Biografia Josepha Conrada (Konrada Korzeniowskiego) nie należy do prostych, od początku kładzie się na niej piętno dramatyzmu. Ten niezwykły pisarz urodził się w 1857 roku w Berdyczowie na Ukrainie, jako jedyny syn Apolla Nałęcz- Korzeniowskiego oraz Eweliny z Bobrowskich. Oboje pochodzili z rodzin ziemiańskich. Autor Lorda Jima otrzymał na chrzcie trzy imiona: Teodor Józef Konrad, z których używał wyłącznie ostatniego. Ojciec przyszłego pisarza był znawcą literatury i tłumaczem, zaangażowany w spawy niepodległościowe, został aresztowany w Warszawie 21 października 1861 roku, czego konsekwencją było zesłanie całej rodziny w głąb Rosji. Niedługo po tym matka Conrada umiera na gruźlicę. Osieroconym chłopcem opiekuje się teraz również ciężko chory ojciec. Apollo również wkrótce umarł, zaraz po tym jak został zwolniony z zesłania. Po stracie ojca przebywał najpierw w Krakowie, potem we Lwowie pod opieką wuja Tadeusza Bobrowskiego. Conrad już wtedy nie cieszył się dobrym zdrowiem, choroby trzymały się go przez większość życia. Wieka zmiana w życiu przyszłego pisarza zaszła 13 października 1874 roku, kiedy to wyjechał z Polski by zaznać morskich przygód. Przez cztery lata służył we flocie francuskiej, potem ze względu na utrudnienia ze strony władz rosyjskich zaciągnął się do służby w brytyjskiej marynarce handlowej. Nie znal wtedy jeszcze zbyt dobrze języka angielskiego, co utrudniało mu naukę. W 1886 roku otrzymał tytułu kapitana żeglugi oraz obywatelstwo brytyjskie. Pływał głównie na żaglowcach, odbył wiele rejsów: do Indonezji (Archipelag Malajski), Indii oraz Australii. W związku z popularyzacją parowców, które wymagały mniejszej załogi, coraz trudniej było o pracę. W 1890 roku otrzymał posadę w Kongo, gdzie komenderował rzecznym parowczykiem. Afrykańska karierę zakończył po kilku miesiącach z powodu choroby.

Conrad powraca do Anglii, gdzie w niedługim czasie otrzymuje spadek po wuju Tadeuszu Bobrowskim, co daje mu niezależność finansową na jakiś czas. Wtedy właśnie przychodzi decyzja o podjęciu się zawodu pisarza. Pierwszą powieść pisał blisko pięć lat, debiut Josepha Conrada (nazwisko to jest pseudonimem artystycznym) - Szaleństwo Almayera - ujrzał światło dzienne w roku1895. W następnym roku pisarz wziął sobie za żonę Jessie Georg, z którą miął dwóch synów - Borysa Alfreda (ur. 1898) oraz Johna (ur. 1906). Powstają kolejne powieści i nowele Conrada, z reguły dobrze przyjmowane przez krytykę, ale niezbyt popularne wśród czytelników. Dorosły juz Conrad trzykrotnie odwiedzał Polskę (1890, 1893 oraz 1914). W późniejszych latach wielokrotnie wypowiadał się w sprawach swoje pierwszej ojczyzny. Choć pisał po angielsku, to w kontaktach z Polakami posługiwał się językiem polskim. Zmarł 3 sierpnia 1924 roku w Bishopsbourne, pochowano go w Canterbury. Na grobie pisarza widnieje nazwisko w polskim brzmieniu

Geneza utworu:
Powieść Jądro ciemności zainspirowana została sześciomiesięcznym pobytem Josepha Conrada w Kongu Belgijskim w roku 1890. W koloniach spotkał się z przerażającymi stosunkami panującymi między ludźmi; z prymitywnymi instynktami. Zobrazował je m.in. w postaciach: Kurtza, dyrektora stacji centralnej, fabrykanta cegły i innych.

