PEDAGOGIKA SPOŁECZNA – OPRACOWANIE
1. Geneza i rozwój pedagogiki społecznej w Polsce i na świecie.
1. Okres działań praktycznych, okres prekursorski.
Po raz pierwszy pojęcie pedagogiki społecznej użył w 1834 roku F. Adolf Diesterweg w "Przewodniku do kształcenia nauczycieli niemieckich". Dostrzegał on, podobnie jak inni pedagodzy pod koniec dziewiętnastego wieku, zróżnicowanie społeczeństwa pod względem ekonomicznym i klasowym. Widzieli oni różnorodne warunki bytowe uczniów szkolnych: z jednej strony bogactwo i przepych, a z drugiej - ubóstwo, nędzę, głód i niedostępność szkoły. Chciał zmienić tą sytuację. Propagował oświatę ludu i szkoły ludowe. Chciał, aby nauczyciele byli przygotowani na różną sytuację dzieci, które będę trafiały do szkoły, aby umieli im świadczyć pomoc w różnych trudnościach. Nauczyciele powinni zatem zostać przeszkoleni nie tylko pod względem nauczania swojego przedmioty, ale także pod względem umiejętności radzenia sobie z trudną sytuacją ich podopiecznych. Diesterweg upatrywał w szkole ważną rolę, jaką miała spełniać w podnoszeniu poziomu życia w społeczeństwie. Pedagogika społeczna wychodziła jednakże poza teren szkoły, koncentrując się na środowisku życia ucznia. Poszerzeniu uległy zatem tereny praktyki wychowawczej. Swoim zasięgiem pedagogika społeczna objęła także instytucje kulturalne i socjalne i doceniła ich ważne miejsce w procesie wychowania i nauczania. Można więc powiedzieć, że pedagogika społeczna skoncentrowała się na społeczno - kulturalnych komponentach, składnikach procesu wychowania. Kolejny działacz z początków pedagogiki społecznej to Robert Owen - utopijny socjalista. Działał wśród robotników, zbudował dla nich fabrykę, pomógł zdobyć mieszkania. Jego działalność socjalna na rzecz robotników była nowością. Powoływał on również do istnienia nowe instytucje opiekuńczo - wychowawcze: żłóbki i przedszkola, szkoły dla młodzieży dorastającej, kluby , biblioteki, czytelnie i place zabaw. Rozumiał on ludzi jako twory warunków swojego życia, akcentował wpływ środowiska na człowieka.
2. Okres działalności teoretycznej.
Pedagogika społeczna zaczęła się rozwijać jako nauka spekulatywna. Paul Bergemann odwołał się do odkryć empirycznych i teorii ewolucji Karola Darwina i pedagogiki naturalistycznej Henryka Spencera. Był to czas kiedy nauki przyrodnicze bardzo się rozwijały i stały się pomocne dla rozwoju pedagogiki społecznej. Dowiedziono, że na psychikę ludzką duży wpływ ma biologia i chemia (psychofizjologia - Wundt). Wykazano zasadność teorii dziedziczenia cech psychicznych. Był to również czas rozwoju nauk społecznych. Powstała socjologia jako nauka. Filozofowie zwrócili się również w stronę społeczeństwa. A. Comte podkreślał, że jednostka powinna się podporządkować dobru wspólnemu, że jest ściśle związana ze społeczeństwem. Rozwijała się socjologia wychowania: Florian Znaniecki, Emil Durkheim. Akcentowali wychowawczą funkcję społeczeństwa. Wychowanie traktowano jako proces społeczny, który polega na metodycznym uspołecznieniu jednostki. Wychowanie miało się stać spoiwem łączącym jednostkę ze społeczeństwem. Postulowano system powszechnego wychowania, a więc otwartość szkoły na środowisko w którym funkcjonuje. Szkoła ma w sposób aktywny wpływać na społeczeństwo i przeobrażać go. Te przemiany społeczno - kulturowe wpłynęły na rozwój pedagogiki społecznej. Paul Bergemann sięgając do tego dorobku rozpoczął działalność teoretyczną i praktyczną. Uważał on, że pedagogika powinna mieć zarówno charakter indywidualny jak i społeczny. Człowiek jest specyficznym indywiduum. Nie żyje jednak w zawieszeniu, ale w konkretnym środowisku. Jest więc istota społeczną. Wychowanie jest więc procesem społecznym. Bergemann podkreślał znaczenie najbliższego środowiska wychowawczego dziecka - rodziny, która pełni podstawową rolę w procesie wychowania dziecka. Uważał za konieczne objęcie rodziny opieką i kontrolą publiczną, aby ujednolicić treści, które przekazuje szkoła i rodzina. Zwracał też uwagę na potrzebę organizowania pracy oświatowej i kulturalno - wychowawczej dla osób, które ukończyły już edukację w szkole (edukacja dorosłych, wychowanie pozaszkolne). Miało to za zadanie wdrażać do samowychowania i samokształcenia. Wychowanie dla Bergemanna polegało między innymi na likwidowaniu różnic społeczno - kulturalnych wewnątrz danego społeczeństwa. Ważną postacią dla tego okresu był również J. H. Pestalozzi (1746-1827). Na początku dwudziestego wieku ponownie odkryto jego naukowy dorobek. Zapoczątkował on ideę oświaty ludu przez rozwój moralny i gospodarczy środowiska wiejskiego. Chciał pobudzić siły, które tkwią w tym środowisku. Wypracował również model ośrodka rodzinno - opiekuńczego, i sam zaczął w jednym z nich pracować. Ośrodek stał się dla niego jakby naturalnym rozszerzeniem jego rodziny. Dzieci otrzymywały tu miłość i wykształcenie, głównie rzemieślnicze, przygotowujące do pełnienia zawodu. Praca spełniała w ośrodku element wychowawczy. U progu XX wieku podjęto próbę odnowienia jego koncepcji szkoły ludowej, elementarnej i ośrodków opiekuńczych dla dzieci i młodzieży. Z jego działalności praktycznej czerpano idee dla teorii pedagogiki społecznej. Podkreślano wpływ środowiska rodzinnego i lokalnego na kształtowanie się postaw wychowanków, na ich proces wychowania. Zwrócono również uwagę na osobowość nauczyciela. Postulowano podjęcie starań mających na celu nie tylko przygotowanie merytoryczne nauczycieli, ale również dbanie o rozwój ich osobowości, ich nastawienia do społeczeństwa, zaangażowania na rzecz innych. Zauważono również, że na efekty pracy szkoły duży wpływ ma środowisko, w którym ona funkcjonuje. Zaczerpnięto od Pestalozziego koncepcję konieczności pozytywnych bodźców rozwojowych w procesie wychowania, które powinno dostarczyć środowisko wychowanka.
3. Okres rozwoju badań empirycznych w pedagogice społecznej; kształtowanie się metodologii pedagogiki społecznej.
Główna postać tego okresu - Stanisław Szacki - radziecki pedagog społeczny. Wraz z grupą innych pedagogów społecznych wypracował uogólnienia teoretyczne dla pedagogiki społecznej, oparte na wieloletniej praktyce wychowawczej. Stanisław Szacki przez całe swoje życie poświęcał się praktyce aktywności wychowawczej. Prowadził kolonie dla dzieci pod szyldem: "odważne życie". Uczył i wychowywał dzieci przez pracę fizyczną i działalność artystyczną. Podejmował współpracę ze środowiskiem lokalnym, w którym odbywały się te kolonie. Z działalności praktycznej wyciągał wnioski odnośnie procesu wychowania i środowiska. Uważał, że w skład środowiska wychowawczego wchodzą czynniki fizyczne, społeczne i ekonomiczne. Zwrócił uwagę na fakt kształtowania się dziecka w środowisku lokalnym, formowania jego osobowości w okresie zanim pójdzie do szkoły, a także po szkole. Dziecko przebywa w szkole tylko kilka godzin z całego swego czasu. Sama szkoła nie jest więc w stanie wywołać pozytywnych zmian w jego osobowości. Potrzeba jest podjęcia współpracy z środowiskiem pozaszkolnym. Szkoła powinna, według Szackiego, spełniać cztery podstawowe funkcje: dostarczać dzieciom wiadomości i kształcić ich umiejętności; organizować życie społeczności dziecięcej; wspomagać rodzinę w wypełnianiu jej wychowawczej funkcji; wpływać pozytywnie na całe środowisko lokalne, w którym się znajduje. Główne cechy jakimi powinien odznaczać się wychowawca - pracownik społeczny: szerokie spojrzenie na całą rzeczywistość, zdolność do wnikliwej obserwacji, umiejętność planowania swojej pracy i badania procesów jakie zachodzą w wychowaniu.
