Rozdział XV
Metoda grupowa w pracy socjalnej
1.Metoda grupowa zdefiniowana przez Aleksandra Kamińskiego
Metoda pracy socjalnej i wychowawczej , w której wychowawca (pracownik socjalny) pracuje z osobami mającymi ten sam cel , istnieje dialog. Wychowawca posiada umiejętność przewodzenia i takiego oddziaływania na grupę aby na straży stał nie tylko on ale także członkowie.
Typologia grup Aleksandra Kamińskiego
Grupy rozwojowo-wychowawcze służą ludziom normalnie funkcjonującym społecznie w takich placówkach jak domy kultury , instytucje rekreacyjne, edukacyjne etc.
Grupy te mają wspierać rozwój osobowości jednostek, które mniej lub bardziej świadomie identyfikują się z celami i wartościami grupy
Grupy rewalidacyjne , stosują pracę rozwojowo-wychowawczą do oddziaływań na jednostki społecznie lub fizycznie niedostosowane , celem usprawnienia ich społecznego funkcjonowania ( stosuje się w placówkach opiekuńczo-wychowawczych)
Grupy psychoterapeutyczne służyć mają usprawnieniu społecznego i psychicznego funkcjonowania jednostek w oparciu o techniki z arsenału psychologii klinicznej w odniesieniu do lżejszych przypadków.
2.Rozumienie metody grupowej w pracy socjalnej
*Praca socjalna obejmuje :
-pomoc ludziom ekonomicznie upośledzonym,
- różnorodną działalność terapeutyczną, rewalidacyjną, resocjalizacyjną oraz edukacyjną skierowaną do wszystkich , którzy mają jakiekolwiek trudności w społecznym funkcjonowaniu z powodu swoich defektów fizycznych , pozycji społecznej etc.
*Zasady pracy grupowej:
-Charles D. Garwin - prowadzący grupę musi skoncentrować się na pomaganiu uczestnikom w staniu się systemem wzajemnej pomocy. Głównym źródłem pomocy dla każdego członka grupy są inni indywidualnie i zbiorowo.
- rozumienie i wykorzystywanie dynamicznej sekwencji zdarzeń pojawiających się w życiu każdej grupy a polegających na wspólnym rozwiązywaniu problemów , wyrażaniu stosunku emocjonalnego do i wobec innych , kształtowaniu wzorów stosunków interpersonalnych .
- dążenie do wzmocnienia zdolności uczestników do funkcjonowania samodzielnego i autonomicznego jako jednostki i jako grupy.
- nauczenie uczestników grupy wykorzystywania doświadczenia grupowego do funkcjonowania w różnych sytuacjach grupowych w życiu realnym.
* Gisela Konopka : „Socjalna praca grupowa jest metodą pracy socjalnej , która pomaga jednostkom wzbogacić ich funkcjonowanie społeczne poprzez celowe doświadczenia grupowe i radzić sobie bardziej efektywnie z ich osobistymi grupowymi czy społecznymi problemami”
*Socjalna praca grupowa a terapia grupowa i rodzinna
Terminu socjalna praca grupowa używano dawniej w odniesieniu do metody usprawniającej funkcjonowanie społeczne i dla odróżnienia od terapii grupowej ,kładącej nacisk na potrzeby emocjonalne i procesy psychologiczne. Terapia rodzinna jest odrębną metodą z własną praktyką i literaturą.
*”Psycho-grupy” a ”socjo-grupy”
H.S Coffey -podział z pkt. widzenia ich celów
- psycho-grupy -nakierowane na zaspokajanie emocjonalnych potrzeb ich członków.
- socjo-grupy - grupy o orientacji zadaniowej. Nakierowane na realizację określonych celów grupowych.
*Pojęcie „EMPOWERMENT”
Empowerment - aktywność i samodzielność w funkcjonowaniu społecznym człowieka. Proces ten zastosowany do pracy socjalnej , realizuje się w metodycznych oddziaływaniach polegających na wzmocnieniu do obrony , do samodzielnego zabiegania o swoje potrzeby słabych społecznie czy ekonomicznie niewydolnych ,upośledzonych lub krzywdzonych.
