GENEZA WYPRAW KRZYŻOWYCH
Krucjaty [łac. crux `krzyż'], wyprawy krzyżowe uświęcone przez kościół wojny z niewiernymi (Saracenami), a także inne wyprawy wojenne inicjowane przez papiestwo przeciw poganom lub przeciwnikom kościoła dla rozszerzenia lub przywrócenia wiary chrześcijańskiej. Podejmowane w XI-XII w. przez chrześcijaństwo zachodnie w celu zdobycia Ziemi Świętej. Podjęto 7 głównych krucjat:
I: 1096-1099,
II: 1147-1149,
III: 1189-1192,
IV: 1202-1204,
V: 1217-1221 i 1228-1229,
VI: 1248-1254,
VII: 1270);
także wyprawy wojenne przeciw Maurom w Hiszpanii, Słowianom połabskim, Prusom, albigensom, husytom. Krucjaty były ruchem ogólnonarodowym i społecznym. Udział w niej brali nie tylko rycerze, władcy, kupcy, ale również mieszczanie, chłopi (wyprawa ludowa 1096 i 1147r.), a nawet dzieci (wyprawa dziecięca 1212r.). Wierzyli, że uzyskają zbawienie i sławę odzyskując Ziemie Świętą z rąk innowierców, a także liczyli na ogromne korzyści materialne.
Geneza wypraw krzyżowych była jednak bardziej złożona. Trzeba zauważyć, iż papiestwo tak bardzo zepsute w wiekach IX-XII (symonia, nepotyzm, nikolaizm, rozpusta klasztorna, rozkład organizacji kościelnej, brak dyscypliny, modlitw, obyczajów kleru), walczyło o „Dominium Mundi” z cesarzami. Owy konflikt zaostrzył się gdy w 1075r. papież Grzegorz VII ogłosił „Dictatus Papae” (dyktat papieski) dwudziestopunktowy program w którym papież podkreślił nadrzędną władze i podporządkowanie sobie cesarza (wówczas Henryka IV). Zawarł w niej m.in.;
Pkt. 8 - on sam tylko może używać insygniów cesarskich,
12 - jemu wolno władcami rozporządzać (prawo mianowania i usuwania władców świeckich, a przede wszystkim cesarzy),
19 - przez nikogo nie może być on sądzony .
Dzięki „ Dictatus Papae ” (notatka, która miała nie być publikowana), papież miał władze absolutną w chrześcijańskim świecie, uważał się za następcę św. Piotra i namiestnika Chrystusa. Papo cezaryzm (bo tak nazywaną ten ustrój) kontynuował papież Urban II, który na synodzie w Clermont (1095r.) wezwał rycerstwo do walki z Saracenami o odzyskanie Ziemi Świętej. Urban II widział w krucjatach sukces. Dzięki pokonaniu muzułmanów wzmocnił by swą władzę i autorytet. Zostałby realną głową kościoła, zjednoczyłby wiernych, a w oczach cesarza byłby kimś nadzwyczajnym. Oczywiście papież wiedział o zyskach materialnych, które by wzbogaciły jego i sam kościół. Wielu oddawało swój majątek kościołowi na wypadek gdyby nie wrócili z wyprawy, inni je sprzedawali - często duchowieństwu. Kościół otaczał również opieka krzyżowców. Jednym z dalekosiężnych skutków jakie widział papież byłoby ingerowanie w sprawy kościoła wschodniego, który przez schizmę wschodnią w 1054r. był odrębną instytucja. Urban II uważał, że dzięki pomocy Imperium Bizantyjskiemu, Wschód byłby im serdecznie wdzięczny oraz unieważnił schizmę. Tym bardziej, iż sam Aleksy I Komnen, ówczesny cesarz Bizancjum wysunął apel do Łacinników, aby zaciągnęli się w szeregi wojsk bizantyjskich i pomogli Konstantynopolowi odzyskać Azję Mniejszą z rąk innowierców (Turków Seldżuckich). Wszystkie te aspekty dawały jedną, wielką przyczynę dla całego Zachodniego kościoła, by krucjaty przeprowadzić i stać się hegemonem nie tylko Europy, ale i całego uwcześnię znanego świata.
