l

Wydział Zdrowia i Polityki Społecznej MUW Małopolskie Centrum Zdrowia Publicznego

Problem uzależnień - profilaktyka i leczenie w perspektywie małopolskiej

22 października 2001 r.,Kraków

Materiały konferencyjne

„Problem uzależnień -

profilaktyka i leczenie w perspektywie małopolskiej"

/• 22 października 2001 r., Kraków ,/ , program KONFERENCJI

- . , Prowadzący: Tomasz Tomasik

•' Dyrektor Wydziału Zdrowia i Polityki Społecznej MUW

10.00 - 10.05 Otwarcie konferencji. Powitanie zaproszonych gości.

Tomasz Tomasik - Wydział Zdrowia i Polityki Społecznej MUW

10.05.-10.20 Problem uzależnień w kontekście realizacji Narodowego Programu Zdrowia.

Iwona Satora - Małopolskie Centrum Zdrowia Publicznego w Krakowie

10.20-10.35 Sposoby wspierania lokalnych systemów rozwiązywania problemów alkoholowych ze szczególnym uwzględnieniem pomocy dla osób uzależnionych od alkoholu i członków ich rodzin.

Joanna Mikuła — Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych

10.35-10.50 Sposoby działania lokalnych systemów rozwiązywania problemów narkomanii.

Małgorzata Maresz - Krajowe Biuro Przeciwdziałania Narkomanii

10.50-11.05 Substancje uzależniające w materiale Kliniki Toksykologii CMUJ w Kraków ie w latach 1997 - 2000. Prof. dr hab. med. Janusz Pach - Klinika Toksykologii CMUJ

11.05-11.20 dyskusja 11.20 - 11.35 przerwa

Sesja II

Prowadzący: Urszula Sanak

Zastępca Dyrektora Wydziału Zdrowia i Polityki Społecznej MUW

11.35-11.50 Przedsięwzięcia podjęte w celu przeciwdziałaniu uzależnieniom opisane na przykładzie realizacji ustaw i krajowych programów profilaktyczna ch, ze szczególnym uwzględnieniem programu „Narkotyki zagłuszają rytm muzyki a przemoc jej moc".

Mieczysław M. Michno - Kuratorium Oświaty w Krakowie

11.50-12.05 Przedsięwzięcia podejmowane przez policję na terenie województwa małopolskiego w celu przeciwdziałania uzależnieniom.

Stanisław Molik - Komenda Wojewódzka Policji w Krakowie

12.05 -12.20 Rola Centrum Terapii Narkomanów w systemie pomocy osobom uzależnionym.

Grzegorz Wodowski - Poradnia Profilaktyki i Terapii Narkomanów „MONAR"

/

12.20 -12.35 Dokonania i zamierzenia w profilaktyce uzależnień oparte na dotychczasowych doświadczeniach Krakowskiego Towarzystwa Pomocy Uzależnionym.

Krzysztof'Kozerski - Krakowskie Towarzystwo Pomocy Uzależnionym

12.35-12.50 dyskusja

<, f

12.50-13.05 przerwa

-, . .y. Prowadzący: Urszula Łach

- Dyrektor Małopolskiego Centrum Zdrowia Publicznego w Krakowie

13.05 -13.20 Programy terapeutyczne i propozycje zmian organizacyjnych w opiece nad osobami uzależnionymi i wspóluzależnionymi.

Andrzej Kowal - Szpital Specjalistyczny im. drą J. Babińskiego

13.20 - 13.35 Wojewódzki Program na rzecz przeciwdziałania uzależnieniom.

Jadwiga Pauli - Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Krakowie

13.35 - 13.50 Program prewencji zachowań nałogowych.

Zofia Michałek - Centrum Terapii Zaburzeń Łaknienia

13.50 -14.05 Przedsięwzięcia podjęte w celu przeciw działania uzależnieniom na przykładzie Powiatowego Ośrodka Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia w Nowym Sączu.

Iwona Bodziony - Powiatowy Ośrodek Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Wspóluzależnienia w Nowym Sączu

14.05 - 14.20 Przedsięwzięcia podjęte w celu przeciwdziałania uzależnieniom.

Jan Jurek - Pełnomocnik Zarządu Gminy ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Bukowinie Tatrzańskiej

14.20 — 14.35 Kampanie profilaktyczne prowadzone na terenie miasta Nowy Targ.

Marcin Jagła - Pełnomocnik Zarządu Miasta ds. Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Nowym Targu

14.35 -14.55 dyskusja 14.55 - 15.00 Podsumowanie i zakończenie konferencji.

SESJA I

Iwona Satora Małopolskie Centrum Zdrowia Publicznego

Problem uzależnień w kontekście realizacji Narodowego Programu Zdrowia

Każda forma uzależnienia jest szkodliwa - niezależnie od tego, czy narkotykiem jest alkohol, morfina czy idea. Cari Gustaw Jung

Uzależnienie jest chorobą. Na szybkość powstawania uzależnienia istotny wpływ wywiera stopień dojrzałości organizmu. Znaczącą rolę odgrywa tu wiek. Palenie tytoniu, nadmierne picie alkoholu czy odurzanie się środkami narkotycznymi zaspokaja potrzebę przyjemności, znosi nudę, osłabia wrażliwość na problemy dnia codziennego, stanowi pew ien rodzaj ucieczki od kłopotów. Niebezpieczeństwo przy leczeniu polega na tym, że osoba uzależniona narażona jest na nawrót choroby właśnie z tych powodów.

Jest wiele definicji uzależnienia. Mają one jednak cechy wspólne. Określają one wzrastające zaabsorbowanie, które przeszkadza w codziennym życiu a skupia się na zapewnieniu sobie dostępu do środka uzależniającego. Mówi się o uzależnieniu fizycznym, psychicznym i społecznym.

Model fizyczny (biologiczny) określa uzależnienie jako sposób oddziaływania środków odurzających poprzez przewodzenie impulsów chemicznych i elektrycznych w mózgu i układzie nerwowym. Uzależnienie jest tu postrzegane jako przymus zażywania środków odurzających w wyniku wytworzenia się w organizmie braku takiej substancji. Brak ten powoduje występowanie zespołu abstynencyjnego tzw. głodu. Z kolei przyzwyczajenie się organizmu do środka odurzającego wywołuje zjawisko konieczności zwiększenia dawek przyjmowanej substancji zwane zjawiskiem tolerancji. Model psychologiczny dzieli się na trzy grupy:

- psychoanalityczny, który określa uzależnienie jako zachowanie w skutek interakcji

pomiędzy wydarzeniami zewnętrznymi a stłumionymi procesami umysłowymi, są to

podświadome procesy umysłowe;

l

behawioralny, który mówi iż cały proces uzależnienia polega na uwarunkowaniu

instrumentalnym na zasadzie bodziec - reakcja;

kognitywny wskazujący iż sposób w jaki ludzie interpretują swoje doświadczenia oraz

emocje jakie przeżywają są rezultatem operacji myślowych. Psychiczne uzależnienie koncentruje się na myśleniu o zaspokojeniu głodu i interpretacji sygnałów niekoniecznie mających związek z środkiem odurzającym.

W modelu socjokulturowym (społecznym) kluczową rolę w uzależnieniu odgrywa środowisko społeczne w jakim się przebywa, kształtuje ono postawy i zachowania jednostki. Wraz z postępowaniem uzależnienia środowisko zawęża się aż do wyrzucenia poza jego kręgi. Uzależnienie nie leczone prowadzi do chorób somatycznych i psychicznych, nawet do śmierci. Dotyka wszystkie środowiska społeczne i stanowi wielkie zagrożenie dla prawidłowego ich funkcjonowania i rozwoju. Nie ulega zatem wątpliwości, że warto i należy zapobiegać temu zjawisku.

Problem uzależnienia, jako niepokojące i nasilające się zjawisko został zauważony również przez twórców Narodowego Programu Zdrowia. Narodowy Program Zdrowia realizowany jest w Polsce od 1990 roku i jest ważnym dokumentem strategicznym, służącym do kreowania zdrowotnej polityki publicznej. Celem strategicznym NPZ jest poprawa zdrowia i związanej z nim jakości życia ludności. Ostateczna wersja tego dokumentu została przyjęta przez radę Ministrów w dniu 3 września 1996 roku. Zawiera on cele, których realizacja została zaplanowana na lata 1996 - 2005. Spośród 18 celów operacyjnych dotyczących podstawowych zagrożeń dla zdrowia trzy dotyczą problemu uzależnień. Są to cele operacyjne nr 3, 4 i 5. Do każdego celu określono zadania, sposób ich realizacji i wykonawcy. Na tej podstawie można opracowywać szczegółowe programy na poziomie lokalnym.

Cel nr 3: „Zmniejszenie rozpowszechniania palenia tytoniu" wskazuje, iż dym papierosowy jest dominującym zanieczyszczeniem środowiska, szkodzącym zarówno palaczom jak i osobom przebywającym w ich otoczeniu tzw. palaczom biernym. Przy systematycznym wdrażaniu zadań przewidzianych do realizacji w ramach tego celu oczekiwane są następujące efekty:

- konsumpcja tytoniu zmniejszy się o 25%,

- odsetek osób nigdy niepalących mężczyzn zwiększy się do 60% ogółu mężczyzn, a niepalących kobiet do 80% ogółu kobiet,

- odsetek palących kobiet w ciąży zmniejszy się o co najmniej 50% w stosunku do stanu z początku lat 90 - tych.

Wymierne korzyści z takiego stanu rzeczy to m.in: spadek umieralności z powodu

\,

nowotworów tytoniozależnych o 10%, spadek umieralności z powodu chorób układu krążenia o 15 %, obniżenie zachorowalności na nieswoiste choroby płuc.

Cel nr 4: „Zmniejszenie i zmiana struktury spożycia alkoholu oraz zmniejszenie szkód zdrowotnych spowodowanych alkoholem" stanowi wezwanie do:

- zmniejszenia spożycia alkoholu na głowę ludności o 10% w stosunku do roku 1995, gdy wynosiło ono 7-9 l na osobę,

- zmniejszenia udziału alkoholi wysokoprocentowych w ogólnej strukturze spożycia napojów alkoholowych o 20% w stosunku do roku 1995, zmniejszenia szkód zdrowotnych i społecznych spowodowanych piciem alkoholu, w tym zmniejszenia liczby zgonów i inwalidztwa związanych z alkoholem (wypadki drogowe i inne, samobójstwa, zabójstwa, zatrucia alkoholowe, nowotwory, choroby układu krążenia itp.), rozmiarów uszkodzeń życia rodzinnego (przemoc, zaniedbania wychowawcze) i konfliktów z prawem (zachowania spowodowane nietrzeźwością), zaburzeń zdrowotnych u członków rodzin osób uzależnionych, zmniejszenia śmiertelności i uszkodzeń zdrowia u osób uzależnionych od alkoholu, zmniejszenia ilości alkoholu spożywanego przez młodzież o 20%.

