Stosunki prawne wynikające z umowy o prace, a umów o zlecenie i o dzieło”
Umowy o prace i jej rodzaje.
Treścią umowy o pracę jest zobowiązanie się pracownika do wykonywania określonej pracy na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz pracodawcy do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.
Od innych umów o świadczenie usług (umowa o dzieło, umowa zlecenie) różni się w szczególności tym, że pracownik jest podporządkowany pracodawcy, który z kolei dostarcza pracownikowi niezbędnych środków i przedmiotów pracy, jak również zapewnia odpowiednie do wykonywania pracy pomieszczenie. Pracownik nie odpowiada za wynik pracy, jak ma to miejsce w umowie o dzieło, jest jedynie zobowiązany do starannego wykonywania czynności, co upodabnia umowę o pracę do umowy zlecenie.
2. Umowa o pracę.
W szczególności umowa o pracę powinna określać:
- rodzaj pracy i miejsce jej trwania,
- wynagrodzenie za pracę,
- termin rozpoczęcia pracy i jej trwania.
Ze względu na czas trwania rozróżnia się następujące rodzaje umów o pracę:
- na czas określony,
- na czas nie określony,
- na czas wykonania określonej pracy.
Każda z wymienionych umów może być poprzedzona zawarciem umowy o pracę na okres próbny nie przekraczający 3 miesięcy.
Umowa na czas nie określony jest umowa o zatrudnienie „na stałe”. Zostaje zawarta, jeśli postanowienie o stałym zatrudnieniu znajduje się słowne sformułowanie w tekście umowy albo, kiedy brak jest jakichkolwiek ustaleń.
Umowa na czas określony powinna zawierać końcową datę jej obowiązywania. Z nastaniem określonego terminu umowa wygasa.
Umowa na czas wykonywania określonej pracy jest umową zawieraną na czas wykonywania określonych czynności (prac) i kończy się z chwilą, kiedy te prace rzeczywiście zostaną wykonane
Ważne cechy umowy o pracę:
- umowa o pracę nie może zawierać postanowień (dotyczących urlopów, odpraw, bhp, itp.) mniej korzystnych niż określone w Kodeksie pracy;
- pracownik zatrudniony na podstawie umowy o pracę ma uprawnienia, których nie daje umowa zlecenia lub o dzieło:
- urlop, możliwość dokształcania się na koszt pracodawcy, świadczenia z tytułu wypadków przy pracy, wynagrodzenie za czas choroby,
- zaliczenie stażu pracy (bez względu na to, czy pracodawca odprowadza składki na ubezpieczenie emerytalno - rentowe),
- dodatkowe wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych, czyli ponad czas określony
w Kodeksie pracy (zasadniczo wynosi on 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin tygodniowo).
Przed zawarciem umowy o pracę pracodawca ma obowiązek skierować osobę zatrudnianą na wstępne bezpłatne badania lekarskie, które potwierdzą możliwość wykonywania pracy w określonych warunkach.
Jeśli umowa nie została zawarta na piśmie, pracodawca powinien niezwłocznie, nie później jednak niż
w ciągu 7 dni od dnia rozpoczęcia pracy, potwierdzić pracownikowi na piśmie rodzaj umowy i jej warunki.
Do nawiązania stosunku pracy dochodzi w terminie określonym w umowie o pracę jako dzień rozpoczęcia pracy. Jeżeli pracodawca i pracownik nie określili tego terminu w umowie, dniem rozpoczęcia pracy jest dzień zawarcia umowy.
Przy zawieraniu umowy o pracę, podobnie jak w przypadku umów cywilnoprawnych, obowiązuje zasada swobody umów. Jednak zakres tej swobody został wolą państwa znacznie ograniczony.
