JAN KASPROWICZ - HYMNY
Hymny - cykl 8 utworów, wydanych dopiero w 1922 roku:
Dies irae
Świety Boże, Święty, Mocny
Moja pieść wieczorna
Hymn świętego Franciszka z Asyżu
Maria Egipcjanka
Slome
Salve Regina
Judasz
Powstawały od końca 1898 do jesieni 1901. Ukazały się w dwu tomikach: Ginącemu światu (1902) i Salve Regina (1902). Hymny przyniosły Kasprowiczowi rozgłos, zostały przyjęte jako dobitny wyraz niepokojów moralnych, dręczących epokę, a ich siła ekspresji wywołała skrajne reakcje, od entuzjazmu po potępienie (zwłaszcza ze strony ortodoksyjnych katolików).
Już w Krzaku dzikiej róży i przede wszystkim w III utworze cyklu Nad przepaściami pojawiają się znamiona problematyki zawartej w Hymnach.
III wiersz cyklu Nad przepaściami można potraktować jako wstępne opracowanie hymnu Dies irae - podobny w stawianiu pytań o źródło ludzkich lęków, o przemijalność życia, o obojętność Boga wobec cierpień ludzkich.
Dies irae i Święty Boże, Święty, Mocny - hymny protesty, buntownicze. Ich głównym problemem jest pytanie o sens wiary w Boga wobec istnienia zła i cierpienia, protest przeciwko boskiej obojętności na los człowieka, żądanie od Boga interwencji w ludzki dramat, rozgrywający się na tym padole niedoli.
Jest to rozpaczliwe wystąpienie przeciwko zbiorowości, z silnymi napięciami, gwałtowne i niejednokrotnie bluźniercze w tonie, z modlitwą do Szatana w zakończeniu hymnu. Jest to troska o los człowieka uniwersalnego, skażonego grzechem i skazanego na wieczną pokutę.
Kasprowicz w cyklu nawiązuje do tradycji gatunku hymnicznego. Wiele tu nawiązań do hymnu średniowiecznego i pieśni kościelnej, np. początek Dies irae to przetworzona kolęda Bóg się rodzi.
Obrazy poetyckie wizji są wyolbrzymione (hiperbolizacja), osadzone w nieskończonej, kosmicznej przestrzeni. Katastrofizm - zagłada świata i kosmosu. Patos tematu i form wypowiedzi, gwałtowność tonu, nagromadzenie motywów o silnym walorze emocjonalnym. Wszystko to powoduje, że Hymny są utworami o wielkiej sile wyrazu.
Treści religijne i metafizyczne to centralne zagadnienia Hymnów. Jednak można je odczytać na płaszczyźnie etyczno-społecznej - troska o egzystencję człowieka; człowiek widziany w perspektywie systemów społecznych.
Hymny realizują typ poetyki ekspresjonistycznej. Ekspresjonizm kładł nacisk na uzewnętrznienie wewnętrznego przeżycia, operował hiperbolą, patosem, eksklamacją, słownictwem o silnych walorach emocjonalnych. Wyrażał stanowisko skrajnie subiektywistyczne. Świat postrzegał w kategoriach walki dobra ze złem. Akcentował kolektywizm, nie stroniąc od postaw prometejskich - wystąpień przeciwko Bogu w imieniu upośledzonej zbiorowości (Jednak Kasprowicz hymny pisze zanim sformułowano teoretyczne podstawy ekspresjonizmu!)
Twórczość Kasprowicza charakteryzuje się tym, że przeważa tu perspektywa ogólnoludzka wyrażająca się w przewadze zagadnień filozoficznych i moralnych. Echa problemów polityczno-narodowych są rzadkie i nie stanowią ideowego podłoża jego poezji.
4 naczelne tematy poezji Kasprowicza (okresu od momentu załamania się młodzieńczej wiary do napisania pierwszych Hymnów):
Stwierdzenie moralnego upadku człowieka
Zupełnie inne niż w okresie młodzieńczym ujęcie miłości. Dla Kasprowicza miłość sprowadzała się do symbolu greckiej Venus Anadiomene, wyłaniającej się z fal morskich. Poeta uwielbiał piękno i swobodę miłości cielesnej, traktując ideę średniowiecznego ascetyzmu jako objaw obłędu (tak było w młodości). II etap twórczości - poeta dostrzega rozdźwięk między ciałem a duszą.
Nawrót do biblijnego mitu o wygnaniu duszy ludzkiej z raju. Mit ten staje się dla poety jakby symbolicznym obrazem dwoistości ludzkiej duszy - jej zaświatowych tęsknot i zarazem jej moralnego upadku.
Zagadka, jaką jest historyczna postać Chrystusa oraz myśli i refleksje z tym związane.
Największe nasilenie poetyckie tych tematów przynoszą Hymny.
Hymny - umiejętne operowanie symbolem; upodobnienie do muzycznej kompozycji; posługiwanie się wierszem wolnym - charakterystyczne cechy ówczesnej poezji europejskiej tego czasu.
Pierwszy cykl - Ginącemu światu jest bogoburczy, a właściwie antychrześcijański. Ginącym światem ma być właśnie chrześcijaństwo.
Drugi cykl - Salve Regina - coś w rodzaju pierwszego kroku religijnego nawrócenia. Poeta pisze o tych stronach chrześcijaństwa, które pociągają, wzruszają i są najpiękniejszymi możliwościami ludzkiego ducha.