Krucjaty wyrosły z połączenia idei pielgrzymki oraz świętej wojny przeciwko niewiernym. Chrześcijaństwo początkowo było religią wschodnią, a Bliski Wschód ojczyzną świętych czy męczenników. Obszar ten posiadał ogromne ilości chrześcijańskiej spuścizny będącej jednocześnie skarbami dla katolików, Ludzie pragnęli odwiedzić miejsca święte, miejsca pierwotnego chrześcijaństwa, a w szczególności miejsce Grobu Pańskiego i jego ziemi. Ubodzy uważali także, iż krucjata pozwoli im osiągnąć zbawienie i łaski dla grzeszników. Dla bogatych była to głównie podróż, wycieczka. W oczach przeciętnego zachodnio-europejczyka, muzułmanie byli bestiami napadającymi i grabiącymi miejsca święte, ziemię chrześcijan. Muzułmanów przedstawiano czasem jako wszawe bestie które trzeba wypędzić poprzez świętą wojnę. Kronikarze przedstawiali krzyżowców jako pątników, zmierzających do Ziemi Świętej, gdyż udział w krucjacie był obietnicą odpustu zupełnego, łączył w sobie pielgrzymkę i pokutę. Krzyżowiec ginąc podczas wyprawy okrywał się wielką chwałą co nie kiedy było ważniejsze niż przeżycie wyprawy i powrót do domu . Krucjaty były połączeniem idei pielgrzymkowej i dążenia do zbawienia w chwale. Jest to jedna z głównych przyczyn tak szerokiego odzewu ludności europejskiej na wyprawę krzyżową do Ziemi Świętej.
Czas między XI, a XII w. to lata szybkiego postępu cywilizacyjnego. W Europie nastąpił bardzo szybki przyrost demograficzny, wiele przemian kulturowych, technicznych, społecznych. Brakowało miejsc na nowe technologie czy uprawę rolnictwa. Konieczne stało się podjęcie ekspansji gospodarczej. Społeczeństwo wczesnego średniowiecza było głównie wiejskie, a głównym źródłem utrzymania - rolnictwo. Także religia chrześcijańska rozszerzyła się o nowe państwa: Polskę, Węgry, Skandynawię, Normandię, które to przyjęły chrzest. Poprzez eksplozję demograficzną nastąpił głód spowodowany klęskami nieurodzajów oraz częste epidemie. To wszystko stało się ważnym czynnikiem dla wypraw krzyżowych praktycznie wszystkich warstw społecznych (społ. wiejskie - krucjaty ludowe). Ludzie wierzyli, że odbijając Ziemie Świętą, znajdą dla siebie nowe miejsca do osiedlenia się, pracy, założenie rodziny w dobrobycie czy powrotu do domu ze zdobytymi dorobkami materialnymi, łupami i wynagrodzeniem.
Pełne średniowiecze było okresem świetlności miast, gdzie ludzie zajmowali się rzemiosłem i handlem dalekosiężnym oraz lokalnym. Prym w handlu wiodły miasta włoskie, które były jednocześnie najbardziej zurbanizowane. Od X w. posiadały traktaty handlowe ze Wschodem dzięki m.in. Aleksemu I Komnenowi (Wenecja). Krucjaty otwarły przed nimi szerokie aspekty i możliwości handlowe w obrębie całego basenu Morza Śródziemnego i nie tylko. Włosi przewozili krzyżowców na tereny azjatyckie dzięki czemu płacono im za to i obdarowywano przywilejami . Ewentualne zdobycie Ziemi Świętej otwierało przed miastami włoskimi możliwość hegemonii na Morzu Śródziemnym, a co za tym idzie, rozwoju handlu i wielkich sum pieniędzy. Ta świetlana przyszłość pchnęła kupców do udziału w wyprawach krzyżowych.