Koordynację i nadzór realizacji zadań wynikających z celu nr 4. prowadzi Państwowa

Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.

Gel nr 5: „Ograniczenie używania substancji psychoaktywnych i związanych z tym szkód zdrowotnych" zakłada: zahamowanie wzrostu popytu na substancje psychoaktywne, ograniczenie dostępności do tych substancji, wprowadzenie ogólnie dostępnych programów redukcji szkód zdrowotnych. Liczba osób uzależnionych w Polsce od opiatów wynosi 25-30 tysięcy a ilość substancji na rynku gwałtownie się zwiększa. Efektywność leczenia osób uzależnionych jest niska na całym świecie, ryzyko występowania szkód zdrowotnych (choroby somatyczne, psychiczne) znacząco wzrasta dlatego głównym sposobem realizacji zadań celu 5 jest wdrażanie programów redukcji szkód i programów rehabilitacyjnych.

Działania Małopolskiego Centrum Zdrowia Publicznego w Krakowie w zakresie realizacji celu nr 3, 4 i 5 Narodowego Programu Zdrowia

Do zakresu działań MCZP w ramach promocji zdrowia należy monitorowanie i koordynacja realizacji Narodowego Programu Zdrowia na terenie województwa małopolskiego poprzez podejmowanie inicjatyw i działań prozdrowotnych. W obszarze profilaktyki uzależnień podjęto szereg działań na rzecz zdrowia adresowanych do różnych grup społecznych i zawodowych.

Cel nr 3 NPZ: Zmniejszenie rozpowszechnienia palenia tytoniu.

l. Prowadzenie kampanii antynikotynowych na terenie województwa małopolskiego w latach 1999 - 2001. Kampanie zdrowotne przebiegały pod hasłem:

-1 „Rzuć palenie zmierz ciśnienie",

- II „Zamień palenie na aktywność fizyczną i zdrowe żywienie",

- III „Uwolnijmy nasze dzieci od dymu tytoniowego". W ramach kampanii organizowane były konferencje, szkolenia, konkursy plastyczne i literackie, rozdawnictwo materiałów o tematyce antynikotynowej, konsultacje lekarskie, badanie zawartości tlenku węgla w powietrzu wydychanym. Kampanie przeznaczone były dla całych społeczności od dzieci do osób starszych.

2. Wprowadzanie programów edukacyjnych o tematyce antynikotynowej do szkół w ramach Sieci Szkół Promujących Zdrowie.

3. Udział w badaniach pod auspicjami WHO dotyczących zachowań zdrowotnych młodzieży.

4. Koordynacja na terenie województwa małopolskiego programu promocja zdrowia i prewencja chorób układu krążenia - „Czas dla serca", w którym jednym z zadań jest profilaktyka nikotynowa. Program opracowany w ramach Projektu Pokazowego „Rozwój infrastruktury dla promocji zdrowia i prewencji chorób układu krążenia na poziomie lokalnym w Polsce", którego autorem jest dr n. hum. Zofia Słońska z Zakładu Promocji Zdrowia Instytutu Kardiologii w Warszawie.

5. Współpraca z poradniami antynikotynowymi przy układaniu programów i przeprowadzaniu kampanii.

Cel nr 4 NPZ: Zmniejszenie i zmiana struktury spożycia alkoholu oraz zmniejszenie szkód zdrowotnych spowodowanych alkoholem.

1. Dystrybucja materiałów z Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych

do szkół. Przykładowy pakiet zawierał:

- Program profilaktyczny dla młodzieży NOE część I i II,

Drugi elementarz czyli program siedmiu kroków,

Przygotowanie do profilaktyki domowej,

Przemoc wobec dzieci - zajęcia edukacyjne dla uczniów szkół podstawowych.

2. Wykłady i spotkania na temat „Alkohol a przemoc" poprowadzony dla uczniów szkół zawodowych Dzielnicy Śródmieście Miasta Krakowa przy współpracy z Śródmiejską Biblioteką Publiczną.

3. Współpraca z Powiatowym Ośrodkiem Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia w Nowym Sączu w zakresie programu „Wczesna interwencja wobec osób pijących ryzykownie i szkodliwie" - zadania w programie to spotkania o charakterze informacyjnym i szkoleniowym dla pielęgniarek szkolnych i nauczycieli.

4. Przystąpienie do współpracy w programie „Alkohol a zdrowie" z Państwową Agencją Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.

5. Prowadzenie warsztatów dla przedstawicieli powiatów województwa małopolskiego na szkoleniu „Programy i formy promocji zdrowia w powiecie - promocja zdrowia w społeczności lokalnej". Zajęcia dotyczyły opracowywania programów antyalkoholowych i sposobu ich ewaluacji.

Cel nr 5 NPZ: Ograniczenie używania substancji psychoaktywnych i związanych z tym szkód zdrowotnych.

l. Zorganizowanie konferencji szkoleniowej z okazji „Międzynarodowego Dnia Walki z AIDS" w 2000 roku dla słuchaczy Krakowskiej Szkoły Medycznej mieszczącej się przy ul. Zamoyskiego 58. Konferencja przebiegała pod hasłem „Opieka nad kobietą z wirusem HIV w ciąży i połogu". W szkoleniu brało udział 70 osób. Zaprezentowano następujące tematy:

- Rozwój epidemii HIY/AIDS na świecie i w Polsce,

- Zapewnienie opieki okołoporodowej kobietom z wirusem HIV,

- Środki ostrożności w czasie porodu, przyjęcia noworodka i połogu,

- Opieka nad dzieckiem z wirusem HIV,

- Zapewnienie kobietom żyjącym z wirusem HIV i chorym na AID pomocy i wsparcia psychospołecznego,

- Postawy społeczne wobec problemu HIV/AIDS.

2. Współorganizacja II Ogólnopolskiej Olimpiady Wiedzy o AIDS w rejonie nowosądeckim. Organizatorem głównym Olimpiady było Krajowe Centrum ds. AIDS, a koordynatorem Wojewódzka Stacja Sanitamo-Epidemioicgiczna.

3. Współorganizacja I Ogólnopolskiej Konferencji Pracowników i Uczestników Programów Substytucji Lękowych, która odbyła się 29-31 października 2000 r. w Krakowie. W obradach uczestniczyło 150 osób w tym goście z Belgii, Oslo, Wiednia, Mediolanu, Wilna i Rzymu. Na konferencji tej prezentowano tematy:

- Obraz epidemii HIV i HCV na świecie i w Polsce - tendencje rozwoju epidemii, " - Problemy leczenia antyretrowirusowego u zakażonych HIV pacjentów programu metadonowego,

- Leczenie substytucyjne w systemowych rozwiązaniach programów redukcji szkód,

- Obraz narkomanii w Polsce,

- Kryteria oceny programów substytucyjnych,

- Udział organizacji pozarządowych w rozwoju programów redukcji szkód.

4. Organizacja spotkań szkoleniowych dla pielęgniarek medycyny szkolnej na temat „Promocja zdrowia i profilaktyka w środowisku szkolnym" - przeprowadzanie programów dotyczących nadużywania substancji psychoaktywnych i związanych z nimi szkód zdrowotnych.

5. Organizacja konferencji „Narodowy Program Zdrowia w samorządzie lokalnym, w pionie ochrony zdrowia i edukacji" 21.12.2001 r. w Nowym Sączu. Celem spotkania była wymiana doświadczeń w zakresie realizacji celów NPZ.

6. Opracowanie programu „Młodzież i AIDS" zgodnego z wytycznymi Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV, Opieki nad Żyjącymi z HIV i Chorymi na AIDS na lata 1999-2003. Program ten dotyczy kształtowania postaw zdrowotnych i społecznych wobec problemu HIV/AIDS w środowisku młodzieży szkolnej na terenie województwa małopolskiego. Został on opracowany wspólnie z Fundacją na rzecz Pomocy Dzieciom przy Szkole Podstawowej nr 105 w Krakowie

7. Przygotowanie materiałów do pedagogizacji rodziców w szkole ponadpodstawowej na temat „Narkotyki - zagrożenie dla twojego dziecka" oraz prowadzenie wykładów dla rodziców.

8. Współorganizacja konferencji z okazji obchodów Międzynarodowego Dnia Walki z AIDS pod hasłem „Młodzież i AIDS" adresowanej do pedagogów szkolnych i pracowników socjalnych. Na spotkaniu zaprezentowano zagadnienia związane z europejskimi kierunkami promocji zdrowia wJcontekście epidemii HIV, zadaniami profilaktyki według celów operacyjnych NPZ. Dla młodzieży przeznaczona była sesja filmowa gdzie zaprezentowano film pt. „Chłopiec o imieniu Troy".

Joanna Mikuta Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych

Sposoby wspierania lokalnych systemów rozwiązywania problemów alkoholowych - ze szczególnym uwzględnieniem pomocy dla osób uzależnionych od alkoholu i członków ich rodzin.

Plan wystąpienia:

1. Akty prawne stanowiące podstawę rozwiązywania problemów alkoholowych.

2. Zadania administracji rządowej i samorządowej w dziedzinie rozwiązywania problemów alkoholowych - w świetle ustawy o wychowaniu w trzeźwości i Narodowego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.

3. Szczegółowe Zadania samorządów gminnych w dziedzinie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych.

4. Zadania Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.

5. Lecznictwo odwykowe - organizacja prawno-administracyjna i podstawy programowe, ze szczególnym podkreśleniem roli Wojewódzkiego Ośrodka Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia.

Małgorzata Maresz Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii

Sposoby działania lokalnych systemów rozwiązywania problemów narkomanii.

Plan wystąpienia:

1. Kulturowe uwarunkowania zażywania narkotyków.

2. Polska tradycja rozwiązywania problemów wynikających z używania narkotyków.

3. Polska scena narkotykowa ostatnich lat i jej konsekwencje.

4. Podstawowe regulacje prawne.

5. Dylematy współczesnej profilaktyki.

6. Przeciwdziałanie narkomanii - problem zdrowia publicznego.

7. Poradnictwo ambulatoryjne i jego rola w środowisku lokalnym.

8. Ograniczanie szkód zdrowotnych - fanaberia czy konieczność.

9. Rola programów adaptacyjnych w rehabilitacji narkomanów.

10. Współpraca służb i instytucji.

Janusz Pach, Dorota Targosz —" Klinika Toksykologii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego

Substancje uzależniające w materiale Kliniki Toksykologii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie w latach 1997 - 2000.

W Krakowie wszystkie osoby powyżej 14 roku życia, u których podejrzewa się lub rozpoznaje zatrucie, kierowane są do leczenia w Klinice Toksykologii CM UJ. Pozwala to na prowadzenie stałej analizy epidemiologicznej ze szczególnym uwzględnieniem częstości ^i rodzaju występowania zatruć, w tym także zatruć u osób uzależnionych od różnego rodzaju

'^.

ksenobiotyków. Wyniki tych analiz są pomocne we właściwym organizowaniu pracy ośrodka toksykologicznego i wytyczaniu kierunku dalszych badań zmierzających do wypracowania jednolitych zasad postępowania diagnostycznego, leczniczego, orzeczniczego i zapobiegawczego w zakresie toksykologii klinicznej.