2. Pedagogika społeczna jako nauka – funkcje, zadania, przedmiot.
Wg Radlińskiej – Pedagogika społeczna jest nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia. Można go najkrócej określić jako zainteresowanie wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska, wpływem warunków bytu i kręgu kultury na człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk siłami człowieka w imię ideału.
CECHY:
nauka praktyczna (opracowuje strategie działań),
nauka prakseologiczna (odpowiada jak skutecznie działać),
ściśle powiązana z potrzebami środowiska
Funkcje pedagogiki społecznej:
-kompensacja - wyrównanie braków utrudniających prawidłowy rozwój jednostki
-profilaktyka – zapobieganie powstawania niekorzystnych zjawisk
-doskonalenie – rozwijanie prac własnych, by doskonalić siebie i otoczenie
Zadania pedagogiki społecznej:
-zmiana niekorzystnych warunków rozwojowych
-ulepszanie wpływów pozytywnych
Przedmiot pedagogiki społecznej:
Przedmiot badań dla pedagogiki społecznej stanowi człowiek wraz z całym jego otoczeniem, wraz ze społecznymi uwarunkowaniami, ale także proces wychowania, zmiany jakie dokonują się w wychowanku pod wpływem wychowania, proces rozwoju i kształtowania się jego osobowości.
Środowisko życia człowieka:
- środowisko naturalne – rodzina, grupa rówieśnicza
- środowisko wychowania instytucjonalnego – kulturowo – oświatowe, opiekuńczo – wychowawcze
- instytucje wychowania pośredniego – telewizja, media, zakład pracy
(Przedmiotem jest środowisko wychowawcze człowieka. Interesuje się nie tylko najbliższym środowiskiem, ale także tym co dociera do niego w sposób pośredni np., przez media. Skupia się na tym jak środowisko wpływa na wychowanie, analizuje warunki umożliwiające zaspokajanie potrzeb rozwojowych człowieka w różnych okresach jego życia i różnych sytuacjach, jest jednocześnie teorią i praktyką środowiska. Teoretyzuje to co dzieje się w praktyce i dostarcza teorii którą wykorzystuje się w praktyce.)
3. Związki pedagogiki społecznej z innymi dziedzinami nauk o wychowaniu.
Pedagogika społeczna wyodrębniła się z pedagogiki ogólnej i jest łącznikiem pomiędzy naukami o rozwoju, wychowaniu, społeczeństwie, kulturze. Czerpie dorobek z innych nauk i najściślej współpracuje z: teorią wychowania, socjologią wychowania, socjologią kultury, psychologią społeczną, polityką społeczną.
Pewną rolę w wychowaniu odgrywa również ekonomia, głównie ekonomika wzrostu gospodarczego, ekonomika kształcenia, która bada rolę oświaty oraz demografia, zajmująca się stanem liczbowym ludności, przyrostem naturalnym, migracjami oraz strukturą wieku, płci a także strukturą zawodową, narodowościową i wyznaniową. Pozwala ona na lepsze zrozumienia sytuacji pokoleń. Antropologia natomiast jest nauką, która zajmuje się badaniem człowieka jako jednostki i jako społeczności.
1. Nauki pedagogiczne
• historia wychowania,
• kulturologia wychowania (stosunek dziedziny kultury do pedagogiki),
• antropologia wychowania (nauka o istocie, naturze i egzystencji człowieka),
• biologia wychowania (nauka o podstawach biologicznych wychowania),
• psychologia wychowania (nauka o rozwoju psychicznym oraz o funkcjonowaniu psychiki w procesie wychowania i nauczania),
• socjologia wychowania (nauka o zjawiskach społecznych w wychowaniu),
• filozofia wychowania (wyjaśniająca je na gruncie teorii rzeczywistości, bytu, filozofii człowieka i filozofii wartości),
• teologia wychowania (ujmująca wychowanie w świetle Objawienia i konieczna dla pedagogiki religijnej)
2. Nauki współdziałające z pedagogiką
a) nauki realne, jak
• higiena z naukami medycznymi,
• ekonomika oświaty i kształcenia,
• demografia,
b) nauki formalne, związane z matematyzacją, jak
• cybernetyka (nauka o kierowaniu i informowaniu),
• prakseologia (nauka o działaniu),
• logika z metodologią nauk i naukoznawstwem,
c) nauki aksjologiczne:
• estetyka (nauka o pięknie),
• etyka (nauka o moralności).
4. Pedagogika społeczna a socjologia wychowania, różnice i podobieństwa.
1) S. Kowalski wyróżnił kilka cech łączących pedagogikę społeczną z socjologią wychowania. Główne z nich to:
* duży nacisk na weryfikacje empiryczne,
* obszerne rozumienie wychowania, do którego zalicza się spontaniczne oddziaływania środowiska oraz planowane działania pedagogiczne,
* podmiot wychowania nie sprowadza się jedynie do wychowania bezpośredniego, lecz ogół organizacji "społeczeństwa wychowującego" i jego przeróżnych środowisk
2) Różnice w tych dwóch dyscyplinach zawierają się głównie w metodach badawczych.
-Socjologia wychowania preferuje podejście rozpatrujące bieg, role i warunki procedur wychowawczych, korzystając w tym celu z metodologii socjologii oraz wszelkich systemów wiedzy.
-Pedagogika społeczna wybrała nastawienie prakseologiczne, próbujące odkryć metody efektywnego oddziaływania wychowawczego, by następnie z powodzeniem móc wykorzystywać je w praktyce.
PEDAGOGIKA SPOŁECZNA:
- zajmuje się budowaniem teorii sprawnego działania,
- interesuje się problemami wpływów środowiska na procedury wychowawcze oraz elementami ułatwiającymi zaspokojenie potrzeb rozwojowych ludzi w kolejnych stadiach ich egzystencji i przeróżnych okolicznościach (w miejscu pracy, w szkole, podczas zabawy, na wycieczce, w domu, środowisku rodzinnym, gronie kolegów, itp.),
- można nazwać ją pedagogiką środowiska,
- bierze pod uwagę metodologię oraz cały system wiedzy pedagogicznej, próbuje rozwikłać trudności natury prakseologicznej
- korzysta z zasobu wiedzy innych dyscyplin, np. biologii, psychologii czy socjologii,
- próbuje reformować i zmieniać środowiska wychowawcze, dążąc do optymalizacji procedur wychowawczych.
SOCJOLOGIA WYCHOWANIA: - opisuje i analizuje,
- bada tematykę zarówno celowych działań pedagogicznych, jak i spontanicznych oddziaływań wychowawczych na jednostkę w celu jej uspołecznienia,
- zajmuje się oddziaływaniami wychowawczymi w różnorodnych przestrzeniach wychowawczych, grupach społecznych oraz organizacjach,
- opisuje rezultat tych oddziaływań w całym procesie socjalizacji jednostki,
- korzysta z metodologii badań socjologicznych i systemu wiedzy socjologicznej przy badaniu reguł procedur wychowawczych.
5. Główne ośrodki pedagogiki społecznej w Polsce, kierunki badań.
- Katedra pedagogiki społecznej na Uniwersytecie Łódzkim:
Reprezentanci: Helena Radlińska, Aleksander Kamiński, Ryszard Wroczyński, Irena Lepalczyk, A. Chmielewska, R. Froeieh, Ewa Martynowicz- Hetka.
Badania, których podejmowano się na Uniwersytecie Łódzkim dotyczyły:
* opis uwarunkowań i skutków społeczno- pedagogicznego działania przestrzeni wychowawczych,
* opis warunków rozwoju dzieci, młodzieży i osób dojrzałych, dodatkowe sprawdzanie i udoskonalanie teorii przestrzeni wychowawczej, koniecznej do działania systemu oświatowego,
* trudności spotykające współczesną rodzinę, będącą najbardziej wartościową, pierwszą przestrzenią wychowawczą,
* sposoby organizowania przestrzeni wychowawczych.
- Katedra pedagogiki społecznej na Uniwersytecie Warszawskim :
Reprezentanci: J. Wołoczyk, T. Wujek, H. Izdebska, E. Trempała, T. Pilch, J. Marczak, A. Kelm, B. Passinni, Anna Przecławska.
