Podzial filozofii nowożytnej (od Kartezjusza do Hegla)
Kontynentalni racjonaliści (Kartezjusz, Pascal, Leibniz, Wolf) - francuscy i niemieccy
Empiryzm brytyjski (Bacon, Locke, Hume, Berkley), do którego należal nurt filozofii zdrowego rozsądku zainicjowany przez T. Reida oraz nurt nawiązujący do tradycji platońskiej - Platonicy z Cambridge
Kartezjusz (1596 - 1650 r.)
Filozof francuski należący do nurtu racjonalistów
Studia w jezuickim kolegium (jednej z najlepszych szkól tamtych czasów); wstąpienie do armii, podróże; około 1628 r. osiadl w Paryżu
Ważniejsze dziela: „Rozprawa o metodzie”, „Medytacje o filozofii pierwszej”, „Prawidla kierowania umyslem”
1649 r. - wyjazd do Szwecji na zaproszenie królowej Krystyny; tam zmarl od choroby (presja królowej)
w kolegium zapoznal się ze scholastyką, która go jednak nie interesowala; od początku interesowal się matematyką i naukami ścislymi, które nie opieraly się na mętnych pojęciach i sprzecznych opiniach; szukal wiedzy pewnej, rzetelnej - chcial zbudować system filozoficzny za pomocą matematyki; dążyl do odkrycia prawdy uniwersalnej, na podstawie której można zbudować system filozoficzny
Kartezjusz w punkcie wyjścia swojej filozofii poslużyl się metodycznym wątpieniem (choć nie był sceptykiem); uważal, że to, co nie jest jasne i pewne powinno być objęte klauzulą wątpliwości - tylko w ten sposób możemy określić punkt niepowątpiewalny, od którego może się zacząć filozofia; chcial stworzyć filozofię naukową
We wszystko możemy wątpić, poza faktem myślenia - myślenie jest punktem niepowątpiewalnym
To, że czlowiek myśli jest nie do zakwestionowania - choć treść myślenia może budzić wątpliwości
Cogito ergo sum - sąd egzystencjonalny, stwierdzający fakt myślenia; teza ta ma charakter intuicyjny (nie jest dowiedziona na podstawie dowodów) - sam fakt wątpienia jest faktem myślenia
Punktem wyjścia filozofii Kartezjusza jest czlowiek; zastanawial się nad naturą ludzkiego myślenia; odkryl w umyśle idee, które mogą być nabyte (pochodzące z doświadczenia, mają charakter mętny, niewyraźny, np. idee barwy, dźwięku, zapachu) oraz wrodzone (potencjalności ludzkiego umyslu, które aktualizują się w trakcie rozwoju czlowieka; za ich pomocą tak, a nie inaczej pojmujemy świat; sam umysl odkrywa je w sobie, np. idee geometryczne) oraz idea Boga (idea bytu doskonalego i nieskończonego; czlowiek nie może być twórcą idei Boga, bo jest stworzony i niedoskonaly, przyczyną istnienia idei Boga musi być sam Bóg; idea Boga jest najbardziej jasna i wyraźna); idea ciala (człowiek jest substancją myślącą; istotą czlowieka jest myślenie; umysl móglby istnieć nawet bez ciala; człowiek składa się z umyslu i z ciala, ale według Kartezjusza, nie jest on jednością - składa się z dwóch substancji: cielesnej posiadającej atrybut rozciągłości i duchowej posiadającej atrybut myślenia, nie będącej przestrzenną i rozciągłą; dusza i cialo spotykają się w mózgu)
Teoria o dwoistości natury czlowieka to dualizm interakcyjny oraz antropologiczny - czlowiek jest podzielony wewnętrznie - odrzuca się jedność psychofizyczną;
cialo wedlug Kartezjusza jest maszyną - mechanicystyczna interpretacja ludzkiej cielesności
Blaise Pascal (1623 - ), urodzony w Owernii (francuska prowincja)
racjonalizm francuski - umiarkowany
był raczej apologetą chrześcijaństwa niż filozofem - staral się pokazać w jaki sposób chrześcijaństwo odpowiada na egzystencjonalne problemy czlowieka
