Nowoczesne zarządzanie przedsiębiorstwem

materiały szkoleniowe - część I

Zarządzanie logistyczne

dr inż. Marek Dudek

Oświęcim 2006 r.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej z Europejskiego Funduszu Społecznego

oraz budżetu państwa w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego

Logistyka

Słowo logistyka wywodzi się z terminologii greckiej i rzymskiej. W języku starogreckim można znaleźć terminy takie jak: lego- myśleć, logos - rozsądek, czy logistika - praktyczna sztuka rachunku. Przez długie lata logistyka była bezpośrednio związana z działaniami wojennymi i przedstawiana jako „praktyczna sztuka i stosowna nauka planowania i prowadzenia ruchów wojsk oraz ich zaopatrzenia”. Logistyka stała się więc jedną z dziedzin wspólnych w funkcjonowaniu niemal każdej armii. Zarówno w literaturze zagranicznej, jak i krajowej nie ma powszechnie przyjętej definicji logistyki. Związane jest to z ciągłymi modyfikacjami zakresu znaczeniowego, co jest zupełnie naturalne dla dziedzin odnoszących się do zmieniających się obszarów działalności. Za podstawową definicją uważa się definicję opracowaną przez Radę Zarządzania Logistycznego (Council of Logistics Management) w USA, zgodnie z którą: „Logistyka jest terminem opisującym proces planowania, realizowania i kontrolowania sprawnego i efektywnego ekonomicznie przepływu surowców, materiałów do produkcji, wyrobów gotowych oraz odpowiedniej informacji z punktu pochodzenia do punktu konsumpcji w celu zaspokojenia wymagań klienta. Działania logistyczne mogą obejmować (choć nie muszą się do nich ograniczać): obsługę klienta, prognozowanie popytu, przepływ informacji, kontrolę zapasów, czynności manipulacyjne, realizowanie zamówień, czynności reparacyjne i zaopatrywanie w części, lokalizację zakładów produkcyjnych i składów, procesy zaopatrzeniowe, pakowanie, obsługę zwrotów, gospodarowanie odpadami, czynności transportowe i składowanie”. Według Pfohla: „Do logistyki należą wszystkie czynności, poprzez które planowanie, sterowanie, realizacja i kontrola przestrzenno-czasowych transformacji produktów i związane z nimi transformacje w zakresie ilości i rodzajów produktów, podatności tych produktów na procesy manipulacyjne. Poprzez współdziałanie tych czynności następuje uruchomienie przepływu materiałów, łączącego w sposób możliwie najbardziej efektywny miejsca wysyłki i odbioru. Sprawą logistyki jest zapewnienie, by odbiorca otrzymał od dostawcy produkt właściwy pod względem ilości i rodzaju, we właściwym czasie i miejscu oraz by koszt związany z dostawą był minimalny”. F.J Beier i K. Rutkowski definiują logistykę następująco: „Przez logistykę rozumie się z reguły pojęcie oznaczające zarządzanie działaniami przemieszczania i składowania, które mają ułatwić przepływ produktów z miejsc pochodzenia do miejsc finalnej konsumpcji, jak również związaną z nimi informacją w celu zaoferowania klientowi odpowiedniego poziomu obsługi po rozsądnych kosztach”. E. Michlowicz przytacza następującą definicję: „Logistyka współczesna zajmuje się planowaniem, sterowaniem i kontrolą wszelkich systemów przepływu, w tym głównie przepływu materiałów, informacji i kapitału”. Logistyka jest terminem opisującym proces planowania, realizowania i kontrolowania sprawnego i efektywnego ekonomicznie przepływu surowców, materiałów do produkcji, wyrobów gotowych oraz odpowiedniej informacji z punktu pochodzenia do punktu konsumpcji w celu zaspokojenia wymagań klienta. Działania logistyczne mogą obejmować (choć nie muszą się do nich ograniczać): obsługę klienta, prognozowanie popytu, przepływ informacji, kontrolę zapasów, czynności manipulacyjne, realizowanie zamówień, czynności reparacyjne i zaopatrywanie w części, lokalizację zakładów produkcyjnych i składów, procesy zaopatrzeniowe, pakowanie, obsługę zwrotów, gospodarowanie odpadami, czynności transportowe i składowanie.

Logistyka spełnia więc funkcje poznawcze, normalizacyjne i pragmatyczne. Jej istota i cele są jasno sformułowane: polega ona na poszukiwaniu naukowo uzasadnionych reguł, zasad i sposobów postępowania w procesach przepływu dóbr materialnych i usług, aby zapewnić odpowiednią skuteczność i efektywność łańcuchów działania w tych procesach a jej głównym celem jest zapewnienie sprawności przepływu i właściwej obsługi klientów, przy minimalizacji ponoszonych kosztów, czyli integracja przepływów fizycznych i strumieni informacyjnych ze względu na efektywność prowadzonej działalności gospodarczej.