W kręgu zainteresowań badaczy z Uniwersytetu Warszawskiego znalazły się:
* popularyzacja kultury, funkcjonowanie systemu oświatowego,
* planowanie wolnego czasu,
* warunki środowiskowe oddziałujące na funkcjonowanie szkoły, wpływ społeczeństwa na wybór rodzaju aktywności zawodowej,
* historyczne podłoże pedagogiki społeczno- opiekuńczej,
* samokształcenie i całożyciowa edukacja oraz jej skutki dla systemu oświaty i szkoły środowiskowej, zagadnienia dotyczące polityki edukacyjnej.
- Katedra pedagogiki społecznej na Uniwersytecie Śląskim:
Reprezentanci: Henryk Gąsior, Andrzej Radziewicz-Winnicki, Jan Poplucz, Ewa Syrek.
Podejmowano głównie badania o tematyce:
* miejsca pracy i jego wpływu wychowawczego,
* przystosowania młodzieży w szkołach o profilu zawodowym,
* środowisko rodzinne pierwszym i najskuteczniejszym środowiskiem wychowawczym,
* nieformalne grupy społeczne, szczególnie kręgi znajomych,
* organizacja edukacji w warunkach gospodarki rynkowej,
* organizowanie przestrzeni wychowawczych,
* łączenie, spajanie i pobudzanie grup społecznych,
* zachowania patologiczne i dewiacyjne występujące u młodych ludzi,
* rola miejsca pracy w opiece postpenitencjarnej,
* podziały występujące w szkole, problem selekcji szkolnej,
* najczęściej spotykane reakcje ludzkie na dewiacje (głównie homoseksualizm),
* pedagogika pracy
* postępowanie i zapatrywania młodzieży,
* planowanie wolnego czasu,
* dorastanie i problemy wychowawcze na osiedlach miejskich.
6. Postać Heleny Radlińskiej, życie i twórczość.
HELENA RADLIŃSKA (1879 –1954) działacz oświatowy, pedagog, historyk, profesor na UW. Udział w działalności rewolucyjnej w 1906 spowodował zesłanie na Syberię. Po ucieczce osiadła w Krakowie, gdzie rozpoczęła intensywną działalność oświatową. Opracowała tam podstawy teoretyczne ped. społ. Po I wojnie wróciła do W –wy i podjęła się kształcenia kadry pracowników społ. – oświat.
Helena Radlińska, uważana za twórczynię pedagogiki społecznej. Urodzona 2 maja 1879 roku w Warszawie w rodzinie inteligenckiej. Działała na rzecz odzyskania niepodległości. Przygotowywała małe formy literackie w których starała się przybliżyć młodzieży postacie z historii Polski – uważała że historia i edukacja muszą być powiązane. W 1897 roku ukończyła Zakład Naukowy Henryki Czarnockiej. Działała w Towarzystwie Pedagogicznym powołanym w 1903 roku w Warszawie. Pracowała w Kole Oświat Ludowej oraz w Bibliotece Zamojskiej. Wstąpiła również w szeregi Polskiej Partii Socjalistycznej. Pracowała także jako pielęgniarka w szpitalach. Uczestniczyła w nielegalnych kompletach. Towarzyszyła swojemu mężowi w zesłaniu na Syberię, ale po kilu miesiącach udaje im się uciec do Krakowa.
Podjęła studia historyczne na UJ. W 1916 pojęła współpracę z Piłsudskim i Sikorskim – społeczeństwo trzeba umiejętnie przygotować do działania, aktywizacja. Po 18918 roku wróciła do Warszawy. Zaczęła dużo pisać, prowadziła badania w zakresie działalności społecznej. Od 1925 roku w Studium Pracy Oświatowej (Wolna Wszechnica Polska) w Warszawie kształciła pracowników oświatowych. W 1937 roku ukończyła książkę – „Społeczne przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkoły”.
Przeniosła się do Łodzi gdzie zorganizowała Instytut Służby Społecznej, napisała tez książkę – „Rodziny zastępcze Łodzi”. W październiku 1945 roku umiera w Łodzi.
4 okresy jej życia:
1879 – 1905 – pierwszy okres warszawski-działalność społeczna
1906 (ucieczka z Syberii) – 1918 – okres krakowski – dużo publikacji, praca oświatowa i społeczna, powoływanie działalności w zakresie wsparcia i pomocy
1918 – 1945 2 okres warszawski – książka najważniejszym narzędziem edukacji, zainteresowanie polityką społeczną, diagnoza społeczna i wywiad środowiskowy wprowadzone w Polsce (od Merry Richmond), aktywizacja społeczności lokalnej
1945 – 1954 –okres łódzki– wychowanie przez całe życie, oddziaływanie środowiska niewidzialnego, 1950 – przymusowy urlop (władze socjalistyczne)
I okres warszawski trwający od 1897 do 1905 roku: w tym okresie Radlińska skupiła się na ukazywaniu dziejów kraju, najważniejszych osiągnięciach kultury przybliżając na łamach swojego piśmiennictwa sylwetki wielkich i zasłużonych Polaków mające głównie za cel kształtowanie tożsamości narodowej. Należy tu wymienić takie prace jak: broszura Kto to był Mickiewicz z 1897 , O naszych pierwszych książkach, dawnych szkołach i uniwersytecie krakowskim z 1901 , Pogadanki historyczne z 1905, Rozwój społeczny Polski z 1911 . Na gruncie tych prac powstały takie wydawnictwa metodyczne jak: Z metodyki nauczania historii w szkole ( 1913 ), Nauka rzeczy ojczystych ( 1914 ). Na łamach czasopisma Książka w latach 1901 – 1902 Radlińska krytykowała wydawnictwa dla dzieci.
II okres krakowski , który możemy umiejscowić w przedziale od 1906 do 1917 roku. Podobnie jak w przypadku pierwszego okresu tak i tu mieści się piśmiennictwo pełne zamówień i apelów do zagorzałej walki o niezależną, wolną od nacisku oświatę i wezwania do czynu narodowowyzwoleńczego, zmierzającego do stworzenia życia społeczno – kulturalnego niepodległego kraju. Praca oświatowa , jej zadania, metody, organizacja wydana w 1913 roku była pierwszym w kraju książką , podręcznikiem prezentującą dzieje, tradycję, teorię oraz metodykę pracy społeczno – oświatowej. H. Radlińska wraz m.in. z Z. Daszyńską – Golińską , J. Dziubińską , L. Krzywickim , W. Weychert – Szymanowską stworzyła profesjonalny podręcznik oświaty pozaszkolnej .
III okres drugi okres warszawski to zarazem najdłuższy, bo trwający 26 lat, ale jednocześnie najbardziej owocny czas, w którym powstawały prace naukowe Radlińskiej. Europejskie gremia
naukowe, udział w polskich towarzystwach ogólnokrajowych i regionalnych, badania historyczno – teoretyczne, problemy pracy oświatowej, tematyka pracy socjalnej , także badania empiryczne oraz projekty rozwiązań praktycznych – to dość liczne obszary, którymi z wielką skrupulatnością zajmowała się ta działaczka, zaś centralną kategorią tej aktywności była teoria i praktyka pedagogiki społecznej.
IV okres trwający 9 lat okres łódzki to kontynuowanie przerwanego przez wojnę programu badań naukowych ze zwróceniem uwagi na szczególne zagadnienie, jakim była problematyka sieroctwa wojennego.
Ważne dzieła:
1. Kto to był Mickiewicz?
2. Podstawy wychowania narodowego
3. Na ziemi polskiej przed wielu laty
4. Rozwój społeczny Polski
5. Kołłątaj jako pedagog. Hugona Kołłątaja nieznane listy o wychowaniu
6. Kołłątaj jako wychowawca
7.Jak prowadzić biblioteki wędrowne. Wskazówki i przykłady
8. Stanisław Staszic
9.Książka wśród ludzi
10.Szkoły pracy społecznej w Polsce
11.Służba społeczna pielęgniarki
12.Stosunek wychowawcy do środowiska społecznego. Szkice z pedagogiki społecznej
13.Oświata dorosłych. Zagadnienia - dzieje - formy - pracownicy - organizacja
14.Badania regionalne dziejów pracy społecznej i oświatowej
7. Walory praktyczności pedagogiki społecznej.
Przez określenie „pedagogika społeczna jest nauką stosowaną" (praktyczną, prakseologiczną) rozumieć będziemy, iż w przedmiocie tej dyscypliny znajdują się elementy i ich zespoły, które:
a) wiążą się z praktyką, przeznaczone są do zastosowania w praktyce, Cechy szczególnie odnoszące się do działania ludzkiego i społecznego;
b) są przydatne - pod takim lub innym względem - albo są korzystne (wygodne, odpowiednie, pożyteczne) ze względu na określony cel;
c) wskazują na takie cechy działającego podmiotu, które są warunkiem lub sprzyjają sprawności w osiąganiu danego celu.