od najwcześnieszych lat zianteresowany był naukami ścislymi - matematyką i geometrią - uważal, że matematyka przedstawia ideal wiedzy doskonalej
doznal doświadczenia religijnego, które uświadomilo mu fakt istnienia Boga - odtąd stal się osoba bardzo religijną i zobaczyl naukę w innym świetle
nie uważal, jak Kartezjusz, że za pomocą matematyki można zbudować filozofię - metoda matemtyczna ma swoje ograniczenia, nie daje odpowiedzi np. na pytania egzystencjonalne, ważne dla czlowieka - odpowiedzi na te pytania trzeba szukać w religii
istnienia Boga nie można udowodnić rozumowo; konieczna jest tu wiara i objawienie; Pascal glosi ograniczenie ludzkiego rozumu; wlasciwym sposobem poznania Boga jest wiara - Bóg objawil się przez Chrystusa i to przez niego możemy poznać Boga
twierdzil, że prawdziwa filozofia nie warta jest godziny trudu, ponieważ prawdziwie filozofować to drwić sobie z filozofii
wedlug Pascala poznanie dokonuje się nie tylko poprzez rozum, ale i przez serce: jest to poznanie bezpośrednie, intuicyjne (serce to narzędzie orientacji), za pomocą serca pojmuje prawdę bezpośrednio, ale nieracjonalnie (jednak jest to prawda - nie tylko sam rozum może odkrywać prawdę); pierwsze aksjomaty, pierwsze przeslanki są zawsze poznawane za pomocą serca; dopiero rozwijanie ich i tlumaczenie przypada rozumowi; twierdzil, że serce jest w ludzkiej duszy, co nie oznacza, że był irracjonalistą - rozróżnial po prostu poznanie intuicyjne od rozumowego (które jest zależne od intuicyjnego); nie wszystko da się opisać wzorem, są rzeczy, których nie da się zrozumieć
czlowiek to istota niedoskonala i znikoma, jednak z drugiej strony fakt myślenia, świadomości świadczy o wielkości czlowieka (myśl decyduje o wielkości czlowieka - „czlowiek trzciną najwątlejszą w przyrodzie, ale za to myślącą”) - ludzka natura nędzna i wielka zarazem - czlowiek slaby, ale myślący
Bóg jest ważny dla czlowieka, ponieważ ratuje go przed pogrążeniem się w nędzy; czlowiek, który wchodzi autentycznie w relację z Bogiem nie dostrzega ani swojej marności, ani wielkości („znajomość własnej nędzy bez Boga rodzi rozpacz”); ludzka egzystencja dzięki Bogu nie jest miarowa - człowiek nie popada w skrajności i może znaleźć dla siebie ratunek
Człowiek pragnie szczęścia, którego często nie może osiągnąć; nic w świecie stworzonym nie może dać człowiekowi szczęścia - tylko Bóg może dać ostateczne szczęście
Najważniejsze dzieło „Myśli”, w którym Pascal przedstawia argument na istnienie Boga, na zasadzie zakładu między dwoma graczami; nie zamierzal dowodzić istnienia Boga, ponieważ ludzki rozum tego nie potrafi, sprawdzal jedynie czy przyjęcie istnienia Boga jest sensowne; doszedl do wniosku, że wiara jest w każdym wypadku sensowna, ponieważ nawet jeżeli Bóg nie istnieje to czlowiek po śmierci nic nie traci; jeżeli czlowiek decyduje się wierzyć w Boga powinien konsekwentnie realizować zalożenia wiary
Czlowiek w sposób wolny wybiera czy chce wierzyć czy nie - gdyby istnienie Boga było oczywiste nie byloby mowy o wierze, ponieważ wiara stalaby się koniecznością
Czlowiek może podążać w stronę Boga poprzez moralne nawrócenie
Wiary, istnienia Boga nie można zbadać tak jak matematyki - wiara polega na zaufaniu
Czlowiek wierzący również powinien dopuszczać do siebie pewne wątpliwości - gdy nie ma żadnych wątpliwości wiara może się przeksztalcić w dogmatyzm i fanatyzm, które nie są wiarą
Wiara nie jest konsekwencją dowodu, ani nie może być przymusem