Historia Wychowania - ćwiczenia.

Temat: „Początki wychowania w społ. Pierwotnym oraz jego rozwój w czasach antycznych”.

1. Sofiści

2. Narodziny myśli pedagogicznej [Sokrates, Platon, Arystoteles, Kwintylian]

Teza Freuda: „synowie z nienawiścią odnoszą się do epoki swych ojców a uwielbiają epokę dziadów”

Temat: „Stanowy i uniwersalistyczny charakter wychowania w średniowieczu ”.

1. Wprowadzenie

2. Od antyku do chrześcijaństwa

3. Pierwsze szkoły chrześcijańskie i kompendia wiedzy chrześcijanina. Rodzaje szkół. Uniwersalny program nauczania

4. Średniowieczny porządek edukacyjny

5. Wychowanie stanowe

• Szkoły kościelne

• Duchowieństwo i rola kościoła w wych. Kleru

• Stan chłopski

• Wychowanie stanów świeckich

• Wychowanie rycerskie

• Wychowanie mieszczańskie

Monopol kościelny na wychowanie, reguła Benedyktynów

Pękanie ram szkolnictwa kościelnego

• Scholastyka

• Św. Tomasz z Akwinu

• Powstanie Uniwersytetów

• Wybitne osobistości

• Karol Wielki

• Flawius Aurelius Cassiodores

1. Wprowadzenie

Od 476 r. - Upadek Cesarstwa zachodnio-rzymskiego,

do 1453 r. - Zdobycie Konstantynopola przez Turków.

Średniowiecze to ok. tysiącletni okres pomiędzy upadkiem Zachodniego Cesarstwa Rzymskiego a wielkimi przemianami w Europie Zachodniej. Cztery okresy ważne dla wychowania:

• VI - VIII - Powstawanie ustroju feudalnego. Rozpad form antycznej edukacji „wieki ciemne”.

• IX - XI - Stabilizacja struktury stanowej. Uformowanie się systemu oświaty kościelnej.

• XI - XIII - Rozkwit średniowiecza. Stabilizacja systemu szkolnego, dostosowanie form wychowania. Powstanie uniwersytetów, rozwój scholastyki.

• XIV - XV - Schyłek średniowiecza. Rozwój szkolnictwa, wzrost świeckich potrzeb.

Powolne przekształcenie się niewolników w dzierżawców ziemi państwowej doprowadził do ukształtowania się dwóch zasadniczych klas społecznych. Powstaje system społeczno-gospodarczy oparty na feudalizmie - feudalnej strukturze własności ziemi i na feudalnej hierarchii społecznej. Podział na 3 stany społeczne:

• Chłopstwo

• Rycerstwo

• Mieszczaństwo

Czwartym był stan duchowny do którego przynależność określały sprawowane funkcje religijne, a nie pochodzenie społeczne.

Proces przemian w Europie środkowej, północnej i wschodniej związany był z rozpadem ustroju rodowego. W średniowieczu utrwalił się podział Europy na Wschodnią (Wpływy kościoła; Bizancjum) oraz Zachodnią (Kościół Zachodni; Rzym), który nie oddawał prawidłowego układu geograficznego. Obrządek wschodni: Ruś, Bułgaria, Obrządek zachodni: Skandynawia, Polska, Litwa...

3. Od antyku do chrześcijaństwa

Tradycja wychowania i kultury grecko-rzymskiej w Cesarstwie Wschodnio-Rzymskim (bizantyjskim) była trwała i ulegała naturalnej ewolucji aż do jego ostatecznego upadku (1453 r.). Natomiast na obszarze dawnego Cesarstwa Zachodniego - po opanowaniu go przez barbarzyńców - nastąpił rozpad życia państwowego, upadek mecenatu państwa nad szkolnictwem i zanik kultury antycznej. Ideałami plemion barbarzyńskich były postacie wielkich wojowników. Wychowywały swoją młodzież przez wprowadzanie ją w tradycje rodowe i plemienne. Władcy plemion barbarzyńskich korzystali z kadr kształconych w szkołach które nie upadły wraz z Cesarstwem i które zachowały resztki rzymskich tradycji antycznych, zanim ostatecznie zamarły w VI-VII w. Zwierzchność nad całym chrześcijaństwem zachodnim objął biskup Rzymu, a sam dwór papieski był zainteresowany zachowaniem elementów antycznej tradycji kulturalnej (obrzędowość, dostojeństwo, uroczystości z kultury greków Przez pewien czas szkoły antyczne współistniały z zakładanymi przez chrześcijan. Nowe ośrodki ogłady umysłowej zaczęły powstawać w okresie stabilizowania się układu politycznego na dworach władców świeckich, dla zapewnienia wykształconych urzędników. Duchowieństwo przez stulecia uważano za wykształcone, za sprawą tego że była to jedyna grupa ludności która była piśmienna.

4. Pierwsze szkoły chrześcijańskie i kompendia wiedzy chrześcijanina, uniwersalny program nauczania

Zaczęły powstawać pierwsze wspólnoty kościelne, z potrzeby kontemplacji o odwrócenia się od doczesnego świata, rozwijały się na wschodnich terytoriach Cesarstwa od IV w. N. E. Pierwsze Monastyra (zakład. Przez Bazylianów. Wychowanie moralno-religijne; kultura grecka). Pierwsze Klasztory (zakon Benedyktynów; kultura rzymska). Prowadzono w nich co najmniej naukę czytania w zakresie elementarnym. Klasztory jako centra gromadzenia i kopiowania literatury starożytnej wytworzyły rodzaj wewnętrznych szkół dla uczenia i wprawiania braci zakonnych (skryptorów) w pisaniu i czytaniu. Iluminatorzy zdobili pisma. W niektórych klasztorach praca umysłowa stała się obowiązkiem. Elementarne wykształcenie potrzebne było także dla duchowieństwa świeckiego, a potrzebę tą odczuwał dwór papieski i dlatego na przełomie VI i VII w. Grzegorz I założył w Rzymie szkołę śpiewu, uczono tam też czytania i pisania po łacinie. Na tym właśnie poziomie uplasowało się minimum wykształcenia duchowieństwa na najbliższe stulecia. Myśl Ojców Kościoła (św. Augustyn, św. Hieronim) o potrzebie przygotowania zbiorów tekstów antycznych, tak spreparowanych, aby nie obrażały moralności chrześcijańskiej, zaowocowała w VI. Kompendiami, które stanowiły podstawę wiedzy naukowej dostępnej chrześcijaninowi. Do najsłynniejszych należą dzieła Boecjusza, Kasjodora i Izydora z Sewilli. Weszły one do kanonu tekstów szkolnych dla bardziej zaawansowanych uczniów.

Rodzaje szkół:

• Zakonne ( wewnętrzne dla przyszłych zakonników i zewnętrzne dla świeckich)

• Parafialne (miejskie i wiejskie), zakładane przez parafie

• Katedralne (przy diecezjach), zakładane przez biskupstwa

• Kolegiackie (przy większych kościołach miejskich)

Kompendia wiedzy:

• „Gramatyka łacińska” Donata - rzymski podręcznik, używany aż do XVIII w.

• „Dystychy” Kantona - krótkie wierszowane utwory o treści moralizatorskiej

• (V w.) „O zaślubieniu merkurego z filozofią” M. Capella - inspirowany prawdopodobnie przez św. Augustyna. Ukazuje zakres sztuk wyzwolonych w ujęciu encyklopedycznym

• (V - VI w.) „O pocieszeniu jakie daje filozofia” Boecjusz - lektura szkół zakonnych. Sformował on zasady łączenia wiary z wiedzą.

• „Nauki boskie i ludzkie” Cassiodore - 7 sztuk wyzwolonych, dokonał podziału na trivium - gramatyka, dialektyka, retoryka oraz quadrivium - arytmetyka, geometria, astronomia, muzyka.

• „Początków, czyli etymologia ksiąg XX” Izydor z Sewilli w ujęciu encyklopedycznym przedstawił trivium i quadrivium, treści dot. Medycyna, prawa...

• Kompendia przekazały dorobek antyku w różnych zakresach. Zachowano ciągłość kultury, kolejne pokolenia mogły z nich czerpać - stanowiły pomost.

• Szkoły kościelne

• Powstawanie pierwszych klasztorów (początkowo gardzących wszelką wiedzą) za sprawą samotnych pustelników i mnichów

• Sprawa boska była jedynym godnym zajęciem chrześcijanina

• W Europie szerzyła się niewiedza i zagrażało to ciemnotą społeczeństwa

• W 529r. Św. Benedyktyn założył pierwszy klasztor na Monte Casino (uczono tam mnichów pisania i czytania, nauka ta wynikała z potrzeby studiowania Biblii i kopiowania ksiąg)

• Flawius Aurelius Cassiodores podjął się próby połączania wiedzy starożytnej z religią chrześcijańską. W założonym przez siebie klasztorze po raz pierwszy obok wiedzy religijnej wprowadził nauczanie w zakresie 7 sztuk wyzwolonych. Twierdził że bez znajomości tych sztuk nie da się zrozumieć pisma świętego

• Szkoły klasztorne (1 w Polsce w Tyńcu)

• Zakładane za sprawą formowania się (zgrupowań) mnichów. Podlegały opatowi, realizowały program 7 sztuk wyzwolonych. Wewnętrzne: funkcjonowały w obrębie murów klasztorów, dla dzieci których rodzice złożyli śluby klasztorne. Zewnętrzne: dla pozostałych dzieci.

• W IV w. Mnisi z pustynii egipskiej zaczęli gromadzić wokół siebie dzieci oraz starszą młodzież, zajmowali się ich wychowaniem, celem tego było kształtowanie w nich ducha religijnego a nie troska o rozwój intelektualny

• Biskup Bazyli w II poł VI w. Zaczął zakładać klasztory o wspólnej regule, której sam był autorem `wszystkie klasztory powinny uczyć czytania i pisania wszystkich kandydatów do zakonu'. Później zgodził się aby i inne dzieci mogły pobierać naukę, ale i w tym przypadku klasztory troszczyły się bardziej o religijność

• Szkoły biskupie - najwybitniejsi biskupowie gromadzili wokół siebie nieliczne grupy chłopców. Przygotowanie kandydatów do wykonywania formalnych czynności zawodowych a nie ogólny rozwój umysłowy - szkoły techniczne.