Pedagogika społeczna - jako nauka stosowana - dotyczy tego, co może nastąpić pod wpływem celowych - opartych na wartościowaniu albo doświadczeniu powinności - działań ludzkich w zakresie objętym kompetencją pedagogiczną.
Pedagogika społeczna poszukuje odpowiedzi na główne pytanie typu prakseologicznego: „jak być może?"
Praktyczność pedagogiki społecznej przejawia się w stosowanych przez nią terminach. Dotyczą one:
l) działania,
2) podmiotów działających; czło wieka działającego, społeczności ludzi działających.
Terminy te odnoszą się do czynności poznawczych (np. poszu kiwanie celów, sposobów, warunków działania) oraz czynności aplikacyjnych (np. stosowanie wyników badań w projektowaniu, przetwarzaniu środowiska).
Szczególną osobliwością pedagogiki społecznej - jako dyscypliny stosowanej – jest:
tworzenie i stosowanie wzorca. Jego praktycznym walorem jest przede wszystkim to, że pozwala na racjonalną (teoretyczną) interpretację faktycznego stanu rzeczy i w znacznej mierze stanowi przesłanki dla formułowania praktycznych wskazań (dyrektyw); nakazów i zakazów oraz zaleceń i przestróg.
swoiste powiązanie badań z działaniem, wyrażające się w stosowaniu diagnozy decyzyjnej i w praktyce projektowania.
8. Specyfika środowiska miejskiego i wiejskiego a proces wychowania.
MIASTO – przestrzeń miasta to skupisko społeczne postrzegane jako miejsce formowania się wzorów, postaw, stylu życia. Stanowi specyficzne środowisko społeczne i wychowawcze.
Podział miast ze względu na aspekt administracyjny i liczbę mieszkańców:
-małe
-średnie
-duże
Cechy charakterystyczne dla społeczności miejskiej (wg J. Ziółkowskiego) :
- uczestnictwo mieszkańców , a szczególnie młodzieży w wielkiej liczbie grup celowych ;
- dominacja więzi rzeczowych w życiu społecznym i powierzchowny charakter stosunków międzyludzkich
- obniżenie społecznego znaczenia rodziny i zanik tradycyjnych autorytetów ; brak społecznych autorytetów osobowych;
- bezosobowa i nierygorystyczna kontrola społeczna ; dominacja postaw przyzwalających i izolacyjnych ;
- anonimowość życia i działania ; powszechne poczucie braku przynależności ; nikłe postawy patriotyzmu lokalnego ;
- zanik instytucji sąsiedztwa ; życie towarzyskie regulowane raczej kryteriami zawodowymi niż terytorialnymi ;
- tolerancja wobec różnic , racjonalizacja myślenia i sekularyzacja zachowań obyczajowych ;
- wielka ruchliwość przestrzenna i możliwości dla awansu i przemieszczeń społecznych ;
- ogromne zróżnicowanie struktury zawodowej i uwarstwienia społecznego ;
- przestrzenna segregacja warstw i klas społecznych .
Modele miast:
- koncentryczny - handel, administracja, urzędy w centrum, w sferze przejściowej zakłady, firmy, instytucje a trzecia sfera to sfera mieszkalna
- sektorowy – sektory wzdłuż linii kolejowych, odrębne kierunki rozwoju
- wieloośrodkowy – określone działalności w różnych ośrodkach
WIEŚ - stanowi lokalną społeczność zupełną , tzn. zamkniętą w sobie , obejmującą wszystkie prawie funkcje życia zbiorowego swoich członków
Cechy , składniki , funkcje i przemiany charakterystyczne dla wsi :
- mała zbiorowość i ograniczenie przestrzenne ;
- poczucie jedności i poczucie względnej izolacji ;
- dominacja rolniczego charakteru pracy i instytucji ;
- społeczny charakter instytucji obsługi i kultury ;
- specyficzny układ autorytetów osobowych i instytucjonalnych ;
- podział pracy i usług ;
- dominacja przyrody i przyrodniczy rytm życia zawodowego ;
- kultura ludowa i folklor jako ważne składniki świadomości ;
- presja zewnętrznego świata informacji i kultury ;
- postępująca dezintegracja więzi pod wpływem czynników migracyjnych , urbanizacyjnych i kulturowych ;
- narastające konflikty wewnętrzne międzypokoleniowe ;
- szczególna rola szkoły i nauczyciela .
- Wieś jest żywym eksponatem środowiska lokalnego
9. Aktywizacja społeczności lokalnej.
Wg Kamińskiego aktywizacja społeczności lokalnej odnosi się do opieki społecznej. Jest to ulepszanie sytuacji życiowej i bytowej społeczności lokalnej. Jeśli zdiagnozuje się występowanie sytuacji kryzysowej, pewnego braku lub problemu należy zainicjować i podjąć pewne działania oparte na działalności bezpośredniej członków społeczności lokalnej (mogą być one wspomagane przez zewnętrzne instytucje).
Są to działania oparte na konkretnych projektach jak np. usprawnianie działania jakiejś placówki. Od projektu do podjęcia jego realizacji występuje niewielki odstęp czasowy. Aktywizacja społeczności lokalnej opiera się na uświadomieniu ludziom że pewnych zmian, udogodnień mogą dokonać sami nie koniecznie kosztem dużych nakładów finansowych.
Cel aktywizacji – podleganie procesowi rozwoju, nabywanie nowych umiejętności i doskonalenie już posiadanych.
Etapy:
- diagnoza, określenie pewnych potrzeb, problemów...
- organizowanie grupy osób (grupa inicjatywna)
- powołanie osób chętnych do działania, pomocy – tych które dostrzegają niesprawności. Podział zadań, określenie możliwości jednostkowych
- koordynowanie działań – zaplanowanie i podział zadań, podział odpowiedzialności, określenie czasu potrzebnego na realizację
- realizacja projektu
- weryfikacja i kontrola
10. Animacja społeczno-kulturalna.
ANIMACJA – swoiste ożywienie, wprawienie w ruch, uaktywnienie jednostek. Każde działanie wymaga uświadomienia celów i podjęcia za nie odpowiedzialności.
-działanie skierowane na aktywizację (cel animacji). Odnosi się do adaptacji do rzeczywistości – nie tylko jako zgoda na zastany stan rzeczy. Adaptacja powinna odbywać się poprzez własna aktywność.
3 PODSTAWOWE ZAKRESY:
- odkrywanie – swoiste poznanie, zdiagnozowanie siebie ( jakie dyspozycje, umiejętności posiadam) Nie jest to łatwe ale jest konieczne.
- organizowanie relacji – stosunki między jednostką a grupami istniejącymi w danym społeczeństwie i okolicznościach
- proces twórczy – podejmowanie konkretnych działań, aspekt uświadomiony
Animacja zaczęła funkcjonować w drugiej połowie lat 90’ – jako podstawowa funkcja społeczna, jest swego rodzaju praca u podstaw na wniosek konkretnych grup społecznych.
Kitorowicz – animacja związana jest z potrzebą realizacji postawy twórczej w edukacji międzykulturowej przy zachowaniu swoistości kultury.
Animacja sprawdza się najlepiej kiedy dotyczy jednego problemu. Problem musi zostać dostrzeżony, następnie należy podjąć działania i znaleźć grupę która dokona „naprawy”, kompensacji. Później trzeba stworzyć plan działania, wykonać go i zweryfikować.
FAZY ANIMACJI:
- przed animacja – czynności wstępne, diagnoza zjawiska, problemu, sytuacji trudnej oraz potencjału osób - podejmujących działania
- czynności przygotowawcze – określenie celu i planu działania, przydział ról i dobór osób
- akceptacja planu – plan tworzy kilkuosobowa grupa a ma służyć wielu osobom. Musi zostać zaakceptowany, ewentualnie usprawniony
- realizacja działań – mogą dotyczyć sfery psychicznej, fizycznej, kulturalnej, społecznej...
