CZASOPIŚMIENNICTWO W POLSCE

i „MERKURIUSZ”

Początki prasy polskiej sięgają XVI wieku, pojawiły się wówczas gazety ulotne tzw. nowiny wydawane tylko przy wielkich okazjach, opisujące ważne wydarzenia.

• XVI wiek - początek prasy polskiej, wychodzą gazety ulotne - nowiny:

• Nowiny z Konstantynopola: 1-y druk ulotny w Polsce

Merkuriusz Polski - pismo, co tydzień od 3 stycznia 1661 w Krakowie; rozpoczęcie dziejów prasy w Polsce.

Reprezentowało polityczny program króla Jana Kazimierza.

Powstanie pisma było zagraniem dworu, aby przekonać naród do reformy ustrojowej.

• Twórca: Łukasz Opaliński

• 1-y redaktor: Hieronim Pinocci

• Druki: Jan Gorczynow

• 8-12 stron, było składane szwabachą, z użyciem antykwy i kursywy dla łaciny

• Zawierało informacje z kraju i zagranicy, o polityce i gospodarce, pogodzie

• Numery ekstraordynaryjne - teksty umów i listy panujących

• Nakład 100-300 egz.

• Wydawane przez 7 miesięcy

XVII wiek - choas polityczny w Rzepospolitej uniemożliwa rozwój czasopiśmiennictwa.

XVIII wiek (Oświecenie) - wznowienie wydawania prasy:

• 1718 - Poczta Królewska: staranna polszczyzna, wysoki poziom

• 1729 - pijarzy uzyskują przywilej na wyłączne wydawanie czasopism po polsku. Wydawali:

- Kurier Polski- informacje krajowe, nakład 1000 egz. Od 1737 roku wydawany przez jezuitów, którzy większy nacisk kładli na wiadomości zagraniczne.

- Uprzywilejowane Wiadomości z Cudzych Krajów - informacje zagraniczne

Od 1729: nieprzerwany rozwój prasy polskiej.

Przywilej prasowy przechodził od pijarów do jezuitów - walka między tymi zakonami. 

Monopol wydawania prasy w Warszawie: jezuita Stefan Łuskin, Gazeta Warszawska. Format książkowy, 2 razy w tygodniu. Nakład 500-1500 egz.

Płatne ogłoszenia i prenumerata

1790-1792: Ignacy Potocki, Julian Ursyn Niemcewicz, Józek Weissenhoff i Tadek Mostowski wydają Gazetę narodową y obcą jako przeciwwagę dla Gazety Warszawskiej ; informacje z zagranicy, reformy, idea 3 maja, obrady sejmowe.

Nakład 1000-1200 egz., wychodziła 2 razy w tygodniu.

• okres szybkiego rozwoju prasy

• wzrost wpływu czasopism na opinię publiczną

• Warszawa głównym ośrodkiem wydawniczym

• Gazety informacyjne, czasopisma naukowe, literacki i obyczajowe zwane moralnymi

• Prasa we wszystkich dziedzinach życia = rozwój kultury narodowej i kształtowanie się poglądów społeczeństwa

• 1-y tygodnik literacki w Polsce: Zabawy Przyjemne i Pożyteczne 1770-1777. Redaktor Adam Naruszewicz ; charakter polityczny, ożywienie życia literackiego w Polsce i rozpowszechnianie twórczości pisarzy. Z pismem byli związani Adam Naruszewicz i Ignacy Krasicki

• Czasopiśmiennictwo naukowe:

- Pamiętnik Polityczny i Historyczny 1782-1792 wydawany w Warszawie przez Piotra Świtkowskiego: 1-e polskie pismo popularno-naukowe.

Nowinki techniczne w rolnictwie i architekturze, opisy wynalazków.

- w Krakowie Zbiór Tygodniowy Wiadomości Uczonych

2 połowa XVIII wieku: prasa specjalistyczna i społeczna, czasopiśmiennictwo moralne np. Monitor - tytuły propagujące ideę oświecenia, wpływające na opinię publiczną. Miały wychowywać i uczyć.

• Monitor 1765-1785: redagowane przy współpracy Ignacego Krasickiego, Franciszka Bohomolca i Jana Albertrandiego ; zagadnienia polityczne, gospodarcze i społeczne dla elit intelektualnych. Lansowało nowe poglądy, obyczaje, modę i sposób bycia. Wychodziło przez 21 lat.

Wiek XIX - nowy charakter prasy przez społeczne ruchy rewolucyjne w Europie, których początkiem była Wiosna Ludów w 1848. Rozwojowi prasy sprzyjały też postęp nauki i techniki: wynalezienie telegrafu podniosło aktualność informacji w prasie, a wynalazek kolei żelaznej przyspieszył rozpowszechnianie gazet i czasopism. 

• Cenzura ze strony zaborców nie doprowadziła do zastoju czasopiśmiennictwa

• Wzrosła ilość gazet i czasopism, z których wiele głosiło program rewolucyjnych przemian społecznych oraz walki o niepodległość

• Prasa postępowa tzw. bibuła - nasilenie cenzury spowodowało tajne drukowanie prasy w małych formatach i na cienkim papierze żeby łatwiej można ją było przekazywać z rąk do rąk.

• Rozdział na pisma informacyjne (gazety) i czasopiśmiennictwo specjalne:

- naukowe - od 1882 do dziś wychodzący "Wszechświat"

- kobiece - założony w 1865 "Bluszcz"

- dziecięce - powstały w 1861 "Przyjaciel Dzieci"

- techniczne - od 1866 do dziś ukazujący się "Przegląd Techniczny"

- literackie - "Biblioteka Warszawska" od 1841

---