WYŻSZA SZKOŁA OFICERSKA WOJSK LĄDOWYCH

im. gen. Tadeusza KOŚCIUSZKI

KATEDRA WSPARCIA DZIAŁAŃ BOJOWYCH

ZAKŁAD INŻYNIERII WOJSKOWEJ

ZATWIERDZAM

Szef Katedry Wsparcia Działań Bojowych

ppłk dr inż. Marian ŻUBER

Dnia ...................................... 2006 r.

KONSPEKT

do przeprowadzenia zajęć z Zapór i Minerstwa

ze słuchaczami

Kursu Szkolenia Rezerw-specjalność inżynieryjna

Temat 1 : Zapory inżynieryjne

Zajęcie 1: Ogólne wiadomości o zaporach inżynieryjnych

OPRACOWAŁ:

Wykładowca

kpt. mgr inż. Leszek Budny

Wrocław 2006

Temat :Ogólne wiadomości o zaporach inżynieryjnych

Cele:

1. Zapoznać słuchaczy z podstawowymi pojęciami z zapór inżynieryjnych.

2. Dokonać podziału i charakterystyki zapór inżynieryjnych.

3. Omówić zasady budowy oraz utrzymania zapór inżynieryjnych w działaniach taktycznych.

Zagadnienia i czas:

Rozpoczęcie zajęć - 10'

1.Podstawowe pojęcia i definicje - 10'

2.Podział i właściwości bojowe zapór inżynieryjnych - 10'

3.Zasady budowy i utrzymania systemu zapór inżynieryjnych - 5'

Zakończenie zajęć - 5'

Forma: Zajęcia audytoryjne - wykład

Metoda: Wykład konwencjonalny

Czas: 1 x 40'

Miejsce: Sala wykładowa

Literatura:

1. Ministerstwo Obrony Narodowej, Sprzęt inżynieryjny. Klasyfikacja i terminologia, Norma obronna NO-01- A001,Warszawa 2001.

2. Ministerstwo Obrony Narodowej, Wojska inżynieryjne: terminologia, Norma Obronna NO-01-A005, Warszawa 2003.

3. Sztab Generalny WP, Szefostwo Wojsk Inżynieryjnych, Budowa i pokonywanie zapór inżynieryjnych, Inż. 570/93, Warszawa 1993.

4. Sztab Generalny WP, Podręcznik saperski dla wszystkich wojsk i służb, Inż. 534/89, Warszawa 1991.

Pomoce naukowe:

1. Prezentacja komputerowa.

Zabezpieczenie materiałowo-techniczne:

1. Komputer osobisty.

2. Rzutnik multimedialny.

3. Wskaźnik laserowy

Wskazówki organizacyjno-metodyczne:

1. W czasie przygotowania zajęć:

1. na podstawie programu szkolenia zapoznać się z tematem i zagadnieniami szkoleniowymi;

2. przygotować się merytorycznie do prowadzenia poszczególnych zagadnień tematycznych;

3. najpóźniej na trzy dni przed zajęciami przedstawić konspekt (plan konspekt) do zatwierdzenia;

4. dzień przed zajęciami dokonać sprawdzenia sali wykładowej;

5. w dniu zajęć dokonać sprawdzenia sprzętu audiowizualnego.

2. W toku zajęć:

1. zajęcia prowadzić metodą wykładu konwencjonalnego;

2. temat i poszczególne zagadnienia szkoleniowe ująć w prezentacji zajęć;

3. omówić literaturę do zajęć;

4. w czasie zajęć zwrócić uwagę na zrozumienie tematu przez uczestników szkolenia;

5. podczas zajęć na bieżąco aktywować słuchaczy poprzez zadawanie pytań związanych z tematyką wykładu;

6. przestrzegać właściwej dyscypliny szkoleniowej w trakcie wykładu oraz należytego zachowania się;

7. w części końcowej zajęć czas przeznaczyć głównie na udzielenie odpowiedzi na ewentualne pytania ze strony słuchaczy.

Przebieg zajęcia

Część wstępna-10'

• Przyjęcie meldunku

• Sprawdzenie obecności słuchaczy i odnotowanie jej w dzienniku lekcyjnym

• Podanie tematu i celu zajęć

• Podanie zagadnień szkoleniowych

• Podanie literatury

Część główna-25'

Zagadnienie 1. Podstawowe pojęcia i definicje-10'

Zapory inżynieryjne stanowiące element rozbudowy inżynieryjnej terenu budowane są w ścisłym powiązaniu z zamiarem walki i systemem ognia, a także przy wykorzystaniu naturalnych przeszkód terenowych w celu poszerzenia i pogłębienia zasięgu przeszkód, a tym samy stworzenia dogodnych warunków do prowadzenia obrony.