- kontrola bieżąca – czy realizacja planu jest skuteczna
CELE ANIMACJI:
- integracja społeczna (wzrost socjalizacji, potrzeby wspólnotowości i przynależenia)
- budowanie współodpowiedzialności
- rozwijanie wiedzy, doświadczenia
- zmiany postaw wobec siebie, innych –otwartość
- zmiana hierarchii wartości
11. Koncepcja J. Beuysa w perspektywie pedagogicznej.
Joseph Beuys (ur. 12.05.1921 w Krefeld, zm.23.01.1986 w Düsseldorfie) - niemiecki
artysta, teoretyk sztuki, pedagog, działacz i reformator społeczny i polityczny. W swojej twórczości zajmuje się głównie rzeźbą, rozszerzając formułę tego medium aż po działania
w czasie i procesy społeczne.
Beuys nie uważa się za katolika, lecz za chrześcijanina;
• Chrystus jako współpracownik ludzi;
• Chrystus bez człowieka nic nie może zdziałać;
• ludzkość bez chrześcijaństwa może zginąć;
• człowiek sam musi dokonać zmartwychwstania;
• Kościół pozbawia człowieka wolności;
Rzeźba społeczna – sposób w jaki kształtujemy i modelujemy świat, w którym żyjemy.
Joseph Beuys twierdził, że wszystko, co przekształca rzeczywistość, jest rzeźbą .
W jego Teorii Rzeźby Społecznej każdy człowiek jest artystą ze względu na posiadany twórczy potencjał. Kumulacja energii poszczególnych osób prowadzi do przemian świadomości całego społeczeństwa poza systemem rządów, poza systemem partii politycznych, na drodze demokracji bezpośredniej. W Polsce tę koncepcję ucieleśniał dla Beuysa ruch solidarnościowy.
Joseph Beuys i sztuka:
• dzieło sztuki jest największą spośród wszystkich zagadek, lecz człowiek stanowi jej rozwiązanie;
• każdy jest artystą;
• poszerzone pojęcie sztuki – sztuka może być obecna w każdym ludzkim działaniu;
• tworzenie to przekształcanie form - jest to możliwe wszędzie tam, gdzie znajdują się jakieś formy;
• kreatywność to główna wartość i siła człowieka, to kapitał ludzki, społeczny, gospodarczy, państwowy
• sztuka jako nauka o wolności, sztuka to ludzka kreatywność, dająca człowiekowi wolność i obarczająca go odpowiedzialnością za siebie i za innych;
• soziale Kunst – Sztuka społeczna;
• teoria plastyczna – oznaką kreatywności człowieka, której pierwszym objawem jest myślenie;
• myślenie równa się rzeźbieniu;
• pierwszym krokiem bezkrwawej rewolucji społecznej jest zmiana znaczeń podstawowych pojęć, takich jak: sztuka, gospodarka, państwo;
Praca wedle Beuysa winna:
• rozwijać twórcze zdolności człowieka; zbliżać do siebie ludzi; realizować ideę solidarności; wytwarzać ciepło międzyludzkie;
Człowiek i społeczeństwo:
• człowiek dla Beuysa to: duch, dusza i ciało;
• społeczeństwo dla Beuysa to: prawo, kultura i gospodarka, każda z tych części jest od innych niezależna, choć razem tworzą całość;
• pomiędzy duchem, duszą i ciałem oraz pomiędzy prawem, kulturą i gospodarką panować musi równowaga;
- już od młodości nie mógł odnaleźć się i funkcjonować w społeczeństwie; w czasie II WŚ został wcielony do lotnictwa. W 1939 r. jego samolot rozbił się między frontem niemieckim a radzieckim. Został odnaleziony przez Tatarów i leczony przez nich naturalnymi metodami (stąd później w jego sztuce podstawowymi motywami stał się tłuszcz i wełna)
- pozostało mu silne przeświadczenie, że ludzie zachodu rozwijając naukę i technikę utracili możliwość wykorzystania energii ukrytej w naturze (co innego mniej cywilizowane społeczeństwa, patrz. Tatarzy;-)
- 1947 – skończył studia na Akademii Sztuk Pięknych (choć był z nich bardzo niezadowolony – „Po studiach należało przejść przez proces terapeutyczny, aby ozdrowić część artystyczną”)
- 1955 – wypadek: wybuch w jego pracowni, po którym wyjechał na wieś na rekonwalescencję (kontakt z naturą był dla niego swoistą terapią)
-koniec lat 50. – tworzy rysunki, assemblage- bardzo proste, niewyszukane artystycznie (nazywał je „działaniami plastycznymi”)
- rysunki – banalnych, zwykłych przedmiotów (nazywał to „produkcją w toku”); zapis życia, działania; często towarzyszyły im plamy tłuszczu (celowo naniesione)
-1964 – Krzesło z tłuszczem – stare krzesło z pryzmą smalcu; w trakcie wystawy tłuszcz podlegał naturalnym przemianom wynikającym z temperatury
- bardzo ważnym elementem ikonografii jego sztuki były zwierzęta – zając i królik/ koń i jeleń → udomowione i dzikie (te nie znające ograniczeń, nieświadome dystansu)
-1964 – Euroazja – martwy zając przyczepiony do płaszczyzny; jego sylwetka „wpleciona” w figury geometryczne, jako zaprzeczenie wolności
1965 – Jak wyjaśnić obraz martwemu królikowi – (choć według Beuysa on był już martwy za życia, bo zniewolony); Beuys w myśliwskim stroju i z pomalowaną na biało twarzą
- wierzył on w swoistą reinkarnację zwierząt, ale korzystał swobodnie także z innych doktryn
-poł. lat 60. – wywiady i lekcje jako ważna forma działań artysty; były pewnego rodzaju happeningami – odbywały się w dowolnym miejscu, wyrażał podczas nich dosyć kontrowersyjne myśli, czekając na reakcje publiczności (raz ktoś mu rozbił nos)
-Torebka kobieca – (assamblage) w plastykowej torebce zostały umieszczone przypadkowo (lub celowo) dobrane przedmioty, w celu wyrażenia jakiejś myśli, idei.
- przełom lat 60. i 70. – zaczął operować formą napisu (wyrażał tak swoje myśli, np. „KUNST = KAPITAL”)
-1974 – „I like America and America likes me” – artysta zamknął się w klatce z kojotem. Wykorzystywał różne działania mające na celu “poznanie się” ze zwierzęciem
- powstały po tym działaniu instalacje/ environment,np. 1979 „Z Berlina nowości na temat kojota”
- ekologia i socjalizm – prace o charakterze ekologicznych haseł
- pocz. lat 70. – zajął się generowaniem naturalnych energii
Miodowa pompa – przepompowywane 2 tony miodu za pomocą silników smarowanych margaryną; podgrzany miód miał emitować pozytywną energię
-1981 – prace przesłane w skrzynce do Muzeum Sztuki w Łodzi (dar dla „Solidarności”); dla wielu artystów zachodu „Solidarność”, była urzeczywistnieniem wizji działania społeczeństwa – wspólnego, ale bez przywódców.
Beuys jest legendą niemieckiej awangardy. Jego wielbiciele nazywali go Leonardem da Vinci XX wieku , i słusznie, był bowiem artystą wszechstronnym – rzeźbiarzem, grafikiem, organizatorem happeningów. Żadne z jego dzieł nie było jednak typowym w swojej dziedzinie; rzeźby tworzył m.in. z filcu, miodu i tłuszczu, a grafiki począwszy od lat 60. stanowiły przede wszystkim projekty nowych struktur społecznych, ilustrację nowej koncepcji sztuki – „rzeźby społecznej”. Koncepcja ta, zgodnie z Beuys’owskim hasłem „każdy człowiek jest artystą”, postrzega jednostkę jako rzeźbiarza pracującego ze szczególnym tworzywem – sobą samym. Łączy w ten sposób sztukę i filozofię w coś, co można nazwać sztuką życia, czy też kształtowania siebie.