Symboliczne znaczenie tytułu:

Tytuł Jądro ciemności oznacza środek czarnego kontynentu, a także duszę człowieka żyjącego we współczesnej cywilizacji. `Ciemność' oznacza moralne zło, jakiemu ulec można każdy człowiek. Dotyczy to zarówno Kurtza jak i Marlowa:

„Ten człowiek tkwił w nieprzeniknionej ciemności” (o Kurtzu)

`Ciemnymi', czyli za zacofanymi i dzikimi, nazywają kolonialiści rdzennych mieszkańców Afryki. Jądro' interpretować można jako sens, istotę, inaczej tajemnicę ludzkiego bytu.

Conrad w swojej powieści często posługuje się kontrastem. Zestawia ciemność z jasnością, kolor biały z czarnym, nędzę z elegancją, prawdę z fałszem, itp. W powieści zdecydowanie dominuje jednak ciemność

PROBLEMATYKA

Imperializm
Utwór stanowi krytykę dążeń imperialnych, podboju i zniewalania ludności z krajów kolonialnych, w imię postępu i niesienia cywilizacji. Kolonizatorzy ukazani zostają jako ludzie myślący jedynie o własnych korzyściach. `Włożeni' w warunki pierwotne, zapominają o człowieczeństwie, o humanitarnym traktowaniu innych ludzi. Czując władzę nad ludnością kolonialną, w bezlitosny sposób eksploatują zarówno ich, jak i środowisko naturalne. Biali ludzie okazują się bardziej nieludzcy, niż rdzenni mieszkańcy Afryki. Kierują się przekonaniem, że z dala od domu, z dala od cywilizacji są samowolni i bezkarni. W tym świecie wygrywa ten, kto jest silniejszy, bardziej wytrzymały. Utwór można odczytać jako nie tylko jako krytykę okrutnych praktyk kolonizacyjnych, ale także jako atak na każdy system, który zniewala niewinnych ludzi.

Portret tyrana

Ucieleśnieniem całego cywilizacyjnego zła jest w opowiadaniu postać Kurtza. Ma on w utworze właściwości przywódcy, istoty o cechach nieomal boskich. Stanowi symboliczny portret tyrana.

Cały system Kurtza opiera się na pięknie sformułowanych hasłach, na fałszywych i kłamliwych ideach. Kwestia jego „wielkości” w dużej mierze sprowadza się do legendy, jaka krąży wokół jego osoby. Sam Marlow ulega głosom ludzi, którzy - co i raz w utworze -świadczą o jego wyjątkowości. Narrator przejmuje tym sposobem ich punkt widzenia. Kilka razy zaświadcza o tym, że Kurtz jest wyjątkowy. Słowa te stanowią obiegową opinią o kolonizatorze. Narrator wie, jak naprawdę wyglądała afrykańska działalność Kurtza. Jego postać stanowi symbol, a jego charakterystyka jest raczej uboga, gdyż składają się na nią ciągle powtarzające się opinie: jest wyjątkowy, niepospolity, wielki itp. Kurtz jest symbolicznym portretem dyktatora, który przypisuje sobie nadludzką władzę, nie kieruje się żadnymi zasadami moralnymi. Oszukuje siebie samego i innych, sloganami stara się usprawiedliwić swoje okrucieństwo. W raporcie, który przygotował dla Międzynarodowego Towarzystwa Dzikich Obyczajów, ujawnił swoje prawdziwe motywy działania: „Wytępić te wszystkie bestie!” Umierając, wymawia swoje ostatnie słowa: „Zgroza!Zgroza!” Można je interpretować jako podsumowanie jego działalności kolonizatorskiej; być może nieświadomy przebłysk szczerości wobec samego siebie i swojego życia.

Wielogłosowość

Dlatego możemy mówić o wielogłosowości (czyli wielości głosów) w tej powieści. Głosy różnych postaci przenikają się. Nigdy nie możemy być do końca pewni ich autentyczności. Cała postać Kurtza zbudowana jest na zasadzie głosów - tych wydanych o nim oraz tych, które płyną od niego samego.