Celem prezentowanej pracy była ocena częstości występowania ostrych zatruć substancjami psychoaktywnymi u uzależnionych dorosłych mieszkańców Krakowa z uwzględnieniem rodzaju substancji toksycznej w latach 1997, 1998, 1999 i 2000 oraz porównanie liczby osób uzależnionych, u których w momencie przyjęcia objawy zespołu odstawienia zdominowały obraz kliniczny zatrucia. W opracowaniu uwzględniono także osoby uzależnione od opiatów objęte programem metadonowym.

Zatrucia substancjami psychoaktywnymi w przebiegu uzależnienia i/lub zespól odstawienia stanowiły 27,2% (n=945) wszystkich 3472 zatruć leczonych w Klinice w roku 1997; 36,9% (n=l 193) spośród wszystkich 3236 przypadków leczonych w roku 1998, 47,9% (n=1546) spośród 3233 przypadków zatruć leczonych w roku 1999 i 48.1% (n=1871) spośród 3888 przypadków zatruć leczonych w roku 2000. Uzależnienie od etanolu było najczęstszym z uzależnień we wszystkich analizowanych latach. W roku 1998 i 2000 narkotyki były drugim w kolejności czynnikiem uzależniającym, a w latach 1997 i 1999 były to leki, spożyte równocześnie z etanolem, a w dalszej kolejności narkotyki. W roku 1999 wzrósł ponownie współczynnik uzależnień od klejów i rozpuszczalników oraz uzależnień od leków. Opiaty rodzimej produkcji tzw. „kompot" są nadal najczęstszym powodem ostrych zatruć, także osoby, u których objawy zespołu odstawienia były dominujące w momencie przyjęcia

do kliniki były w większości uzależnione od opiatów. Mężczyźni, w każdym z analizowanych lat stanowili około 80% uzależnionych, ale obserwuje się wzrost liczby uzależnionych kobiet. Najwyższy odsetek zatruć etanolem zanotowano w grupie wieku od 30 — 49 lat. Najwyższy odsetek zatruć narkotykami i lekami stwierdzano w grupie wieku od 20 - 29 lat.

SESJA II

Mieczysław Marek Michno Kuratorium Oświaty w Krakowie

Przedsięwzięcia podjęte w celu przeciwdziałaniu uzależnieniom opisane na przykładzie realizacji ustaw i krajowych programów profilaktycznych ze szczególnym uwzględnieniem programu „Narkotyki zagłuszają rytm muzyki a przemoc jej moc".

l. Tworzenie i koordynacja wojewódzkiego systemu profilaktyki problemów dzieci i młodzieży odbywała się w następujących obszarach:

analiz, raportów i innych materiałów dla Rady d/s Bezpieczeństwa

przy Wojewodzie Małopolskim: „Raport dotyczący realizacji profilaktyki

i niedostosowania społecznego w latach 1999/2000",

„Ograniczenie zjawiska narkomanii wśród dzieci i młodzieży, połączenie wysiłków

państwa oraz instytucji i organizacji pozarządowych",

współpracy z Wydziałem Prewencji Komendy Wojewódzkiej Policji

w Krakowie, w bieżącej realizacji zadań oraz programu profilaktyczno - edukacyjnego

„Narkotyki zagłuszają rytm muzyki a przemoc jej moc",

współpracy z Małopolskim Centrum Zdrowia Publicznego w ramach realizowanych

wspólnie programów profilaktycznych, ze szczególnym uwzględnieniem sieci szkół

promujących zdrowie,

współpracy z Wojewódzką Stacją Sanitarno - Epidemiologiczną, Oddziałem Oświaty

Zdrowotnej w ramach Krajowego Programu Zapobiegania Zakażeniom HIV oraz

Programu Zapobiegania Chorobom Odtytoniowym w Polsce,

wspierania inicjatyw samorządów ukierunkowanych na poprawę stanu bezpieczeństwa

dzieci i młodzieży - desygnowanie przedstawicieli Kuratorium Oświaty do udziału

w sesjach powiatowych poświęconych tej tematyce,

wspierania i aktywizacji środowiska uczniowskiego przez osobiste uczestnictwo

Małopolskiego Kuratora Oświaty w spotkaniach z grupami liderów młodzieżowych,

uczniami gimnazjów i szkół średnich powiatu suskiego i sąsiadujących,

promocji programu profilaktyczne - wychowawczego „ Żyję bez ryzyka" - Małopolskie

Centrum Doskonalenia Nauczycieli, Fundacja Homo Homini im. K. d Foucauld,

Ministerstwo Edukacji Narodowej, Krajowe Centrum d/s AIDS,

udziału przedstawicieli KO w Ogólnopolskim Sympozjum Liceów Technicznych

„Stop przemocy" - Myślenice,

analitycznej informacji upowszechnianych na terenie województwa nt. zjawisli

psychomanipulacji w szkołach i placówkach oświatowe - wychowawczych zebranych

w ankietach MEN,

organizacji Sejmiku „Rodzina i szkoła", który zintegrował środowisko oświatowe

i samorządy województwa wokół działań skierowanych na pomoc rodzinie - około 40

uczestników Sejmiku zaangażowanych jest w realizację zadań.

2. Ponadto podejmowane działania w związku z realizacją krajowych programów profilaktycznych:

A. Narodowego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych:

a) szkolenia w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych -zwiększenie liczby przeszkolonych instruktorów, prowadzone najczęściej przez psychologów, pedagogów poradni i nauczycieli szkół: „NOE", „7 kroków - Drugi elementarz", „Spójrz inaczej", „Dziękuję - nie", „Narkotyki, alkohol odmawianie o dawaniu i braniu". Pakiet edukacji zdrowotnej „Moje zdrowie", debaty klaso\\e -„Pomarańczowa linia". Kampania „Alkohol kradnie wolność", „Mogę być, mog^ mieć". Promocja oferty Instytutu Psychologii Zdrowia P.T.P. i Fundacji Pomocy Osobom Uzależnionym - Uwolnienie,

b) współpraca instytucjonalna Centrum Młodzieży - „U Siemachy", Dziennym Ośrodkiem Socjoterapii; Tatrzańskim Stowarzyszeniem Pomocy Osobom Uzależnionym i ich Rodzinom „Rodzina" w Zakopanem, Centrum Terapii Uzależnień i Współuzaleznień w Krakowie,

c) zbieranie danych:

współpraca z pełnomocnikami ds. profilaktyki i rozwiązywania problemów uzależnień raporty dotyczące problemów alkoholowych, oraz częstotliwość sięgania po alkohol. papierosy i środki odurzające w środowiskach młodzieży /np. Niepołomice, Wieliczka. badania wizytatora Kuratorium Oświaty dotyczące zachowań dewiacyjnych - objęło próbą statystyczną ok. 2.500 dzieci i młodzieży,

analiza porównawcza zjawisk przemocy w klasie VI szkoły podstawowej i U klasie gimnazjum /w opracowaniu- ok. 300 uczniów/, opracowanie ankiet do wykorzystania w ramach programu niżej wymienionego. B. Programu Zapobiegania Narkomanii.

„Narkotyki zagłuszają rytm muzyki, a przemoc jej moc" — 20 godzin; około 250-ciu przeszkolonych psychologów, pedagogów i nauczycieli gimnazjum, Ogólnopolska Akcja Antynarkotykowa /Kancelaria Prezydenta RP/

I etap - „Narkotyki: zażywasz - przegrywasz"

n etap — „Narkotyki - nie biorę"

ni etap - poradnik profilaktyczny „Szkoła bez narkotyków" .stała współpraca z Komendą Wojewódzką Policji jako koordynatorem działań prewencyjnych w komisariatach terenowych - wizyty na zaproszenie Rad Pedagogicznych w szkołach,

pismo Małopolskiego Kuratora Oświaty przekazane do wszystkich szkół i placówek ze szczególnym uwzględnieniem zagrożenia środkiem odurzającym z grupy ecstasy -UFO,

współpraca z MONAR-em - Gwieździsty Szlak - pedagodzy - liderzy w szkołach. C. Programy Zapobiegania Chorobom Odtytoniowym w Polsce. promowanie programu „Rzuć palenie razem z nami", przekazywanie informacji o konsekwencjach prawnych wynikających z ustawy dla właścicieli punktów sprzedaży, którzy sprzedają wyroby tytoniowe niepełnoletnim kampanie medialne,

utrzymanie całkowitego zakazu palenia w szkołach i placówkach oświatowych województwa, przestrzeganie zakazu palenia papierosów /poza miejscem wydzielonym jeżeli organizacja takiego była możliwa/,

kontakt z osobami prowadzącymi programy profilaktyczne „Spójrz inaczej", „Zanim spróbujesz", „7 kroków",

współpraca z Małopolskim Centrum Zdrowia Publicznego - szkolenia, wykłady, współpraca z Oddziałem Oświaty Zdrowotnej, Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej- pakiet edukacyjny dla gimnazjum „Bez papierosa" - przeszkolono ok. 60 nauczycieli i pedagogów.

D. Krajowego Programu Zapobieganiu Zakażeniom HIV. Uczestnictwo przedstawicieli Kuratorium w:

corocznych konferencjach poświęconych tej tematyce organizowanych przez agendy

pozarządowe i rządowe w dniach 30.1 ł.-l.12. i koordynacja działań - p. wiz. Monika

Walden-Chmielowska,

Ogólnopolskich Konferencjach Młodzieży „Żyję bez ryzyka",

promocji programu profilaktyczno-edukacyjnego „Żyję bez ryzyka" p. mgr Grażyna

Węglarczyk-MCDN.

3. Programy profilaktyczne rekomendowane przez Kuratorium Oświaty.

pakiet edukacyjny „Moje zdrowie" - UM Krakowa Wydział Spraw Społecznych, - „Żyję bez ryzyka" -jak wyżej,

„Bezpieczne miasto - bezpieczna szkoła" w module dotyczącym przeciwdziałania

przemocy,

„Młodzież - młodym" - praca z liderami młodzieżowymi. Ponadto:

Parafiada - program Wychowawczy Stowarzyszenie im. Św. Kalasancjusza - 6-13 maja

Krynica,

Fundacja Pomocy Rodzinie im. Św. Królowej Jadwigi w Krakowie,

Centrum Młodzieży „U Siemachy".

4. Wspieranie nowatorstwa w dziedzinie profilaktyki problemowej.

współpraca z Małopolskim Centrum Zdrowia Publicznego w zakresie podjętych działań

zmierzających do odtworzenia lub rozwinięcia sieci szkół promujących zdrowie,

promocja pakietu edukacji zdrowotnej „Moje zdrowie",

obozy dla liderów młodzieżowych Nowosądeckie Stowarzyszenie Pedagogów

na Rzecz Promocji Zdrowia „STOP",

promocja pakietu „Żyję bez ryzyka" MCDN.