• Szkoły katedralne - zakładane przez biskupów pod naciskiem papiestwa w celu przygotowania kleru dla swoich diecezji.

• Klasztory:

• Gromadzono wiedzę starożytnych

• Chłopcy - oblaci, przeznaczeni do reguły zakonnej

• W szkołach wewnętrznych (7 sztuk wyzwolonych + teologia)

• Dla bogatszych dzieci arystokratów którym ojcowie chcieli dać elementarną wiedzę utrzymywano szkółki zewnętrzne (po soborze laterańskim 1179 r.). Młodzież świecka nie uczyła się z klasztorną.

• Program należał do roli nauczyciela, wykładano 7 sztuk wyzwolonych. W niektórych cały program, w niektórych tylko trivium. Szkoła podlegała opatowi, nauczali zakonnicy. Pisanie, czytanie, gramatyka łacińska - poprawne mówienie i pisanie, gramatyka na niższym i wyższym poziomie (skrócony podręcznik Donata); wierszyki Katona na pamięć

• W szkołach o wyższym poziomie czytano utwory autorów klasycznych (Wergiliusz, Owidiusz, Łukon, Juwenala), filozoficzno-moralne utwory Seneki, św. Hieronim, św. Augustyn.

• Retoryka, dialektyka (największa nieufność ojców kościoła), arytmetyka (4 działania + pomoc palców, geometria, muzyka (ćwiczenie i śpiew psalmów)i hymnów, astronomia (kalendarz świąt ruchomych, charakterystyka planet)

• 2 dziedziny wiedzy wykluczone z nauk średniowiecznych: nauki praktyczne (medycyna, prawo, inżynieria, architektura), nauki przyrodnicze i elementy filozofii materialistycznej (jako niebezpieczne i szkodliwe)

• Rozkwit szkół klasztornych przypada na IX w. Kiedy szerzyły umiłowanie do wiedzy i uprawianie nauki świeckiej. Jednak zaczęły podupadać pod wpływem tzw. Ruchu klunickiego, który pod pozorami konieczności dokonywania reform w zakonie nawoływał do ascezy - pogardy dla wszystkich praw ziemskich i całkowitego zaniechania pracy oświatowej. Reformę szkolną zaczęto od klasztoru w Cluny, zmierzając do podniesienia ducha religijnego, moralności i ascetyzmu zwracała się przeciwko studiom świeckim (usuwano z bibliotek wszystkich autorów poza teologami). Kształcenie oblatów ograniczono do pisarzy kościelnych. Zamknięto szkoły zewnętrzne

• Sytuacja poprawiła się po 1 soborze laterańskim 1175 r. Który zobowiązał klasztory do zabezpieczenia środków na utrzymanie szkół - czynnik rozwoju szkół katedralnych i parafialnych.

• Klasztory przyjmowały do siebie chłopców świeckich, a żeńskie klasztory udzielały nauk elementarnych dziewczętom . Większość klasztorów sugerowało się jednak tym, że kształcenie młodzieży świeckiej jest niezgodne z regułą zakonną.

• Szkoły katedralne:

• Cieszyły się największą sławą

• Wewnętrzne (kształcenie jedynie kandydatów na kleryków i to własnej diecezji)

• Zewnętrzne (kształcenie kleryków innych diecezji oraz osoby świeckie nie chcące wstąpić do zakonu)

• Za ich początek uznaje się rok 826 kiedy papież Eugeniusz II nakazał zorganizować szkoły w każdej z diecezji (mieli tam być mianowani magistrowie i doktorowie na potrzeby nauczania młodych chłopców gramatyki i sztuk wyzwolonych ponieważ dzięki nim lepiej zrozumieją boskie przykazania i wyjaśnią je innym”

• Miejsce podupadających szkół klasztornych zajmowały szkoły katedralne / szkoły elementarne w każdej parafii za sprawą Leona IV

• Rozwój ich był powolny i nierównomierny

• Szkoły katedralne w Rzymie (laterańska), belgisjka w Leodjum, niemieckie w Pederbourn i Magdeburgu

• Pierwotnie kierownikiem był sam biskup który też często nauczał. Potem kierował jeden z kanoników (scholastyków) który odbierał nauczycieli

• Rozkwit szkół katedralnych przypada na okres soboru laterańskiego z 1179 r. (aby uniezależnić działalność szkoły katedralnej od dobrej czy złej woli biskupów nakładano na nie obowiązek benificjów na utrzymanie nauczycieli, który bezpłatnie nauczał kleryków i innych adeptów wiedzy

• Od czasów Karola Wielkiego były one szkołami publicznymi i miały obowiązek przyjmowania wszystkich zgłaszających się kandydatów

• Podczas studiów rozprawiano o wszystkim - naukach religii, aktualnościach, kształceniu wielostronnemu, wracało prawo i medycyna

• W XII wieku - schyłek szkół katedralnych (wchodziły uniwersytety). Istniały nadal ale spadło ich znaczenie, tylko lokalne przy bogatych kościołach wyposażonych w fundacje na utrzymywanie kanoników przy tzw. Kolegiatach.

• Scholastyk przestał być nauczycielem, był jedynie obdarzony przywilejem udzielania licencji nauczania, tj. Mianowania nauczycieli w swoim okręgu (Kościół utrzymywał ten przywilej aby nie dopuszczać świeckich do spraw szkolnych) Pierwotnie scholastyk udzielał licencji za darmo, potem stało się to jego źródłem utrzymania i wyzysku.

• Szkoły parafialne:

• Cieszyły się największą sławą

• Papież Leon IV nakazał zakładania szkół we wszystkich parafiach (853 r.). Najwięcej powstało ich we Włoszech

• Dzieliły się na wiejskie i miejskie

• Wiejskie - zorganizowane przy niektórych wiejskich kościółkach. Kształcono kandydatów na wiejskich proboszczów. Program szkółek wzorowany na szkołach śpiewu (Grzegorza Wielkiego) (nauka czytania, pisania i śpiewu psalmów i hymnu), ale nie we wszystkich uczono pisania. Nie uczono latem i zimą (żniwa, za zimno).

• Miejskie - kształciły chłopców w zakresie nauki czytania, pisania, rachunków, katechizmu, śpiewu psalmów, obliczania kalendarza świąt ruchomych. Nauczyciel w mieście podlegał pod proboszcza i radę miejską która dodawała mu zajęć: wypełnianie ksiąg parafialnych. Na gramatykę łacińską poświęcano nawet 5 lat. Starano się realizować program trivium:

• Gramatyka - zasady pisowni, sentencje moralne

• Dialektyka - logika powierzchowna

• Retoryka - redagowanie pism i prowadzenie kancelarii

• Nauczycieli opłacała parafia

• Nauczycielami byli proboszczowie, a potem absolwenci tych szkół (głównie miejskich, bo tam był wyższy poziom)

• W małych szkołach nauczał 1 nauczyciel, w większych również pomocniczy. Nazywano ich SOCH (towarzysz), lub LOCATI (następcy)

• Duży nacisk kładziono na głośne czytanie. Surowa atmosfera, metoda pamięciowa.

• Geneza szkół parafialnych:

• Umożliwiły szerszym niszom młodzieży dostęp do kapłaństwa

• Przygotowywały grupy chłopców do uświetniania nabożeństw religijnych poprzez zorganizowane uczestnictwo, zbiorowe śpiewy i modlitwy, pomoc w obrzędach liturgicznych

• Papież Grzegorz Wielki (jako patron szkół) - założył w II poł Iiw. - szkołę śpiewu kościelnego, która uczyła chłopców śpiewać w chórze, udział w nabożeństwach, czytania, pisania po łacinie stała się ona wzorem dla szkół parafialnych elementarnego szkolnictwa.

• Nauczania zmierzało do pogłębiania pobożności, pielęgnowania sztuk chrześcijańskich, ukazywaniu celu życia

• Uniwersalny program nauczania

• Obejmował zakres wiedzy wchodzącej w skład siedmiu sztuk wyzwolonych, których każdy wykształcony człowiek powinien znać

• Nauki kształcić miały wolnego obywatela, nie dla zarobku

• Stopnie nauki:

• Trivium (trzy drogi):

• Gramatyka: gramatyka łacińska, znajomość alfabetu, słówek i zwrotów, łacińska lektura łatwiejszych utworów. Sztuka układania wierszy

• Retoryka: nie obejmowała pięknej wymowy / do głoszenia prawd wiary nie potrzebowano kwiecistej wymowy. Redagowanie pism urzędowych, dokumentów i listów, podstawy prawa kanonicznego i państwowego

• Dialektyka: poznanie zasad logicznego rozumowania, dochodzenia zasad wiary za pomocą rozumu. Szczególnie ważne w okresie rozwoju scholastyki

• Quadrivium (realizowany w niewielu szkołach)

• Arytmetyka: ograniczana do prostych działań elementarnych

• Geometria: proste pomiary

• Muzyka: podstawy śpiewu kościelnego

• Astronomia: sporządzanie kalendarza, obliczanie świąt

Od VI w. Zaczęto zakładać szkoły klasztorne aby zapobiec ciemnocie. Uczono tam mnichów czytania i pisania. I klasztor benedyktyński założono na Monte Cassino w 529 r.

Elementarny program nauczania realizowano tylko w niektórych szkołach parafialnych, klasztornych i katedralnych. Czas nauki był różny, od 1-8 lat.

