Przetacznik-Gierowska „Psychologia wychowawcza” tom I
Rozdz. 15 - „Problem dojrzałości szkolnej i sposoby jej oceniania. Równy start w szkole”
Główne osiągnięcie charakteryzujące lata przedszkolne: rozwinięta działalność zabawowa,
Cechuje ją:- planowanie
- możliwość długoterminowej realizacji zamierzeń
- rozkładanie czynności na etapy (kiedy zachodzi taka potrzeba)
- współdziałanie z innymi
- wykonywanie poleceń
- pełnienie określonych ról
Dominujący rodzaj działalności w okresie szkolnym: zamierzona i zorganizowana czynność uczenia się,
Cel: -przyswojenie przez dziecko określonych wiadomości i umiejętności
Ze względu na programowy charakter oddziaływań realizowanych od momentu wstąpienia dziecka do szkoły i na konieczność sprostania ściśle określonym wymaganiom istotne jest przygotowanie dziecka do tego momentu.
Już bardzo dawno dostrzeżono rolę przygotowawczą wieku przedszkolnego, a wraz z nią potrzebę oceny dojrzałości dziecka do rozpoczynania nauki szkolnej.
Selekcja negatywna- niedopuszczanie do szkoły tych dzieci, które nie ujawniły właściwości uznawanych za niezbędne. Odraczano tym dzieciom termin rozpoczęcia nauki w systemie szkolnym do momentu, kiedy staną się dojrzałe.
+ ochrona tych dzieci przed niepowodzeniem
+ ułatwianie nauczania zbiorowego
- dalsze pogłębianie się różnic między tymi dziećmi a ich rówieśnikami nie opóźnionymi rozwoju
- stwarzanie gorszych warunków tym, którzy już ze względów środowiskowych znajdowali się w sytuacji mniej korzystnej
Względy „minusowe” sprawiły, że zaczęto poszukiwać nowych rozwiązań.
Współczesne ujmowanie zagadnienia dojrzałości szkolnej:
Podstawowy problem - równy start w momencie rozpoczynania nauki (trzeba zająć się dzieckiem znacznie wcześniej, a nie dopiero wtedy, gdy ma ono rozpocząć naukę szkolną).
Wprowadzenie wcześniejszych zapisów do szkoły, połączonych z badaniem dzieci. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości dzieci poddaje się odpowiednim zabiegom mającym na celu przyspieszenie opóźnionego lub wyrównanie nieharmonijnego rozwoju.
Wada: badanie odbywa się zbyt późno (6-12 mies. Przed rozpoczęciem nauki), by podjęte w jego wyniku działania mogły prowadzić do pełnego sukcesu.
Dzieci od pierwszych lat życia powinny być przedmiotem regularnie przeprowadzanych okresowych badań psychologicznych, by ich rozwój podlegał specjalistycznej opiece i kontroli. Opieka psychologiczna musi odpowiadać konkretnym warunkom społecznym i być do nich należycie dostosowana.
W naszym kraju duża rolę w wyrównywaniu startu przypisuje się upowszechnieniu przedszkola, w związku ze znacznym zróżnicowaniem środowisk rodzinnych pod względem zapewnienia dzieciom korzystnych warunków rozwoju ( np. różnice między miastem a wsią lub pomiędzy poszczególnymi dzielnicami)
Trudności w początkowym okresie nauki szkolnej ujawniają nierzadko również te dzieci, które do niego uczęszczały. Różnice między obydwiema instytucjami są niekiedy tak duże, że samo przejście z jednej do drugiej może stwarzać problemy.
Próg między przedszkolem a szkołą.
Nie powstał w wyniku rozwojowych właściwości dzieci a został sztucznie utworzony poprzez nadanie tym instytucjom różniących się form organizacyjnych.
Różnice:
Przedszkole |
Szkoła |
- większa swoboda - zindywidualizowane kontakty z człowiekiem dorosłym - zabawa (czynności podejmowane z uwagi na przyjemność) |
- ograniczenia i rygory - kierowane przez nauczyciela polecenia do grupy - uczenie się w sposób zamierzony (wykonywanie czynności głownie z uwagi na cel dydaktyczny) |
Powstał postulat złagodzenia różnic, ściślejszego związku i współpracy przedszkola ze szkołą.