Na podstawie powyższych definicji możemy wysnuć następujące wnioski:

• logistyka jest dyscypliną naukową, która zajmuje się planowaniem i kontrolą kadr, materiałów i energii, potrzebnych do realizacji podstawowych celów organizacji, jak również związanej z tymi czynnościami informacji;

• logistyka jest teorią i praktyką dotyczącą sfer produkcji, dystrybucji, konserwacji i przechowywania towarów, ich transportu oraz budowy urządzeń do tego celu;

• logistyka jest dziedziną wiedzy o zarządzaniu łańcuchem dostaw w odniesieniu do sfery produkcji i dystrybucji;

• logistyka jest zintegrowanym systemem kierowania i kontroli procesów dotyczących fizycznego obrotu materiałów oraz informacji z nimi związanych w aspekcie optymalizacji działań i celów;

• logistyka jest działaniem mającym na celu stworzenie odpowiednich struktur zajmujących się przepływem materiałów, składowaniem i dystrybucją towarów, przepływem informacji oraz koordynacji wszystkich czynności;

• logistyka jest zaopatrywaniem firmy w zasoby m.in. produkty, usługi, odpowiednią kadrę, energię, informacje, aby były one dostępne w odpowiednim miejscu, we właściwym czasie, w żądanej ilości i o odpowiedniej jakości.

Z powyższych definicji wynika, że integralną częścią logistyki są procesy logistyczne. Proces to sekwencja lub częściowo uporządkowany zbiór powiązanych ze sobą działań zintegrowanych przez czas, koszty i łączną ocenę wykonania, realizowanych aby osiągnąć określony cel organizacji. Jest on zatem pewną świadomie kreowaną transformacją, która dzięki działaniom intelektualnym i fizycznym ma na celu osiągnięcie określonych korzyści materialnych lub niematerialnych. Każdy proces powinien być starannie przygotowany, powinien mieć swój jasno i jednoznacznie wyznaczony początek i koniec, gdyż jego celem jest określone przetworzenie czynników i elementów wejściowych w czynniki i elementy wyjściowe o wyższej wartości dodanej dla klienta. Niestety w praktyce zbyt wiele procesów rozpoczyna się bez zgromadzenia np. odpowiednich środków finansowych, z nadzieją, że znajdą się one w trakcie realizacji, bez dbałości o należyte wyposażenie techniczne i osobowe. Przygotowanie procesu powinno obejmować również krytyczną analizę utrudnień i ryzyka, jakie mogą wystąpić w czasie realizacji.

Biorąc pod uwagę procesy z punktu widzenia logistyki musimy wyróżnić ściśle procesy logistyczne, które w ostatnich latach są przedmiotem wielu badań naukowych mających na celu właściwe rozumienie i wykorzystywanie tego rodzaju procesów w przedsiębiorstwie umożliwiając im zwiększenie zysku, prestiżu i wielu innych elementów tak ważnych dla przedsiębiorstw w walce o rynek i klienta. Dlatego też, proces nazywamy logistycznym, gdy rozmieszczenie, stan i przepływ jego części składowych, czyli, dóbr materialnych, informacji i środków finansowych, wymagają koordynacji z innymi procesami ze względu na kryteria lokalizacji, czasu i efektywności spełniania pożądanych celów organizacji. Należy przy tym podkreślić, że proces staje się procesem logistycznym wtedy, gdy pojawia się potrzeba skoordynowania go z innymi procesami. Podobnie jak indywidualne, cząstkowe optymalizowanie poszczególnych procesów logistycznych - zaopatrywania, produkcji, dystrybucji - nie gwarantuje optymalizacji działalności gospodarczej całego przedsiębiorstwa.

Do podstawowych składników procesów logistycznych zaliczamy:

• fizyczny przepływ dóbr rzeczowych

• procesy informacyjno-decyzyjne

• utrzymywanie zapasów rzeczowych

• infrastrukturę procesów logistycznych

• koszty logistyczne.