We wszystkich szkołach średniowiecznych nauczano: religii, śpiewu kościelnego, łaciny, wdrażano do praktyk religijnych. Bardziej zaawansowany program obejmował dostosowany przez kościół program 7 sztuk wyzwolonych realizowany w 2 cyklach: trivium (gramatyka, retoryka[sztuka pięknego mówienia, nauka redagowania dokumentów i listów, podstawy prawa kanonicznego i państwowego], dialektyka[dochodzenie zasad wiary za pomocą rozumu]) i quadrivium (arytmetyka, geometria, astronomia, muzyka). O poziomie nauczania decydowały możliwości nauczycieli i potrzeby organizatorów.

Nauczyciel - scholasticus; magister,doktor mógł uczyć w szkole kościelnej tylko wtedy, kiedy posiadał odpowiednie zezwolenie w każdej szkole był tylko jeden głowny scholasticus, który posiadał przywilej nadawania prawa nauczania oraz pełną władzę nad uczniami. Nauczyciele szkół katedralnych i kościelnych cieszyli się poważaniem, posiadali gruntowane wykształcenie. Natomiast nauczyciele szkół parafialnych często aby utrzymać się pracowali dodatkowo np. bywali pisarzami miejskimi, trudnili się handlem.

5. Wychowanie stanowe

Każdy stan społeczeństwa posiadał pewne prawa (bądź ich brak), inne obyczaje, porządki życia i inne prawa i wychowania. Całość społeczeństwa bez wyjątku zobowiązana była do przestrzegania zasadniczych przepisów Kościoła. Kościół wprowadzał je w życie przy pomocy surowej dyscypliny, władzy świeckiej i wpajał je wiernym. Ożenek odbywał się tylko w obrębie swego stanu. W każdym stanie wychowanie odbywało się inaczej. Kształtowały się tylko poglądy uzasadniające sposób wychowania dzieci i młodzieży w obrębie stanu. Wyrażano zatem myśl o wychowaniu synów królewskich, książęcych o wychowaniu rycerskim lub mieszczańskim

• Duchowieństwo i rola kleru w wychowaniu

• Duchowieństwo było najbardziej wyodrębnionym i uprzywilejowanym stanem. Stan zwarty, rządzący się swoimi prawami i poddany własnej hierarchii. Za zgodą i wolą monarchów, duchowieństwo objęło kierownictwo nad moralnym i duchowym wychowaniem społeczeństwa świeckiego. Kler posiadał autorytet moralny, oraz środki materialne które ciągle pomnażał. Ideałem wychowania był dobry chrześcijanin. Człowiek który przeżywa życie doczesne tak aby dostąpić zbawienia po śmierci Duchowieństwo krzewiło naukę od XI w. W szkołach przyklasztornych i kościołach katedralnych. Naukę zaczynano od j. Łacińskiego który był językiem urzędowym kościoła. Nauczano wg. Programu 7 sztuk wyzwolonych i większość duchownych zatrzymywała się na poznaniu właśnie tych elementów i tylko nieliczni posuwali się do opanowania całych gałęzi nauk. Duchowni byli pośrednikami pomiędzy Bogiem a człowiekiem, ziemią a niebem, opiekunami dusz, mistrzami nauk świeckich i doradcami w sprawach ziemskich. Jeśli ktoś ze świeckich chciał się kształcić mógł korzystać z organizacji szkolnej i programów szkolnych kleru oraz stosować się do jego języka i metod wychowawczych. Organizowano przytułki dla biednych. Pomagano ludziom biednym i pokrzywdzonym przez los, chorym, inwalidom, bezdomnym, kalekim, upośledzonym, starym, niedołężnym, sługusom szatana. Zapewniały: ubiór, jedzenie, dach nad głową, brak opieki zdrowotnej. Działalność nie była jakościowo dobra, ale był to początek pomocy innymi, instytucji pomocy społecznej.

• Stan Duchowny

• Ideał wychowawczy duchownego: nie poddaje się pokusom i potrzebom doczesności, skromny, pokorny, uległy, cierpliwy, umartwiający się. Atmosfera szkolna była bardzo surowa, stosowano kary cielesne

• Stan Chłopski

• Wolny, ale przytłoczony ciężarami; nie był zdolny do wytworzenia sobie bogatszej kultury. Wychowanie w jego obrębie ograniczało się do praktycznego wprawienia się w uprawę roli i przyswojenia sobie tradycyjnego, prostego obyczaju ojców. Trudne warunki nie pozwalały na wyrobienie się kultury estetycznej ani umysłowej. Idealne cechy: Pobożność, Pracowitość, Posłuszeństwo.

• Wychowanie rycerskie

• Chłopcy przebywali na dworach feudalnych, pod okiem ochmistrzów bądź towarzysząc rycerzom, wprawiali się w rzemiosło rycerskie, osiągając kolejno szczeble: pazia, giermka, rycerza. Synowie chłopscy z reguły wychowywali się we własnych rodzinach. Podobnie i dziewczęta wszystkich stanów, o ile nie oddawano ich do fraucymeru na dwór feudalny lub do klasztoru. Różniło się od wychowania kleru. Nie potrzebowano wykształcenia umysłowego. Zadaniom jego odpowiadało wychowanie fizyczne z którego wynosiło się mocny organizm zdolny dźwignąć zbroję i władać orężem, zręczności do walki, turniejów. Do tego dochodziło wychowanie obyczajowo-towarzyskie, obejmujące pewne cnoty rycerskie, męstwo, honor, wierność pannom. Kultura umysłowa ograniczała się do tradycji rycerskich i narodowych ujętych w poezji i pieśni. Idealne cechy: pobożność, oddanie królowi, dzielność w boju, honor, miłość do Boga, pogarda dla pracy fizycznej, oraz tych którzy ją wykonywali. Motto średniowiecznych rycerzy

Kształcenie i wychowanie rycerzy:

• Okres bohaterski, do połowy XII w. - Rycerz zobowiązany do wiernej służbu krajowi, posłuszeństwa królowi oraz ofiarnego wykonywania wszystkich poleceń feudalnych zwierzchników.

• Okres rycerskiej kultury dworskiej - Okres prostoty i surowych nakazów zmienił się powoli w galanterię dworską, pod koniec XII w. - troska o piękny i wdzięczny wygląd oraz zamiłowanie do romantycznych przygód. Na drugim etapie ukształtowały się metody i ideały wychowania rycerskiego oparte na potrzebach wojskowych i na wymaganiach życia dworskiego i tradycji religijnej.

• Cechy: życie dworskie rycerza: uprzejmość, udział w ceremoniach życie wojskowe: odważny, zręczny, wytrzymały, w walce i na koniu życie religijne: cnota, litość, szlachetność wobec pokonanych na polu bitwy, obrona słabych i bezbronnych, przestrzeganie zasad religii.

• Wychowanie odbywało się na dworach panów feudalnych. Obejmowało 3 stopnie:

• PAŹ - 7-8 rok życia / umiłowanie ojczyzny. Wychowanie otrzymywał podczas służenia swojemu panu i pani dworu. Od nich uczył się etykiety i zasad galanterii dworskiej (honorowe postępowanie, gra w szachy i na instrumentach muzycznych, śpiewanie ballad rycerskich i pieśni miłosnych, pisania, czytania w języku ojczystym, układanie wierszy). Kultury uczył się poprzez uczestnictwo na uroczystościach i obrzędach. Ćwiczono pazia w biegu, zapasach, jeździe konnej, władania bronią (np. W czasie turnieju, atak na manekina, władania włócznią.

• GIERMEK - 14-15 rok życia / szacunek. Przechodził pod opiekę właściciela dworu albo pod nadzór najdzielniejszego z rycerzy (zawód rycerski - wyprawy wojenne, turnieje rycerskie i polowania). Ścielił rycerzowi łoże, doglądał jego konia, towarzyszył w turnieju i wyprawach wojennych, ubierał pana, czuwał nad nim. W wolnych chwilach towarzyszył damom dworu, tańce. Uczono go zarządzania majątkiem, właściwego traktowania poddanych. W końcu okresu giermkowego wybierał sobie damę serca. 7 cnót rycerskich:

1. Jazda konna

2. Pływanie

3. Rzut oszczepem

4. Szermierka

5. Myślistwo

6. Gra w warcaby

7. Śpiewanie, układanie pieśni

W wieku 21 lat giermka pasowano (turniej, umiejętności rycerskie, pełnia praw obywatelskich) na rycerza. Rycerz otrzymywał od pana obszar ziemi. Ideał wychowania: duszę Bogu, serce damie, życie królowi, chwały ziemskie - sobie.

• Wychowanie mieszczańskie

• Od 7 roku życia chłopców w mieście oddawano do majstrów cechowych, gdzie żyjąc życiem ich rodzin osiągali kolejne szczeble wtajemniczenia zawodowego: ucznia, czeladnika, majstra. Rzemieślnik - mistrz w swoim fachu, solidny, uczciwy, cechowało ich przestrzeganie tajemnicy zawodowej. Kupiec - zaradność, solidność. Podstawę jego stanowiła praca zawodowa, której towarzyszył szereg czynności uszlachetniających ją i zaspokajających ambicję stanu szczególnie językiem klasycznej łaciny i jej poetycko-prozaicznym stanem. Niektórzy mieszczanie uzyskiwali wykształcenie w miejskich szkołach parafialnych

Kształcenie i wychowanie rzemieślników:

• Dziewczęta przygotowywano do życia w roli żony i matki. Od 6-7 r. Życia zapoznawano je z formami życia towarzyskiego oraz dworskimi obyczajami ucząc je tańców, śpiewu, gry na instrumentach muzycznych. Uboższe dziewczęta uczono szycia, tkania, haftowania, pisania i czytania oraz korespondencji uczono rzadko - w klasztorach. Oddawano dziewczynę na dwór pana gdzie przebywały aż do wydania za mąż. Uczono też pielęgnowania chorych i przyrządzania lekarstw.