3.Przykładowe typologie grup
a. Typologia Charlesa Zastrowa
-grupy rekreacyjne
Cel: organizacja zajęć dla rozrywki i wyżycia się fizycznego. Zapobiegają młodzieżowej przestępczości i dostarczając alternatywy dla ulicy.
-grupy umiejętności rekreacyjnych
Cel: usprawnianie zespołu umiejętności i umożliwianie rozrywki. Ważna rola instruktora czy trenera. Przykłady: koszykówka, pływanie, golf itd. Z tych grup mogą powstać stałe zespoły biorące udział w zawodach i współzawodnictwie z innymi.
-grupy socjalizacyjne
Zmiana postaw i zachowań członków , aby stały się bardziej akceptowane społecznie.
Cel: rozwijanie kompetencji interpersonalnych, zwiększanie wiary we własne możliwości , planowanie indywidualnej przyszłości.
Przywódcy grup: pracownicy socjalni.
Przykłady takich grup: grupy w zakładach poprawczych, ośrodkach dla samotnych matek.
-grupy terapeutyczne
Gromadzą osoby mające problemy emocjonalne lub społeczne.
Cel: doprowadzenie swoich członków do głębokiego zbadania tych problemów i wypracowanie strategii ich rozwiązywania.
Wykorzystuje się techniki z zakresu psychoterapii
-grupy spotkaniowe, trening wrażliwości
Zapewniają doświadczenie grupowe dzięki któremu uczestnicy wchodzą w bliskie stosunki interpersonalne z innymi.
Cel: poznanie samego siebie, poznanie jak jest się odbieranym przez innych , poznanie innych a następnie rozwijanie bardziej efektywnych sposobów interakcji.
-grupy edukacyjne
Skupiają się na zdobywaniu i uczeniu się bardziej złożonych umiejętności.
-grupy samopomocy
Są tworzone głównie przez ludzi i dla ludzi dzielących taki sam problem psychologiczny , społeczny czy zdrowotny.
-grupy problemowe i decyzyjne
Praca z podopiecznymi służb socjalnych: ustalanie sposobów zaspokajania potrzeb
Praca samych służb: opracowanie programów praktyki socjalnej ,usprawnianie usług placówek, koordynowanie działań z innymi placówkami.
b. Typologia Allana Browna
*Diagnoza indywidualna - diagnoza potrzeb zdolności, zachowań jednostek. Dane podchodzą z autodiagnozy diagnozy pracownika socjalnego albo diagnozy innych członków grupy. Ta ostatnia jest istotą pracy grupowej. Każdy członek dowiaduje się co sądzą o nim inni w aspekcie przedmiotu diagnozy.
*Indywidualne wsparcie - grupy przeznaczone są pomaganiu jednostkom , które znalazły się w trudnych osobistych lub społecznych okolicznościach.
*Indywidualna zmiana- grupy pomagające jednostkom w różnych rodzajach zmian , od specyficznych zachowań do rozwoju osobowości.
Grupy: kontroli społecznej, socjalizacji, zachowań interpersonalnych , osobistych postaw i wartości, trudności materialnych , samooceny, rozwoju osobowości.
*edukacja, informowanie, uczenie umiejętności- grupują się tu ludzie którym brakuje pewnej specjalnej wiedzy i/lub umiejętności do sprawnego funkcjonowania w jakiejś dziedzinie życia.
*Kompensacja przez zajęcia czasu wolnego- w tych grupach organizuje się wspólne rozrywki , których atrakcyjność rekompensuje brak przyjemnych doświadczeń społecznych w osobistym życiu członków.
*Wsparcie lub zmiana grupowa- realizują się tu cele grupowe.
*Zmiana środowiska- te grupy dążą do modyfikacji środowiska społecznego pod kątem potrzeb swoich członków.