Należy podkreślić, że procesy są tworzone i sterowane, oczekuje się zatem, iż ich przebieg będzie spełniał określone założenia. W praktyce oznacza to, że powinno się w odpowiedni sposób podejść do myślenia o procesie, czyli należy:

• wskazać, kto zarządza procesem;

• określić, co jest niezbędne do jego rozpoczęcia;

• określić pożądany lub oczekiwany wynik końcowy

• wskazać jednostki, które mogą być odbiorcami wyników

• zidentyfikować czynniki mogące stymulować względnie utrudniać realizację

• przyporządkować niezbędnych wykonawców i środki do realizacji

• przyporządkować uprawnienia do kontrolowania i sterowania przebiegiem procesu

• przemyśleć ewentualne działania umożliwiające odpowiednią reakcję na planowane odchylenia.

Istnieje wiele różnych kryteriów klasyfikacji struktur procesów logistycznych. W literaturze dzieli się je ze względu na np. procesy pierwotne i procesy wspomagające, procesy strategiczne i procesy operacyjne lub też procesy główne i procesy częściowe i inne. Większość autorów przyjmuje jednak za standardową klasyfikację następującą:

• procesy zaopatrzenia (obejmujące dostarczenie materiałów niezbędnych do produkcji przedsiębiorstwa, ich składowanie i przemieszczanie do pierwszego stanowiska linii produkcyjnej w momencie określającym ich wykorzystanie);

• procesy produkcji (obejmujące zarządzanie przepływem strumieni materiałowych w procesie produkcyjnym. Dotyczą więc projektowania kanałów przepływu w procesie wytwórczym, transportu wewnętrznego i zapasów produkcji w toku);

• procesy dystrybucji (obejmują przemieszczanie wytworzonych w procesie produkcyjnym materiałów, półproduktów czy wyrobów gotowych do odbiorców lub miejsc finalnej konsumpcji);

Wyszczególnienie procesów logistycznych wpływa na podział samej logistyki.

Rysunek Podział logistyki

Źródło: Mazur Z., i inni. Procesy logistyczne w systemie wytwarzania. Scriptorium Textura. Kraków 2005 .

Procesy zakupu

Proces zakupów jest niezwykle istotnym elementem całego systemu logistycznego, wspiera pozostałe procesy, zwłaszcza produkcji i dystrybucji a jego prawidłowe funkcjonowanie ma wpływ na jakość produktu, poziom logistycznej obsługi klienta oraz na koszty całego systemu. Zakupy są tak istotne gdyż, niezależnie od prowadzonej działalności, wszystkie przedsiębiorstwa zakupują na rynku surowce, materiały, części i zespoły, oraz innego rodzaju usługi. Dobra te są niezbędne do prowadzenia działalności gospodarczej, zwłaszcza produkcyjnej i usługowej.

Aby proces zakupu był realizowany zgodnie z polityką przedsiębiorstwa i aby przebiegał sprawnie i prawidłowo służby odpowiedzialne za jego realizację muszą na wstępie odpowiedzieć na cztery podstawowe pytania pojawiające się w podczas realizacji procesu:

• Co kupić?

• Ile kupić?

• Gdzie kupić?

• Kiedy kupić?

Aby jak najlepiej odpowiedzieć na powyższe pytania należy szczegółowo zbadać następujące zadania:

• określenie asortymentu i ilości zamawianych materiałów,

• wybór dostawców i źródeł zaopatrzenia

• określenie terminu i wielkości dostaw,

• ustalenie warunków składania i realizacji zamówień,

• negocjowanie warunków finansowych i technicznych zakupu,

• wybór formy transportu i zasad rozliczania,

• określenie zasad reklamacji, zwrotów i odsprzedaży, ustalenie warunków funkcjonowania składów zaopatrzeniowych,

• uwzględnienie fluktuacji i zakłóceń zaopatrzenia.

Wybór źródeł zakupu

Jednym z najważniejszych problemów procesu zaopatrzenia jest wybór źródła zakupu (dostawcy). Najważniejszym kryterium przy wyborze dostawcy jest oczywiście cena towaru pod warunkiem spełnienia wymogów dotyczących jego jakości, ale nie tylko ona decyduje o wyborze źródła. Na tę decyzje składa się szereg innych kryteriów, takich jak:

• lokalizacja potencjalnego dostawcy (jego oddalenie od magazynów zaopatrzenia);

• niezawodność dostaw: czasowa, asortymentowa i ilościowa;

• możliwość negocjowania cen, terminów i wielkość zamówień;

• sposób dostarczania materiałów do odbiorcy;

• potencjał dostawcy, jego kondycja finansowa oraz wizerunek.