• Kształcenie rzemieślników: warstwa rzemieślnicza potrafiła zorganizować kształcenie swych synów niezależnie od szkoły i wiedzy książkowej. XII/XIII zaczęto organizować cechy rzemieślnicze. W XII w. Chłopca oddawana do majstra w celu odbycia terminu na podstawie pisemnej umowy (zostawał terminatorem). Majster nauczał chłopca rzemiosła (nauka czytania, troska o wychowanie moralne, dbanie o utrzymanie drobną kwotą na wydatki). Chłopiec miał pilnie i wiernie pracować, zachowywać tajniki zawodu i nie sprawiać kłopotów, uczciwy i pilny. Terminowanie trwało od 3 do 11 lat. Zaczynano je w 7-8 r. Życia (akt ujednania). Gdy terminator opanował wszelkie umiejętności zawodu, majster pod nadzorem cechu wyzwalał go(za oplata, sprawdzano umiejętności, dostawał miecz jako wolny obywatel a od rodziców srebrne ostrogi) na czeladnika. Jako czeladnik mógł wybierać sobie majstra z danego cechu, mógł przyjmować się do pracy w charakterze dziennego robotnika, mógł podróżować (nabierać doświadczenia, fachu). Po latach pracy gdy mógł już wykazać się umiejętnościami przed cechem, stawał się członkiem cechu. Rzemieślnik mógł otworzyć zakład lub sklep oraz przyjmować uczniów. Mistrzem mógł zostać rzemieślnik dopiero po śmierci własnego mistrza. Cechy rzemieślnika: terminator(uczeń), Czeladnik(towarzysz), Majster(mistrz). Rozwój rzemiosła, handlu, spowodował rozwój miast. Powstały szkoły kupieckie i cechowe.

• Chłopi: ich wychowanie nie było zorganizowane przez nikogo. Było ono spontaniczne, nauczano dzieci chłopskie w rodzinie przy pracy wiejskich (podpytywanie, uczestnictwo). Cechy: pracowitość, poddaństwo, uległość, posłuszeństwo

6. Monopol kościelny na wychowanie, reguła Benedyktynów

Kościół wydawał przepisy regulujące sprawy szkoły i nauczania już w IX-X w. Gdyż w średniowieczu szkoły były prowadzone przez duchownych zasadniczo dla duchownych. Nie były instytucjami przeznaczonymi dla wychowywania dzieci. Sobory laterańskie spowodowały nałożenie na diecezje obowiązku zapewnienia podstaw materialnych dla szkół i nauczycieli, jak i powoływania duchownego urzędnika - w ten sposób także formalnie kościół podporządkował sobie szkolnictwo i nauczycieli w Europie. Potrzeby duchowieństwa decydowały o programie i metodach nauczania, chociaż uczniowie świeccy nie byli wykluczani.

• Reguła zakonu Benedyktynów

• Sporządzona przez założyciela zakonu Benedyktynów, Benedykta z Nursji ok. 529 r. Założył pierwszy klasztor

• Tekst reguły zaczyna się od słów `posłuchaj synu', dalej jest prolog, 73 rozdziały ułożone bez wyraźnego porządku. Klasztor ujęty jest jako rodzina, na czele której stać ma wybrany dożywotnio opat, będącym ojcem wspólnoty i stróżem reguły.

• Życie mnichów ma być całkowicie wypełnione modlitwą i pracą. Zakon miał ogromny wpływ w rozwoju cywilizacji Europy / szerzyli kulturę rolną, uprawę ziemi, hodowla ryb, pszczół, budowli drogi, mosty, uprawiali rzemiosło, zakładali szpitale, rozwijanie oświaty. Zakres obowiązkowej pracy umysłowej która uprzednio ograniczała się do studiowania Pisma św. Oraz dziejów ojców kościoła, został poszerzony o kopiowanie ksiąg

• Reguła ta pozwalała przyjmować do zakonu młodych chłopców, których wychowywano i kształcono. Zwano ich oblatami, tj. „Bogu poświęconym” Składano śluby. W imieniu tych nieletnich zakonników przez rodziców lub krewnych, śluby obowiązywały całe życie. Św. Benedykt przyjął ten zwyczaj od starożytnych orientalnych klasztorów.

• Pękanie ram szkolnictwa kościelnego

• Scholastyka

• Za sprawą rozwoju ekonomicznego miast, wzrostu demograficznego, wypraw krzyżowych, wzmogło się zainteresowanie szkolną edukacją wśród ludzi świeckich

• Rozwój filozofii scholastycznej uprawianej w szkołach kościelnych i uniwersytetach

• Przyczyniła się do podniesienia kultury rozumowania; średniowiecznej dialektyki

• Czasami dochodziło do konfliktów, duchowny <-> uczony. Np. wielki paryski uczony Piotr Abelard; głoszący że rozum posługując się dialektyką, powinien dostarczać dowodów uzasadniających twierdzenia teologiczne. Przeprowadził też krytyczną analizę tekstu Pisma św. I pism Ojców Kościoła wychwytując pewne wewnętrzne niejasności. Abelard był przykładem nauczyciela którego ambicją było rozbudzanie samodzielności myślenia uczniów i słuchaczy... przez długi czas ukrywał że nie jest duchownym.

• Św. Tomasz z Akwinu

• autor Summy Teologicznej

• Stwierdzał że filozofia i wiara objawiona pochodzą od Boga, a więc nie są sprzeczne

• Zadaniem rozumu i filozofii jest uzasadnianie wiary, a nie dające się rozumowo prawdy należy po prostu przyjąć

• Wiara kontroluje rozum, poznanie dzięki illuminacji umysłu przez Boga

• Przyswoił nauce chrześcijańskiej pisma logiczne i przyrodnicze Arystotelesa (tomizm), tworząc podstawy pod ponowny

• Duże zasługi dla dydaktyki uniwersyteckiej: określił metody kształcenia (wykład i dysputa, tj. rodzaj ćwiczeń)

8. Powstanie Uniwersytetów

Początki studiów wyższych wzorowane były na organizacji nauki rzemiosła / mistrza albo majstra. Nauczającym był profesor - uczniem scholar. Uzyskiwano tytuł bakałarza. Uzyskanie tytułu magistra uprawniało do samodzielnego prowadzenia wykładów (nadanie było wyjątkowe, uroczyste, hucznie świętowane). Uniwersytety zaczęły się formować w XII - XIV w. Powstawały w różny sposób:

• W ośrodkach szkolnych gdzie toczyły się dyskusje filozoficzne i teologiczne

• Grupowanie się młodzieży wokół wybitnych znawców prawa i medycyny

• W wyniku fundacji przez władców świeckich i duchownych

• Z wewnętrznych szkół zakonnych

• Dzięki rozwojowi uniwersalnej wiedzy opartej na filozofii i teologii scholastycznej

• Poprzez podnoszenie się poziomu działających placówek oświatowych, wyodrębnienie warstwy uczonych, wpływ uczelni islamskich

• „Universitas” - wspólnota uczonych i uczących się. Pierwotna nazwa: „studium generalne”, czyli szkoła dostępna bez ograniczeń. Zatwierdzane przez władze kościelne i państwowe. Początkowo powstawały w Italii, potem we Francji.

• Typy uniwersytetów

• Boloński - założony w 1119 r. Uniwersytet Prawa, słynący z wysokiego poziomu studiów prawniczych. W 1265r. Było w Bolonii 30 nacji studenckich. W ciągu XIII w. Powstały tu wydziały filozofii i medycyny, a w 1360r. Wydział teologiczny. Uniwersytet charakteryzował się tym że władze uczelni były w rękach przedstawicieli studentów. Rektorem wybierano studenta ostatniego roku studiów.

• Paryski - założony w 1200 r. Rozwinął się ze szkół klasztornych św. Genowefy i św. Wiktora oraz szkoły katedralnej przy Notre Dame. Słynął z wysokiego poziomu studiów teologicznych i filozofii, należących do najstarszych wydziałów. Z czasem utworzono wydział prawa kanonicznego i medycyny. Ukształtował się jako korporacja profesorska; władza w uczelni nad wspólnotą uczących się należała do grona profesorskiego. Rektor i dziekan byli reprezentantami mistrzów.

Statut uniwersytetu został nadany przez papieża Innocentego III w 1215 r., regulował program nauczania, kompetencje nauczycieli, stosunki między Uniwersytetem a scholastykiem; nikt przed ukończeniem 21 r. Życia nie mógł wykładać sztuk, a zanim przystąpi do wykładania powinien słuchać wykładów ze sztuk przez co najmniej 6 lat.

• Uniwersytety angielskie

• Uniwersytet w Oxfordzie. Założony w 1214 r., który pierwsze przywileje otrzymał już w 1214r. Cechą istotną tej korporacji był wybór z grona doktorów kanclerza uniwersytetu, który bywał zatwierdzany przez biskupa Lincolnu. Wysoki poziom nauk humanistycznych i przyrodniczych.

• Uniwersytet w Cambridge. W 1209 r. Powstał za sprawą secesji studentów z Oxfordu, a następnie z Paryża. W 1318r. Papież Jan XXII uznał go za `studium generale'. Przywileje królewskie dotyczyły autonomii uczelni wobec władz miejskich. Wysoki poziom nauk humanistycznych i przyrodniczych.

