Julian Ursyn Niemcewicz
ŚPIEWY HISTORYCZNE
Zaczynają się „Bogurodzicą”.
PIAST
- zjazd w Kruszwicy po śmierci nowego Popiela, w celu wyboru nowego króla,
- w Polsce panowała zła sytuacja,
- Bóg okazał litość i zesłał Piasta, który słynął z dobroci i szlachetności,
- Piast i Rzepicha obchodzili postrzyżyny Piasta, gdy wśród biesiadników pojawiło się dwóch wspaniałych młodzieńców, mnożył się pokarm i napoje,
- lud chciał, by Piast został królem Polski, lecz odrzeka, że nie jest godzien,
- dumał nad wydarzeniami ostatniego wieczoru i znowu pojawili się dwaj młodzieńcy, byli to Aniołowie, ubrani w białe szaty,
- przekazali, że Bóg nakazał mu przyjąć koronę, obiecuje też Polsce opiekę,
- mówią, że przez wiele wieków potęga Polski będzie rosła, lecz zbytnia pomyślność przyniesie zepsucie i rozszarpią ją obce narody,
- Aniołowie znikają, a lud gromadzi się nad ranem i okrzykuje go królem,
- zasiada na tronie, przy którym ustawił pług, podkreślając wagę rolnictwa,
- „w mieczu i pługu są Polaków siły”.
BOLESŁAW CHROBRY
- po śmierci Mieczysława koronę przejmuje Bolesław Chrobry, który był dobry dla poddanych, a srogi dla obcych,
- na Polskę najechał Czech, lecz Chrobry go pokonał i przejął czeską koronę, zdobywając Morawy i inne tereny,
-pomaga zacnemu Świętopełkowi i pomaga mu w wyprawie na Ruś, przeciwko Jarosławowi,
- nad Bugiem ma miejsce krwawa walka, lecz z czasem zdobywa Kijów,
- ustawia słupy wzdłuż rzek, wyznaczając granice Polski,
- przyjmuje cesarza Ottona w Gnieźnie,
- był władcą dobrym, zaciętym w boju, lud żałował go po śmierci.
KAZIMIERZ MNICH
- za czasów Chrobrego w Polsce dobrze się działo,
- Mieczysław doprowadził do zguby swego kraju, gdyż w rzeczywistości władała nim Ryksa (księżniczka czeska), a ona nie cierpiała Polaków,
- Mieczysław opuścił Polskę, zabrał ze sobą syna Kazimierza,
- gdy Polska została bez rządu, mścić się zaczęły narody, które podbijał Chrobry,
- najpierw najechał Brzetysław i zdobył Gniezno,
- wysłano petycję do Kazimierza, by wrócił i przejął władzę,
- zastano go w klasztorze, wzruszył się losami ojczyzny i postanowił wrócić ją ratować,
- udało mu się wyprowadzić kraj z upadku.
BOLESŁAW ŚMIAŁY
- zasiadł na tronie, królewicze czescy prosili go o pomoc w walce z innymi narodami,
- spelnia obietnice, na tronie węgierskim obsadza Belę, a na kijowskim Izasława,
- w bogactwie i rozkoszach król i jego towarzysze bardzo się rozleniwili, nie pilnowali granic Polski,
- biskup Stanisław grozi mu rzuceniem klątwy,
- w kościele na Skałce trzech zuchwalców próbuje zabić biskupa, lecz jakaś tajemna siła im to uniemożliwia,
- Bolesław sam mści się i dokonuje zbrodni,
- opamiętuje się jednak i szuka przebaczenia, lecz lud występuje przeciw niemu i musi opuścić królestwo,
- potomni będą pamiętali mężne czyny króla, a słabość mu wybaczą.
BOLESŁAW KRZYWOUSTY
-Bolesław od najmłodszych lat czuł chęć władzy i żądzę zemsty,
- bardzo szybko przystąpił do walki i odnosił sukcesy, był bardzo mężny i wytrzymały, prędzej zginie, niż zniesie hańbę narodu, nie chce składać hołdu żadnemu wrogiemu państwu,
- z Niemcami toczył walkę na Psim Polu.