*Zmiana społeczna- grupy nastawione na osiąganie zmian społecznych i politycznych poprzez oddziaływanie na świadomość społeczną a także na władze.
c. Typologia K. Heapa
6 celów pracy grupowej:
-Ulżenie izolacji,
-Wspieranie społecznego uczenia się i dojrzewania,
- przygotowanie na nadchodzące kryzysy i inne zmiany w życiu,
- wyjaśnianie i rozwiązywanie problemów indywidualnych,
-wyjaśnianie i rozwiązywanie problemów w środowisku członków grupy ,
-ułatwianie samopoznania.
d. Typologia Leonarda Browna
*Grupy terapeutyczne - służą one osiąganiu celów zmiany indywidualnej poprzez systematyczne działanie nastawione na zaradzenie , uleczenie czy ulżenie w określonej chorobie , upośledzeniu lub problemie. Oddziaływanie takich grup nastawione jest na rozwiązywanie emocjonalnych czy społecznych trudności funkcjonowania jednostki. Brown zaleca tu podejście charakterystyczne dla metody indywidualnych przypadków.
*Grupy socjoedukacyjne - Tworzy się je dla celów wychowawczych, socjalizujących , dla udzielenia wsparcia. Istotą tu jest uczenie właściwych interakcji społecznych w miejsce tych zachowań , które utrudniają normalne funkcjonowanie społeczne.
* Grupy akcji społecznej - Grupy te organizuje się wśród ludzi osobiście zainteresowanych osiągnięciem zmian w dyskryminacyjnej lub niepomyślnej polityce , sytuacji czy zachowaniach społeczności wobec nich . Ten typ wiąże się z metodą organizacji środowiska.
* Grupy robocze - uwzględnia grupy tworzone w placówkach służb socjalnych jako grupy zadaniowe do rozwiązywania określonych problemów wynikających w pracy placówek lub jako stałe zespoły utworzone z różnych specjalistów i przeznaczone do udzielania pomocy określonym typom klientów np. alkoholikom. Autor podkreśla konieczność równoważenia w tego rodzaju grupach interpersonalnych i zadaniowych aspektów procesu grupowego.
W literaturze amerykańskiej typologia Browna jest określana jako praktyka ogólna.
Proces grupowy i niektóre techniki jego usprawnienia.
1.Etapy procesu grupowego:
-tworzenie grupy,
- stabilizacja jej struktury i norm,
-realizacja jej celu,
-ocena efektów działania i decyzja o jej dalszym istnieniu lub rozwiązaniu.
Techniki pracy grupowej-określone dające się poznać i wyuczyć działania, które następnie można stosować dla usprawnienia działań celowych.
Charakterystyka etapów procesu grupowego
*ETAP 1 - tworzenie grupy :
Na tym etapie ludzie z różnymi oczekiwaniami ,potrzebami , dotychczasowymi doświadczeniami społecznymi wkraczają do <na ogół> nieznanej sobie zbiorowości innych , aby stworzyć grupę. Prowadzący grupę musi zapewnić środki działania, zapewnić poznanie środowiska, rozpropagować cele, ważna jest organizacja.
Wg. Browna na pierwszym spotkaniu należy zrealizować zadania:
a. ułatwić poznanie się ludzi,
b. wyjaśnić wyraźnie cel tworzenia grupy oraz wywołać dyskusję aby każdy mógł powiedzieć o swoich oczekiwaniach,
c. ustalenie „praw” i „obowiązków” w grupie, (tzw. Kontrakt)
d. dyskusja na temat programu i metod pracy,
e. własna koncepcja swojej roli i sposoby pracy z grupą.
f. kształtowanie norm i wartości grupowych,
g. pozwolić każdemu „zaistnieć” w grupie.
Wzajemna pomoc i współodpowiedzialność.
*ETAP 2 - Stabilizacja struktury i normy grupy :
Etap „docierania się” grupy, krytyczny dla jej dalszego istnienia i rozwoju,
Ważniejsze zjawiska zachodzące w tym etapie:
- uczestnicy podejmują działania które hierarchizują grupę,
-pojawia się niepewność tego co jednostka może osiągnąć dzięki grupie i jak grupa może jej pomóc; -- pojawiają się obawy o utratę indywidualności,
- reakcje członków na zachowania zgodne czy niezgodne z formalnymi normami zachowań w grupie.
Zjawiska te wymagają reakcji ze strony prowadzącego, bowiem ich spontaniczny przebieg zagraża realizacji wcześniej założonych celów.