• Uniwersytet Krakowski

• Założony w 1364r. Z inicjatywy Kazimierza Wielkiego, do tego czasu młodzież była zmuszona wyjeżdżać za granicę, najczęściej do uczelni włoskich a od 1348 r. Także do Pragi. Formalną prośbę o założenie uniwersytetu król skierował do papieża wiosną 1363r i uzyskał wstępną zgodę. Wówczas - sygnowany szczególny akt fundacyjny, bulla Urbana V zatwierdzająca go datowana jest na dzień I IX 1364 r. Uniwersytet wzorował się na typie bolońskim. Rektor wybierany spośród studentów posiadał jurysdykcję w sprawach porządkowych, cywilnych i karnych. Król gwarantował słuchaczom bezpieczeństwo i szereg przywilejów związanych ze studiami. Fundusze na potrzeby uczelni miały pochodzić z żup solnych w Wieliczce. Uniwersytet posiadał 3 wydziały (bez teologii). Najbardziej zamierzano rozbudować:

1. Prawo Rzymskie (15 katedr)

2. Prawo Kanoniczne (3 katedry)

3. Medycyna (2 katedry)

4. Wydział sztuk wyzwolonych połączony ze szkołą mariacką (1 katedra)

Przywilej zatwierdzania egzaminów spoczywał w rękach kanclerza królewskiego. Siedzibą był początkowo Wawel, z czasem jednak zamierzano ją przenieść do nowej dzielnicy Krakowa zwanej Kazimierzem. Po śmierci K. Wielkiego, Uniwersytet z braku środków podupadł. Dopiero dzięki funduszom królowej Jadwigi, rok po jej śmierci zainaugurował ponownie działalność w wyniku drugiego aktu fundacyjnego wydanego w 1400r przez Władysława Jagiełłę. Zmieniła się struktura uczelni, gdyż nawiązywała odtąd do typu paryskiego, stając się korporacją profesorów. Otwarto wydział teologii, rozwijało się prawo kanoniczne chociaż najliczniejszym pozostał wydział sztuk wyzwolonych. Na wieki XV i XVI przypada okres świetności uniwersytetu który zgromadził w swych murach znakomitych profesorów i sławnych potem uczniów (np. Mikołaj Kopernik).

Formą nauczania uniwersyteckiego były wykłady profesorów i magistrów, którzy z reguły czytali i komentowali dzieła starożytnych, średniowiecznych mistrzów. Opierano się na metodzie scholastycznej, której podstawą było konsekwentne przestrzeganie reguł logicznego myślenia.

4 kierunku nauczania:

- filozofia, teologia, prawo, medycyna albo sztuki wyzwolone

Popularną formą zajęć były liczne repetycje i dysputy (rodzaje ćwiczeń lub seminaria) na których czytano referaty. Istotną pomoc stanowiła lektura wybranych ksiąg pisarzy i uczonych doby antyku i średniowiecza pełniących funkcję pierwszych podręczników.

Studia mógł podjąć każdy kto opanował 7 sztuk wyzwolonych, a jeśli tego dotąd nie zrobił musiał od tego rozpocząć, dopiero ci którzy to opanowali mogli podjąć studia na wydziale prawa, medycyny. (?) Prawo do nauczania wydawał kanclerz uniwersytetu. Były to instytucje prestiżowe, cenione przez władców, miasta i władze papieskie. Decyzja o założeniu uniwersytetu wymagała akceptacji papieża i władzy świeckiej, a organizacja i działanie były regulowane przez prawa i przywileje im nadawane. Poprzez wiedze można było zdobyć szlachectwo, podobnie jak te nadawane w akcje urodzenia związane z pochodzeniem.

Styl życia nie odbiegał od klasztornego, profesorowie i studenci mieszkali w kolegiach będących rodzajem internatów. System stopni i tytułów przechodził długą ewolucję, początkowo wszyscy absolwenci mieli tytuł magistra sztuk wyzwolonych, niekiedy już w XIIw używano tytułu doktora dla oznaczenia profesora prawa. Zajęcia: publiczne, prywatne (uzupełniające, płatne)

• Organizacja Uniwersytetu

• Rodzaj organizacji studentów - ludzie gromadzący się wokół wybitnych znawców prawa lub medycyny. Studenci wybierali spośród siebie rektora, zatrudniali profesorów itd... Były to uniwersytety zawodowe: prawników lub medyków

• Rodzaj organizacji profesorów - powstawały w silnych ośrodkach szkolnych skupiających liczne grono profesorów i specjalistów.

• Struktura Uniwersytetu

• Dwupoziomowa:

1. Niższy (fakultet artium) - 7sztuk filozofii + filozofia

2. Wyższy - prawo kościelne i świeckie (rzymskie), medycyna i teologia.

Uczelnie rozwijały się bardzo szybko. Do połowy XV w. Rozprzestrzeniły się już w całej Europie. W 1500r. Czynnych było już 79. Przyczyniły się do rozwoju jednolitości kultury umysłowej w Europie dzięki przepływowi studentów i profesorów. Podniosły poziom umysłowy duchowieństwa, prawników, lekarzy, a także poziom nauczania w szkołach parafialnych i katedralnych.

9. Wybitne osobistości

• Karol Wielki

Koronował się na cesarza rzymskiego w 800 r. Chciał podnieść poziom moralny i umysłowy kleru, aby zdobyć urzędników. Ściągał na swój dwór uczonych, co zaowocowało założeniem szkoły pałacowej. Nauka obejmowała 7 sztuk wyzwolonych. Do studiów w szkole pałacowej przygotowywała specjalnie zorganizowana szkoła elementarna. Przy szkole pałacowej utworzono tzw. Akademię, gdzie wygłaszano wykłady, czytano własne utwory. Był zwolennikiem kultury antycznej, teologiem, filozofem. Uważał że umocni swoje imperium tylko w oparciu o potęgę moralną i polityczną Kościoła. Wprowadził reformy ograniczające swobodę kleru i zakonników np. zabronił duchowieństwu uczestniczenia w bitwach, pijaństwie, zabawach. Nakazał wprowadzić obowiązek nauczania kleru pisania i czytania a następnie podstaw 7 sztuk wyzwolonych. Polecił założyć szkoły przy klasztorach, kościołach, biskupstwach dla chłopców. Program obejmował naukę pisania i czytania, rachunków, śpiewu. W 801r. Wydał zarządzenie o przyjmowaniu do szkół wszystkich chłopców, a nie tylko tych którzy mieli się poświęcić karierze duchowej. „Każdy ojciec winien posyłać swoich synów do szkoły, aby uczyli się gramatyki i pozostawić ich w niej tak długo dopóki nie opanują wszystkich przedmiotów” (obowiązek szkolny)

• Flawius Aurelius Cassiodores

Podjął się próby połączania wiedzy starożytnej z religią chrześcijańską. W założonym przez siebie klasztorze po raz pierwszy obok wiedzy religijnej wprowadził nauczanie w zakresie 7 sztuk wyzwolonych. Twierdził że bez znajomości tych sztuk nie da się zrozumieć pisma świętego. W swoim dziele pt. „Kształcenie w naukach boskich i świeckich” opracował dokładny zakres treści nauk; od niego bierze się tradycja nauczania w późniejszych szkołach kościelnych 7 nauk wyzwolonych z podziałem na 2 cykle: trivium i quadrivium.

Temat: Wychowanie w odrodzeniu. Erazm z Rotterdamu i inni.

1. Nowe funkcje wiedzy i wykształcenia

2. Doświadczenia włoskie i niderlandzkie

3. Teoria pedagogiczna w różnych krajach

1. Erazm z Rotterdamu

2. Ludwik J. Vives

3. Andrzej Frycz Modrzewski

4. Szymon Marycjusz

5. Erazm Gliczner

6. Sebastian Petrycy

1. Nowe funkcje wiedzy i wykształcenia

Epoka odrodzenia to:

• Entuzjazm do dzieł antycznej Grecji i Rzymu, podziwiano treść i styl

• Czytano teksty klasyczne, uznane za model wysławiania się, pisania i zachowania. Ideałem stał się Cyceron.

• Książeta i bogaci otaczają się artystami i uczonymi. Napływ uczonych bizantyjskich z zachodu.

• Leonardo da Vinci - uznany twórcą uniwersalnym.

• Humanizm - skupienie uwagi na człowieku i jego sprawach doczesnych. Człowiek wcieleniem Boga, jako jego doskonały obraz. Wzrost zainteresowania wszystkimi dziedzinami nauki. Bezpośrednia obserwacja zjawisk, doświadczenie, nowożytna nauka eksperymentalna.

• Powstanie państw scentralizowanych

• Wzrost odwagi myślenia i wypowiadania się wśród ludzi, niezwykły rozwój kultury i cywilizacji

• Przewrót w pedagogice - z sacrum na humanum, z potrzeb religijnych stanu duchownego na potrzeby ludzi świeckich

• Zmiany wewnątrz-feudalne struktur społecznych, zmiany obyczaju i konieczność zdobywania przez ludzi świeckich określonego zasobu wiedzy książkowej.

• Wykształcenie staje się niezbędne dla poprawnego funkcjonowania w życiu państwowym.

• Koniec epoki rycerstwa, przekształcenie ich w szlachtę ziemską.

• Bogacące się mieszczaństwo potrzebowało wykształcenia (czynniki zawodowe, ekonomiczne)

• Krytyczny stosunek do poziomu intelektualnego i moralnego duchowieństwa

• Wykształcenie się odrębnego typu i poziomu szkół: dla dzieci świeckich stanów uprzywilejowanych społecznie, mieszczaństwa i dzieci ludu wiejskiego, kleru parafialnego.

2. Doświadczenia włoskie i niderlandzkie

• Rozwój renesansowej pedagogiki i edukacji w Europie zapoczątkowały próby i doświadczenia praktyczne dwóch środowisk: wielkich włoskich dworów książęcych i zamożnych miast niderlandzkich. W Italii pedagodzy (Guarivo z Werony i Vittorino de Feltre) zorganizowali elitarne szkoły świeckie. Celem był harmonijny, moralny, intelektualny i fizyczny rozwój uczniów, z wykluczeniem kary cielesnej (nazwa dla tej szkoły to - „dom radosny”). Program szkoły: 7sztuk+filozofia, jęz. Grecki, wiedza o starożytności, etyka i estetyka. Troskliwie urządzono wnętrze i otoczenie szkół.

• Piotr Paweł Vergerio swoim traktatem „O szlachetnych obyczajach i studiach wyzwolonych” (1402), zapoczątkowuje nowożytną literaturę pedagogiczną. Traktat dot. Wychowania arystokraty lub patrycjusza miejskiego, światłego, zdrowego, kulturalnego, haromijnie rozwiniętego i wykształconego w zakresie 7 sztuk wyzwolonych.

