Przetacznik-Gierowska „Psychologia wychowawcza” tom I
Rozdz. 14 - „Nauczanie w okresie poprzedzającym rozpoczęcie nauki w szkole”
Nauczanie - zamierzone kierowanie uczeniem się innych osób
zasadniczy cel: stymulowanie rozwoju jednostki prowadzącego do optymalizacji.
1. Tradycyjne i nowe poglądy zw. z nauczaniem.
Tradycyjne:
- Wiązanie nauczania z okresem szkolnym, na skutek założenia, że w tym okresie występuje szczególnie duża podatność na oddziaływania zewn.
- Wcześniej nie trzeba ingerować w rozwój jednostki poprzez dodatkowe instytucje, ponieważ niezbędną stymulację uzyskuje ona w środowisku rodzinnym.
- Szkoła wyposaża człowieka w to, co będzie mu później potrzebne w życiu.
Nowe:
- W każdym okresie życia jednostki są realizowane jakieś cele rozwojowe i żadnego z tych okresów nie można traktować jedynie jako przygotowania do okresów następnych.
- W każdym okresie życia jednostka ma pewne osiągnięcia związane z aktualnym zaspokajaniem swoich potrzeb, podkreśla się ich znaczenie, wskazując - iż z uwagi na prawidłowości rozwojowe- zaspokojenie aktualnych potrzeb jednostki stanowi również najlepsze przygotowanie do okresów następnych.
Trzeba dostrzec osiągnięcia specyficzne dla danego okresu, w ich realizacji może być pomocna stymulacja zewn. czyli nauczanie.
2. Kształtowanie doświadczeń w okresie pierwszych trzech lat życia.
Podstawowe osiągnięcia wieku niemowlęcego i poniemowlęcego:
Orientacja w otoczeniu
Duże znaczenie ma tu rozwój ruchowy ( zmiana postawy ciała, ruchy lokomocyjne, chwytanie i manipulacja) Stwarza możliwość nabywania wielorakich doświadczeń, w wyniku których dziecko poznaje swoje środowisko
Opanowanie podstaw systemu językowego
Język nie pełni jeszcze samodzielnej roli, jednak już wówczas ma duże znaczenie poznawcze.
Instytucje kształtujące doświadczenia w ciągu 3 pierwszych lat życia:
Rodzina.
- Jest regulatorem niemal wszystkich doświadczeń dziecka.
- Brak sformalizowanego programu. Oddziaływania następują w toku codziennych czynności na zasadzie wspólnego uczestniczenia w działaniu. Nauczanie odbywa się okazjonalnie, stosownie do sytuacji dnia codziennego.
- Rozwój ruchowy nie wymaga w omawianym okresie specjalnych ćwiczeń, do których trzeba by pobudzać dziecko. Ważne jest natomiast aby otoczenie było dostatecznie zróżnicowane i żeby w jego poznawaniu uczestniczyła zaangażowana emocjonalnie osoba dorosła.
- Ważna jest rola rodziny w rozwoju mowy, może on się dokonywać jedynie w bezpośrednich kontaktach z mówiącymi. Rozwój mowy dzieci wychowywanych poza rodziną bywa z reguły opóźniony, a na skutek tego także opóźniony rozwój ogólny.
Żłobek.
- Nie pełni zadań odrębnych od tych, jakie realizuje się w rodzinie, jest bowiem w stosunku do niej instytucją o charakterze zastępczym (dziecko jest tam umieszczane, kiedy rodzice nie maja możliwości zajmować się nim)
- Stymulacja ma odmienny charakter niż w rodzinie, ze względu na liczebność grup dzieci mają mało kontaktów z osobami dorosłymi, a niekorzystnym tego następstwem bywa opóźniony rozwój mowy.
- Żłobek przyspiesza nabywanie wprawy i usamodzielnianie się w zakresie powtarzających się codziennie czynności (jedzenie, ubieranie), w których wykonywaniu w rodzinie częściej uczestniczy człowiek dorosły, ograniczając nierzadko własną aktywność dziecka.
3. Kształtowanie doświadczeń w okresie przedszkolnym.
Wiek przedszkolny jest okresem, w którym następuje intensywne nabywanie doświadczeń w dziedzinie współdziałania z dorosłymi i z dziećmi oraz w zakresie planowania czynności. Doświadczenia tego rodzaju zdobywa głównie poprzez zabawę.
Stymulacja w rodzinie.
- Pobudzanie do działań przez zapewnienie potrzebnego tworzywa i narzędzi do zabawy oraz bezpośredniego uczestnictwa osób starszych.
- Zakres i rodzaj pożądanego udziału człowieka dorosłego w zabawie zależy od aktywności samych dzieci. Udział ten bywa mniejszy kiedy istnieje starsze rodzeństwo. Ponadto różne rodzaje zabaw wymagają niejednakowego uczestnictwa osób starszych (mniejszy- zabawy w naśladownictwo, większy- zabawy konstrukcyjne, majsterkowanie, gry z regułami)
- Stymulacja dokonywana w domu rodzinnym dotyczy nie tylko zabawy ale także pewnych czynności użytecznych. Dzięki niej dziecko uczy się podejmowania działań nie prowadzących do zaspokojenia jego własnych potrzeb, nawet wtedy gdy nie są one przyjemne, uczy się wypełniać powierzone mu obowiązki i wykonywać polecenia.
- Jeszcze inny rodzaj stymulacji wiąże się z pojawiającymi się u dziecka elementami zamierzonego uczenia się. Dokonuje się to głównie w sytuacjach zabawowych.
Stymulacja w przedszkolu
- Dziecko uczestniczy w kierowanej przez nauczycielkę grupie rówieśników na prawach jednego z wielu, jego status jest zupełnie inny niż rodzinie.
- Dziecko uczy się wspólnie z rówieśnikami podejmować działania kierowane przez nauczycielkę.
-Uznaje się przedszkole (w przeciwieństwie do żłobka)za instytucję uzupełniającą, ponieważ realizuje ono własny program, odpowiadający jego strukturze i poziomowi rozwoju dzieci.
-Stymulacja powinna być dostosowana do właściwości jednostek, powinno się zapewnić dzieciom osiągnięcia rozwojowe odpowiadające wiekowi życia i indywidualnym możliwościom.
- Przedszkole czasem kompensuje niedostatki środowiska rodzinnego, gdy jest ono niepełnowartościowe ze względu na pożądaną stymulację rozwoju dzieci.
- W związku z przygotowawczą rolą przedszkola do działalności podejmowanej później w szkole, realizowana bywa idea jego upowszechniania.