Stanisław Molik Komenda Wojewódzka Policji w Krakowie

Przedsięwzięcia podejmowane przez policję na terenie województwa małopolskiego w celu przeciwdziałania uzależnieniom.

Spośród wielu zjawisk patologicznych występujących w społeczeństwie polskim, do najbardziej niebezpiecznych zaliczyć należy uzależnienia, a wśród nich narkomanię. Niepokojące jest postępujące obniżanie się wieku młodych ludzi sięgających po narkotyki, jak i-coraz większa liczba dealerów „działających" w szkołach, klubach młodzieżowych, czy na podwórkach. Przeciwdziałanie temu zjawisku prowadzone jest dwukierunkowo:

1. skierowane na ujawnianie miejsc produkcji środków odurzających, miejsc sprzedaży, ujawnianie i zatrzymywanie dealerów,

2. podejmowanie działań profilaktyczno-edukacyjnych, ukierunkowanych

na uświadamianie skutków uzależnień i kształtowanie postaw asertywnych.

W 1999 roku w Wydziale Prewencji KWP w Krakowie opracowano strategiczny program „Bezpieczna Małopolska", który nakreślił główne kierunki pracy do 2004 roku. W oparciu o ten program Komendy Miejskie i Powiatowe opracowały własne programy profilaktyczne, uwzględniające specyfikę terenu oraz oczekiwania lokalnej społeczności.

Od 1993 roku realizowany jest program prewencyjny /jeden z pierwszych programów w Polsce/ pod nazwą „Unikanie Zagrożeń" skierowany już do przedszkolaków i uczniów szkół podstawowych. Program ten opracowany został przez policjantów Wydziału Prewencji KWP w Krakowie oraz specjalistów z Samorządowego Ośrodka Psychologiczno-Pedagogicznego w Krakowie. Praktycznie wszystkie jednostki terenowe garnizonu małopolskiego opierają swoją pracę profilaktyczną na tym programie.

W 1999 roku zespół d/s prewencji kryminalnej Wydziału Prewencji KWP w Krakowie, we współpracy z Kuratorium Oświaty w Krakowie oraz przedstawicielami Stowarzyszenia Centrum Wolontariatu w Krakowie, opracowali program edukacyjny dla uczniów szkół gimnazjalnych pod nazwą Narkotyki zagłuszają rytm muzyki¹'¹. Podstawowym założeniem programu jest przekazanie pedagogom wiedzy i praktycznych umiejętności, umożliwiających im przygotowanie i prowadzenie zajęć z młodzieżą w zakresie profilaktyki narkomanii i przemocy. Do tej pory przeszkolono 180 nauczycieli i pedagogów.

Ponadto specjaliści prewencji kryminalnej i dzielnicowi z całego województwa po uprzednim specjalistycznym przeszkoleniu prowadzą prelekcje i pogadanki na temat uzależnień w szkołach i instytucjach, które takie zapotrzebowanie zgłaszają. Na spotkaniach tych rozdawane są materiały edukacyjne, propagowane w społeczeństwie przy okazji imprez masowych /niektóre z nich w załączeniu/.

Na szczególną uwagę zasługują następujące przedsięwzięcia prewencyjne podejmowane w województwie małopolskim, mające na celu uświadamianie, uspołecznianie, współpracę międzyinstytucjonalną w zakresie unikania nałogów i propagowania pożądanych wzorców zachowań.

W sierpniu WP KWP nawiązał współpracę z Regionalnym Ośrodkiem Polityki Społecznej w Krakowie w zakresie organizowania wspólnych konferencji, szkoleń interdyscyplinarnych, diagnozowania zjawisk patologii społecznej i usprawniania wspólnych działań policji z innymi instytucjami w środowiskach lokalnych. M.in. przedstawiciele małopolskiej policji uczestniczyli w Małopolskiej Naradzie Szkoleniowej zorganizowanej przez ROPS dla pełnomocników gmin ds. profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych w Krynicy, gdzie zapoznali się /i przekazali swoim kolegom/ z kampanią pod hasłem „Mog^ być... mogę mieć".

Systematyczna współpraca zaowocowała wydaniem i przekazaniem do terenowych jednostek Informatorów 2000/2001 nt. „Gdzie znaleźć pomoc". Natomiast o wszelkich inicjatywach ROPS-u i lokalnych instytucji pozapolicyjnych można dowiedzieć się za pośrednictwem wydawanego przez Ośrodek dwumiesięcznika „ES-O-ES".

KMP Kraków - współpracuje z Krakowskim Centrum Terapii Uzależnień i realizuje program Narkotyki stop -jesteś top". Ponadto policjanci z prewencji kryminalnej opracowali Ramowy Program Przeciwdziałania Narkomanii, mający na względzie kompleksowe działania zmierzające do ograniczenia zjawiska narkomanii, poprzez podniesienie skuteczności i jakości działań profilaktycznych oraz świadczeń rehabilitacyjnych i readaptacyjnych /projekt/.

KPP Zakopane - aktywnie współpracuje z Tatrzańskim Stowarzyszeniem Pomocy Osobom Uzależnionym i ich Rodzinom „Rodzina" oraz z Poradnią Profilaktyki i Terapii Uzależnień, z którą od października 2000 r. prowadzi akcję „Szkoła wolna od narkotyków", mającą na celu ujawnianie i zabezpieczanie środków odurzających w szkołach gimnazjalnych i średnich.

Najpierw na teren szkoły wchodzi przewodnik z psem i operacyjny pracownik sekcji kryminalnej. Po przeszukaniu pomieszczeń /szatnie, we, klasy/, odbywa się pogadanka

z policjantem sekcji prewencji lub dzielnicowym i pracownikiem PP i TU. Akcja spotkała się z aprobatą dyrektorów szkół i poparciem Prokuratury.

KPP Oświęcim - współpracuje z Punktem Konsultacyjno-Informacyjnym, gdzie podczas pełnienia wspólnych dyżurów, policjanci udzielają porad prawnych i wsparcia rodzinom uzależnionych, a także oferują pomoc formalną osobom uzależnionym /w Sądzie, Prokuraturze, MOPS, GOPS itp/. W powiecie funkcjonuje Policyjny Telefon Zaufania. Dzielnicowi realizują program w szkołach pomóżmy sobie".

KPP Nowy Targ - stanowi wzorcowy model budowania platformy pomocy młodzieży uzależnionej. Przy współpracy z Punktem Konsultacyjnym „Monaru" w szkołach realizowany jest program „Unikamy Alkoholu i Narkotyków", a przy Klubie AA działa Grupa Wsparcia, wspomagana poradami prawnymi przez Prezesa Sądu Rejonowego i przedstawiciela Zespołu Adwokackiego, przedstawiciela Policji i Urzędu Miasta. Przy KPP została powołana organizacja społeczna pt. ,JPoradnia Resocjalizacyjna" skupiająca policjantów, pedagogów i sympatyków z innych branż zawodowych w celu systematycznych kontaktów z młodzieżą najbardziej zagrożoną i sprawowania kontroli nad podopiecznymi pod kątem spędzania czasu wolnego, kontaktów towarzyskich i realizacji obowiązku szkolnego. Działa całodobowy Policyjny Telefon Zaufania.

Na uwagę zasługuje uruchomienie kompleksu sportowo-rekreacyjnego przy Szkole Podst. Nr 2 pod nazwą ,^Skate Park" /boiska do piłki ręcznej, nożnej, siatkowej, koszykowej, do unihokeja, rampa dla rolkowców, sala gimnastyczna, w zimie sztuczne lodowisko wylewane przez Straż Pożarna/ czynnego od wczesnych godzin rannych do późno wieczornych, mającego na celu zagospodarowanie czasu wolnego dzieci i młodzieży, a co za tym idzie odciągnięcie ich od alkoholu i narkotyków. Poprzez promowanie zdrowego trybu życia bez używek, rozbudza się w młodzieży zainteresowanie sportem, rozwija zdolność do wysiłku, uczy pokonywać trudności, rozwija pozytywne emocje i kontakty interpersonalne.

KPP Brzesko - realizuje program „Me narkotykom" w celu przybliżenia młodzieży szkół średnich zagrożeń wynikających z przyjmowania narkotyków i wykształcenia cech asertywnych, w oparciu o film dydaktyczny pt. „Opiekun".

KPP Dąbrowa Tarnowska - czerpie podstawy i wzory z programów ogólnokrajowych „Żyj normalnie" propagując zdrowy styl życia i alternatywne formy spędzania czasu wolnego. Ściśle współpracuje z Komisją do przeciwdziałania alkoholizmowi, z klubami AA i Punktami Konsultacyjnymi dla uzależnionych.

KPP Miechów - specjaliści i dzielnicowi wzięli udział w spotkaniu z Markiei;

Kotańskim w celu rozpropagowania ,JRuchu Czystych Serc" — nieformalnej działalność młodzieży mającej na celu wydobywanie od ludzi dobra i współczucia dla drugiegt człowieka. Akcja pt. „Da/ siebie innym" jest propagowana na spotkaniach z młodzieżą w kierunku zachęcania do zwalczania uzależnień i wynikającej z nich demoralizacji.

KPP Wadowice - w ramach programu „Cenię Wolność" uświadamia struktur) uzależnień i propaguje sposoby unikania nałogów. Klub „Ośmiu Wspaniałych " zorganizował debatę „Szkoła a Narkotyki" zapraszając całą społeczność do dyskusji na temai znowelizowanej ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii i postępowania w kontaktach z dealerami.

KPP Proszowice - wspólnie z Powiatową Stacją Sanitamo-Epidemiologiczn^ zorganizowała cykl spotkań i pogadanek oraz konkursy pt. „Wybieram życie" poruszając problem mitów i faktów na temat alkoholu, narkotyków, HIV i AIDS. W podsumowaniu młodzież wypracowała motta przewodnie:

„Jestem istotą rozumną. Nie ulegam ztym wplywom. Nie szukani sztucznych podniet, Potrafię kierować własnym życiem. Wybieram zdrowy tryb życia, dobre kontakty, wlasny rozwój."

W każdym powiecie prowadzona jest akcja ,JDealer" mająca na celu przeciwdziałanie narkomanii w szkołach. Działania policyjne ukierunkowane są na:

^ eliminowanie osób trudniących się dystrybucją narkotyków

^ prowadzenie rozpoznania zagrożenia na terenie szkół

^ uniemożliwianie dealerom rozprowadzanie narkotyków „dla zachęty" wśród młodzieży

nie uzależnionej ^ przeciwdziałanie pozyskiwaniu wśród uczniów potencjalnych osób rozprowadzającyd

narkotyki.