LESZEK BIAŁY
- był półsierotą, synem Heleny, wspólnie ubolewali nad losami Polski, matka mówi, że Leszek władałby krajem, gdyby ze wszystkiego ich nie ograbiono,
- wtedy Goworek służy Leszkowi radą tak, jak kiedyś służył jego ojcu,
- Goworek dotrzymał obietnicy i sprawował opiekę nad synem,
- Lud jednak znienawidził cnotliwego starca i postanowił, że odda Leszkowi koronę, gdy wygna go z kraju,
- Leszek był zamyślony i rozdarty, nie chciał oddalać przyjaciela, któremu tyle zawdzięcza, mimo jego namów, nie chce bogactw i blasku kosztem zdrady,
- odniósł zwycięstwo na wojnach, zasiadł na tronie i Goworek przed śmiercią doczekał jego koronacji.
WŁADYSŁAW ŁOKIETEK
- obraz po bitwie, wszędzie wiele łupów, także Krzyżackich, wytrwały król Łokietek siada pod dębem wraz z synem Kazimierzem,
- mówi do niego, że mimo 70 lat ciągle uczestniczy w walkach, tuła się mimo zasług dla kraju,
- Polskę otaczają nieprzyjaciele: Krzyżacy, Tatarzy, Rusini, itd.
- pomocy szukają u księcia litewskiego Giedymina: Kazimierz miałby się ożenić z jego córką,
- w niedługim czasie księżniczka znalazła się w królewskim zamku, odbyły się zaślubiny i wesele, Polska odbudowała swą pozycję i zyskała wielu jeńców,
- Łokietek przekazał władzę Kazimierzowi polecając, by rządził sprawiedliwie.
KAZIMIERZ WIELKI
- Polacy wojowali z Niemcami i Tatarami,
- Kazimierz zwołał zjazd w Wiślicy i ogłosił, że teraz żąda od nich pokoju i przestrzegania świętych praw, a nie ciągłej walki,
- ta mądrość i roztropność króla przyniosła Polsce szczęście, panował dostatek,
- rozstrzygał spory, zwano go „królem chłopów”,
- pod jego panowanie chciały dostać się inne krainy, np. Lwów i Halicz,
- planował z cesarzem małżeństwo swej pięknej wnuczki,
- po śmierci tego ostatniego Piasta, naród polski znajdował się w bardzo dobrym stanie.
HEDWIGA, KRÓLOWA POLSKA
- po śmierci Piastów ona przejęła koronę, była chlubą państwa i swojej płci,
- wielu kandydatów starało się o jej rękę, by pozyskać władzę, np. Ziemowit, Wilhelm, Jagiełło,
- Wilhelm starał się ją przekonać tym, że znają się od dzieciństwa, Jagiełło tym, że ofiaruje jej całą Litwę i wyrzeka się wiary, Ziemowit zrzekł się swych roszczeń radząc, by wybrała księcia litewskiego,
- Jadwiga się zgodziła, książę przyjął chrzest i imię Władysław, ogłaszają jedność Polski i Litwy, wszyscy starali się, by ludowi żyło się dobrze i bezpiecznie,
- Jadwiga umarła przedwcześnie, wszyscy opłakiwali jej śmierć.
WŁADYSŁAW JAGIEŁŁO
- Władysław dzielnie bronił wiary chrześcijańskiej,
- Polsce zagrażali Krzyżacy i król wraz z Witoldem dzielnie bronił kraju,
- pod Grunwaldem otrzymują od mistrza krzyżackiego dwa miecze, proszą Boga o pomoc i opiekę w walce,
- odśpiewano „Bogurodzicę” i przystąpiono do bitwy,
- zginęło wielu krzyżackich rycerzy z mistrzem swym na czele,
- zwycięstwo jest chlubą polskiej historii.
ZAWISZA CZARNY
- był synem świetnego rycerza, który również w nim wzbudził wolę walki i na rycerza mianował, odtąd ojczyzna staje się jego kochanką,
- szybko wsławił się walecznymi czynami w Niemczech, Turcji i we Włoszech, powstało przysłowie wśród żołnierzy: „polegaj na nim, jakby na Zawiszy”,
- cesarz chciał zatrzymać go u siebie, lecz on odrzekł, że pierwszeństwo ma Jagiełło,
- siał postrach pod Grunwaldem i pod Koronowem,
- Jagiełło poślubia Zofię,
- Cesarz Zygmunt powierza Zawiszy obronę kraju przed najazdami Muzułmanów,
- rycerz w czarnej zbroi dzielnie broni i wywiązuje się w obietnic danych władcy,
- początkowo odnosił liczne zwycięstwa, ale później pada pod mściwym mieczem Turków, wspominając drogą ojczyznę.