Strony w ustalaniu treści umowy o pracę określają w szczególności rodzaj umowy, rodzaj pracy, miejsce jej wykonywania, termin rozpoczęcia oraz wynagrodzenie. Mogą decydować, czy dana umowa ma być poprzedzona umową na okres próbny, a przy umowie na czas określony zawieranej na okres dłuższy niż 6 miesięcy, czy dopuszczają możliwość wcześniejszego jej rozwiązania za dwutygodniowym wypowiedzeniem. Inne postanowienia umowne są w zasadzie niedopuszczalne i nieważne, chyba że byłyby bardziej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy.
Umowa o pracę powinna być zawarta na piśmie i określać co najmniej rodzaj pracy, miejsce jej wykonywania, termin rozpoczęcia zatrudnienia i wysokość wynagrodzenia.
Może zawierać także inne elementy, np. oznaczenie czasu, na jaki została zawarta, określenie zakresu obowiązków lub odesłanie do regulaminu pracy; zobowiązanie do zachowania tajemnicy zawodowej.
W warunkach wolnego rynku znaczenia nabiera ochrona tajemnicy zawodowej przed na przykład konkurencyjnymi firmami. Firmy chronią w ten sposób swoje know - how i tzw. good will na różne sposoby. Jednym z nich jest zobowiązanie swoich pracowników w umowie o pracę lub w odrębnej umowie do zachowania tajemnicy zawodowej. Klauzula taka powinna dokładnie określać zakres tajemnicy objętej ochroną oraz wyliczać możliwie szeroko wszelkie sytuacje, które strony uważać będą za naruszenie tajemnicy zawodowej. Z problematyką tajemnicy zawodowej wiąże się także kwestia zakazu konkurencji. W umowie o pracy pracodawca może zobowiązać pracownika do przestrzegania zasad etyki zawodowej, określić przypadki ciężkiego naruszenia obowiązków pracowniczych.
3. Umowa zlecenia.
Jest to umowa najczęściej stosowana. Przyjmując zlecenie zobowiązujesz się do wykonania na rzecz zamawiającego (zleceniodawcy) określonej pracy, w określonym terminie, za określone wynagrodzenie (choć możecie się też umówić na nieodpłatne wykonanie pracy). Przepisy nie określają czasu, w jakim musi być wypowiedziana taka umowa. Każda strona może to zrobić w dowolnym czasie.
Gdybyś podpisał taką umowę, to firma będzie Ci potrącała z wynagrodzenia (pomniejszonego
o wysokość składek ubezpieczeniowych) 19-proc. zaliczkę na podatek dochodowy. Jeśli taka umowa jest dla Ciebie jedynym tytułem do ubezpieczenia społecznego, to opłacanie składek na ZUS jest obowiązkowe. Składkę emerytalną i rentową finansują po połowie zleceniodawca i zleceniobiorca. Ubezpieczenie wypadkowe jest obowiązkowe - jeśli umowa jest wykonywana w siedzibie lub miejscu prowadzenia działalności przez zleceniodawcę (składkę na ubezpieczenie wypadkowe opłaca zleceniodawca, ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne). Od wynagrodzenia z tytułu umowy zlecenia należy również potrącić składkę zdrowotną.
Jeśli umowa zlecenia jest dla Ciebie umową dodatkową (bo pracujesz już gdzie indziej i inny pracodawca opłaca za Ciebie składki), to ubezpieczenia społeczne są dobrowolne, obowiązkowe jest tylko ubezpieczenie zdrowotne (chyba, że zarabiasz na etacie mniej niż wynosi limit najniższej płacy - wtedy składki ubezpieczeniowe od zlecenia są obowiązkowe).
Ważne cechy umowy zlecenia:
* brak podporządkowania pracodawcy,
* pracę może świadczyć nie tylko osoba fizyczna, ale i podmiot gospodarczy (firma),
* nie obejmuje jej ustawowe minimum wynagrodzenia i jest ono wypłacane z dołu (czyli po wykonaniu pracy),
* nie ma ograniczeń w liczbie kolejnych takich umów,
* zleceniodawca nie udziela urlopu, nie wypłaca odprawy, nie płaci za czas choroby.