Techniki usprawnienia grup zadaniowych:
-dzielenie się informacjami, pomysłami, wrażeniami dotyczącymi wspólnych spraw,
-pomaganie członkom aby czuli się współodpowiedzialni,
-gromadzenie przez wszystkich członków wiadomości dotyczących poszczególnych zdarzeń, trosk i trudności,
-grupowe rozwiązywanie problemów,
- wspólne podejmowanie decyzji,
-wspólne śledzenie i ocenianie jakości podjętych decyzji oraz realizacji elementów planu działania.
Integruje to i pozwala na zwiększanie produktywności.
Parcjalizacja i uniwersalizacja problemu -techniki ułatwiające zmierzenie się z problemem. Uświadomienie sobie , że problemy które wydają nam się zbyt skomplikowane dadzą się rozwiązać „ po kawałku”.
Techniką pomocniczą wobec działań jest utrwalenie wszelkich efektów na piśmie.
Techniki inscenizacyjne- pomocne w rozwiązywaniu wewnętrznych problemów wielu grup, zwłaszcza terapeutycznych, zwanych przez A. Williamsa zakazanymi agendami . Autor tak nazywa zjawisko wynikające z lojalności grupowej, które polega na powstrzymywaniu się członków przed otwartym formułowaniem pewnych dotyczących innych opinii czy spostrzeżeń , zwykle takich , które w danej kulturze są uważane za negatywne.
A.Williams proponuje techniki socjometryczne jako narzędzie nie tylko poznawania ale i zmiany relacji wewnątrzgrupowych(używać : kwestionariusze socjometryczne , socjometria udramatyzowana)
Zabawy grupowe- pozwolą zintegrować grupę, zmuszą do współpracy.
ETAP 3 - Realizacja celu grupowego:
Najbardziej produktywny etap. Sytuacja w grupie osiąga stan , w którym potencjał wszystkich jej członków służy akceptowanemu przez nich celowi grupowemu.
P.Ephross i T.Vassil nazywają ten etap demokratycznym mikroświatem. Wg. Nich demokracja zwiększy produktywność, wprowadzi etyczne zasady leżące u podstaw pracy socjalnej i innych służb społecznych. Ów mikroświat powstaje dzięki staraniom grup i ich przywódców.
ETAP 4 - Ocena efektów działania i decyzja o jej dalszym istnieniu lub rozwiązaniu:
Ocenę efektów należy przeprowadzić nie tylko w dyskusjach ale także na papierze, przez kwestionariusze, opinie uczestników. Ocena powinna uwzględniać aspekty funkcjonowania grupy i pracownika istotne z pkt. widzenia celów oraz zaawansowanie w osiągnięcie celów.
W związku z osiągnięciem celu grupa może zostać rozwiązana. Nie ma potrzeby przetrzymywania jej uczestników. Mogą jednak rodzić się obawy uczestników przed opuszczeniem grupy. CH.Garwin i B.Seabury proponują dyskusję i zadania do zrealizowania w związku z tym:
Podtrzymanie zmian- powinien być przygotowany plan na przyszłość uwzględniający gdzie i jak uzyskać wsparcie i wzmocnienia, jak prowadzić samokontrolę.
Generalizowanie zmian- nabyte umiejętności - zdolność do wykorzystywania ich w innych okolicznościach.
Budowanie samopomocowego systemu wsparcia
4.Metoda grupowa: Od pracy kulturalno-społecznej do psychoterapii i z powrotem.
Praca grupowa jako metoda wychowawcza pojawiła się w drugiej połowie XIX wieku w YMCA i YWCA, a potem w podobnych organizacjach.
Do pracy socjalnej metoda ta weszła wraz z powstaniem w końcu XIX wieku tzw. settlementów - lokalnych ośrodkach pracy nad poprawą warunków życia społecznego w upośledzonych ekonomicznie rejonach miast najpierw w Anglii , a potem w USA. Settlementy dążyły do zmiany stosunków społeczno-kulturowych w swojej okolicy przez organizację różnych grupowych działań edukacyjnych , kulturalnych i społecznych. Dopiero lata osiemdziesiąte przynoszą powrót do źródeł pracy grupowej. Jednym z ważnych zdarzeń było ukazanie się w roku 1983 specjalnego wydania Socjal work with groups poświęconego grupom zajęciowym. Wspólne działania ludzi są zasadniczym przedmiotem ludzkich interakcji.
Strona 1 z 7