Akcje Beuysa dotyczyły z początku głównie popularyzacji jego idei; były wśród nich zarówno zachowania spontaniczne (gdy podczas wystawy jego prac oburzony widz rozbił mu nos, zakrwawiony artysta sięgnął po krucyfiks i zaczął nim wymachiwać publiczności), jak i dokładnie zaplanowane (w ramach jednej ze swoich wystaw spędził trzy dni w galerii w towarzystwie kojota, któremu Indianie oddawali boską cześć). Nigdy nie wyjaśniał istoty swoich dzieł; twierdził, że „choćby dzieło sztuki było najbardziej skomplikowaną z istniejących zagadek, jej rozwiązaniem jest człowiek”. Z czasem zaczął się też angażować w akcje proekologiczne, dotyczące przede wszystkim zalesiania miast (m.in. Kassel) oraz polityczne, głównie na rzecz partii Zielonych, do której należał od początku jej działalności do końca życia. Przedtem związany był z ruchem studenckim końca lat 60.; kilka dni po śmierci Benno Ohnesorga w 1967 roku założył Deutsche Studentenpartei (DSP; Niemiecka Partia Studentów), prodemokratyczne ugrupowanie dążące do walki z materializmem i egoizmem politycznym, „całkowitego rozbrojenia, zjednoczenia Europy, samorządności […] prawa, kultury i gospodarki, wypracowania nowych założeń w wychowaniu, nauczaniu i badaniach naukowych, zerwanie zależności od Wschodu i Zachodu”.
12. Zadania, istota i działanie stowarzyszeń społecznych.
Stowarzyszenie – grupa dorosłych lub młodzieży posiadająca własną strukturę organizacyjną: członkowie grupy podejmują wspólne zadania i podporządkowują się obowiązującym normom postępowania; przynależność do tej grupy ma charakter dobrowolny. Tworzą je ludzie działający na mocy prawa. Podejmują oni określoną działalność dobrowolną, świadomą i bezpłatną.
STOWARZYSZENIE
1). Przynależność jest dobrowolna.
2).Jest grupą zorganizowaną wedle reguł formalnych.
3). Posiada określone cele.
4).Posiada strukturę, organizację wewnętrzną i członków..
5). Kieruje się ustalonymi wzorami zachowań.
6).Posługuje się ustalonymi sankcjami wobec członków..
W rejonie zamieszkania funkcjonują przeważnie stowarzyszenia:
lokalne , jak: komitet osiedlowy, rada sołecka, komitet rodzicielski, samo rządy dziecięce i młodzieżowe, rada parafialna itd.;
ponadlokalne , np. Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, Społeczne Towarzystwo Oświatowe, TKKF, Towarzystwo Wiedzy Powszechnej itd.; organizacje te obejmują swoim zasięgiem cały kraj i posiadają swoje centralne organy, w rejonie zamieszkania funkcjonują jedynie koła terenowe tych organizacji
Ze względu na wiek członków stowarzyszenia można po dzielić na:
dziecięco-młodzieżowe (np, ZHP)
zrzeszające dorosłych (np. TPD, STO).
Kamiński wymienia trzy podstawowe funkcje:
afiliacyjną - opartą na zasadzie „sąsiedztwa z wyboru",
integracyjną (przez to, że „stanowią dla jednostek pomost między rodziną i społecznością lokalną z jednej strony -a narodem i wspólnotą ogólnoludzką z drugiej"),
ekspresyjną (stwarzają warunki ich członkom do przeżyć i wyrażania upodobań).
Ze względu na zasięg i kierunek działalności stowarzyszeń i organizacji społecznych można wyodrębnić:
funkcje dośrodkowe „wewnętrzne" - związane z zaspokajaniem potrzeb, zainteresowań i aspiracji stowarzyszonych;
funkcje odśrodkowe, „zewnętrzne" - związane z realizacją potrzeb pierwotnych i wtórnych (społeczno-kulturalnych) całej społeczności lokalnej lub określonej jej części:
f. opiekuńczo – wychowawcza: zadania związane z organizowaniem nauki dzieci i młodzieży, aktywności kreatywnej, aktywności rekreacyjnej, aktywności społecznie użytecznej, dotyczące rozwijania aktywności o charakterze opiekuńczym
Jeśli chodzi o kierunek działalności integracyjnej stowarzyszeń to przy jego wyborze duże znaczenie ma:
- uwzględnianie wszystkich czynników i ogniw oddziaływania wychowawczego oraz eliminowanie wpływów przypadkowych i negatywnych (korekcja środowiska),
- aktywizacja społeczności lokalnej wokół spraw wychowania i opieki nad dziećmi i młodzieżą (stymulacja),
- optymalna współpraca (kooperacja),
- koordynacja poczynań opiekuńczo-wychowawczych w środowisku,
- funkcjonowanie zespołu placówek opiekuńczo-wychowawczych i kulturalnych (instytucjonalizacja).
13. Bezpieczeństwo w środowisku lokalnym, wsparcie w sytuacji kryzysowej.
Wsparcie społeczne - to wszelkie działania podejmowane w celu rozwiązania trudnej sytuacji drugiego człowieka. Jest to wszelka pomoc jednostce w sytuacji trudnej, przełomowej, kryzysowej... (pomoc w jej przezwyciężeniu); istnieje cały czas, a aktywizuje się w sytuacjach trudnych
Systemy wsparcia społecznego mogą mieć charakter:
-spontaniczny (pomoc przyjacielska, sąsiedzka)
-ciągły (wsparcie rodzinne, organizacyjne)
Mówiąc o pomocy społecznej warto wymienić pojęcie sieci pomocy – połączenie wsparcia społecznego oraz aktywności systemu w wymiarze instytucjonalnym i osobowym. Jest to pojęcie neutralne. Spirala życzliwości jest pojęcie pozytywnym i polega na wzajemnym udzielaniu sobie wsparcia w oparciu o zasadę korzystności w zachodzących relacjach. Permanentne wsparcie społeczne jest natomiast pojęciem negatywnym, polega na nadmiernej opiece, uzależnianiu od pomocy.
Płaszczyzny wsparcia społecznego:
- wsparcie emocjonalne
- wsparcie wartościujące
- wsparcie instrumentalne
- wsparcie informacyjne
14. Odpowiedzialność społeczna.
Rodzina jako środowisko wychowawcze- to zespół bodźców ukierunkowanych celowo na wartości społeczno-moralne jej członków. To najważniejsze i niezastąpione środowisko wychowawcze, które przez swoją specyfikę, intymność, indywidualność, bezpośredniość tworzy warunki dla rozwoju i wychowania. Jest miejscem pierwszych kontaktów międzyludzkich, więzi psychicznych dziecka z rodzicami, rodzeństwem, dziecko uczestnicząc w naturalnych sytuacjach życia rodzinnego poznaje wzory zachowań związane z pełnieniem roli ojca, matki, przyswaja elementarną wiedzę o otaczającym świecie.
Tworzy je:
- kultura rodziny
- umiejętności komunikacji pomiędzy członkami
- umiejętności wyrażania emocji
- interakcje pomiędzy członkami
- świat symboli kulturowych , które członkowie poznają
Podział postaw rodziców według Marii Ziemskiej.
1. Postawy negatywne:
- nadmiernie chroniąca,
- nadmiernie wymagająca
- odtrącająca
- unikająca (obojętność na problemy dziecka)
2. Postawy właściwe:
- postawa akceptacji
- postawa współdziałania (demokratyczna)
- postawa rozumnej swobody
- postawa uznania praw dziecka
Obok rodziny najważniejszym czynnikiem socjalizacji jest środowisko lokalne. Jego znaczenie i siła wynika m.in. stąd, iż jest ono nieodłącznym i nieuchronnym elementem otoczenia życia jednostki. Człowiek niekiedy pozbawiony jest rodziny, nieświadomie lub instrumentalnie może wyłączyć się z grupy rówieśniczej (towarzyskiej), nie może jednak żyć poza społecznością lokalną.
Do właściwości, kreujących siły wychowawcze środowiska i tworzących system socjalizacji członków społeczności lokalnej, należą:
- tożsamość etniczna, religijna i kulturowa,
- zasada odrębności, izolacji, kontroli grupy nad jednostką i powszechnej identyfikacji członków,
- jednolitość (względna) ekonomiczna i zawodowa.
Nie ulega wątpliwości, że wolność jednostki w społeczności lokalnej zredukowana jest do granic wyznaczonych interesem zbiorowości, że w określaniu celów i zasad wychowania dominuje interes grupy, że wreszcie główne instrumenty socjalizacji - to konformizm i rygoryzm, wobec których wolność jednostki schodzi na drugi plan. Takie zasady i prawidłowości dyktował interes grupy, jej bezpieczeństwo i potrzeba rozwoju.