Panująca moda na odurzanie się jako panaceum na sytuacje stresujące jest pokusa dla młodzieży przeżywającej osobiste problemy życiowe dotyczące domu lub szkoły. Leczenie uzależnionych jest procesem trudnym, długotrwałym i złożonym. Skuteczniejsza i tańsza od leczenia jest profilaktyka oddziaływująca na świadomość i pokazująca mechanizmy nałogowych zachowań. Dziecko staje się ofiarą nałogu w rodzinie nie wydolnej wychowawczo i nie potrafiącej zapewnić swojemu potomstwu prawidłowego tozwoju Nie istniejący w domu skuteczny system normatywny nie obowiązuje również poza domem,

Dzieci niechciane chorują, ćpają, piją, kradną a nawet zabijają, bo naruszając normy, wyłudzają dla siebie uwagę, potwierdzającą ich istnienie. Prawo do życia odnajdują na marginesie życia społecznego, tam gdzie są rozpoznawalni, gdzie istnieją jednoznaczne reguły gry, obowiązujące wszystkich bez wyjątku. W grupach nieformalnych ustalone normy działają, w odróżnieniu od domu rodzinnego, gdzie rodzice postępują w zależności od humoru i nastroju, łamiąc niejednokrotnie ustalone zasady. Brak respektowania prawa rodzinnego wyzwala lęk i poczucie osamotnienia i prowadzi prosto na ścieżkę uzależnienia. Młodzieńcze nałogowe zachowania dewiacyjne szkodzą w aspekcie utraty zdrowia i nieprzydatności społecznej. Uzależnienia są poważnym czynnikiem kryminogennym, patologizującym społeczeństwo i stymulującym przemoc, wpływającym na wzrost przestępczości wśród nieletnich.

Jakiego typu działania w powyższej dziedzinie należałoby podjąć i jaką współpracę rozpropagować, aby problem nie narastał i możliwe było go eliminować? Kto powinien odegrać główną rolę i inicjować rodziców do wzięcia odpowiedzialności za swoje dzieci?

Celowym wydaje się powołanie „instytucji"- ludzi odpowiednio przeszkolonych, którzy będą docierać do patologicznych rodzin z patrolem policyjnym i z miejsca podejmować działania korygujące w rodzinie dysfunkcyjnej. W niektórych państwach zachodnich w interwencji domowej uczestniczą odpowiednio przeszkolone policjantki lub przedstawicielki instytucji i organizacji społecznych. Wspomagają one działania patrolu, który zajmuje się sprawcą, a one ofiarami przemocy - w przyszłości ofiarami uzależnień, kojącymi ból po traumatycznych przeżyciach środkami odurzającymi. Przy współpracy z Centrum Terapii Zaburzeń Łaknienia w Krakowie, które z powodzeniem zajmuje się leczeniem i profilaktyką nałogowych zachowań, opracowano program „FAMILY THERAPY OFFICER" wspomagający służbę interwencyjno-patrolową i wspierający krzywdzone dzieci, zapobiegając rozprzestrzenianiu się zjawiska dewiacyjnych, nałogowych zachowań młodzieży. Natychmiastowa pomoc i ochrona ofiar przemocy i agresji często uzależnionych rodziców, zapobiegnie poszukiwania ukojenia w alkoholu i narkotykach oraz skieruje aktywność na działania pożyteczne.

Sposób w jaki ofiara zostanie potraktowana przez policję, zaważy na jej stosunku do prawa i chęci go respektowania lub łamania w przyszłości.

Kompleksowy program wspomagania ofiar przemocy i uzależnień oraz profilaktyki zachowań uzależnieniowych w środowisku młodzieży dorastającej jest wynikiem wieloletniej pracy klinicznej, oparty na rozumieniu etiopatogenezy uzależnień, oraz współpracy naukowej

z podobnymi ośrodkami w Europie i prowadzony jest w ramach międzynarodowego programu naukowo-badawczego MULTI CENTER STUDY ON EATING DISORDERS Action-cost B6 European Commission Directorate Generał XII SCIENCE RESERACH DEYELOPMENT Political Coordination and Strategy BRUSSEL od 1994 r.

W 1998 r. CTZŁ jako samodzielna jednostka kliniczno-badawcza uzyskała akredytację EUEOPAN COMMISSION BRUSSEL a prowadząca ją dr Dorota Michalek jest lekarzem medycyny CMUJ w Krakowie, specjalistą terapii nałogowych zachowań oraz biegłym sądowym w zakresie seksuologii. CTZŁ jest zarejestrowany przez Okręgową Izbę Lekarską pod nr 57-99-000034L.

Profesjonalizm i umiejętności nawiązania i podtrzymania kontaktu z ofiarą nadużycia przez specjalistów „FAMILY THERAPY OFFICER" przyczynią się do minimalizacji skutków wiktymizacji pierwotnej i uniknięcia skutków wiktymizacji wtórnej. Obecność i systematyczne spotkania domowego terapeuty występującego w roli Niezależnej Instancji Rodzinnego Prawa umożliwi przerwanie błędnego kręgu uzależnień poprzez działania korygujące, umożliwiające rozpoznanie osobnego istnienia każdego członka dysfunkcyjnej rodziny. Poprzez zadawanie podstawowych pytań dotyczących wzajemnego współżycia i poszanowania zasad oraz znalezienie na nie odpowiedzi istnieje szansa na wykształcenie umiejętności porozumienia i uporządkowania wzajemnych relacji w rodzinie.

Zapobieganie dewiacyjnym zachowaniom młodzieży i skuteczną profilaktykę uzależnień można osiągnąć opierając się na fundamentach skutecznie działającej koalicji lokalnej /POLICJA, STRAŻ MIEJSKA, ROPS, WOIK, SdOPw R, STOWARZYSZENIA, FUNDACJE I INNE INSTYTUCJE zainteresowane współpracą/.

Postępująca patologia społeczna wymusza na nas rzetelną ocenę i ustalenie konieczności zweryfikowania dotychczasowych działań profilaktycznych. Żadna instytucja państwowa i społeczna nie zastąpi roli rodziny, która ma obowiązek zapewnienia prawidłowego rozwoju osobowości. Do tego jednak niezbędne są warunki zapewniające jednoznaczne i obowiązujące wszystkich bez wyjątku ustalone reguły i zasady. Wtedy będzie zaspokojona potrzeba przynależności do rodziny respektującej prawa i wzajemny szacunek, co zapobiegnie poszukiwaniu zaspokojenia tej potrzeby w nieformalnych grupach i zapełniania pustki osamotnienia - uzależnieniem.

Krzysztof Kozerski Krakowskie Towarzystwo Pomocy Uzależnionym

Dokonania i zamierzenia w profilaktyce uzależnień oparte

na dotychczasowych doświadczeniach Krakowskiego Towarzystwa Pomocy Uzależnionym.

Krakowskie Towarzystwo Pomocy Uzależnionym zostało zarejestrowane w grudniu 1991 r. Pomysł, a raczej konieczność stworzenia organizacji pozarządowej na terenie Krakowa jej twórcy widzieli ponad rok wcześniej. Wynikało ono z niemożności realizacji przez istniejące struktury wielu czasami podstawowych usług dla osób zgłaszających się do Monaru, Poradni Zależności Lękowych oraz Powrotu z „U". Poza podstawowymi celami, jakimi była wszechstronna pomoc osobom używającym środki odurzające zaistniała konieczność działań profilaktycznych, głównie skierowana do młodzieży szkolnej.

KTPU współpracuje stale z CTN MONAR Kraków, które głównie prowadzi placówki stacjonarne pozostawiając nam sferę szkoleń i edukacji, oraz programy skierowane do grup społecznych takich jak:

konsumenci środków zmieniających świadomość

młodzież szkolna

- studenci

osoby świadczące usługi seksualne

- grupy zawodowe (policjanci, nauczyciele, pielęgniarki itp.). We wszystkich programach spotykamy się z osobami pozostającymi w różnych stosunkach ze środkami popularnie zwanymi narkotykami. I tak można wyodrębnić:

użytkowników stałych użytkowników sporadycznych eksperymentatorów

- negujących

niezdecydowanych.

Ta ostatnia grupa to głównie młodzież szkolna nie mająca wystarczającej wiedzy na temat działania i skutków środków narkotycznych.

Profilaktyka uzależnień prowadzona przez KTPU jest tak w grupie osób przyj mującycli środki zmieniające świadomość, jak i w grupie abstynentów. Programy skierowane do czynnych narkomanów:

- „Program wymiany igieł i strzykawek"

- Noclegownia dla czynnych narkomanów. Programy skierowane do osób pozostających w leczeniu:

- grupy terapeutyczne Domu MONARU i Domu GWAN.

Poradnictwo telefoniczne, intemetowe oraz bezpośrednio osobom zgłaszający się do nas oraz praca z grupami zawodowymi, potwierdza znikomą wiedzę na temat uzależnień. Min o narkotykach głównie wśród młodzieży, brak rzetelnych informacji skłonił nas do opracowania projektu małopolskiego Programu Profilaktyki Narkomani. Głównym założeniem niniejszego projektu jest wypracowanie systemu szkoleń gwarantujących oprócz uzyskania rzeczywistej wiedzy o narkotykach i narkomanii, także realne zmiany przekonań i postaw. Dlatego program ten skierowany jest do wszystkich nauczycieli małopolski jako ludzi mających kontakt z młodzieżą, czyli grupą społeczną, w której odbywa się inicjacja narkotyczna.

SESJA III

Andrzej Kowal Szpital Specjalistyczny im. drą J. Babińskiego

Programy terapeutyczne i propozycje zmian organizacyjnych w opiece nad osobami uzależnionymi i wspóluzależnionymi.

MAŁOPOLSKI OŚRODEK LECZENIA ODWYKOWEGO Szpital Specjalistyczny im. d-ra Józefa Babińskiego SPZOZ w Krakowie
•
ODDZIAŁ ODWYKOWY VC	ODDZIAŁ INTERWENCYJNO -KRYZYSOWY VD	WOJEWÓDZKA PRZYCHODNIA ODWYKOWA
55 ŁÓŻEK	25 ŁÓŻEK
34 osoby zatrudnione	30 osób zatrudnionych	6 osób zatrudnionych
11 wyższe, 18 średnie	5 wyższe, 23 średnie	4 wyższe, l średnie
W 2000 r. 695 leczonych Do lipca 2001 r. 406 leczonych	1135 - leczonych w 2000 r. 717 - leczonych do VII 2001 r.	4564 porad w 2000 r. 1529 porad do VII 2001 r.