Zapora to skoordynowany ciąg przeszkód przeznaczony do skanalizowania, ukierunkowania, zahamowania lub powstrzymania ruchu wojsk przeciwnika w celu zadania mu strat w ludziach i sprzęcie.

Przeszkoda naturalne lub sztuczne ograniczenie manewrowości, które hamuje lub zatrzymuje ruch wojsk, do pokonania którego niezbędny jest sprzęt specjalistyczny lub amunicja saperska.

Zapory inżynieryjne to skoordynowany szereg środków inżynieryjnych, obiektów inżynieryjnych lub niszczeń ustawionych w terenie na dogodnych kierunkach działania przeciwnika. Zaliczamy do nich: zapory minowe, zapory wodne, zapory fortyfikacyjne i niszczenia.

Zapora minowa to rodzaj zapory inżynieryjnej założonej z min lub ładunków materiału wybuchowego (fugasów), występująca w postaci pojedynczych min, grup min, pól minowych, rządów min.

Zapory wodne stanowią integralną część systemu zapór inżynieryjnych i definiowane są jako zapora inżynieryjna powstała po zatopieniu określonego terenu (rozlewiska i zabagnienia).

Zapora fortyfikacyjna to rodzaj zapory inżynieryjnej wykonanej ze środków innych niż materiały wybuchowe lub miny.

Niszczenia to wyznaczone obiekty infrastruktury obronnej przygotowane do zniszczenia, tj. obiekty infrastruktury drogowej, kolejowej, portowej i lotniskowej.

Mina to ładunek materiału wybuchowego zwykle umieszczony w kadłubie (obudowie) przeznaczony do niszczenia lub uszkodzenia pojazdów, łodzi lub samolotów oraz niszczenia i rażenia siły żywej, którego detonacja następuje pod wpływem oddziaływania sprzętu bojowego lub siły żywej po upływie określonego czasu bądź w sposób kierowany.

Mina przeciwpancerna-mina przeznaczona do unieruchomienia lub zniszczenia czołgu lub innego pojazdu pancernego.

Mina przeciwpiechotna-mina przeznaczona do zranienia, zabicia lub uczynienia niezdolnej do działania siły żywej.

Mina kontaktowa-mina wybuchająca pod wpływem fizycznego (bezpośredniego) kontaktu z obiektem rażenia.

Mina odłamkowa kierowana- mina, najczęściej przeciwpiechotna, o działaniu odłamkowym, przeznaczona do rażenia w zasięgu określonej strefy.

Mina pułapka to środek wybuchowy lub niewybuchowy, albo inny materiał pozornie niegroźny, rozmyślnie podłożony w celu spowodowania strat w sile żywej, detonujący, gdy zostanie poruszony lub gdy będzie się przy nim manipulowało.

Mina uzbrojona definiowana jest jako mina wyposażona w zapalnik (niekontaktowy lub kontaktowy), z której usunięto wszystkie zabezpieczenia i po ułożeniu działają w niej wszystkie automatyczne środki bezpieczeństwa i/lub opóźniacze, dzięki czemu jest gotowa do zadziałania po otrzymaniu sygnału od celu.

Mina rozbrojona mina, która pozbawiona jest zdolności do działania wskutek usunięcia z niej zapalnika.

Mina ćwiczebna to mina nieaktywna lub tylko jej kadłub, używana do szkolenia z zakresu ustawiania i usuwania min.

Grupa min-element składowy pola minowego lub samodzielnie założona zapora minowa, np. samodzielna grupa min przeciwpiechotnych, przeciwpancernych lub mieszana grupa min.

Pole minowe klasyczne-obszar terenu określony długością (wzdłuż frontu) i głębokością (szerokością), na którym ustawia się miny według przyjętego schematu.

Narzutowa zapora minowa-teren bez regularnych wymiarów, w obrębie, którego ustawiono w sposób nieregularny (bez przyjętego schematu) miny.

Gęstość określana jest:

• dla klasycznych pól minowych ilością min przypadających na 1 m szerokości pola minowego;

• dla narzutowych pól minowych ilością min przypadających na 1 m² pola minowego.