15. Profilaktyka krzywdzenia dzieci i kobiet, przyczyny, skutki, formy pomocy.
4 perspektywy postrzegania przemocy :
- prawna – działania zabronione przez prawo, kara wobec osób stosujących przemoc i opieka i pomocy dla osób doświadczających przemocy
- moralna – krzywdzenie, przemoc jest złem moralnym (zło moralne – wyrządzanie drugiej osobie krzywdy)
- psychologiczna – zjawiska realizujące się w psychice człowieka – poczucie krzywdy, cierpienie które ktoś odczuwa.
- społeczna – rozmiar zjawiska które w danym momencie ma miejsce; obejmuje dużą grupę społeczną, również forma zaniedbań
Definicja przemocy:
- w szerokim zakresie – WHO – przemoc, maltretowanie dziecka to każde zamierzone i nie zamierzone działanie osoby dorosłej, społeczeństwa lub państwa które ujemnie wpływa na zdrowie, rozwój fizyczny i psychiczny dziecka (również społeczny)
- w średnim zakresie – przemoc wobec dziecka to nieprzypadkowe zachowania dorosłych które wykraczają poza funkcjonujące społecznie standardy i normy postępowania z dzieckiem, w wyniku których doznaje ono krzywdy w postaci bezpośrednich czynów lub zaniedbań
- w wąskim zakresie – przemoc wobec dziecka to świadome i zamierzone zachowanie o charakterze drastycznym i skrajnym o widocznych bezpośrednio następstwach fizycznych i psychicznych
Formy przemocy:
- fizyczna – użycie najczęściej siły przez agresora (oparzenia, stłuczenia, złamania...)
- psychiczna – dręczenie zmierza do zniszczenia lub zaburzenia obrazu samego siebie – najczęściej stosowana wobec osób w okresie adolescencji
- przemoc seksualna – wykorzystywanie dzieci w celu uzyskania satysfakcji seksualnej przez dorosłych
- zaniedbania (zaniechania) – często nieświadome, dotyczą często sfery emocjonalno – psychicznej
- nadopiekuńczość
Przyczyny zachowań agresywnych/cechy agresorów:
- niska odporność na stres
- modele władzy (np. autorytarny – rodzice podejmują decyzje)
- cechy będące rezultatem wychowania agresora
- zmiana struktury rodziny (np. rozwód)
- konflikty w małżeństwie
- bark porozumienia między rodzicami względem wychowania
- zaburzona komunikacja
- brak dojrzałości do realizowania ról rodziców
Sutki przemocy:
- bezpośrednie – to co widoczne – zadrapania, rany, oparzenia, złamania,
- pośrednie - załamania nerwowe, zaburzenia lękowe, negatywna edukacja osób doświadczających krzywdy – często powielają te wzorce.
Pomoc:
- telefon zaufania,
- Komitet Ochrony Praw Dziecka
- Poradnie Życia Rodzinnego
- Rzecznik Praw Dziecka
Przyczyny przemocy wobec kobiet:
- dominacja jednej płci
- aspekt kulturowy pełnienia ról w rodzinie
- dyskryminacja zawodowa
- stres sytuacyjny
- wg agresora-złe pełnienie ról przez kobietę
Terapia:
- rezydencjonalna – terapeuta wprowadza się do mieszkania
- 12 kroków – dla alkoholików i ich żon
16. Istota i wspomaganie człowieka starego.
4 okresy starzenia się człowieka:
- 55- 60 r.ż. jest okres tuz przed opuszczeniem pracy zawodowej, obniżenie wydolności, wycofywanie się lub ograniczanie ról społecznych
- 60 – 70 r.ż. czas świadczeń emerytalnych, większa potrzeba identyfikacji rodzinnej i zacieśniania więzi rodzinnych – potrzeba bycia potrzebnym
- 70 – 90 r.ż. wiek starczy, coraz większa niewydolność psychofizyczna
- 105 – 110 r.ż. załamanie funkcji i zgon
Ludzie starsi mają poczucie lęku, niepewności oraz dostrzegają bariery w dostępie do dóbr które sami wytworzyli. Warunki ekonomiczne regulują ich życie.
Wspomaganie człowieka starego:
- stwarzanie warunków społecznych w których osoby starsze będą czuły się pełnoprawnymi obywatelami,
- podejmowanie działań mających na celu zapobieganie wycofywaniu się z aktywności osób starszych
- pomoc socjalna i opiekuńcza
- placówki dla osób starszych potrzebujących opieki np. domy pomocy społecznej
- domy dziennego pobytu – dla samotnych, zagospodarowywanie czasu – organizowanie zajęć, pomocy medycznej, żywieniowej, poradnictwo
- kluby seniora – forma dynamiczna – wycieczki, wyjścia...
- Uniwersytet Trzeciego Wieku – od 1983 r., dla osób nieaktywnych zawodowo, nieodpłatne zajęcia – jedynie środki dobrowolne
- „adopcja dziadków i babć” – oferty w gazetach (‘szukam babci do kochania’)
- wolontariat osób starszych np. w Centrum Zdrowia Dziecka
17. Cele i zadania wychowania do starości.
Według Komeńskiego okres starości jest najsłabszym w życiu człowieka, musi podlegać wzmocnieniu i dlatego należy się go uczyć. Od najmłodszych alt należy wypracowywać w sobie odpowiednie postawy i nawyki będące przygotowaniem do starości, należy nabywać świadomość.
Według Radlińskiej człowiek powinien całe życie stawiać sobie cele, rozwijać swoje możliwości.
Wg Dobrowolskiego człowiek powinien mieć program na życie – stawiać sobie cele które może osiągać i realizować – skuteczność ich realizacji ma dawać satysfakcję i motywację do podejmowania kolejnych.
18. Społeczno-ekonomiczne uwarunkowania bezrobocia i ubóstwa.
Bezrobocie – istnienie w społeczeństwie kategorii osoby pozbawionej pracy zarobkowej chociaż jest ona przez nią pożądana
Bezrobotny – człowiek który wbrew własnej woli pozbawiony został pracy zarobkowej. Ta kategoria powinna być uzupełniona o stwierdzenie iż osoba taka podejmuje gotowość podjęcia pracy
Przyczyny bezrobocia w Polsce:
- rozpad RWPG;
- załamanie handlu z ZSRR – największym odbiorcą wszelkiej produkcji
- przejście na gospodarkę wolnorynkową
- mała restrukturyzacja niektórych gałęzi przemysłu
- niedostosowanie do potrzeb rynku wykwalifikowanych pracowników
- ograniczenie produkcji
- mobilność zawodowa (kiedyś nie było potrzeby przekwalifikowania, zmiany pracy)
- Spadek krajowej produkcji i ograniczenie popytu wewnętrznego.
Skutki:
- obniżenie standardu życia
- ubóstwo (dot. sfery materialnej, więzi społecznych) i marginalizacja
- izolacja społeczna jednostki, odpychanie takich osób przez społeczeństwo
- obniżenie statusu społecznego / ekonomicznego
- zaniechanie uczestnictwa w życiu społecznym
- obniżenie kondycji zdrowotnej w sferze fizycznej i psychicznej
- uczucie bezsilności, beznadziejności (często brak wsparcia ze strony bliskich)
- strefa uzależnień – bardzo często alkohol
- dysfunkcje rodziny – kwestia agresji i przemocy
- negatywna edukacja
- generowanie zjawisk demoralizujących, uzależnienia, przemoc
- rozpad rodzin
- poszerzanie się grupy środowisk marginalnych w których dominuje bezrobocie
Ubóstwo – brak dostatecznych środków materialnych do życia, bieda, niedostatek.; stan niezaspokojenia pewnych potrzeb, które w danym społ., są uznawane za konieczne i niezbędne do normalnego rozwoju i funkcjonowania człowieka.
Rodzaje ubóstwa – absolutne i względne (przyjmowanie że posiadane środki nei zapewniają godnego życia); zawinione i niezawinione.