WŁADYSŁAW WARNEŃCZYK
- hucznie obchodzono narodziny syna Jagiełły, przybył nawet Witold, by go powitać,
- Władysław w wieku 12 lat odziedziczył tron po śmierci ojca, panował sprawiedliwie i mądrze, wszystkie plemiona oddawały mu hołd,
- z czcią do niego odnosiły się też inne narody, np. Rzymianie i Węgrzy.
- zwyciężył Turków i rozsławiał imię Polski,
- posiadł słowacką koronę i chciał zjednoczyć wszystkie słowiańskie kraje,
- rada powiedziała mu jednak, że lepiej słynąć z pokoju, niż z boju,
- zginął jednak z rąk wroga, pod Warną.
KAZIMIERZ JAGIELLOŃCZYK
- po śmierci Władysława Warneńczyka Polacy pogrążyli się w żałobie, panowało bezkrólewie,
- prosili jego brata Kazimierza, by objął panowanie, lecz on zgodził się dopiero po trzech latach (był królem Litwy),
- Polskę zaatakowali Krzyżacy, po bitwie pod Chojnicami, traci nadzieję na zwycięstwo, lecz dopinguje go umierający rycerz,
- król ze swym wojskiem pomścił krzyżackie zbrodnie i odtąd Polska była bezpieczna,
- zwołał sejm w Piotrkowie, na który zjechali możni władcy,
- Polsce się powodziło, ród Jagiełłów był znany w całej Europie, Kopernik odnosił sukcesy, itd.
JAN ALBRYCHT
- chrześcijaństwo było zagrożone, rozprzestrzeniał się islam pod muzułmańskim orężem,
- Jan Albrecht pierwszy podjął się obrony religii, pełnej niepowodzeń, umiera pod jarzmem krzyżackim.
KRÓL ALEKSANDER
- król Aleksander objął panowanie po bracie i połączył dwa państwa (Polskę i Litwę),
- car moskiewski Iwan, podbijał liczne zamki litewskie, gdyś złość jego wzniecił Gliński, pokonany później, wraca do Wilna,
- na Litwę zaczęły najeżdżać hordy tatarskie, lecz waleczny Gliński odpiera atak,
- gdy powrócił z bitwy, król już umierał.
DUMA O KNIAZIU MICHALE GLIŃSKIM
- Gliński wiódł smutne dni, ukrywając się w jaskiniach,
- cierpienie dzieliła z nim cnotliwa córka, dodawała mu nadziei na odzyskanie wolności,
- mówi we wspomnieniach, jak ubolewał nad losem nękanej najazdami ojczyzny, wtedy ruszył na Tatarów, król Aleksander umierał widząc dzięki niemu Polskę zwycięską,
- zachęcony sukcesem pozabijał ród Brzezińskich, najechał z wrogiem na ojczyznę,
- po fakcie, zalewał się łzami i żałował zbrodni, prosił króla o wybaczenie, lecz skazano go na więzienie, wtrącono do owej pieczary na 10 lat,
- popełnił samobójstwo.
ZYGMUNT I
- nowy król postawił sobie zadanie doprowadzenia ojczyzny do spokoju,
- nie darował Glińskiemu,
- wzgardził panowaniem nad innymi państwami, rozszerza granice Polski,
- król przyjmował u siebie wszystkich zasłużonych wojowników, np. Tarnawski, Sieniawski, Zaremba,
- opiewa dzielne jego czyny Kochanowski i Janicki,
- rozwijał się dwór królowej Bony, a na nim młody August, krzewiła się kultura,
- dożył sędziwego wieku, a naród w ostatnich latach shańbił jego historię.
KONSTANTY KSIĄŻĘ OSTROGSKI
- gdy hetman Potocki był chory, przywołał do swego łoża giermka, by opiewał śpiewem czyny jakiegoś sławnego rycerza,
- chłopak wyśpiewał historię księcia Ostrogskiego, który żył za panowania Zygmunta Starego,
- bohater dostał się w niewolę moskiewską, dostał się do więzienia,
- gdy na Rosję napadli Tatarzy, car prosił, by Ostrogski się za nim wstawił, jeśli ich zwycięży, zostanie uwolniony,
- Ostrogski podjął się wyzwania i zwyciężył szyki Tatarów,
- giermek chciał dalej opiewać jego zasługi, lecz zasnął na lutni.