4. Umowa o dzieło
Bardzo często stosowana, szczególnie w stosunku do tych, za których pracodawca nie musi odprowadzać składki na ZUS (np. studenci, emeryci). Nie ma też obowiązku udzielenia Ci urlopu lub zasiłku chorobowego. Jeśli jest to w dodatku działalność twórcza i autorska (np. napisanie raportu czy artykułu, zorganizowanie koncertu itp. - praktycznie bardzo wiele rodzajów działalności), to koszt uzyskania przychodu wynosi tylko 50 proc. Umowa o dzieło zobowiązuje Cię do osiągnięcia określonego rezultatu, czyli wykonania umówionego dzieła.
Dziełem może być np. uszycie spodni, przeprowadzenie remontu mieszkania czy założenie instalacji elektrycznej. Zamawiający zobowiązuje się do zapłacenia Ci za to wynagrodzenia, które powinno zostać określone w umowie, ale może też być ustalone w inny sposób, np. poprzez wskazanie, co będzie podstawą do jego wypłacenia.
Musisz wykonać dzieło w sposób i w terminie zapisanym w umowie. Jeśli tego nie zrobisz, zamawiający może od umowy odstąpić lub zażądać zmiany sposobu wykonania i wyznaczyć nowy termin - jeśli i tego nie dotrzymasz, to może odstąpić od umowy albo nakazać poprawki czy dalsze wykonanie komu innemu na Twój koszt.
Gdyby się okazało, że wykonałeś dzieło ściśle według wskazówek zamawiającego, a mimo to jest ono wadliwe, to nie odpowiadasz potem za zniszczenie, uszkodzenie lub niewłaściwą funkcjonalność dzieła, wynikłą z wadliwego wykonania i należy Ci się umówione wynagrodzenie. Powinieneś jednak wcześniej zawiadomić zamawiającego, że jego wskazówki mogą sprawić, iż dzieło będzie wadliwe. Może on jednak odliczyć od wynagrodzenia to, co zaoszczędziłeś z powodu niewykonania dzieła, np. materiały lub zapłatę należną osobom, które z Tobą współdziałały
Ważne: umowa o dzieło nie rodzi dla zamawiającego obowiązku opłacania jakichkolwiek ubezpieczeń społecznych.
Koszty: Zaliczka na podatek dochodowy wynosi 20 proc. należności pomniejszonej o koszty uzyskania przychodów. Koszty wynoszą 20 procent uzyskanego przychodu, ale mogą wynosić 50 procent, jeżeli dzieło ma charakter działalności twórczej.
5. Prawa i obowiązki
Zachowanie różnic między umowami o pracę a umowami cywilno-prawnymi (zlecenie, dzieło) ma znaczenie, zarówno dla pracownika, jak i pracodawcy, np. przy zaistnieniu ewentualnego sporu. Sąd Pracy może mieć podstawy, by orzec inną formę umowy niż wskazano w nagłówku umowy.
Podstawowymi cechami odróżniającymi umowę o pracę od umów cywilno-prawnych (zlecenia, agencyjna, o dzieło) są:
- obowiązek osobistego świadczenia pracy i brak możliwości wyznaczenia przez pracownika swojego zastępcy,
- nakaz wykonywania poleceń służbowych i istnienie podległości służbowej,
- odpowiedzialność pracownika za skutki złego wykonywania pracy ograniczone kodeksem pracy,
- obowiązek zapłaty wynagrodzenia i brak możliwości zrzeczenie się tego wynagrodzenia.
Różnice te są bardzo istotne. Mają one wpływ na możliwość dochodzenia praw przez pracownika np. w Sądzie Pracy, który orzeka czy wykonywana praca miała charakter umowy o pracę czy też inny. Różne formy zatrudnienia związane są z określonymi uprawnieniami dla zatrudnionego i obowiązkami dla pracodawcy.