Zagadnienie 2.Podział i właściwości bojowe zapór inzynieryjnych-5'

2.1.Podział zapór inżynieryjnych

Zapory inżynieryjne to skoordynowany szereg środków inżynieryjnych, obiektów inżynieryjnych lub niszczeń ustawionych w terenie na dogodnych kierunkach działania przeciwnika.

Do zapór inżynieryjnych należą:

• zapory minowe;

• niszczenia;

• zapory fortyfikacyjne;

• zapory wodne.

2.2.Charakterystyka zapór minowych

Zapora minowa to rodzaj zapory inżynieryjnej założonej z min lub ładunków materiału wybuchowego (fugasów), występująca w postaci pojedynczych min, grup min, pól minowych klasycznych i narzutowych.

Zapory minowe rozmieszcza się przed przednim skrajem obrony na głębokości skutecznego oddziaływania ogniowych środków przeciwpancernych, w tym przeciwpancernych pocisków kierowanych. Stanowią nieodłączną część systemu zapór inżynieryjnych.

Zapory minowe dzielimy:

1. pod względem znaczenia dla wojsk lądowych na:

• taktyczne-rodzaj zapory minowej z minami ustawionymi w ziemi (w wodzie) lub na jej powierzchni (ręcznie lub mechanicznie), która w działaniach wojsk lądowych ma znaczenie taktyczne;

• operacyjne-rodzaj zapory minowej z minami ustawionymi w ziemi (w wodzie) lub na jej powierzchni (ręcznie lub mechanicznie), która w działaniach wojsk lądowych ma znaczenie operacyjne;

b) pod względem przeznaczenia bojowego na:

• nękające zapory minowe-zapory minowe zakładane w celu opóźnienia i dezorganizacji działań przeciwnika, uniemożliwiające wykorzystanie przez niego terenu (drogi) dogodnego do prowadzenia działań bojowych;

• ochronne zapory minowe- zapory minowe zakładane na pozycjach do wsparcia działań obronnych pododdziału (oddziału) uniemożliwiające wykorzystanie przez niego terenu dogodnego do prowadzenia działań bojowych;

• pozorne zapory minowe- obszar terenu nie zawierający min bojowych, wykorzystywane do symulacji zapory celem zmylenia przeciwnika;

c) ze względu na użyte środki na:

• przeciwpancerne zapory minowe- zapory minowe przeznaczone do unieruchomiania lub zniszczenia czołgu lub innego pojazdu pancernego;

• przeciwpiechotne zapory minowe- zapory minowe przeznaczone do zranienia, zabicia lub uczynienia niezdolnej do działania siły żywej, może ona detonować w wyniku działania ofiary;

• mieszane zapory minowe- zapory minowe złożone z min przeciwpiechotnych i przeciwpancernych.

2.3.Charakterystyka niszczeń

Niszczenia to wyznaczone obiekty infrastruktury obronnej przygotowane do zniszczenia, tj. obiekty infrastruktury drogowej, kolejowej, portowej i lotniskowej. Niszczenia wykonywane są na prawdopodobnych kierunkach głównego działania przeciwnika począwszy od obiektów bezpośrednio przed przednim skrajem obrony, jak i w głębi ugrupowania wojsk. Obiekty do niszczenia przygotowują wydzielone do tego pododdziały i na rozkaz przełożonego wysadzają kolejno wzdłuż dróg marszu.

Niszczenia dzielimy na:

1. wstępne- obiekty infrastruktury obronnej przygotowane do zniszczenia w sposób doraźny, chronione przez pododdziały inżynieryjne i niszczone na rozkaz dowódców wojsk inżynieryjnych;

2. planowane (zastrzeżone) -obiekty infrastruktury obronnej przygotowane do zniszczenia zawczasu (w okresie przygotowania operacji obronnej) zgodnie z planem zapór inżynieryjnych, chronione przez pododdziały ochrony niszczeń.

2.4.Charakterystyka zapór wodnych

Zapora wodna to zapora inżynieryjna powstała po zatopieniu określonego terenu, mająca na celu spowolnić tempo działania przeciwnika, ograniczyć swobodę manewru i możliwość wprowadzenia do walki posiadanych przez niego sił i środków, a w rezultacie stworzyć dogodne warunki do użycia broni przez broniącego się.