JAN TARNOWSKI
(żal rycerza nad zgonem hetmana swego)
- rozpamiętuje jego losy, gdy Zawisza Czarny posłał go do obcych krajów, gdzie sławił polski oręż,
- „zawsze zwycięzca, nigdy zwyciężony”,
- wyraża żal po stracie i wdzięczność dla jego walecznych czynów,
- „nie umarł cały, sława jego żyje”.
ZYGMUNT AUGUST
- koronacja króla w otoczeniu zacnych urzędników,
- Zygmunt August wygłasza przemowę, chwali zasługi polskich rycerzy,
- zamierza zaprowadzić jedność między Polską a Litwą, sejm ogłosił chęć połączenia,
- składano mu hołdy, jako władcy sprawiedliwemu.
HENRYK WALEZJUSZ
- Zygmunt August był ostatnim z Jagiellonów,
- po nim władzę objął Henryk Walezjusz, lud wybrał go jednogłośnie,
- Henryk władał krótko, po śmierci brata opuścił kraj,
- na jego poszukiwania ruszył Jan Tęczyński, pytał o przyczynę jego ucieczki, prosi, by nie gardził piastowym berłem,
- wojownik zranił się sztyletem i poparł krwią, z jakim narodem król ma do czynienia,
- poruszony król powraca do Polski.
STEFAN BATORY
- bitwy między Polską i Litwą a Rosją, rozpoczęły się, gdy tylko Batory objął władzę,
- pojawia się niewiasta przecudnej urody, która przypomina urzędnikom, co to cnota i mówi, że woli skończyć życie wolna, niż zhańbiona, zabija się sztyletem,
- Stefan słysząc to, porusza się i mężnie staje do walki,
- wszystkie kraje i ludy poznały moc jego oręża, w tym zdrajca Radziwiłł nad Wołgą, lecz król darował mu winę,
- w państwie gruntuje Stefan szczęście i spokój, powróciły dla Polski wieki złote,
- doczekał ostatnich swych dni wśród wdzięczności poddanych.
JAN ZAMOYSKI
- Zamoyski za kadencji czterech królów, służył w sejmie swymi radami („Zamoyski radził, Batory panował”),
- król, chcąc się odwdzięczyć, dał mu za żonę synowicę Gryzeldę, urządził wesele w Krakowie,
- hetman niedługo jednak cieszył się szczęściem osobistym, wyruszył na wojnę (np. zwyciężył pod Byczyną), Maksymilian zostaje wzięty w niewolę,
- Zamoyski zadziwiał wszystkich zdolnością wymowy, zawsze był lojalny wobec króla,
- „a wdzięczne muzy czynom pełnym chwały i cnotom jego zaginąć nie dały”.
ZYGMUNT II
- umarł król Stefan Batory, w państwie panowało bezkrólewie, wspierał je Zamoyski, lecz spokój burzył ród Zborowskich,
- w końcu naród wybrał na króla Zygmunta, lecz ten, mimo cnotliwości, nie umiał rządzić,
- polskie wojsko odnosiło wielkie sukcesy, zadziwiając cały świat, lecz król nie umiał odpowiednio z nich korzystać,
- utracił też dziedziczną koronę Szwedów, na klęskę kraju wpływ miał także Zebrzydowski,
- Żółkiewski z Chodkiewiczem pokonali Szwedów, lecz przyszło im się jeszcze zmierzyć z rokoszanami,
- król zwyciężył, lecz opłakiwał zwyciężonych,
- czasy zygmuntowe były „niekorzystne, ale pełne chwały”,
- za jego panowania tworzył Skarga i działał Sapieha.
DUMA O ŻÓŁKIEWSKIM
- w okolicach Dniestru spotkał Żółkiewskiego los okrutny, tam leżał ranny, tam ronił łzy nad klęską ojczyzny,
- wyliczenie zalet, wspomnienie hetmana Zamoyskiego,
- Zamoyski zwraca się do Zygmunta i Władysława, by kraj zawsze był im luby, itd.