• W miastach niderlandzkich od XIV w. Władze miejskie podjeły trud tworzenia szkół o różnym poziomie i adresie społecznym. 2 poziomy szkolne:

• Elementarny - dla ludu i niższych warstw - nauka czytania i pisania w jęz. Ojczystym, arytmetyka, księgowość, czasami jęz. Francuski

• Średni - dla szlachty - 7 sztuk wyzwolonych.

• Szkoły dla ludu bezpłatne, organizowała świecka kongregacja nauczycielska: Bracia Wspólnego Życia. W Niderlandach powstały utwory i rozprawy Erazma z Rotterdamu i J.L Vivesa.

3. Teoria pedagogiczna w różnych krajach

Erazm z Rotterdamu (1466-1536) - augustian, filolog, filozof, teolog, pedagog. Studiował w Niderlandach, Anglii, Włoszech, Szwajcarii. Dokonał tłumaczenia Ojców Kościoła, Nowego Testamentu, przekładów literatury antycznej.

Największe wartości intelektualne i moralne zapożyczył ze starożytności, od autorów klasycznych, Pisma Św. I pisarzy chrześcijańskich. Korzysta z Kwintyliana i Pseudo-Plutarcha. Kieruje się Chryzypem z Soloi.

• „O jak najcześniejszym wychowaniu dzieci”

• wychowanie humanistyczne od najmłodszych lat, „wszak dzieci mają pamięć wyjątkowo dobrą. Nauka alfabetu, nauka wierszy i baśni na pamięć.

• Wychowanie kształtują 3 elementy: natura, ratio, exercitatio (natura, ćwiczenia, praktyka)

• Natura stworzyła nas do poszukiwania prawdy, nic lepiej od nauki nie zajmuje umysłu ludzkiego

• Kształtowanie obyczajów od najmłodszych lat

• Przeciwstawiał się twierdzeniu że kobietom wykształcenie nie jest potrzebne

• Należy mieć w młodym wieku nauczyciela, który zachęca łagodnością i nie odstrasza zbytnią surowością

• Zachowanie zewnętrzne jest przejawem kultury wewnętrznej

• „Zasady dobrego wychowania: podręcznik dla dzieci”

• Wychowanie chłopców przez nauczyciela obejmuje wiele dziedzin: pobożność, ma on obudzić zamiłowanie do nauk wyzwolonych, przygotować do przyszłych obowiązków, przyswojenie zasad dobrego wychowania (savoir-vivre).

• Na wygląd ludzki wpływa: dusza, ciało, sposób poruszania się, ubiór. Skromność + wizerunki sztuk wyzwolonych = prawdziwe szlachectwo.

• Dobre ułożenie chłopca poznać można po całej postaci, szczególnie po twarzy. Oczy muszą być pogodne, spojrzenie ma świadczyć o umyśle zrównoważonym.

• „Przy spotkaniu”

• Oddawanie czci osobom starszym, kapłanom i otacanie ich szacunkiem

• Mówić należy łagodnie, spokojnie, bez prostackiej krzykliwości, nie za cicho ani nie za głośno

• Nie wszczynać sprzeczki, być ustępliwym, nie przerywać komuś w pół słowa

Ludwik J. Vives

Poglądy na wychowanie zawarł w dziełach: “O podawaniu umiejętności”, “O wychowaniu niewiasty chrześcijańskiej”. Poglądy opierał na dorobku myśli starożytnej i własnych obserwacjach. Poruszał kwestie: sieci i organizacji szkół, nauczyciel, współdziałanie szkoły i rodziny w wychowaniu, język wykładowy, zakres wykształcenia, motywy kształcenia, indywidualizacja nauczania, wychowanie fizyczne.

• „Bóg naszym największym dobrem”

• Powrót do źródeł naszego istnienia przez miłość do Boga, bo „nic oprócz miłości nie połączy rzeczy duchowych, nie uczyni jedności z wielkości”.

• Wychowanie nie może być szeregiem przypadkowym, oderwanych od siebie działań, ale musi stanowić uporządkowany zwarty system. Aby ułatwić wszystkim dostęp do szkół powinny one być w każdej gminie.

• Nauczyciele powinno otrzymywać pensje od państwa. Zadaniem szkoły jest kształcenie, wychowywać powinien dom rodzinny, współdziałający ze szkoła. Nauczyciele obserwowali uczniów i postępowali w zależności od ich indywidualnych cech i zdolności. Skuteczność procesu wychowawczego i nauczanie zależy w poważnym stopniu od atmosfery moralnej, której głównym twórca jest nauczyciel. Od nauczycieli wymagano odpowiedniej postawy moralnej i studiów wyższych.

• Proces nauczania opierał się na materialistycznej teorii poznania która zakładała, że poznanie rzeczywistości odbywa się przez zmysły, wyobrażenia i rozum. Nauczanie jest najskuteczniejsze gdy wiedza jest zrozumiała i konkretna. W procesie dydaktyczno-wychowawczym dużą rolę odgrywa praktyka. Uczniowie powinni zapoznać się z pracą rzemieślników i kupców - słowem uczyć się życia.

• Oprócz języków klasycznych, wprowadził języki nowożytne. Podstawą ich opanowania był język ojczysty i konwersacja. Nauczanie matematyki i geometrii powinno odbywał się w powiązaniu z praktyką.

• POMYSŁ wprowadzenia nauki o świecie i życia przyrody (nauka botaniki, astronomii, geometrii)

• Wychowanie należy oprzeć na znajomości wieku dziecięcego. Poznanie młodzieży powinno odbywać się w toku nauki szkolnej. Podstawą nauczania powinna być indukcja.

• Współdziałanie rodziny ze szkołą, potrzeba obszernych sal, korytarzy, obfitość powietrza, terenów, gier, zabaw. Opowiada się za kształceniem uczniów zdolnych. Oparciem nauczania ma być religia. Kara stosowana bardzo rzadko. Nauczyciele powinni się zbierać co jakiś czas aby ocenić postępy uczniów.

• „O intelektualnym kształceniu dziewcząt”

• Kobiety są zdolne do nauki, nauka i kształceniem tworzy człowieka lepszym

• Uświadomienie tego co dobre, cnota jest wielkim dobrem, a utrata jej jest hańbą

• Nauka dziewcząt:

• Studia uszlachetniające charakter, które uczą jak żyć dobrze i świątobliwie

• Zacna i uczona niewiasta winna udzielać dziewczynce nauk

• W wychowaniu niewieścim główną, a może jedynie ważną rzeczą jest wstyd. Fundamentem wychowania niewieściego powinna być filozofia moralna, która ukształtuje i uszlachetni charakter.

• Kobieta nie może stać na czele szkoły, ani przebywać z mężczyznami czy wdawać się z nimi w dyskusje.

• Powinna przebywać w domu, nie rzucać się w oczy, na zebraniach siedzieć ze spuszczonymi oczami i milczeć. Winna się uczyć cichości.

Andrzej Frycz Modrzewski

Pisarz polityczny i teologiczny, dyplomata, autor dzieła „O poprawie Rzeczypospolitej” (1551). Gorliwy chrześcijanin.

• „O poprawie Rzeczypospolitej”

• wychowanie od najmłodszych lat w duchu chrześcijaństwa „młodość przepoić czcią do Boga”

• Umiarkowanie w pożywieniu i piciu, kształtowanie ogłady, umiarkowany ruch i ćwiczenia fizyczne

• Zakaz przebywania z ludźmi złymi, zasady savoir-vivre, rodzic wzorem dla dziecka

• Wychowanie moralne i fizyczne

• Najważniejszym środkiem wychowania jest praca „twórczynią i jakby rodzicielką najlepszych praw jest szkoła”.

• Był zwolennikiem unormowanego i naturalnego trybu życia dziecka, uregulowanego czasu pracy i odpoczynku, systematycznych ćwiczeń hartujących ciało i kształtujących umysł.

• Nauka powinna być udostępniona wszystkim stanom. Uważał że powinno się powołać doradców ludzi ubogich którzy mogliby im pomóc.

• Szkoła dostępna dla całej młodzieży, jedynym ograniczeniem może być brak zdolności. Dochody na utrzymanie szkół dostarczać mają bogate zakony i biskupi ze swych benificjów.

• Program szkoły należy unowocześnić. Podstawowy program: gramatyka, retoryka, dialektyka, dopiero później należy uczyć dzieci innych treści zgodnie z ich zainteresowaniami. Zaleca studia filozofii i języków.

• Cenił zawód nauczyciela, zadaniem RP jest ochraniać nauczycieli. Stan nauczycielski jest równy z innymi stanami jeśli chodzi o zasługi dla państwa. Od nauczyciela wymaga uzdolnień pedagogicznych, uczciwego zacnego życia, moralności.

Szymon Marycjusz

• Najważniejszym obowiązkiem rządzących państwem jest urządzenie szkół. Duchowieństwo powinno zająć się podniesieniem swojego poziomu umysłowego i moralnego, winno być wychowawcami.

• Wychowanie szkolne potrzebne jest całemu społeczeństwu, począwszy od królów a na rządzie kończąc.

• Szkoły są podwaliną państwa bo są „warsztatami wszelkich cnót i nauk”, mają być dla państwa bogato zaopatrzonym spichlerzem. Krytykuje rządzących za to, że obsadzają stanowiska nauczycieli nieuków, że nie szanują ich za pracę, choć to przecież działa na korzyść RP oświecając umysły młodzieży przez wpajanie im najzacniejszych metod wychowania.

• Rozróżnia 3 typy szkół:

• Prywatne - wychowanie od najwcześniejszych lat w domu. Powinno spełniać 3 warunki:

• Stworzenie w rodzinie właściwego środowiska wychowawczego

• Zapewnienie dzieciom najlepszego nauczyciela

• Ograniczenie wychowania w domu tylko dla pierwszych lat życia dziecka. Obowiązek rodzica to zaprowadzić chłopca do szkoły publicznej kiedy skończy się jego dzieciństwo.

