kwalifikację zaproponował J. M. Bocheński. Autorytet epistemologiczny
(znawcy lub intelektualny) przysługuje osobie ze względu na jej rozległą wiedzę i
kompetencje. Autorytet deontyczny (przełożonego) jest wynikiem pełnionej funkcji.
Wyjątkowo ważną rolę w pedagogice odgrywa autorytet moralny (lub osobisty). Osoba o
takim autorytecie staje się dla innych wzorem postępowania moralnego, ze względu na
cechy swego charakteru oraz działanie na rzecz innych, potrzebujących pomocy. I właśnie
ten rodzaj autorytetu pozostaje w ścisłym związku z łacińskim słowem auctoritas
oznaczającym godność i poważanie.
Błędowska przedstawia w swym artykule za Z. Mystakowskim osiem podstaw autorytetu
wychowawcy (cech jego wzoru osobowego):
umiejętność nawiązania kontaktu z młodzieżą
czynna sympatia (nauczyciel jako przyjaciel i doradca),
poszanowanie godności ludzkiej ucznia (...) jego uczuć osobistych (...),
kredyt zaufania, jakim powinniśmy obdarować młodzież (...),
sprawiedliwość (...),
zgodność pomiędzy słowem a postępowaniem,
niezawodność, niemówienie "na wiatr",
wymagalność i surowość (...).
Wyróżniamy więc:
Autorytet wyzwalający- ma inspirujący i konstruktywny wpływ na postępowanie osób, u których cieszy się on uznaniem. Jest on niezwykle ważny w wychowaniu, gdyż nauczyciel cieszący się tego typu autorytetem, mobilizuje uczniów do inicjatyw i samodzielnych działań, czyni odpowiedzialnymi za własny rozwój.
Autorytet ujarzmiający- wypływa z wygórowanych ambicji i żądzy władzy. Wychowawca taki pragnie podporządkować sobie wychowanków przez przymus zewnętrzny. Stosuje zakazy, nakazy, perswazję, nie ma tu miejsca na dyskusję czy kompromis.
Autorytet wewnętrzny- dobrowolna uległość innych osób i chęć do podporządkowania się , spowodowane odczuwanym podziwem i uznaniem. Osoba taka ma niezwykłe cechy charakteru i wyznaje wartości, które konsekwentnie realizuje całym swoim postępowaniem. Jest to typ autorytetu niezwykle wskazany do zaistnienia właśnie w szkole, gdyż młodzi ludzie potrzebują osób o jasnych wartościach, które postępują zgodnie ze swoim kodeksem.
Autorytet zewnętrzny- osoba wywiera wpływ na innych z racji zajmowanego stanowiska, pozycji, nie przymiotów charakteru. Nauczyciel chcący wymóc na uczniach posłuszeństwo i podziw tylko dlatego, że jest wobec nich nadrzędny.
Jan Bocheński dzieli autorytet na deontyczny i epistemiczny.
Autorytet epistemiczny ( znawcy, intelektualny) - posiada go osoba o rozległej i gruntownej wiedzy z danej dziedziny, zasługująca na podziw ze względu na treści trafiające do słuchaczy. Osoba taka jest kompetentna zawodowo, gdyż wie więcej od innych i jest wiarygodna w tym, co mówi i robi.
Autorytet deontyczny ( przełożonego) - jest rezultatem pełnionej funkcji służbowej, wykonywanie poleceń osoby obdarzonej takim autorytetem spotyka się z aprobatą i jest urzeczywistnieniem własnych pragnień osób podporządkowanych.
Autorytet moralny( osobisty) - przejawiane cechy charakteru i działanie na rzecz innych osób zwykle potrzebujących powodują, że osoba zyskuje prestiż, poważanie, szacunek. Osoba taka to wzór postępowania moralnego. Jest to niezwykle cenny typ autorytetu w szkole, gdyż podopieczni mają ogromne korzyści z obcowania z takim pedagogiem.
Autorytety te zwykle przenikają się i nie występują w czystej postaci. Autorytet moralny i wewnętrzny są bardzo ważne w pracy z dziećmi i młodzieżą.
W sprawie autorytetu w wychowaniu są różne stanowiska myślicieli. Jedni nie doceniają roli autorytetu w wychowaniu ( koncepcje naturalistyczne) a nawet go odrzucają, inni traktują autorytet jako niezwykle pozytywny czynnik w wychowaniu ( socjologiczne koncepcje wychowania i przedstawiciele pedagogiki kultury). Rola autorytetu w wychowaniu jest ogromna zwłaszcza w czasie, gdy słyszymy o upadku autorytetów. Właśnie teraz autorytet jest ogromnie ważny Uznawanie autorytetów przez uczniów właściwie ich ukierunkowuje, wskazuje wartości i kierunki właściwych działań, zapobiega niepożądanym moralnie i społecznie zachowaniom. Wychowawcy i nauczyciele będący autorytetem dla swych wychowanków mają na nich dużo większy pozytywny wpływ niż osoby pozbawione tegoż autorytetu.