Rycerstwo ukazywane jako pogromca złych, opiekun uciśnionych, przez X i XI w. było usilnie chrystianizowane przez Kościół. Rycerz miał bronić swoja religię przez walkę z poganami, innowiercami. Składał tzw. Ślubowanie krzyżowe podczas wyprawy. Wielu rycerzy wyruszając na krucjaty jako wasalowie kościoła i Boga, kierowało się intencjami religijnymi, lecz nie zawsze. Rycerze pragnęli posiadać własny kawałek ziemi i łupy z wypraw. Nie chcieli być wiecznymi żołnierzami swych feudałów, dlatego chętnie uczestniczyli w wyprawach krzyżowych.
W krucjatach brali udział także cesarze jak Fryderyk I oraz królowie Ludwik IX czy Ryszard Lwie Serce, którzy pragnęli nieśmiertelnej sławy, bogactw i ziem pod swe królestwa. Nie zapominając również o wiecznym zbawieniu jakie ich czekało po walce z innowiercami.
Warto wspomnieć również, iż ważnym czynnikiem, który pchnął Urbana II i wszystkie warstwy społeczne Europy do wyprawienia krucjat była walka z Maurami w Hiszpanii tzw. Reconquista - (hiszp., port. reconquista - ponowne zdobycie) - walka chrześcijan o wyparcie Maurów z Półwyspu Iberyjskiego, trwająca od VIII do XV wieku. Arabowie najechali Hiszpanię na początku
XIII w. i wprowadzili tam swoją religię - islam. Ta kolej rzeczy zbuntowała króla Asturii, który wydał walkę Maurom . Hiszpania krwawo walczyła o wyzwolenie i wówczas w 1063r. papież Aleksander II skierował do wszystkich narodów chrześcijańskich apel, w sprawie udzielenia pomocy Hiszpanom, który to jest uważany za narodziny idei wojny świętej, czyli krucjaty. Rekonkwista okazała się sukcesem, wyzwolono Hiszpanię .
Przyczyny wypraw krzyżowych posiadały ogromną ilość motywów: gospodarczych, ekonomicznych, społecznych, politycznych. Każda warstwa społeczna widziała sukces w wyprawie do Ziemi Świętej i chciała z niej jak najwięcej. Władcy, kościół, feudałowie, chłopstwo, mieszczaństwo, kupiectwo, wszyscy oni wyprawili się na „świętą wojnę”, zazwyczaj jednak nie tylko w celach chrześcijańskich. Motywacja była ogromna, entuzjazm wielkich bogactw, nowych ziem, odkrycia nowych szlaków handlowych ze Wschodem, pchnęła ludność chrześcijańskiej Europy do wyzwolenia Grobu Pańskiego i nagrody w postaci wiecznego zbawienia w chwale.
Cyt. Praca zbiorowa pod redakcją R.J. Burek, Encyklopedia popularna PWN, t. 5, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997, s.132-133.
Strona internetowa http://pl.wikipedia.org/wiki/Wyprawy_krzy%C5%BCowe
Grzegorz VII, Dictatus Papae, przeł. H.Manikowska, J.Tazbirowa, Historia Średniowiecza, Warszawa 1998.
R. Browning, Cesarstwo Bizantyjskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1997, s. 151-152.
S. Runciman, Dzieje Wypraw Krzyżowych, t. 3, Państwowy Instytut wydawniczy, Warszawa 1987, s. 434-451.
S. Runciman, Dzieje Wypraw Krzyżowych, t.1, Państwowy Instytut wydawniczy, Warszawa 1987, s. 151.
T. Manteuffel, Historia powszechna średniowiecze, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1978, s. 220-222