• Miejskie - utrzymywane z funduszy kościelnych, ale jako „fundament państwa” pozostać mają pod rządem państwowym. Należy poznać różnorodność uzdolnień uczniów, stosować różne metody nauczania. Program nauki rozszerzony o lekturę klasyczną, np. Wergiliusza, Homera, Cycerona itd. Uczniowie powinni pozostawać w szkole miejskiej tak długo aż osiągną poziom szkół akademickich. Niedostateczne przygotowanie ucznia wyrządza mu wiele szkody.

• Akademickie - gimnazja czyli szkoły publiczne. Przy doborze profesorów trzeba wziąć pod uwagę takie kryteria jak: jego umysł, wiedza, wnętrze, uzdolnienia pedagogiczne, cechować go powinna sumienność, pilność, uczciwe życie, czystość obyczajów. Domaga się też od nich wyższych uposażeń i wyróżnień honorowych od najgodniejszych kandydatów.

• Obowiązki słuchacza: jasna świadomość kierunku i celu studiów, ambicja przełamywania trudności, przyswojenie nie słów, lecz treści. Gramatyka powinna poprzedzać dialektykę a dialektyka retorykę -> należy studiować te przedmioty w zgodnej kolejności ---> systematyczność. Należy uważnie słuchać wykładów, powtarzać i utrwalać materiał.

Erazm Gliczner - reformator, autor książki „Książka o wychowaniu dzieci” przeznaczonej dla rodziców z warstwy mieszczańskiej i szlacheckiej. Rozwija szereg problemów pedagogicznych, m.in. wychowanie syna od urodzenia do dojrzałości. Opowiada się za wychowaniem szkolnym, nauka rzemiosła nawet dzieci szlacheckich.

• bezstresowe wychowanie jest złe, nie należy rozpieszczać dzieci

• W swojej książce powołuje się m.in. na Arystotelesa i Kwintyliana.

• Dzieci powinny pochodzić tylko z prawych związków małżeńskich. Matki winny je karać oaz otaczać miłością i żarliwą opieką od pierwszych dni życia. Nauka elementarna od abecadła po czytanie - dziecko powinno pobierać w szkole, a nie w domu. Idąc za rozumowaniem Kwintyliana, Gliczner obnaża przykłady błędów wychowania dorosłego i złych wpływów zewsząd czychających na dziecko w środowisku domowym.

• Wychowanie zbiorowe w szkole rozpocząć należy od 4 roku życia. Dziecko wówczas ma bardzo „czystą pamięć”. W szkole dziecko powino zostawać pod opieka jednego nauczyciela, bo wielu mąci dziecku pojęcia i utrudnia rozwój.

• Nauczyciel ma być: człowiekiem religijnym, moralnie nieskazitelnym, dobrze wykształconym. Zaleca posyłanie dzieci do wielkich miast gdzie łatwiej o nauczycieli.

• Gani skąpstwo szlachty w wydatkach na kształcenie. Wskazuje na przykłady Niemców którzy „nie żałują swoim synom”. Młodzież mieszczańska powinna w szkole zdobywać ogólne wykształcenie, gdyż nauka pomaga w życiu i pracy. Nie tylko dzieci szlachty ale i mieszczan powinny być poddawane wychowaniu szkolnemu. Krytykuje wychowanie szlachty na dworach magnackich za naukę „zuchwałej bezpieczności”.

• Uważa że wychowanie magnackie powinno być uprzedzone wykształceniem elementarnym w szkole i rozszczepieniem moralnych zasad. Pomija wychowanie dziewcząt.

Sebastian Petrycy - lekarz medycyny, pragnął wykorzystać swą wiedzę dla podniesienia zdrowotności. Entuzjasta dzieł Arystotelesa. Studiował filozofię.

W dziele pt. „O rządzie ojcowskim” pisał o wychowaniu małego dziecka od lat 7. Edukacja nie jest w stanie zmienić natury dziecka, to wywiera istotny wpływ na zdrowie i postawę moralną oraz intelekt człowieka. Porównuje psychikę dziecka do wosku, który łatwo formować, a umysł do tablicy, na której można pisać znaki. Umieszcza wskazówki dotyczące rodzajów pokarmów lekkostrawnych i pozywnych dla małego dziecka.

• zaleca WF i indywidualny tok ćwiczeń

• kształcenie młodzieży starszej w szkołach publicznych w sposób jednolity i pod opieką państwa

• Odrzuca bicie jako metodę pedagogiczną

• Do szczególnie kształcących zajęć zalicza: rysunki, malarstwo, muzykę, potoczne rozmowy z ludźmi rozumnymi.

• Prawidłowy rozwój dziecka powinien następować zgodnie z prawami natury i dlatego należy rozpocząć od WF, wprowadzając stopniowo el. Kształcenia charakteru. Ważne zabawy: mocowanie się, kręcenie bąka, rzucanie piłką, strzelanie z procy. Wychowanie należy rozpocząć od troski o ciało, potem dusze rozumną bo natura nie widzi ani złych ani dobrych.

• Najwłaściwszy wiek wstępowania w związek małżeński: kobiety(20), mężczyźni(30)

• Rozpieszczanie dzieci = fałszywa miłość

• Wyróżnia 3 fazy rozwoju psychicznego:

• Wychowanie fizyczne (0-7r. Życia)

• Wychowanie moralne (7-14r. Życia)

• Wychowanie umysłowe (15-21r. Życia)

• Nauka powinna być przyjemna. Najpier nauka czytania i pisania, potem kurs Trivium. Program ma być jednakowy dla mieszczan i szlachty.

• Państwo zobowiązane jest otoczyć opieką wszystkie szkoły. Dobre wychowanie młodzieży stanowi „dobrą RP”

• Poświęca uwagę wychowaniu dziewcząt ale wyłącznie wych. Moralnemu dotyczącego zasad religijnych gospodarstwa domowego, unikania towarzystwa młodych dziewcząt. Nie wspomina o kształceniu umysłowym dziewcząt.

• Wskazuje na potrzebę uczenia się języka ojczystego i innych obcych (łac, greka, hebrajski).

Temat: Gimnazjum humanistyczne Jana Sturma, Szkoły jezuickie i pijarskie.

2. Gimnazjum Jana Sturma

3. Szkoły jezuickie

4. Szkoły pijarskie

1. Gimnazjum Jana Sturma

Autorem koncepcji świeckiej szkoły średniej był Filip Melanchton, nazwany praceptor Germaniae (nauczyciel Niemiec), przekonał on Lutra że wykształcenie młodzieży wzmocni reformację intelektualnie, zabezpieczy przed propagandą katolicką.

Koncepcję ową realizuje właśnie Jan Sturm, tworząc w 1536 r. Gimnazjum w Strasburgu. W swym dziele p.t „O dobrym urządzeniu szkół” Sturm wykłada poglądy na temat organizacji szkoły. Jego zdaniem szkoła powinna być jednolitą, stopniową w systemie klarownym, realizować plan nauczania. Ideałem wychowawczym był: mądry, wymowny, chrześcijanin, dobry obywatel, urzędnik, działacz polityczny.

Nauczano zmodyfikowanego kursu trivium i quadrivium. Materiał podzielono na klasy, 10 w wersji rozbudowanej lub 5 w wersji skróconej. Obie były łacińskie. Jedynie w I klasie (najwyższej) język ojczysty jako pomocny był dopuszczony. W pozostałych posługiwanie się nim było karalne. Obok łaciny obowiązywała nauka języka greckiego. Wychowanek miał pojąć 3 języki: łaciński, grecki, hebrajski. Ten ostatni był językiem nieobowiązkowym. Program nauczania można uznać za filologiczno-językowy połączony z wychowaniem chrześcijańskim przez wdrażanie do praktyk religijnych. Bardzo ważna była umiejętność pięknego wysławianie się po łacinie, co uznać można za triumfalny powrót reotyrki. Nauka obejmowała też elementy arytmetyki, geometrii, astronomii, astrologii, muzyki. Materiał przekazywano uczniom stopniowo, utrwalano przez zapisywanie w dzienniczkach słówek i zwrotów, powtarzanie, sprawdziany, popisy. Ważna była umiejętność występowania publicznie, zachowania się, poruszania, dzieci uczestniczyły w szkolnych przedstawieniach teatralnych. Sturm był autorem sentencji: „powtórka jest matką uczących się”. Program, zakres, podstawę programową, organizację, metody i środki nauczania inspirowane były przez wcześniejsze renesansowe „eksperymenty” szkolne i sugestie zawarte w pismach pedagogów humanistycznych stąd jego nazwa „gimnazjum humanistyczne”. Wzorowały się na nim liczne szkoły protestanckie i katolickie, np. Akademia Zamoyska.

2. Szkoły jezuickie

Zakon jezuitów [Towarzystwo Jezusowe] - powołany w celu zwalczania reformacji i utrwalania katolicyzmu w kręgach elity społecznej i kulturalnej. Założony został przez św. Ignacego Loyollę (1491-1556), który był żołnierzem z bogatej rodziny hiszpańskiej, porzucił karierę wojskową - już jako człowiek dojrzały - dla stanu duchownego i postanowił zdobyć najdoskonalsze wykształcenie dla niesienia pomocy duchownej potrzebującym. Studiował na uniwersytetach hiszpańskich, w Paryżu i we Włoszech. Początkowo pomyślany jako zakon rycerski, szybko przekształcił się w zgromadzenie nauczające.

W konstytucjach Towarzystwa (1541) Loyolla przepisał starannie przemyślany, nowoczesny sposób kształcenia i formowania młodzieży zakonnej w kolegiach, urządzonych na wzór gimnazjum humanistycznego. Parę lat później Towarzystwo Jezusowe zostało przekształcone w zakon kształcący także młodzież świecką, w kolegiach na poziomie średnim i w uniwersytetach, na wydziałach filozofii i teologii.