Rola autorytetu w wychowaniu jest ogromna, gdyż każdy człowiek a szczególnie młody potrzebuje drogowskazu, punktu odniesienia, kogoś lub czegoś, co mógłby uznać za wyrocznię i uzyskać dzięki temu wsparcie w trudnych chwilach. Przecież każdy chciałby mieć kogoś, kto byłby dla niego prawdziwym autorytetem, komu mógłby zaufać, kto mógłby mu pomóc, kto mógłby być wzorem postępowania. Często taką osobą jest rodzic, nauczyciel, osoba publiczna ( artysta, papież Jan Paweł II). Na prawdziwy autorytet trzeba zasłużyć. Obecnie obserwujemy kryzys autorytetów.
Autorytet nie jest nam dany, nie otrzymuje się go wraz z byciem rodzicem, nauczycielem, dyrektorem. Aby można mówić o autorytecie, trzeba ujrzeć relację co najmniej między dwiema osobami, czyli osobę, która jest nosicielem autorytetu i drugą, która tę pierwszą podziwia, darzy szacunkiem, uznaniem, wzoruje się na niej.
Pamiętać należy, że autorytetem cieszy się ktoś w danej sferze, dziedzinie życia, nie jest on rozciągnięty na całość. O tym, czy mamy do czynienia z autorytetem decyduje osoba lub osoby, które podziwiają, naśladują, słuchają i czerpią wiele dla siebie z tego, co prezentuje sobą w danej dziedzinie osoba, której przypisujemy ów autorytet.
Nauczyciel czy rodzic musi zasłużyć na bycie autorytetem, jest to często ciężka praca, ale nagroda w formie bycia dla kogoś autorytetem jest ogromna. Na pewno nie jest łatwo zapracować na miano autorytetu w oczach dzisiejszej młodzieży, ale jednak rola autorytetu w działaniach wychowawczych jest niemała. Nauczyciel nie może domagać się, aby uczniowie go szanowali, podziwiali, słuchali, naśladowali, czerpali wiele dla siebie z jego postawy, tylko dlatego, że pełni on funkcję wobec nich nadrzędną, jest ich przełożonym - nauczycielem. Musi on zabiegać całym sobą w kontaktach z wychowankami, aby dobrowolnie uznali, że warto mieć w jego postawie i przekonaniach punkt odniesienia. Czy my sami nie mamy autorytetów, czy nie zastanawiamy się , np. w danej sytuacji, jak by postąpił ktoś, kogo podziwiamy, np. rodzic, dziadek, papież? Ktoś taki jest niezwykle cenny, porządkuje nasz świat, pomaga podejmować właściwe decyzje, buduje nas wewnętrznie.
Dla nauczyciela-wychowawcy autorytetem może być Janusz Korczak, który zawsze stawiał dziecko w centralnym punkcie oddziaływań wychowawczych. Korczak ogromną wagę przywiązywał do roli wychowawcy, starannie dobierał wychowawców, z którymi współpracował, uważał, że jedynie człowiek lubiany przez wychowanków może wzbudzać szacunek, budzić chęć naśladowania, być autorytetem. Czerpiąc z poglądów tego wielkiego pedagoga, można wyróżnić kilka warunków, które powinien spełniać dobry wychowawca:
- znać zadania, które ma wypełniać,
wdrażać dzieci do obowiązków i ładu społecznego,
poznać wychowanka,
słucha dzieci, obserwuje bacznie ich działania,
stara się stworzyć podopiecznym właściwe warunki rozwoju,
nie powinien nadużywać zakazów i kar,
motywować
dążyć do porozumienia z wychowankami,
Według Korczaka wychowanie to ciężka i odpowiedzialna praca.
Opracowała - Beata Piwowarska
Słownik wyrazów bliskoznacznych pod red. S. Skorupki, Warszawa 1990, s. 3
Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubisza, Warszawa 2003, t.1,s. 158
www.vulcan.edu.pl - artykuł M. Błędowskiej: „Autorytet- surowość w granicach taktu”
E. Barura: Emocjonalne uwarunkowania autorytetu nauczyciela, Warszawa 1980, s. 44-46
Tamże, s. 44-46
J. M. Bocheński: Was ist Autorität? Einführung in die Logik der Freiburg, 1974, s. 21-27