Ponieważ większość z tych elementów jest trudno mierzalna, utrudnia to porównywanie ofert, dlatego też wybór dostawców, zwłaszcza stałych, opiera cię często na złożonych metodach oceny. Stosowane są specjalnie skonstruowane metody porównawcze oparte na skali ocen i ustalonej hierarchii poszczególnych kryteriów oceny. Spośród znanych i stosowanych metod można wymienić analiza korzyści, arkusz oceny dostawcy, metody graficzne, takie jak profil dostawcy czy metoda figur geometrycznych, których wierzchołki ilustrują wyniki punktowe dla poszczególnych cech dostawcy Jednak niekiedy stosuje się uproszczony sposób oceny źródła zakupu, polegający na wyborze według jednego kryterium, np. ceny lub jakości. I tak np. kryterium lokalizacji dostawcy zaleca wybór najbliższych źródeł zaopatrzenia, z czym wiążą się następujące kategorie efektów:

• minimalizacja kosztów transportu i realizacji dostawy;

• minimalizacja czasu dostawy;

• zwiększenie bezpieczeństwa ładunku na krótszej trasie;

• możliwości realizacji elastycznych zamówień.

Na jakościową ocenę dostawcy składają się:

• ocena technicznych możliwości dostawcy w zakresie realizacji zamówień;

• ocena organizacyjnych powiązań dostawcy z bankami i innymi podmiotami;

• ocena jakościowa dostawcy przez innych odbiorców.

Planowanie zakupów (potrzeb materiałowych)

Od jakości planowania zależy skuteczność i efektywność procesów zaopatrzeniowych. Potrzeby materiałowe to bezpośrednie zapotrzebowanie na materiały podstawowe, wynikające z zaplanowanej do wykonania produkcji, a także zapotrzebowanie na materiały pomocnicze, służące normalnemu funkcjonowaniu przedsiębiorstwa. Zapotrzebowanie na materiały podstawowe bierze początek w planach produkcyjnych, a te z kolei powstają na podstawie prognoz popytu na wytwarzane wyroby, jest w większości przypadków zmienne w czasie. Dlatego też w praktyce zapotrzebowanie na dobra zaopatrzeniowe nie jest stałe. Przyczyną nieliniowości kształtowania się potrzeb materiałowych w przedsiębiorstwach produkcyjnych są plany produkcyjne, które to oprócz popytu odzwierciedlają również ograniczenia techniczne podsystemu oraz względy ekonomiki produkcji. Zatem jednostki odpowiedzialne za proces zamawiania powinny być wyposażone w informacje na temat planów sprzedaży oraz planów produkcyjnych. Często planowanie jest kilkustopniowe, na przykład długo-, średnio, i krótkookresowe. Planowanie niezależne od długości okresu realizacji powinno być elastyczne i uwzględniać zmiany popytu, harmonogramu produkcji oraz zakłócenia w funkcjonowaniu sfery zaopatrzenia na rynku dostaw (np. opóźnienia dostaw, nieprawidłowo zrealizowane zamówienie).

Organizacja dostaw

Jedną z zasadniczych funkcji realizowanych w fazie logistyki procesów zakupu jest organizacja dostaw. Wiąże się ona z odpowiednim skorelowaniem potrzeb zasileniowych przedsiębiorstwa z możliwością racjonalnego ich pozyskiwania na rynku magazynowania (u producenta, hurtownika, pośrednika). Nieodzowna w tym jest pełna i wiarygodna informacja. Jest ona podstawą do złożenia trafnego zamówienia na dostawę dóbr ekonomicznych. Do podstawowych czynności związanych z organizacją dostaw zaliczamy:

• opracowanie zamówienia i złożenie go u dostawcy - zamówienie powinno obejmować wszystkie informacje niezbędne do jednoznacznej realizacji przez dostawcę (m.in. szczegóły techniczne dostaw, np. rodzaj opakowania); po przyjęciu i potwierdzeniu zamówienia staje się ono umową zobowiązującą do dostarczenia dostawy, a odbiorcę do jej przyjęcia i zapłaty;

• ewidencja złożonych zamówień i śledzenie ich realizacji - w dobie powszechnego już korzystania z komputerowych baz danych jest to zadanie niemal w pełni zautomatyzowane, zapewniające okresowe (lub na żądanie) emitowanie informacji o stopniu realizacji zamówień, opóźnieniach itp.;

• monitorowanie nadchodzących dostaw oraz zapewnienie niezwłocznego właściwego odbioru ilościowo-jakościowego - w przypadku stwierdzenia jakichkolwiek odstępstw od warunków przewidzianych umową (mniejsza ilość nieodpowiednia jakość, brak niezbędnych dokumentów itp.) służba zaopatrzenia powinna natychmiast wszcząć postępowanie reklamacyjne;

• zapłata za dostawę - oprócz podstawowego zadania, którym jest akceptacja odpowiednich dokumentów, na służbie zaopatrzenia ciąży obowiązek ewentualnego naliczania kar umownych z tytułu niedotrzymania przez dostawcę warunków umowy.