Zapory wodne występować mogą jako:

1. aktywne zatopienia terenu osiąga się dzięki podniesieniu fali wody ze zbiornika wodnego, dzięki czemu zwiększy się głębokość, szerokość i prędkość przepływu wody w rzece lub kanale. Cele aktywnego zatopienia terenu to zniszczenie mostów pontonowych i niskowodnych przeciwnika, utrudnienie przeprawy wojsk, doprowadzenie do strat osobowych i sprzętu bojowego przeciwnika, zmuszenie go do opuszczenia zajętego terenu. Aby wykonać aktywne zapory wodne wykorzystuje się zbiorniki wodne rozmieszczone na rzekach głównych lub ich dopływach, rzeki z wysokim obwałowaniem, gdy poziom koryta jest wyższy od przyległego terenu, kanały przechodzące w nasypach, morze w miejscach, w których poziom wody przewyższa poziom terenu przyległego, oddzielonego od niego groblami, wałami i falochronami;

2. pasywne zatopienie terenu uzyskuje się poprzez wykonanie jednego lub kilku kolejno rozmieszczonych zbiorników wodnych, zwiększając głębokość i szerokość rzek, strumieni i kanałów. Pasywne zatopienie powinno mieć następujące parametry: głębokość nie mniejszą niż 1,5 m na odcinku o szerokości nie mniejszej niż 20-30 m. Gdy brzeg i dno zbudowane jest ze słabego gruntu możliwe jest zmniejszenie głębokości zatopienia do 1,0 m, wtedy jednak szerokość odcinka zatopionego nie może być mniejsza niż 50 m. Napełniając zbiorniki wodne w określonym czasie wykorzystuje się naturalny spływ wody w rzekach oraz zapas wody w istniejących zbiornikach wodnych, kanałach i innych ujęciach znajdujących się powyżej tych zbiorników. W przypadku braku dostatecznej ilości wody stosuje się system zatopienia terenu z większą ilością płytkich zbiorników wodnych;

3. zabagnienie wykonuje się, gdy mamy do czynienia z gruntami słabymi lub lekko rozrzedzonymi, które są wstanie bardzo szybko przejść w grząskie i miękkie stany a są to grunty ilaste, torfiaste, lessy i niektóre grunty gliniaste. Zabagnienie uzyskujemy dzięki zatrzymaniu spływu wody oraz przez pełne lub częściowe zalanie terenu. Na zabagnionych odcinkach terenu powinno się stale utrzymywać warstwę wody o głębokości 15-20 cm. Podczas zabagniania terenu należy uwzględnić czas potrzebny na rozrzedzenie gruntu. Zabagnione odcinki terenu powinny mieć szerokość nie mniejszą niż 50 m przy grubości warstwy rozrzedzonego gruntu od 0,5 do 1,0 m.

2.5.Charakterystyka zapór fortyfikacyjnych

Zapora fortyfikacyjna to rodzaj zapory inżynieryjnej wykonanej ze środków innych niż materiały wybuchowe lub miny. Rozmieszczane są w głębi obrony wojsk własnych, jak również przed przednim skrajem obrony na głębokość skutecznego oddziaływania środków przeciwpancernych.

Zapory fortyfikacyjne dzielimy na:

• przeciwpiechotne;

• przeciwpancerne;

• przeciwdesantowe.

Zapory fortyfikacyjne wykonuje się w terenie, bądź przygotowuje na zapleczu z elementów prefabrykowanych i ustawia na miejscu przeznaczenia w postaci gotowych elementów. Zasady użycia zapór fortyfikacyjnych w czasie prowadzenia działań bojowych powinni ustalać dowódcy od szczebla korpusu wzwyż. Rozkazy wydawane przez nich powinny zawierać zezwolenie na użycie zapór fortyfikacyjnych z wyłączeniem rejonów, na których nie będą wykonywane zapory, z jednoczesnym określeniem w razie potrzeby niezbędnych priorytetów.

Zagadnienie 3. Zasady budowy i utrzymania systemu zapór inżynieryjnych-5'

System zapór inżynieryjnych powinien być zawsze zgodny z zamiarem walki (operacji) i ściśle powiązany z systemem ognia.

Z zamiaru walki ( operacji) wynika:

• cel budowy systemu zapór inżynieryjnych;

• jego struktura;

• kolejność i terminy realizacji.

Poszczególne elementy systemu zapór musza być ściśle powiązane z systemem ognia i zapewniać osiąganie maksymalnych efektów bojowych. Współdziałanie zapór inżynieryjnych
z ogniem środków przeciwpancernych umożliwia wzajemne uzupełnienie luk w skuteczności bojowej i stwarza warunki do efektywnego użycia środków w walce z przeciwnikiem. Do budowy zapór inżynieryjnych wykorzystuje się w maksymalnym stopniu właściwości zaporowe terenu oraz materiały miejscowe. Do pełnego osiągnięcia celu wykorzystania zapór inżynieryjnych przy ograniczeniach występujących w zaspokojeniu potrzeb w budowie zapór jest niezbędne wykorzystanie zaporowych właściwości terenu oraz materiałów miejscowych.