Złagodzenie przejścia pomiędzy tymi dwoma instytucjami może dokonać się za pomocą:
Wprowadzenia do przedszkola pewnych form działalności charakterystycznych dla szkoły (elementy zamierzonego uczenia się)
Stosowanie zajęć zabawowych w klasach I
Istnieją niebezpieczeństwa związane z pierwszą opcją:
Ponieważ dziecko nie interesuje się jeszcze uczeniem się, nie zawsze przynosi to efekty. Nieudolnie organizowane przedwczesne nauczanie może prowadzić do niechęci do podejmowania jakichkolwiek wysiłków związanych z uczeniem się, i to nie tylko w przedszkolu, ale także i później w szkole.
Sposoby zapobiegania temu:
Osoba nauczająca powinna mieć odpowiednie przygotowanie,
Czynność uczenia się powinna być poprzedzona odpowiednim zainteresowaniem dziecka,
Powinna być na tyle atrakcyjna, aby nie była wykonywana tylko na skutek polecenia,
Stopień trudności dziecka powinien być starannie dopasowany do rzeczywistych możliwości dziecka,
Nie wolno dopuścić do niepowodzenia, gdyż wywołuje to zniechęcenie,
Czynność uczenia się powinna być bardzo ostrożnie dozowana pod względem czasu trwania
Z tego wynika, że głównym źródłem wcześniej nabytych doświadczeń funkcjonujących w okresie szkolnym, nie mogą być sytuacje uczenia się.
Główne źródło doświadczeń w latach poprzedzających wejście dziecka do szkoły, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania w tej sytuacji, stanowi zabawa.
Dzięki niej:
- kształtuje się planowa realizacja zamierzeń,
- kształtuje się intencjonalne koncentrowanie uwagi na wybranym przedmiocie,
- kształtuje się pełnienie określonych funkcji i ról,
- kształtuje się zdyscyplinowanie społeczne,
- doskonalą się ruchy rąk,
- dzieci ćwiczą się w odwzorowywaniu,
- nabywają wprawy w obserwowaniu,
- przyswajają nowe słowa i określenia,
Istota dojrzałości szkolnej.
Przypuszczenie początkowe:
Do uzyskiwania zadowalających postępów w szkole wystarczy odpowiedni poziom rozwoju umysłowego, wyrażający się w mierzonym testami i odpowiadającym co najmniej normie ilorazie inteligencji.
Następnie dostrzeżono, że ponadto niezbędne są:
- umiejętność dowolnego koncentrowania uwagi na przedmiocie
- wytrwałość
- gotowość do wykonywania zadań na polecenie
- zdolność uczestniczenia w zajęciach zespołowych
- poczucie obowiązku i ogólne zdyscyplinowanie
- zrównoważenie emocjonalne
- umiejętności w zakresie analizy i syntezy słuchowej oraz wzrokowej
- zdolności manualne (potrzebne w nauce pisania)
i wiele innych.
Dojrzałość szkolna wyraża się w określonym poziomie zarówno rozwoju fizycznego, umysłowego, emocjonalnego, jak i społecznego.
Wymagany poziom rozwoju, jaki można by uznać za niezbędny, jest bardzo trudny do ustalenia i istnieją wątpliwości czy można go określić jednoznacznie w sposób ogólny.
Wiek rozpoczynania nauki szkolnej.
Wiek, w którym dziecko powinno rozpocząć naukę w szkole zależy od warunków, w jakich przebywa dziecko w okresie przedszkolnym, oraz od struktury organizacyjnej szkoły, jej programu i metod dydaktycznych.
Stąd jego zróżnicowanie w różnych krajach.
W Polsce wynosi 7 lat.
Obniżenie tego wieku byłoby uzasadnione dopiero po upowszechnieniu przedszkola i koniecznej modernizacji nauczania początkowego. W przeciwnym razie mogłoby doprowadzić do zwiększenia liczby dzieci, które spotyka niepowodzenie już w pierwszych latach nauki w szkole.