Poznanie siebie oraz innych

Opowiadanie porusza kwestię tego, na ile możliwe jest poznanie drugiego człowieka. Ukazuje w jaki sposób budujemy naszą wiedzę o ludziach. Marlow, zafascynowany postacią Kurtza, próbuje ułożyć jego obraz w całość. Jednakże jak wynika z powieści, w życiu wiele spraw pozostaje do końca tajemnicą. Niekiedy trudno jest dotrzeć do prawdy:

Czasami im więcej wiemy, tym więcej ogarnia nas wątpliwości. W Jądrze ciemności tych tajemnych (wymykających się pełnej próbie opisów) elementów jest wiele: tajemniczy i nieodgadniony jest kontynent Afryki; niewiele wiemy o samym narratorze, tajemnicza jest wreszcie postać Kurtza. O Kurtzu wiemy tylko tyle, ile przekazał nam Marlow.

Podróż

Tematem powieści jest także podróż. Jest to podróż nie tylko polegająca na wędrówce, na zmianie miejsc:

„przenikaliśmy wciąż głębiej i głębiej w jądro ciemności”.

Podróż ta przypomina miejscami Piekło, część Boskiej komedii Dantego. Ciemność, ból i rozpacz, z jaką Marlow spotyka się podczas podróży, jest obrazem Inferno (wł. - piekło)

Jest to także podróż poznawcza. Weryfikuje ona poglądy bohatera o świecie, ludziach oraz nim samym. Jak powiedział Marlow, znaczenie jego podróży polegało na tym, że rzuciła ona

„(...) jak gdyby pewien rodzaj światła na to, co mnie otaczało, i na moje myśli”.

Podróż ta w pewnym stopniu rozjaśnia to, co w życiu tajemnicze. Jednakże tylko w części, gdyż dusza ludzka jest nieodgadniona i nie jesteśmy w stanie do końca poznać i zrozumieć siebie oraz innych.

SYMBOLICZNE ZNACZENIE TYTUŁU

Tytuł Jądro ciemności oznacza środek czarnego kontynentu, a także duszę człowieka żyjącego we współczesnej cywilizacji. `Ciemność' oznacza moralne zło, jakiemu ulec można każdy człowiek. Dotyczy to zarówno Kurtza jak i Marlowa:

„Ten człowiek tkwił w nieprzeniknionej ciemności” (o Kurtzu)

`Ciemnymi', czyli za zacofanymi i dzikimi, nazywają kolonialiści rdzennych mieszkańców Afryki. Jądro' interpretować można jako sens, istotę, inaczej tajemnicę ludzkiego bytu

Conrad w swojej powieści często posługuje się kontrastem. Zestawia ciemność z jasnością, kolor biały z czarnym, nędzę z elegancją, prawdę z fałszem, itp. W powieści zdecydowanie dominuje jednak ciemność:

„A i to miejsce było jednym z ciemnych zakątków ziemi”. (Marlow o Afryce)

„Byli to ludzie dość mężni, by stawić czoła ciemności”. (Marlow o kolonizatorach)

„Nie mogłem jej powiedzieć: było by się zrobiło za ciemno - beznadziejnie ciemno ...”

Narracja:

W opowiadaniu występuje dwóch narratorów. Pierwszy z nich rozpoczyna i kończy nowelę, prezentuje sytuację, w której opowiada drugi narrator - Marlow, równocześnie bohater utworu. Technika opowiadania Marlowa wyjaśniona zostaje w słowach:

„(...) według niego sens jakiegoś epizodu nie tkwił w środku jak pestka, lecz otaczał z zewnątrz opowieść, która tylko rzucała nań światło - jak blask oświetla opary - na wzór migotliwych aureoli widzianych czasem przy widmowym oświetleniu księżyca”.

Ten cytat wskazuje na symboliczny wymiar utworu

Technika powieściowa, jaką zastosował Conrad w tym opowiadaniu, była nowatorska. Ukazywał bowiem bohaterów poprzez oparte na ograniczonym zasobie informacji relacje narratorów. Porządek opowieści jest niechronologiczny. Zastosowany został w niej zabieg polegający na opóźnionym przedstawieniu przyczyn wcześniej zaobserwowanych zjawisk.

---