Zaporowe właściwości terenu to występujące naturalne przeszkody, elementy rzeźby terenu (zagłębienia, pochyłości, zbiorniki wodne itp.) oraz pokrycia (drzewa, konstrukcje), które można wykorzystać do urządzenia zapór fortyfikacyjnych i wodnych, a w powiązaniu z zaporami minowymi - zapór kombinowanych. Do budowy zapór, zwłaszcza fortyfikacyjnych, należy również wykorzystywać miejscowe materiały konstrukcyjne, sprzęt oraz zdolności produkcyjne zakładów przemysłowych.

System zapór inżynieryjnych powinien być szczelny

Szczelność systemu zapór inżynieryjnych osiąga się poprzez tworzenie ciągłych linii zapór
w połączeniu z przeszkodami terenowymi - bez pozostawienia wolnych do ruchu przeciwnika dróg, obiektów drogowych itp., przez które, po obezwładnieniu osłony ogniowej, mógłby wykonać manewr obejścia ustawionych zapór inżynieryjnych. Szczelność systemu zapór inżynieryjnych powinna być zapewniona zarówno wzdłuż pozycji obrony,jak i na skrzydłach. Naruszoną
w dynamice walki szczelność zawczasu rozbudowanego systemu zapór należy odtwarzać poprzez minowanie manewrowe. W procesie budowy systemu zapór inżynieryjnych przestrzega się kolejności prac i hierarchii ważności poszczególnych zapór.

Prace związane z budową systemu zapór inżynieryjnych w okresie przygotowania obrony wykonuje się w pierwszej, drugiej i następnej kolejności.

W I kolejności buduje się zapory inżynieryjne w pasie przesłaniania (na pozycji przedniej), ciągłą rubież zapór i niszczeń na I pozycji obrony, przygotowuje niszczenia odcinków dróg i obiektów drogowych oraz minowanie rubieży na głębokość I pasa obrony, a także przygotowuje się siły i środki do minowania pośpiesznego. Przygotowana w I kolejności struktura zapór inżynieryjnych stanowi podstawę systemu zapór inżynieryjnych.

W II kolejności przygotowuje się niszczenia i minowanie rubieży w głębi taktycznej
i w taktyczno-operacyjnej strefie obrony, a w tym urządza się węzły i strefy zapór inżynieryjnych na prawdopodobnych kierunkach natarcia przeciwnika na ważnych ciągach drogowych.

W następnej kolejności kontynuuje się rozbudowę pozostałych zapór i przygotowuje niszczenia zgodnie z planem minowania i niszczeń. Do tworzenia podstawy systemu zapór jest konieczne zachowanie kolejności ustawiania zapór i przygotowania niszczeń według następującej hierarchii ważności: mosty i inne przejścia przez przeszkody zagradzające kierunek uderzenia przeciwnika, drogi i przyległy teren na kierunku prawdopodobnego natarcia oraz równoległe do niego rubieże i rejony, od utrzymania, których zależy trwałość obrony, rubieże terenowe zagradzające najdogodniejsze i najważniejsze dla przeciwnika kierunki natarcia.

Zapewnienie maksymalnej skuteczności poszczególnych zapór inżynieryjnych.Przygotowane zapory i niszczenia swoja struktura, sposobem wykonania i utrzymania, niezależnie od skuteczności osłony ogniowej, powinny same w sobie maksymalnie utrudniać przeciwnikowi ich rozpoznanie
i pokonanie.

Część końcowa-5'

• Pytania sprawdzające stopień opanowania przerobionego materiału

• Podanie zadań na samokształcenie

• Podanie tematu i terminu następnych zajęć oraz sposobu przygotowania się do nich

• Przyjęcie meldunku o zakończeniu zajęć

Zapory inżynieryjne to środki inżynieryjne, obiekty i niszczenia ustawione lub wykonane w terenie na dogodnych kierunkach (rejonach) działania przeciwnika w celu ciągłego paraliżowania jego ruchu na całej głębokości ugrupowania, porażenia minami jego głównych zgrupowań broni pancernej, zyskania na czasie oraz stworzenia dogodnych warunków do niszczenia ogniem wojsk zatrzymanych zaporami.

---