Magazyny

Magazyn jest jednostką organizacyjno-funkcjonalną zajmującą się przechowywaniem dóbr materialnych czasowo wyłączonych z ruchu w kanałach logistycznych, dysponującą wyodrębnioną na ten cel przestrzenią oraz środkami technicznymi przeznaczonymi dla ruchu zapasów i ich obsługi. Pomimo tego, że we współczesnym świecie istnieje tendencja do zwiększenia rotacji dóbr systemów magazynowania nie można, nie da się wyeliminować. Na pytanie dlaczego magazynowanie jest potrzebne można odpowiedzieć na wiele sposobów, ponieważ istnieje wiele przyczyn dla których magazynuje się produkty i z powodu których jest ono konieczne w różnych fazach procesów logistycznych:

• dzięki magazynowaniu można uniknąć negatywnych skutków wahań w produkcji i konsumpcji;

• towary produkowane są zazwyczaj w dłuższych seriach, na skutek czego ich podaż bywa większa niż popyt, jednak czasem zapotrzebowanie na nie gwałtownie rośnie a wówczas zapasy są niezbędne;

• dzięki magazynowaniu można zmniejszyć skutki zakłóceń w produkcji i dostawach jak również reagować na nieoczekiwane zmiany w sprzedaży;

• musi istnieć mniej lub bardziej obszerny asortyment, aby pobudzać zakup.

Zatem utrzymywanie zapasów jest konieczne i to nie tylko, jeśli chodzi o materiały do produkcji, ale także o materiały do eksploatacji majątku trwałego czy funkcjonowania działu obsługi klienta. Przy podejmowaniu decyzji o magazynowaniu bierze się pod uwagę nie tylko koszty utrzymania zapasów, ale także straty będące konsekwencją wyczerpania się zapasów materiału i ich okresowego braku, który to może prowadzić do utraty klientów. Z punktu widzenia procesów logistycznych magazyn spełnia dwie podstawowe funkcje, niezależnie od jego miejsca w strukturze organizacyjnej:

• funkcje związane z fizyczną ochroną zapasów,

• funkcje manipulacyjne, obejmujące czynności związane z przyjęciem i wydaniem oraz wewnętrznym przemieszczaniem zapasów.

Sterowanie przepływem produkcji.

O efektywności funkcjonowania logistyki w sferze produkcji w dużym stopniu decyduje struktura techniczno-organizacyjna procesu produkcyjnego oraz przyjęta technologia procesów wytwórczych. Strukturę techniczną produkcji determinuje organizacja procesu produkcyjnego. Układ organizacyjno-funkcjonalny przedsiębiorstwa wyznacza strukturę procesu, a tym samym strukturę przepływu procesów fizycznych. Z punktu widzenia sprawności procesów logistycznych ogromnie istotna jest architektura czasowo-przestrzenna procesów technologicznych, topografia stanowisk produkcyjnych i następstwo poszczególnych czynności i operacji technologicznych. Podczas projektowania struktury funkcjonalno-organizacyjnej powinno się uwzględniać w jak największym zakresie wymogi i uwarunkowania technologii logistycznych gwarantujących najwyższą sprawność przepływów fizycznych. Sterowanie przepływem produkcji to jeden z najważniejszych elementów procesów informacyjnych. Optymalne sterowanie umożliwia uzyskanie ogromnych oszczędności w produkcji, a co za tym idzie zmniejszenie ogólnych kosztów w przedsiębiorstwie. Jako sterowanie przepływem produkcji uznajemy „zespół działań związanych z uruchamianiem procesu produkcji, śledzeniem jego realizacji i regulacją jego przepływu.” Jego głównym celem jest zapewnienie wyprodukowania wyrobów w takiej ilości i terminie jaki został założony w określonym wcześniej planie produkcji przy zapewnieniu ciągłości przepływu. Sterowanie przepływami produkcji ukierunkowane jest na:

• terminowość zakończenia produkcji;

• minimalizację zapasów produkcji w toku;

• skracanie cykli produkcyjnych.

Aby dotrzymać terminu zakończenia należy śledzić i regulować parametry procesu aby zapewnić wcześniejsze wykonanie określonego zadania przed upływem konkretnego terminu zamówienia. Natomiast jeśli chodzi o minimalizację zapasów produkcji w toku, których stan również należy uważnie śledzić, nie można dążyć za wszelką cenę do jak najmniejszego ich poziomu ale do optymalnego poziomu dla całości procesu, cyklu zamówień, w oparciu o znajomość prognozy rynkowej i oczywiście w oparciu o aktualny stan tych zapasów. Natomiast przy skracaniu cykli produkcyjnych należy pamiętać w głównej mierze o zachowaniu odpowiednich parametrów jakościowych. W sterowaniu przepływami produkcji stosuje się dwie podstawowe grupy metod:

• sterowanie terminem zamówienia,

• sterowanie poziomem zapasów.