Planowane przekształcenie w:

Wojewódzki Ośrodek Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Wspóluzaleźnienia (WOTUAW)

Oddział Terapii Uzależnienia od Alkoholu

Oddział Leczenia Alkoholowych Zespołów Abstynencyjnych

Przychodnia Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia
Poradnia dla Osób z Problemami Alkoholowymi	Poradnia dla Osób Współuzależnionych

PROGRAMY

WSTĘPNY PROGRAM TERAPII UZALEŻNIEŃ

przygotowujący do leczenia odwykowego 4 tygodnie: do 8 spotkań 2 razy w tygodniu

PODSTAWOWY PROGRAM TERAPII UZALEŻNIEŃ

dla leczących się w trybie ambulatoryjnym - do 6 miesięcy;

dla leczących się w oddziale stacjonarnym - 7 tygodni na Oddziale dla leczących się w oddziale dziennym - w przyszłości

PROGRAM DLA ABSOLWENTÓW TERAPII UZALEŻNIEŃ

INTENSWNY -3 miesiące, zajęcia grupowe l raz w tygodniu;

PODTRZYMUJĄCY -l raz w miesiącu spotkania 6 godzinne

WARSZTATY ROZWOJU DUCHOWEGO - 10 tygodni, l raz w tygodniu

dla uzależnionych i współuzależnionych prowadzony przez księdza kapelana Mirosława Żaka

PROGRAM DLA OSÓB WSPÓŁUZALEŻNIONYCH

obejmuje terapię indywidualną i psychoedukacyjną- jeden raz w tygodniu

PROGRAM DLA OSÓB UZALEŻNIONYCH OD NIKOTYNY

Od listopada 2001 roku - 20 godzin, 5 spotkań po 4 godziny każde

Jadwiga Pauli Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Krakowie

Wojewódzki Program na rzecz przeciwdziałaniu uzależnieniom.

Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Krakowie, jako instytucja powołana do realizacji zadań województwa z zakresu pomocy społecznej, od lipca 2000 r. realizuje również zadania, wynikające z Wojewódzkiego Programu Przeciwdziałania Narkomanii oraz Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata 2000-2003. Zadaniem programu wojewódzkiego jest kreowanie polityki w tym zakresie. Ogólne kierunki Programu to:

• współpraca z samorządami lokalnymi i wspieranie ich w realizowaniu lokalnych programów profilaktyki;

• współpraca z organizacjami pozarządowymi, które w swych celach statutowych zakładają działania profilaktyki uzależnień;

• inspirowanie i promowanie nowych rozwiązań;

• aktywizowanie społeczności lokalnych do działań na rzecz profilaktyki uzależnień.

Mając na uwadze powyższe kierunki Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Krakowie zrealizował następujące rodzaje zadań z zakresu profilaktyki uzależnień alkoholowych:

1. kampania profilaktyki uzależnień na rzecz młodzieży - pod hasłem „Mogę być...mogę

mieć..." - której celem było m.in.:

" poznanie alternatywnych do picia alkoholu i zażywania narkotyków sposobów osiągania

dobrego nastroju, poprzez aktywność fizyczną lub artystyczną

• zintegrowanie wszystkich środowisk działających na rzecz dzieci i młodzieży

• promocja programów profilaktycznych.

2. Propagowanie nowoczesnych rozwiązań w zakresie profilaktyki uzależnień:

• Organizacja wojewódzkiego seminarium („Nie jesteś sam") na rzecz rozwoju wsparcia środowiskowego dla rodzin dysfimkcyjnych.

" Organizacja warsztatów dla interdyscyplinarnego zespołu pracowników placówek szkolno-wychowawczych: pierwszy kontakt z rodziną problemową - procedury bezpiecznej i skutecznej pomocy.

• Budowanie lokalnej koalicji na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie - seminarium we współpracy z Komendą Wojewódzką Policji, Schroniskiem dla ofiar przemocy, Ośrodkami Interwencji Kryzysowej.

• Konkurs na najlepszy gminny program profilaktyczny.

3. Upowszechnienie wiedzy w zakresie profilaktyki uzależnień:

" Organizowanie szkoleń dla pełnomocników gmin i członków gminnych komisji

ds. rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przedstawicieli różnych zawodów

realizujących zadania profilaktyki uzależnień. Przeciwdziałanie narkomanii:

1. Monitoring w celu określenia rozmiaru zjawiska narkomanii " Nawiązanie współpracy z Kuratorium i Instytutem Socjoligii UJ - w celu przygotowania badań

2. Profilaktyka uzależnień " Działania zmierzające do zbudowania sieci lokalnych koordynatorów programu

przeciwdziałania narkomanii " Współorganizacja programu profilaktycznego „Narkotyki zagłuszają rytm muzyki

a przemoc jej moc" partnerzy Komenda Wojewódzka Policji, Kuratorium Oświaty,

KRAFOS

3. Organizacja szkoleń i konferencji.

Dorota Zofia Michalek Centrum Terapii Zaburzeń Łaknienia

Program Prewencji Zachowań Nałogowych.

Od 1994 roku Centrum Terapii Zaburzeń Łaknienia uczestniczy w międzynarodowym programie naukowo - badawczym MULTI CENTER STUDY ON EATING DISORDERS z siedzibą w Forschungsstelle fuer Psychotherapie Stuttgart /Univaersitaet Ulm. W 1998 roku Centrum Terapii Zaburzeń Łaknienia w Krakowie uzyskało akredytację European Commission Directorate Generall XII SCIENCE, RESERCH, DEYELOPMENT Political Coordination and Strategy BRUSSEL - jako samodzielna jednostka naukowo - badawcza i kliniczna.

Opracowany w Centrum model terapii nałogu popędowego - Uzależnienia od Jedzenia - o wielokrotnie potwierdzonej klinicznej efektywności umożliwia przyczynowe leczenie pacjentów, których większość szkół psychoterapii uważa za nieuleczalnych. Są to pacjenci cierpiący z powodu uzależnienia od jedzenia w klinicznej postaci jadłowstrętu psychicznego (anorexia nervosa), wilczego głodu (bulimia nervosa), jedzenia napadowego (binge eating), jedzenia nawykowego (habituał eating), nocnego pojadania (nocturnal eating). Szczególną grupą pacjentów opierających się leczeniu stanowią osoby otyłe. Powodzenie Programu Leczenia Uzależnień Popędowych (m. in. nałogu jedzeniowego) zachęciło nas do poszerzenia grupy pacjentów nałogowych o dwie kolejne kategorie: uzależnienia substancjalnego (alkohol, narkotyki, nikotyna) oraz uzależnienia personalnego (związki toksyczne, uzależnienie od sekty, zespół wypalenia).

Podstawowy program leczenia pacjentów uzależnionych prowadzony jest w dwóch niezależnych od siebie systemach:

a. aktywnym uczestnictwie w Programie, b. biernym uczestnictwie w Programie.

Psychodynamiczny model rozumienia zachowań nałogowych jako symptomatycznego rozwiązania dylematu tożsamości dewiacyjnej pozwala przyjąć znaczenie czynników rodzinnych w procesie identyfikacji jako rozstrzygające oraz precyzyjnie opisać te uwarunkowania. Dwa z nich odgrywają kluczową rolę w zapoczątkowaniu procesu

dewiacyjnego rozwoju osobowości: jest to Syndrom Rodziny Przedłużającej Opiekę nad Potomstwem oraz Syndrom Rodziny Zaniedbującej Opiekę nad Potomstwem, Normalizacja zaburzonego procesu rozwoju osobowości jest możliwa nawet bez konieczności interwencji terapeutycznej (czyli leczenia) jedynie w warunkach środowiska korygującego. Wbrew powszechnym przekonaniom koszty prewencji dewiacyjnego rozwoju osobowości dzieci i młodzieży wydają się stosunkowo niewielkie, a tylko wtedy, gdy podstawowy kapitał inwestycyjny stanowią: rozsądek, zaangażowanie przedstawicieli różnych dyscyplin nauki, władzy ustawodawczej i wykonawczej oraz organizacji prowadzących działalność prospołeczną. Pomyślność Programu Centrum zależeć będzie jedynie od rzetelnej współpracy międzyinstytucjonalnej.

Autorski program krótkoterminowego leczenia pacjentów uzależnionych stanowią merytoryczną podstawę Programu Prewencji Zaburzeń Łaknienia, prowadzonego w środowisku młodzieży uczącej się od 1998 r. Wstępne wyniki przeprowadzonych badań wskazują grupy największego ryzyka, bynajmniej nie z tzw. marginesu społecznego. W naszym Programie udało się zaprosić do aktywnej współpracy rodziny pacjentów cierpiących z powodu uzależnień, których zadaniem terapeutycznym było stworzenie warunków niekorzystnych dla rozwoju i podtrzymania zachowań nałogowych dorastających dzieci. Kliniczna efektywność prowadzonych przez nas działań terapeutycznych poszerzamy do wymiaru Programu Prewencji Zachowań Dewiacyjnych, obejmującego populację młodzieży o największym stopniu zagrożenia rozwinięciem zachowań nałogowych -narkomanii, alkoholizmu, zachowań przestępczych, anorexii - bulimii, uzależnienia od sekty itd.

W programie konferencji organizowanej przez Wydział Zdrowia i Polityki Społecznej MUW przedstawiona będzie autorska koncepcja Uniwersalnego Modelu Uzależnienia, wyniki pracy klinicznej z pacjentami uzależnionymi i ich rodzinami oraz założenia Programu Prewencji Zachowań Dewiacyjnych Młodzieży, opracowany w Centrum Terapii Zaburzeń Łaknienia.

Iwona Bodziony

Powiatowy Ośrodek Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Wspóluzaleźnienia

w Nowym Sączu

Przedsięwzięcia podjęte w celu przeciwdziałania uzależnieniom na terenie powiatu nowosądeckiego na przykładzie Powiatowego Ośrodka Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzaleźnienia w Nowym Sączu.

l. Utworzenie samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej - Powiatowego Ośrodka Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Wspóluzaleźnienia w Nowym Sączu.

W momencie wejścia w życie reformy ochrony zdrowia pogorszyła się sytuacja placówek odwykowych. W większości dużych ZOZ -ów były one traktowane po macoszemu, głównie z racji mało znanej specyfiki tego rodzaju oddziaływań, jak i funkcjonujących fałszywych przekonań co do małej skuteczności tej gałęzi lecznictwa, czy wręcz podważających zasadność funkcjonowania placówek odwykowych. W Nowym Sączu ośrodek odwykowy funkcjonował w strukturach SPZOZ im. J. Śniadeckiego. Z wyżej wymienionych powodów istniało poważne zagrożenie jego likwidacji (obcinano etaty, podpisywano bardzo niekorzystne umowy z kasą chorych np. na rok 2000 zakontraktowano jedynie 600 porad, chociaż roczne wykonanie szacowano na ponad 7000). W tej sytuacji jedynym wyjściem było odłączenie placówki z ZOZ-u i jej usamodzielnienie.

Rada Powiatu Nowosądeckiego po zapoznaniu się z projektem restrukturyzacji, opracowanym przez ówczesnego kierownika Ośrodka, uznała za zasadne powołanie publicznego samodzielnego zakładu opieki zdrowotnej - Powiatowego Ośrodka Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia. Placówka rozpoczęła swoją działalność od l kwietnia 2000 r. Zawarto znacznie korzystniejsze umowy z kasami chorych (na okres 9 miesięcy zakontraktowano 4500 porad), które zostały w pełni zrealizowane. Ośrodek zbilansował rok zerowym wynikiem finansowym.