Kandydaci do zakonu dobierani byli bardzo starannie i ostrożnie. Po powtórnej selekcji wybierano nauczycieli i przygotowywali ich przez 18 lat (!) do zawodu. Po ukończeniu 6 lub 7 letniej szkoły średniej zakonnej, przyszły nauczyciel jezuicki w 17-18 roku życia wstępował do 2-letniego nowicjatu, który stanowił surową próbę charakteru. Po pomyślnym ukończeniu nowicjatu, przechodzili na 3 letnie kursy filozoficzne (Arystoteles, Tomasz z Akwinu). Następnie każdy jezuita przechodził na 2 lub 3 letnią praktykę pedagogiczną, gdzie uczył się stosowania metod dydaktycznych. Po zakończeniu praktyki wysyłano na czteroletnie studia teologiczne, po których rozpoczynał normalną już pracę nauczyciela

• I kolegium jezuickie założono w Messynie

• W oparciu o przepisy Soboru Trydenckiego wypracowano jednolite zasady szkolnictwa jezuickiego. Cechowała je jednolitość organizacyjna z faktu centralizacji władzy skupionej w ręku generała zakonu w Rzymie.

• Celem wychowania miało być doprowadzenie wychowanka do poznania i umiłowania Boga przez wiedzę teologiczną. Ideał: pobożny, gorliwy, niezłomny katolik - obrońca wiary. Starano się wpoić takie cechy jak: posłuszeństwo, pilność, sumienność, skromność i ogładę towarzyską.

System szkolnictwa jezuickiego

Kolegium 5 klasowe (siedmioletnie - 2 klasy trwały po 2 lata), zakończone klasą retoryki, w którym uczono języka łac i pięknej wymowy, nieco greki.

Studia składały się z 3 klas gramatyki - „infirma, gramatyka, syntaksa” w której uczono początków łacińskiego i greki. Do nauki używano własnych, przygotowanych podręczników w tym sławny alwar - podręcznik gramatyki łacińskiej Emanuela Alvareza - w wersji pełnej i uproszczonej używany aż po wiek XIX. W klasie IV „humanitos” ćwiczono wymowę, poetykę, czytano ody Horacego, historie, regułu retoryki. Klasa IV (humaniorów) - obszerna lektura poetów, głównie łacińskich. Była to klasa przygotowawcza do klasy V. Klasa V (dwuletnia, retoryki) nauka na podstawie dzieł Cycerona, Kwintyliana, Arystotelesa (nauka 2 letnia), głównym celem dydaktycznym była wymowa łacińska.

Był zakaz używania jęz. Ojczystego nawet podczas zabaw, z wyjątkiem klas najmłodszych. Religii uczono tylko w półgodzinnym wymiarze w tygodniu wg. Katechizmu. Całe wychowanie miało charakter religijny. Oprócz katechizmu wyższe klasy słuchały w niedziele i święta kazań i Pisma św. Co sobotę oraz w wigilię w każdej klasie nauczyciele wygłaszali egzorty religijno-moralne. Uczniowie musieli odmawiać codziennie pacierz, rano i wieczorem, modlitwy przed i po lekcjach oraz uczestniczyć w mszach świętych. Co miesiąc pod karą rózgi obowiązywała spowiedź święta. Jezuici trzymali się zasady że młodzież młodsza powinna więcej uczyć się w szkole 5 godzin dziennie. Starszym dawano niewiele więcej swobody - 4 godziny dziennie.

Szkoły wyższe

Młodzież świecka kończąc swą edukację na najwyższej klasie retoryki, udawała się na dwory. W szkole wyżej zorganizowanej dochodziła filozofia: 2 lub 3 letni kurs. W kolegiach pełnych (gdzie z reguły kształcili się jezuiccy nauczyciele), po filozofii następował trzyletni kurs teologii. Pełny kurs trwał 7 lat, tj. 3 lata filozofii i 4 lata teologii. Wychowanie fizyczno-zdrowotne odgrywało dużą rolę, w tym celu wybudowano specjalnie obszerny budynek z ogrodami. Rok szkolny zaczynał się 1 września. Jeden z magistrów wygłaszał mowę, ogłaszano wyniki egzaminów przedwakacyjnych. Codziennie zajęcia rozpoczynały się o 8:00 poprzedzone wysłuchaniem mszy św. W kościele. W dniach wolnych od nauki (137 dni w roku) uczniowie uprawiali ćw. Fizyczne. W soboty powtarzano materiał z całego tygodnia. Lipiec przeznaczony był na powtarzanie do egzaminu, uczniowie kursów filozofii zdawali egzaminy ustnie a uczniowie klas średnich pisali wypracowania.

Postępy uczniów oceniano w skali od 1 do 6:

1. optimus - najlepszy

2. loarus - dobry

3. mediocris - średni

4. dubius - wątpliwy

5. Reinnakus(?) - do zatrzymania

6. do usunięcia

Kładziono nacisk na rozumienie treści, unikanie werbalizmu, bezmyślnego powtarzania. Zalecano ćwiczenia pamięci przez codzienne wyuczenie się czegoś na pamięć i wygłaszanie tego przed nauczycielem. Panowała zasada mniej a gruntowniej. Nad kolegium władze obejmował retor a bezpośrednie kierownictwo należało do prefekta. W klasach niższych uczyli magistrowie zwykle klerycy, którzy ukończyli studia a nie mieli święceń kapłańskich. Od klasy retoryki do kursu fil. I teologii nauczycielem był ojciec.

• Dla poprzedzenia pilności stosowano współzawodnictwo.

• Istniał stały system nagród i kar. Jezuici wychodzili z założenia że lepiej jest poddać młodzież ciągłemu nadzorowi niż ją karać.

• „Ratio studiorum” (tekst ustaw wychowawczych) zalecał unikanie kar cielesnych. Nauczycielowi wolno było stosować jedynie kary lżejsze i umiarkowanie. Jeżeli uczeń miał być karany fizycznie za poważne wykroczenie, to karę wymierzała osoba świecka tzw. Korektor. Tekst ustaw podawał praktyczne wskazówki prowincjałom, ustalał obowiązki rektorów kolegiów, powinności prefekta studiów, szczegółowo podawał obowiązki nauczyciela w tym: jak zaczynać i kończyć każdą lekcję, jak czuwać nad robieniem przez uczniów notatek, jak wyjaśniać czytany na lekcji tekst klasyczny czy jak prowadzić egzaminy i poprawiać zadania. Przepisy te były bardzo szczegółowe i w pedantyczny sposób miały za zadanie uregulować całe życie szkolne włącznie z organizowanie rozrywek i wycieczek.

• Każda klasa dzieliła się na strony. Rzymską i Grecką.

• Przestrzegano zasady: „powtarzanie jest matką nauczania”

• Rzymska była lepsza, w niej byli uczniowie najlepsi. Istniała tablica w której zapisywano pochwały i błędy każdej ze stron. Zwycięzca stawał się stroną rzymską. Po każdej stronie klasy na I miejscu znajdowali się urzędnicy mianowani spośród uczniów.

• Dyktatorem zostawał ten kto obronił honor klasy w sytuacji gdy nauczyciel zadał trudne pytanie. Osoba ta siedziała w klasie obok nauczyciela. Nie należał on do strony rzymskiej ani greckiej.

• Imperatorzy zajmowali I miejsce w ławkach klas, na procesjach szli z laskami, zapisywali relacje audytorów o stopniu przygotowania się do lekcji. Audytorami zostawali pilni uczniowie mający dobre postępy w nauce. Przychodzili oni do szkoły wcześniej aby przed przyjściem profesora sprawdzić wykonanie zadań domowych i uwagi przekazywali imperatorom.

• Cenzor urząd ten był w klasie jawny lub tajny. Nauczyciel wyznaczał cenzora. Cenzor wszelką swobodę uczniów przekazywał nauczycielowi, który mu ufał.

• Popierana była naturalna rywalizacja, donosicielstwo, przebiegłość.

• Akademie kółka naukowe prowadzone przez moderatorów. Władze akademii stanowili: rektor dwóch konsyliarzy: sekretarz Akademią kierował moderator wybierany spośród magistrów

• Sodalicje ich celem było pogłębianie wiary. Organizowano z nich akademie i oni obstawali urzędy. Uczyli dzieci katechizmu i opiekowali się ubogimi, biednymi i więźniami. Występy młodzieżowe miały pogłębić przeżycia religijne.

• Teatr dla publiczności był w każdym kolegium, przyzwyczajały one do publicznego występowania.

Jezuici chcieli, aby wszędzie na świecie zakon jezuicki miał taką samą organizację. Szkoły jezuickie były tylko pozornie bezpłatne bo uczyły tylko szlachtę, która przekazywała ogromne pieniądze na organizacje szkół. Szerzyli fanatyzm religijny, wrogość do innych reform. Wychowanie obywatelsko-państwowe nie było ważne. Największym ich osiągnięciem było stworzenie jakby pierwszego stanu nauczycielskiego. Uznali oni, nauczanie za swój główny obowiązek, za proces od którego zależeć będą losy świata, szczególnie katolickiego.

1. Szkoły pijarskie

• zakon Pijarów założony został przez Józefa z Kalasanzy. Zorganizował szkołę elementarną, chcąć ulżyć dzieciom z najbiedniejszych dzielnic robotniczych Rzymu.

• Szkoła ta była całkowicie bezpłatna. Nie pobierano opłat za naukę, dawano bezpłatne podręczniki, a w razie potrzeby odzież. Dbano głównie o wychowanie religijne. Uczono chłopców: czytania, pisania, rachunków, przestrzegania zasad higieny przygotowywano do pracy zawodowej.

• W opozycji do zwalczających ich zakon jezuitów, pijarzy przystąpili do zakładania szkół średnich dla szlachty, oparłszy je na tych samych zasadach co jezuici. Jezuici nie chcieli dopuścić do rozwoju konkurencyjnych szkół, wysuwali więc argumenty, że podobne do ich kolegiów szkolnictwo pijarskie nie jest potrzebne bo potrafią sami zadbać i poradzić sobie ze szkolnictwem klas panujących.

---