Zapasy produkcji w toku

Wszystkie wspomniane powyżej techniki i metody sterowania przepływami produkcji odnoszą się w głównej mierze do minimalizacji poziomu zapasów produkcji w toku. Służą wyrównywaniu różnic w zapotrzebowaniu, wynikających ze zmieniającej się intensywności pracy w poszczególnych komórkach. Zapasy dzielą się na:

1. Zapasy międzykomórkowe wykorzystywane są do wyrównywania bieżących dysproporcji w zapotrzebowaniu poszczególnych stanowisk produkcyjnych, obejmują one: zapasy bieżące, zapasy rezerwowe,

2. Zapasy wewnątrzkomórkowe dzielą się na

• zapasy cykliczne - zwane także technologicznymi które z kolei obejmują: zapasy operacyjne czyli wyroby obrabiane na danym stanowisku oraz zapasy międzyoperacyjne, dzielące się na: zapasy obrotowe, warunkujące synchronizację i płynność wykonywania poszczególnych czynności operacyjnych, zapasy transportowe, będące przedmiotem transportu technologicznego lub oczekujące na transport, zapasy kompensacyjne, wykorzystywane do bieżącego wyrównywania normatywnych różnic w wydajności pracy poszczególnych stanowisk, zapasy awaryjne, przewidziane na użycie w czasie losowych sytuacji i różnych stanów awaryjnych (zapasy te są również klasyfikowane jako zapasy pozacykliczne, przewidziane na wypadek wystąpienia nieprzewidzianych zakłóceń).

• zapasy pozacykliczne

Duża złożoność strukturalna zapasów produkcji w toku powoduje, że sterowanie nimi jest bardzo skomplikowane i wymaga wielkiej precyzji jednocześnie pociąga za sobą wielkie nakłady czasowe i kosztowe

Procesy dystrybucji

Na proces dystrybucji możemy patrzeć w dwojaki sposób: z punktu widzenia producenta lub z punktu widzenia klienta. Generalnie procesy te obejmują:

• skierowanie oferty rynkowej do anonimowych klientów oraz znanych potencjalnych odbiorców;

• gromadzenie informacji rynkowych - prognozy;

• akwizycja zamówień;

• wewnętrzna obsługa zamówień;

• dostawa produktu do klienta;

• przemieszczanie produktu na drodze do użytkownika;

• obsługa posprzedażowa;

• utylizacja opakowań i odpadów.

W ramach procesów dystrybucji wyróżnić możemy dwa główne problemy. Jeden z nich związany jest z wyborem sposobu sprzedaży - określeniem wspominanych wcześniej kanałów dystrybucji w ujęciu transakcyjnym. Drugi problem to dystrybucja fizyczna, która wiąże się z wyborem sposobu przemieszczania się produktów. Zakres dystrybucji fizycznej jest bardzo szeroki i obejmuje takie problemy jak: obsługa zamówień, transport, magazynowanie i pakowanie wyrobów finalnych. Istotą dystrybucji fizycznej jest zatem przepływ wyrobów gotowych na odcinku producent-finalny nabywca, gdzie wyroby te mogą się znajdować albo w fazie rzeczywistego ruchu, albo w fazie względnego spoczynku. Sprawność i efektywność logistycznych procesów dystrybucji w największym stopniu zależy od sposobu zarządzania nimi a zwłaszcza od następujących etapów:

• planowanie procesów dystrybucji

• organizowanie i koordynowanie dystrybucji.

Najważniejszym zadaniem operacyjnym jest prognozowanie popytu rynkowego na wyroby produkowane przez przedsiębiorstwo, ponieważ jeżeli w gospodarce rynkowej przedsiębiorstwo nie będzie wyprzedzać planów produkcyjnych badaniami popytu pierwotnego to przegra z konkurentami, którzy w większości przypadków tak właśnie postępują. Natomiast jeśli chodzi o czasowo-przestrzenne przemieszczanie towarów w sieci dystrybucji wymagane są trzy podstawowe elementy:

• zorganizowana sieć kanałów dystrybucji

• infrastruktura transportowa

• infrastruktura magazynowa

Wyróżniamy trzy formy realizacji procesów dystrybucji fizycznej towarów:

1. Przedsiębiorstwo w całości realizuje wszystkie procesy logistyczne fizycznej dystrybucji towarów za pomocą własnych magazynów, opakowań i środków transportowo -manipulacyjnych.