2. Zadania realizowane przez Powiatowy Ośrodek Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzaleźnienia.

W Ośrodku podjęto szereg działań mających na celu zwiększenie dostępności oraz rozszerzanie zakresu usług terapeutycznych dla osób uzależnionych od alkoholu i ich rodzin, Uruchomiono nowe programy z zaawansowanej i pogłębionej fazy terapii uzależnień, takie jak:

Trening asertywnych zachowań abstynenckich

Grupa pogłębionej pracy nad psychologicznymi mechanizmami uzależnienia

Program zapobiegania nawrotom

Trening asertywności oraz dla osób współuzależnionych i innych członków rodzin alkoholowych, takie jak:

Grupa powstrzymywania przemocy domowej

Program terapeutyczny dla Dorosłych Dzieci Alkoholików.

Opracowano oraz wdrożono do realizacji programy związane z innymi uzależnieniami. Przeprowadzono program prozdrowotny z zakresu prewencji nikotynizmu.

W związku z narastającym zjawiskiem picia alkoholu wśród ludzi młodych opracowano program terapeutyczny dla pijących nastolatków (w wieku 15-19 lat), Równolegle do grupy młodzieżowej prowadzone były także zajęcia edukacyjno-terapeutyczne dla ich rodziców.

Podejmowano także zadania mające na celu zwiększenie świadomości społecznej na temat problematyki uzależnień. W wydawanym przez powiat nowosądecki biuletynie „Ziemia sądecka" zamieszczano szereg artykułów propagujących wiedzę na temat problemów uzależnień, w lokalnej prasie i w radio publikowano informacje o nowych zadaniach Ośrodka, wydano informator o zakresie świadczonych usług i możliwości korzystania z pomocy placówki, prowadzone były debaty w lokalnym radio poświęcone tematyce alkoholowej i zwiększające poziom wiedzy sądeckiej społeczności na wybrane tematy tej problematyki np. co to jest współuzależnienie?, jak pomagać młodym ludziom nie pić?, co to jest syndrom DDA? itd. Przeprowadzono szereg szkoleń wybranych grup zawodowych m.in.:

- pracowników PCPR w zakresie przemocy domowej wobec ludzi starszych i niepełnosprawnych

- pracowników socjalnych w zakresie zagrożeń związanych z substancjami psychoaktywnymi

pielęgniarek środowiskowych i rodzinnych z zakresu wczesnej interwencji wobec osób

uzależnionych od alkoholu oraz pomocy rodzinom

pedagogów szkolnych i wychowawców w zakresie rozpoznawania wczesnych oznak

zażywania substancji psychoaktywnych i podejmowania interwencji oraz pomocy

dzieciom z rodzin alkoholowych,

Wraz z rozszerzaniem oferty terapeutycznej w placówce dba się o jakość wykonywanych świadczeń poprzez stałe podnoszenie kwalifikacji personelu. Obecnie trzy osoby z zespołu terapeutycznego posiadają certyfikaty specjalisty psychoterapii uzależnień bądź instruktora terapii uzależnień. Jedna osoba ukończyła Studium Terapii Nastolatków.

3. Współpraca Ośrodka z organem założycielskim, samorządami gminnymi, instytucjami pozarządowymi.

Powiatowy Ośrodek Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia współpracuje ze swoim organem założycielskim, realizując na jego zlecenie różne zadania, zwłaszcza z zakresu promocji zdrowia.

Bardzo dobrze układa się także z samorządami gmin powiatu nowosądeckiego. Przedstawiciele gmin (zwłaszcza przewodniczący komisji rozwiązywania problemów alkoholowych oraz pełnomocnicy ds. rozwiązywania problemów alkoholowych) systematycznie uczestniczą w spotkaniach organizowanych przez Ośrodek Terapii i Starostwo Powiatu Nowosądeckiego. Ich celem jest omawianie aktualnych problemów pojawiających się na naszym terenie, poszukiwanie wspólnych rozwiązań zaradczych, ustalanie priorytetów działań na kolejne lata, dzielenie się najnowszą wiedzą w dziedzinie uzależnień oraz doświadczeniem w rozwiązywaniu problemów alkoholowych .

Dzięki współpracy z gminami możliwa jest realizacja szeregu w/w zadań Ośrodka (poprzez finansowanie programów, które nie wykupiła kasa chorych). Jednocześnie samorządy gminne włączyły się do opracowania powiatowej strategii rozwiązywania problemów społecznych.

Ośrodek podejmuje także współpracę z instytucjami i stowarzyszeniami pozarządowymi (np. Stowarzyszanie Demokracja i Gospodarka, Stowarzyszenie Rozwoju Wsi i Rolnictwa, Stowarzyszenie Juwenes), dzięki czemu możliwa jest pomoc rodzinom pacjentów leczących się w placówce (np. paczki świąteczne dla dzieci, bezpłatne wyjazdy na kolonie itd.) oraz działania w zakresie szerokiej prewencji I stopnia problemów alkoholowych, poprzez edukację społeczną.

Jan Jurek

Pełnomocnik Zarządu Gminy

ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Bukowinie Tatrzańskiej

Przedsięwzięcia podjęte w celu przeciwdziałania uzależnieniom.

Podstawą planu działania odpowiedniego dla potrzeb, jest rozeznanie stanu problemu oraz rzeczywistych potrzeb. Sytuacja w gminie Bukowina Tatrzańska znacząco odbiega od średniej krajowej, biorąc pod uwagę przygraniczne położenie, przywiązanie do tradycji, styl życia mieszkańców.

To właśnie tradycja - kultura jest najmocniejszym, najtrwalszym, podstawowym środkiem profilaktyki, wspierającym edukację zdrowia. Np. powstałe przy szkołach i Domach Kultury dziecięce Zespoły Pieśni i Tańca są różne wiekowe; członkowie Zespołów pochodzą z różnych środowisk, także patologicznych, inni mieszkańcy mający bezpośrednią styczność z kulturą i sztuką. Natomiast osoby prowadzące zespoły i świetlice są odpowiednio przygotowane do prowadzenia zajęć profilaktycznych, antyalkoholowych i profilaktyki antyalkoholowej oraz przeciwdziałaniu przemocy. Organizacja czasu wolnego /rozrywka/ daje najlepsze efekty profilaktyczne w zapobieganiu uzależnieniom.

Sztuką - łatwo jest poruszyć wrażliwość młodych ludzi, najlepiej zapamiętają, przyswoją co może i sprawić używka, łatwiej, szybciej uwierzą i wierzą a wielu spośród nich już nie skorzysta wcale, lub bardzo rzadko skorzysta, z tej „przyjemności" gdyż jej nie potrzebuje do 'rozrywki'. Dzieci i młodzież uczestnicząca w pracy Zespołów Pieśni i Tańca nie jest 'znudzona' nie ma czasu niepotrzebnego, a jest dobrze uświadomiona, więc trzeźwa;

podobnie jak działająca w LZS - ach i innych grupach zorganizowanych formalnie i nieformalnie.Marcin Jagła

Pełnomocnik Zarządu Miasta

ds. Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Nowym Targu

Kampanie profilaktyczne prowadzone na terenie miasta Nowy Targ.

Badania dotyczące problematyki nadużywania substancji psychoaktywnych przez dzieci i młodzież przeprowadzone w roku 1999 na terenie nowotarskich szkół podstawowych jak i średnich uświadamiają skalę zagrożenia chorobami cywilizacyjnymi. Zamknięte w liczbach tragedie nastolatków napawają niepokojem. 49% badanych nastolatków zdążyło się już upić, 12% twierdzi, że na terenie szkoły nie ma problemu z zakupem narkotyków. Wiek inicjacji alkoholowej określono pomiędzy 13-15 rokiem życia. Dlaczego tak się dzieje? Najczęściej, aby udowodnić sobie i innym, że jest się już dorosłym. Przecież nie było jak dotychczas żadnej poważnej uroczystości w domu, która by nie kończyła się spożyciem przez rodziców alkoholu. Alkohol był na stole w chwili naszego narodzenia, chrzcin, będzie po naszej śmierci. To właśnie przy jego pomocy tata świętował kolejny awans, a mama premię. Piją go 19 - letni koledzy z podwórka więc dlaczego nie...

Po wtóre kolejnym z powodów jest chęć dopasowania się do otoczenia. Ten swoisty konformizm nie pozwala wyłamać się z grupy kolegów pijących w klatce schodowej tanie wino. Wręcz utarło się, że na imprezach wykluczone jest żeby odmówić. Badania wykazują, iż młodzież sama podkreśla fakt nie zapraszania na prywatki niepijących.

Po trzecie młodzież pije, bo po pijaku jest się na „luzie", łatwiej jest poprosić dziewczynę do tańca, łatwiej jest później zwalić całą winę na alkohol. Gdy takie postępowanie stanie się normą droga do uzależnienia stanie się prosta. Z jednej strony powszechna społeczna akceptacja, moda na bycie dorosłym, piwo „cieknące" z ekranu każdego telewizora, a z drugiej wypadki pod wpływem alkoholu, przemoc i agresja „urwane filmy" - niepowetowane straty i konsekwencje.

W jaki sposób my dorośli ludzie możemy dotrzeć do umysłów nastolatków? Jak zaprzyjaźnić się z nimi? Jak wreszcie przekonać ich do zdrowego trybu życia - bez używek? Doświadczenia lat minionych pokazały, że nie wystarczy karać, ganić, pouczać -trzeba coś młodzieży zaproponować, podać czy lepiej sprowokować wypracowanie alternatywnego modelu zachowań.

Ustawa z dnia 16 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi zobowiązuje gminy do podejmowania działań na rzecz rozwiązywania problemów alkoholowych. Jednym z tych zadań jest „prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej i edukacyjnej w szczególności dla dzieci i młodzieży". W niniejszym wystąpieniu chciałbym się skupić na działaniach podejmowanych przez miasto Nowy Targ ukierunkowanych na dzieci i młodzież ze szczególnym uwzględnieniem kampanii profilaktycznych.

Szczególne, wręcz priorytetowe miejsce w konstrukcji Miejskiego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych zajmują zajęcia prowadzone na świetlicach profilaktyczne - wychowawczych. Świetlice uruchomione w 1997 r. są prowadzone przez wszystkie szkoły podstawowe i gimnazja. Pracują w nich nauczyciele posiadający pełne kwalifikacje zawodowe oraz kwalifikacje w zakresie prowadzenia tej formy zajęć. Wielu z nich ma ukończone studia podyplomowe w zakresie socjoterapii. a przeważająca większość uczestniczyła w specjalistycznych szkoleniach w zakresie pracy z dzieckiem z rodziny dysfunkcyjnej oraz o problematyce uzależnienia od alkoholu i narkotyków. Zajęcia prowadzone przez poszczególne szkoły charakteryzują się dużą różnorodnością od kółek teatralnych poprzez muzyczne po modelarnię. Cechą wspólną natomiast są prowadzone zajęcia socjoterapeuyczne. Na świetlicach realizowane są rozmaite programy profilaktyczno - wychowawcze m. in. „Spójrz Inaczej", „Spójrz Inaczej na Agresję", „Jak Żyć z Ludźmi", „Małolat". Oddziaływaniem tym jest objętych ok. nOO dzieci.