KAROL CHODKIEWICZ
- gdy Batory wracał po zwycięskiej bitwie z Moskalami, grono młodzieńców wita bohatera, wśród nich Chodkiewicz, od dzieciństwa szkolony do walki,
- odwagą swoją zadał Szwedom niejedną klęskę (zasłynął np. w bitwie pod Kircholmem),
- każdy nieprzyjaciel Polski poznaje moc jego oręża,
- Anna Ostrogska oddaje mu swoją rękę, biorą ślub przed Bogiem, opuszcza jednak małżonkę i wyrusza walczyć nad Dniepr,
- dzielnie dowodzi, np. pod Chocimiem,
- z czasem jednak traci siły, nakazuje Polakom odwagę również po jego śmierci, dowództwo powierza Lubomirskiemu i kona, wszyscy opłakują jego zgon.
WŁADYSŁAW IV
-młody Władysław dopiero pobierał nauki od dzielnych hetmanów, a już uczyniono go królem i oddawano mu cześć,
- w walce z Rosją, podbici szturmem Moskale proszą o pokój,
- nieprzyjaciele się go obawiali, a naród szanował, poszerza granice,
- z Francji przybywa królowa Ludwika, która ma zostać jego żoną,
- jego huczne wesele było ostatnim dniem radość, gdyż nie spodziewał się, co szykują dla niego sąsiedzi.
JAN KAZIMIERZ
- urodził się w niekorzystnych czasach, przeciwko Polsce knuli sąsiedzi, zwłaszcza Chmielnicki z Tatarami, Moskale, czy Brandenburczyk z Rakoczym,
- Jak Kazimierz nie traci mądrości, odwagi i woli walki,
- wojował z nim Czarniecki, rycerz nieustraszony,
- przez 20 lat wojen z najeźdźcami król odzyskał wszystkie utracone ziemie, zwołuje sejm,
- wygłasza orędzie do narodu, w którym nawołuje do obrony i miłowania ojczyzny, a także prosi, by po śmierci jego prochy złożyć w grobach przodków.
DUMA O STEFANIE POTOCKIM
- wspomnienie dawnego męstwa ma dać młodym zachętę do walki,
- całe swe życie oddał ojczyźnie,
- jedyną miłością jego była Elżbieta (pochwała jej urody i cnót),
- gdy wyruszał na kolejną bitwę, opasała go białą wstążką, znak jej wierności,
- do decydującej bitwy doszło pod Żółtymi Wodami, tam padł, ugodzony strzałą, całe wojsko ubolewało nad stratą wodza, pochowali go między drzewami.
STEFAN CZARNIECKI
- pochodził ze szlachetnego domu, znanego z cnoty, czuł żądzę walki,
- już za młodu wsławił się w licznych walkach,
- dla wojny zostawił nawet ukochaną Zosię,
- skutecznie odpiera ataki Szwedów,
- gdy wybierał się na Szlezwik, córka zapytała go, dlaczego nie urodziła się mężczyzną, mogłaby wtedy zasłynąć w walce, lecz on odpowiada jej, że do dobra ojczyzny przyczyni się, rodząc mężnych synów,
- król dziękował mu za zasługi, lud także był wdzięczny,
- przed śmiercią swojego białego konia przekazał wnukowi wraz ze słowami: „kto kraj swój kocha i Boga się boi, ma szablę, konia, o resztę nie stoi.”
MICHAŁ KORYBUT
- został królem z woli ludu, zgromadzonego w Woli koło Warszawy, pochodził z możnego ludu Wiśniowieckich,
- knuto na niego spisek i po czterech latach umarł, kończąc panowanie.
JAN III
- po klęsce Michała Korybuta w walce z Turkami, na polu bitwy pozostaje jedynie Jan Sobieski,
- wielu książąt ubiegało się o tron, lecz tylko on był zasłużonym dla państwa,
- Kara Mustafa zbliżał się do Wiednia, uciekł Leopold i poseł prosił o pomoc w obronie chrześcijaństwa Jana,
- Jan podejmuje wyzwanie i rozgramia muzułmanów, tłum wiwatuje na jego cześć,
- król był mu bardzo wdzięczny za ocalenie, lecz potem nie otrzymywał żadnych dowodów podzięki.
POGRZEB KSIĘCIA JÓZEFA PONIATOWSKIEGO
- garstka Polaków wracała do ojczyzny, wśród powszechnie panującej radości, lecz każdy pytał o wodza, powiedziano o żałobie, wiozą zwłoki rycerza na jego koniu,
- powszechnie wznoszą się modły i słychać płacz, wszyscy żegnają wodza, który zginął za ojczyznę,
- na grobowcu wypiszą napis: „Tu leży rycerz, co walczył bez trogi i żył bez skazy”,