2. Wszelkie czynności związane z fizycznym przepływem towarów do końcowego klienta realizują specjalistyczne przedsiębiorstwa logistyczne (dystrybucyjne) na zasadzie zlecania określonej usługi.

3. Część przedsięwzięć realizują własne służby dystrybucyjne, a część jest zlecana specjalistycznym przedsiębiorstwom.

To jaki wariant realizuje dane przedsiębiorstwo wynika z wewnętrznych analiz kosztów logistycznych i zewnętrznych uwarunkowań rynkowych, a ostateczna decyzja jest kompromisem wielu czynników.

Prognozowanie popytu

Obecnie nie trudno zauważyć, że między popytem a sprzedażą zachodzi istotna różnica, wielkość popytu jest niezależna od przedstawianej oferty producenta. Rzeczywista oferta może być mniejsza lub większa od popytu. Natomiast sprzedaż z pewnością nie przekroczy wielkości oferty. Prognoza popytu jest zatem wypowiedzią o kształtowaniu się zjawiska niezależnego, nad którym w warunkach rynkowych mamy jedynie niewielką kontrolę. Od poprawnej prognozy popytu zależy trafność wszystkich decyzji związanych z planowaniem zasobów i czynności oraz jakości obsługi klienta i koszty funkcjonowania firmy. Dlatego też w wielu przedsiębiorstwach dąży się do znalezienia formuły prognozy dającej najlepsze wyniki. Niestety dokładność prognozy jest zawsze ograniczona w związku z czym przedsiębiorstwa muszą się nauczyć funkcjonować w tych warunkach i stosować najlepsze z dostępnych metod prognozowania. Wybór właściwej metody prognozowania jest uwarunkowany rodzajem popytu, dla którego buduje się prognozę oraz czynnikami kształtującymi ten popyt. Wyróżniamy tu dwa rodzaje popytu;

1. popyt zależny - popyt na produkty lub usługi spowodowany popytem na inne produkty.

2. popyt niezależny

Czynniki kształtujące popyt również dzielą się na dwie grupy:

1. systematyczne (trend, wahania okresowe);

2. losowe (przypadkowe);

W prognozowaniu uwzględnia się cztery podstawowe elementy:

1. dane statystyczne,

2. zamierzenia oraz działania sfery zarządzania,

3. wnioski z dotychczasowych prognoz,

4. organizację systemu informacyjnego.

Istnieje wiele różnych metod i technik prognozowania popytu. Klasyfikowane są one ze względu na różne elementy i czynniki. Przyjmijmy następującą klasyfikację:

• prognozowanie na podstawie ścisłych metod analitycznych wśród których największe znaczenie mają metody ekonometryczne np.

• metoda średniej ruchomej

• metoda wygładzania wykładniczego pierwszego rzędu

• prognozowanie na podstawie metod intuicyjnych i przybliżonych

• metoda delficka

• burza mózgów

• techniki scenariuszowe

• prognozowanie na podstawie symulacyjnych modeli komputerowych

We wszystkich powyższych przypadkach prognozowanie odbywa się na podstawie uznanych metod naukowych i innych narzędzi i metod marketingowych. Dlatego też wykorzystuje się zarówno ścisłe metody analityczne (ilościowe), jak i procedury przybliżone (jakościowe).

Kanały dystrybucji

Dotarcie do przyszłych nabywców, bezpośrednio lub pośrednio, jest warunkiem koniecznym prowadzenia skutecznej działalności przez firmę. W większości przypadków branż współczesnej gospodarki produkty nie są sprzedawane bezpośrednio finalnym nabywcom, lecz różnym pośrednikom handlowym. Pośrednicy ci tworzą kanał dystrybucji. Zatem kanał dystrybucji to pojęcie obrazujące zarówno drogę towaru, jak i powiązania między firmami - ogniwami łańcucha logistycznego zainteresowanymi jego przepływami. Zgodnie z tą definicją w podmiotowej strukturze kanału dystrybucji wyróżniamy:

• uczestników, którzy sprzedają i kupują różne produkty, a w związku z tym przekazują i przyjmują prawo własności do przemieszczanych produktów - producenci, hurtownicy, nabywcy indywidualni i instytucjonalni;

• pośredników handlowych o ograniczonym zakresie usług nie przejmujących prawa własności do dystrybuowanych produktów, ale aktywnie wspomagających proces przekazywania - agenci, brokerzy, przedstawiciele handlowi;

• instytucje świadczące różnego typu usługi na rzecz pozostałych uczestników kanału zarówno producentów jak i pośredników handlowych - banki, firmy ubezpieczeniowe, przewoźnicy spedytorzy agencje reklamowe.