Ważne miejsce zajmują realizowane na terenie szkół programy profilaktyczne. Wszystkie klasy szóste szkół podstawowych objęte są oddziaływaniem programu „II Elementarz czyli Program Siedmiu Kroków". Ideą takiego założenia jest przekazanie treści, które niesie program wszystkim uczniom kończącym szkoły podstawowe. W roku bieżącym programem objęto 486 uczniów. W programie oprócz uczniów uczestniczą rady pedagogiczne i rodzice. W gimnazjach realizowany jest program profilaktyczno - edukacyjny dotyczący narkomanii realizowany przez Jarosława Jarzynę Kierownika Poradni MON AR w Nowym Sączu. Pan Jarzyna ponadto uczestniczy w organizowanych przez Urząd Miasta tematycznych szkoleniach nauczycieli oraz funkcjonariuszy Policji. W szkołach średnich z kolei odbywają się realizacje programu NOE.

W ramach organizowania przedsięwzięć dla dzieci i młodzieży odbywają się lic/ne przedstawienia o charakterze profilaktyki antyalkoholowej, zajęcia sportowo - rekreacyjne dla dzieci ze środowisk zagrożonych, festyny trzeźwościowe, półkolonie profilaktyczne i inne

przedsięwzięcia, które mają stanowić alternatywę dla tak popularnego i co gorsze atrakcyjnego zła społecznego. Najmłodsi mieszkańcy Nowego Targu uczestniczą w corocznym konkursie „Rodzina bez Alkoholu" organizowanym w placówkach przedszkolnych. Prace przedszkolaków prezentowane są każdorazowo na wystawie w Urzędzie Miejskim.

Idąc za nowatorskimi trendami w świecie zdominowanym przez media i reklamy ważne miejsce w kreowaniu tego co zdrowe zajmują kampanie profilaktyczne, które w naszym odczuciu najlepiej trafiają do odbiorców — wymagają bowiem od nich pełnego zaangażowania. W 1999 roku w naszym mieście miała miejsce kampania „Dość zabawy w śmierć". Kampania ta poświęcona była zwróceniu uwagi mieszkańców na zjawisko narkomanii. Początkiem maja do Nowego Targu przyjechał Marek Kotański, który odbył dwa spotkania w szkołach średnich i zachęcił młodzież do uczestniczenia w kampanii. 27 maja na nowotarskim Rynku odbył się wielki antynarkotykowy happening. Tłumnie zebrana młodzież przygotowała transparenty z hasłami antynarkotykowymi. Nie obyło się bez tradycyjnego już łańcucha czystych serc. Na sam koniec młodzież uczestniczyła w przedstawieniu teatralnym „Być albo brać" przygotowanym przez Kielecki Teatr Tańca. Kampania miała ogromny oddźwięk medialny i społeczny. Efektem kampanii było utworzenie Punktu Konsultacyjnego dla Osób Uzależnionych od Narkotyków i ich Rodzin. W tym samym roku uczestniczyliśmy w ogólnopolskiej kampanii y^Alkohol kradnie wolność". Tablice ogłoszeniowe, słupy, szkoły i budynki użyteczności publicznej ozdobiły charakterystyczne plakaty „Bunt". W ramach akcji przeprowadzono 41 debat, w których udział wzięło 1035 uczniów szkół podstawowych i średnich. Materiały przygotowane na potrzeby tej kampanii są chętnie wykorzystywane do dnia dzisiejszego. W roku 2000 zainicjowaliśmy dwie kampanie mianowicie „Wakacje bez alkoholu" i „Jestem czysty -Narkotykom NIE". Kampania „ Wakacje bez alkoholu" odbywała się w okresie wakacyjnym tak więc w okresie, w którym oddziaływanie pedagogiczne jest najsłabsze. Kampania przebiegała trójtorowo i była adresowana do: sprzedawców napojów alkoholowych, dzieci i młodzieży, rodziców. Szczególny nacisk położono na sprzedawców alkoholu. Do wszystkich sprzedawców Komisja wystosowała i wysłała pismo informujące o kampanii. Dnia 27 lipca 2000 r. w Urzędzie Miejskim odbyło się szkolenie dla sprzedawców pod kątem przestrzegania ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, w szczególności art. 15 ust. 2 mówiący o zakazie sprzedaży nieletnim. W szkoleniu udział wzięli przedstawiciele 14 punktów. Wszyscy Sprzedawcy otrzymali ulotki, które w zamierzeniu organizatorów akcji mieli wręczać nieletnim próbującym kupić alkohol.

Kampania objęła swoim oddziaływaniem dzieci i młodzież. 24 osoby w dniach 8-22 lip wyjechały na kolonię profilaktyczną do Dźwirzyna. Dzieci te zostały zakwalifikowane prz Ośrodek Pomocy Społecznej na podstawie informacji pedagogów szkolnych. 60 osi wypoczywało na półkolonii profilaktycznej organizowanej w dniach 3—14 lipca przez Szko Podstawową nr 2. Dzieci i młodzież uczestniczyli w organizowanych na terenie mias festynach i imprezach okolicznościowych. Pod koniec wakacji udało się również uruchom przy Szkole Podstawowej nr 2 Skate Park - miejsce do uprawiania sportów łyżworolkow\c Była to wyraźna i zdecydowana odpowiedź na apel nowotarskich „skateów", którzy są;

zaprojektowali to miejsce rekreacji. Kampania miała także oddziaływanie na rodzice' Na początku wakacji odbyła się debata na temat założeń kampanii w Nowotarskim Klub Abstynenta „Rodzina" zainicjowana i prowadzona przez Pełnomocnika Zarządu Mias ds. Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. W wyniku debaty nowotarsi abstynenci poparli to przedsięwzięcie i zapowiedzieli włączenie się w nurt kampan Na rodziców oddziaływano za pomocą ulotek (Alkohol a młode pokolenie - Poradnik J rodziców), które były dostępne w miejscach użyteczności publicznej, miasto by systematycznie plakatowane afiszami Radość bez alkoholu. Wakacje bez ryz^i Oddziaływanie na dorosłych odbywało się także poprzez media. Artykuły informacyii ukazywały się w Gazecie Krakowskiej, Dzienniku Polskim, Tygodniku Podhalańskie informacje o kampanii podawało Radio Alex. Ważnym elementem kampanii było włączeń się do niej Policji, której wkład polegał na częstszych niż zwykle kontrolach trzeźwoś kierujących pojazdami mechanicznymi W wyniku przeprowadzenia 80 kontroli zatrzymali 15 nietrzeźwych kierujących pojazdami mechanicznymi.

Jak już wcześniej wspomniano kampanie realizowane na terenie Nowego Tars wymagają od dzieci i młodzieży aktywności i zaangażowania. Wiele ich elementów stanon wyraźną odpowiedź na oczekiwania tych środowisk. Tak było z kampanią „Jestem czysi\'-Narkotyki NIE". Kampania ta miała miejsce 25 października 2000 r. Składał się na m kilkugodzinny koncert amatorskich zespołów muzycznych z terenu miasta. W założeniu mii to być koncert debiutantów do tej pory grających gdzieś w przydomowych garażach zespołów, o których słyszała jedynie garstka kolegów. Był to znakomity moment do tęga aby przede wszystkim przyciągnąć młodych ludzi, dać im bezpieczną i zdrowa rozrywia ale też przekazać ulotki i treści o charakterze antynarkotykowym. W koncercie wzięło uda 8 amatorskich zespołów. W kilka miesięcy później lokalne gazety nazwały ten końca przełomowym, bowiem 5 zespołów od tego debiutu rozpoczęło regularne koncertowanii Zgodnie z założeniami organizatorów dopisała też młodzież. Sala Miejskiego Ośrodi

Kultury dosłownie pękała w szwach. Powodzenie tej kampanii było uwarunkowane chętnym zaangażowaniem się w nią młodzieży.

W roku bieżącym na terenie miasta odbyły się dwie kampanie: „Uwolnijmy nusze dzieci od dymu tytoniowego" oraz „Wakacje bez alkoholu". Pierwsza zainicjowana pr/ez Powiatowego Inspektora Sanitarnego odbyła się w dniu 31 maja w ramach obchodów Światowego Dnia bez Tytoniu. Kampania rozpoczęła się przemarszem przez miasto pochodu przeciwników palenia papierosów składającego się z delegacji poszczególnych szkół (łącznie ok. 600 osób). Młodzież skandowała hasła antynikotynowe, manifestowała swój sprzeciw strojami, plakatami, transparentami. W Parku Miejskim uczestnicy pochodu spotkali się z Burmistrzem Miasta, któremu wręczyli petycję. W części artystycznej odbyły się liczne występy i przedstawienia, odbył się też finał konkursu plastycznego o tematyce antynikotynowej. Równocześnie zorganizowano masowe biegi przełajowe pod hasłem „Zamiast palić biegaj z nami". Była to kolejna kampania, której nie można było nie zauważyć chociażby ze względu wstrzymania na kilkanaście minut ruchu kołowego w obrębie nowotarskiego Rynku. W okresie wakacyjnym odbywała się sprawdzona w roku ubiegłym kampania „Wakacje bez alkoholu". Podobnie jak rok wcześniej oddziaływała trójtorowo tj. na sprzedawców alkoholu (list do sprzedawców, szkolenie, ulotki, plakaty), rodziców, (plakaty, broszury, media) dzieci i młodzież. Dla dzieci uczestniczących w okresie szkolnym w zajęciach świetlic profialktyczno - wychowawczych zorganizowano dwie półkolonie, w których uczestniczyło łącznie 115 dzieci. 30 dzieci wypoczywało na kolonii profilaktycznej nad morzem. 10 lipca odbył się dzień sportu. W organizację tego dnia włączyła się Policja, która przygotowała program dotyczący bezpieczeństwa w czasie wakacji. Odbyły się prelekcje, pokazy sztuk obezwładniania, prezentacja broni, przejażdżki radiowozami na sygnale. Dzieci ponadto współzawodniczyły w zawodach sportowych obejmujących pitkę nożną, koszykówkę, unihokej. W dniu 23 sierpnia w ramach i pod patronatem kampanii odbyły się I Otwarte Mistrzostwa Nowego Targu w Streetballu. Zawody jak przystało na koszykówkę uliczną odbyły się na jednym z osiedlowych boisk. Cieszyły się ogromną popularnością o czym świadczy ilość zgłoszonych drużyn (24), a tym samym lic/ba uczestników (95). Współzawodnictwo sportowe stanowi niewątpliwie antidotum na bylejakość, nudę i sięganie po substancje niedozwolone.

Dzięki organizowanym przedsięwzięciom problem profilaktyki został dostrzeżony przez mieszkańców. Masowy udział adresatów w omówionych kampaniach dowodzi, iż są one potrzebne i powinny być realizowane w przyszłości. Tym bardziej, że dotykają one najważniejszych problemów cywilizacyjnych.

2

---