Podstawowym ogniwem każdego kanału dystrybucji jest magazyn producenta, który może obejmować jeden centralny skład wyrobów gotowych lub szereg magazynów rejonowych. Tutaj następuje kompletowanie dostaw dla pośredników oraz niekiedy dla końcowych klientów. Jest to zazwyczaj końcowe ogniwo procesu produkcji, a pierwsze w kanale dystrybucji. Ponieważ wielkość kanału dystrybucji zależy głównie od branży, rodzaju oferowanego produktu, przesłanki wyboru kanałów dystrybucji na rynku środków produkcji są różne, różne są też sposoby wyboru tych kanałów. Istnieje wiele klasyfikacji i podziałów kanałów dystrybucji, do najczęstszych kryteriów zaliczamy:

• liczbę pośredników: kanały bezpośrednie i pośrednie;

• liczbę szczebli pośredniczących: kanały krótkie i długie;

• liczbę pośredników na tym samym szczeblu obrotu: kanały wąskie i szerokie;

• rodzaje przepływających strumieni: kanały rzeczowe i transakcyjne;

• stopień złożoności kanału: kanały proste i złożone;

• znaczenie dla producenta: kanały podstawowe (nadrzędne) i pomocnicze (podrzędne);

• charakter powiązań między uczestnikami kanału: kanały administrowane, kontraktowe, zintegrowane itd.

Długość kanałów jest wyznaczana przez liczbę pośredników w sprzedaży produktów, szerokość natomiast dotyczy stopnia intensywności produkcji - liczby poszczególnych pośredników. Kanały transakcyjne to przepływ informacji, negocjacji, prawa własności, natomiast kanały rzeczowe to fizyczny przepływ produktów oraz płatności. Cechą kanałów kontraktowych jest długookresowa współpraca pomiędzy niezależnymi podmiotami gospodarczymi, natomiast kanały administrowane występują gdy jeden z uczestników rynku ma tak silną pozycję rynkową, że w stosunku do pozostałych uczestników spełnia funkcję koordynatora działalności.

Coyle J. J., i inni. Zarządzanie logistyczne. PWE. Warszawa 2002.

Pfohl H.Ch., Systemy logistyczne. Podstawy organizacji i zarządzania, IliM, Poznań 1998.

Beier F. J., Rutkowski K., Logistyka, Oficyna Wydawnicza Szkoły Głównej Handlowej, Warszawa 1996.

Michlowicz, E., Podstawy logistyki przemysłowej. Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne AGH 2002

Dworecki S.E., Zarządzanie logistyczne, Wyższa Szkoła Zarządzania w Pułtusku, Pułtusk 1999.

Krawczyk S., Zarządzanie procesami logistycznymi, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2001

Mazur Z., Formowanie przepływów logistycznych w systemach wytwarzania. Scriptorium Textura, Kraków 2003.

Skowronek C., Sariusz-Wolski Z., Logistyka w przedsiębiorstwie, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2003.

Ficoń K., Procesy logistyczne w przedsiębiorstwie, Impuls Plus Consulting, Gdynia 2001.

Ficoń K., Procesy logistyczne w przedsiębiorstwie, Impuls Plus Consulting, Gdynia 2001.

Skowronek C., Sariusz-Wolski Z., Logistyka w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 2003.

Dworecki S.E., Zarządzanie logistyczne, Wyższa Szkoła Zarządzania w Pułtusku, Pułtusk 1999.

Mazur Z., Mazur G., Dudek M., Obrzud J., Zarządzanie produkcją. Zagadnienia wybrane, „TEXTURA”, Kraków 2001.

Skowronek C., Sariusz-Wolski Z., Logistyka w przedsiębiorstwie, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2003, s.222.

Mazur Z., i inni. Procesy logistyczne w systemie wytwarzania. Scriptorium Textura. Kraków 2005 .

Ficoń K., Procesy logistyczne w przedsiębiorstwie, Impuls Plus Consulting, Gdynia 2001

Ficoń K., Procesy logistyczne w przedsiębiorstwie, Impuls Plus Consulting, Gdynia 2001

Krawczyk S., Zarządzanie procesami logistycznymi, PWE, Warszawa 2001.

Ficoń K., Procesy logistyczne w przedsiębiorstwie, Impuls Plus Consulting, Gdynia 2001

Dembińska-Cyran I., Jedliński M., Milewska B., Logistyka wybrane zagadnienia do studiowania przedmiotu, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2001

1

---