Przyczyny ubóstwa:
- utrata pracy
- niesprawna polityka państwa – niezrównoważony rynek podaży i popytu
- bezdomność
- brak wykształcenia
- dysfunkcjonalność rodziny
- niedostateczna troska o ludzi starszych
- zły stan zdrowia
3 kategorie związane z ubóstwem wg Schillera:
- INNY WINNY – teoria skażonych charakterów, brak odpowiedniej motywacji do podjęcia wysiłku edukacyjnego a następnie zawodowego
- TEORIA OGRANICZNONYCH MOŻLIWOŚCI – przyczyny poza jednostką, ograniczony dostęp do edukacji, dyskryminacja wstępna
- TEORIA WIELKIEGO BRATA – winę ponosi państwo, wadliwa polityka społeczna, nadużywanie pomocy społecznej
triada Gidlera – 3 obszary powodujące ubóstwo:
- PRACA – osoby już ubogie pracują mniej wydajnie przez co obniżają się ich dochody
- RODZINA – rozpad tradycyjnego małżeństwa i ról. Mężczyzna nie ponosi odpowiedzialności za rodzinę, nie myśli o przyszłości
- WIARA – brak wiary we własne możliwości
19. Charakterystyka bezdomności, formy pomocy.
Bezdomność – względnie stała sytuacja osoby pozbawionej dachu nad głową, może być:
- ABSOLUTNA (sensus stricte) – osoba fizycznie nie posiada domu
- WZGLĘDNA (sensu lagro) – osoba posiada mieszkanie nie spełniające oczekiwań
Przyczyny:
- ubóstwo i brak środków do życia
- zjawiska patologiczne, brak pracy
- przypadki losowe – pożar, powódź... (szybkie wyjście z bezdomności, ponieważ przyczyna nie tkwi w osobie)
- wadliwa polityka społeczna – państwo nie zabezpiecza odpowiedniej liczby mieszkań socjalnych
- kwestie zawodowe – długotrwała choroba, kalectwo..
- bezdomność z wyboru
5 etapów bezdomności wg Stankiewicz:
- załamanie życiowego planu (utrata pracy, rozpad więzi społecznych, przemoc)
- określenie sfery ubóstwa (niedostatek, brak pieniędzy na zabezpieczenie potrzeb)
- różne wymiary stawanie się osoba bezdomną (uświadomienie sobie sytuacji, rozpad więzi, destabilizacja więzi, patologia-konflikt z prawem)
- przystosowanie do bezdomności (zatraca się poczucie równowagi i stabilizacji, niemoc – brak perspektyw, nawiązywanie kontaktów z osobami w tej samej sytuacji)
- właściwa bezdomność (utrwalenie nawyków, patologia, kradzieże, wypalenie)
Konsekwencje społeczne :
- nakłady finansowe ze środków społecznych
- zachowania patologiczne i negatywna edukacja społeczna
Działania normalizujące :
- profilaktyka (edukacja, czym jest zjawisko bezdomności, co je generuje)
- kompensacja (formy pomocy, tworzenie przytułków)
Pomoc dla bezdomnych oferowana przez:
- zakłady dysponujące kwaterami zastępczymi dla grup bezproblemowych,
- zakłady długotrwałego pobytu dla określonej grupy bezdomnych z programami dostosowanymi do ich specjalnej opieki ,
- zakłady zapewniające jedynie nocleg i pomoc ograniczoną do podst, potrzeb biologicznych.
- instytucje dyscyplinujące (np.: domy pracy)
- kontrolowane przez państwo programy poprawy warunków życia
- instytucje opiekuńczo – wychowawcze
20. Postać Brata Alberta.
Adam Hilary Bernard Chmielowski ur . 20 sierpnia 1845 r. w Igołomii , 24 września 1880 roku wstąpił do Zakonu Ojców Jezuitów w Starej Wsi. Po roku zrezygnował z powodu depresji i silnego załamania nerwowego. Spokój odnalazł dopiero w regule Zakonu św. Franciszka z Asyżu . W roku 1884 osiadł w Krakowie, przy ulicy Basztowej 4, gdzie dalej malował, ale zaangażował się coraz bardziej w opiekę nad nędzarzami i bezdomnymi. Po pewnym czasie porzucił całkowicie malarstwo, poświęcając się pomocy ubogim. Mieszkał w ogrzewalni miejskiej przy ul. Skawińskiej na Kazimierzu razem z bezdomnymi, alkoholikami i nędzarzami.
25 sierpnia 1887 roku w Kaplicy Loretańskiej kościoła Ojców Kapucynów w Krakowie Adam Chmielowski przywdział szary habit III Zakonu św. Franciszka i od tej pory znany jest jako brat Albert. Śluby zakonne złożył rok później, 25 sierpnia 1888 .
Dał początek założonemu przez siebie Zgromadzeniu Braci Albertynów . W 1891 roku założył Zgromadzenie Sióstr Albertynek. W Krakowie prowadził przytułek, w którym mieszkał razem z ubogimi. Z czasem powstawały nowe ośrodki m.in. we Lwowie , Tarnowie , Zakopanem.
Chorował na raka żołądka, 25 grudnia 1916 roku zmarł w opinii świętości. Miał wtedy 71 lat. Pochowany został na Cmentarzu Rakowickim . W 1938 roku otrzymał (pośmiertnie) Wielką Wstęgę Orderu Odrodzenia Polski . W dniu 22 czerwca 1983 roku, podczas mszy św. na krakowskich Błoniach papież Jan Paweł II ogłosił Brata Alberta Chmielowskiego błogosławionym, a następnie 12 listopada 1989 roku, podczas kanonizacji w Rzymie – świętym.
21. Zagadnienia marginalizacji społecznej.
MARGINALIZACJA - proces powstawania nowych lub poszerzania zasięgu istniejących grup marginalnych. Wyraża się w braku uczestnictwa jednostek/grup społecznych w tych sferach życia, w których - stosownie do określonych kryteriów - uzasadnione jest oczekiwanie, że jednostki te i grupy będą uczestniczyły.
Pojęcie m.s. jest relatywne, funkcjonujące zawsze w porównaniu ze stanem uważanym w danej społeczności za normalny. Przynależność do grupy marginalnej może być wynikiem subiektywnego sądu osoby/grupy, niekoniecznie zgodnego z oceną środowiska uważanego w danej społeczności za normalne. Marginalizacja związana z deprecjonowaniem znaczeń i pozycji, dokonujących się przez ograniczenie dostępu do udziału w powszechnie szanowanych i poszukiwanych dobrach: materialnych, kulturowych, politycznych ( np. wykształcenie, władza, dostęp do instytucji ochrony zdrowia itp.)
Przyczyny marginalizacji:
- wolnorynkowy system gospodarczy (podział społ. na biednych i bogatych)
- globalizacja gospodarki światowej
- ubóstwo
- niski poziom oświaty
- migracje ludności w poszukiwaniu lepszych warunków życia i w ucieczce przed międzynarodowymi - konfliktami zbrojnymi i wojnami domowymi
- niepełnosprawność
Najważniejsze i najbardziej ogólne wytyczne działania przeciwko światowym zjawiskom m.s. :
-osiągnięcie jak najwyższego poziomu wykształcenia ludności świata - inwestycje w oświatę i dobre funkcjonowanie szkolnictwa na wszystkich szczeblach powinny mieć najwyższą rangę w polityce poszczególnych państw;
-skuteczna walka z ubóstwem, szczególnie z bezrobociem wśród młodzieży;
-zmodyfikowanie modelu rozwoju społecznego w kierunku znalezienia równowagi pomiędzy nieograniczonym wzrostem gospodarczym i maksymalizacją zysku a godnością człowieka
rozwiązanie problemu mieszkaniowego;
-budowanie społeczeństwa obywatelskiego:
-równość praw, w szczególności praw kobiet i młodzieży;
-demokratyzacja;
-decentralizacja;
- rozwój organizacji pozarządowych;
- rozwój infrastruktury społecznej;
- doskonalenie systemów zabezpieczenia społecznego.
Przyczyny marginalizacji;
makrospołeczne, mezospołeczne, indywidualne, jawne, ukryte, zamierzone, niezamierzone
- Mikro – socjalizacja w biedzie, kultura biedy,
- Mezo- obszary społecznie i kulturowo zmarginalizowane ( centrum i peryferie)
- Makro - czynniki sprzyjające marginalizacji, (wykształcenie, status materialny,
zarobki – czynniki statusu społecznego), zmiany gospodarki rynkowej,
Grupy zmarginalizowane, wykluczane, naznaczane inne:
- Kobiety i dzieci
- Biedni
- Bezrobotni,
- Bezdomni,
- Niepełnosprawni
- Cudzoziemcy
- Mniejszości narodowe i etniczne
- Mniejszości religijne
- Mniejszości seksualne
- Chorzy psychicznie, społeczni „wariaci”
22. Rewitalizacja społeczna wobec współczesnych potrzeb.
Teatr jako narzędzie rewitalizacji społecznej
Rewitalizm – działania zmierzające przywróceniu do życia.
Teatr w środowiskach niektórych miast (Legnica, Wałbrzych, Nowa Huta) ma być narzędziem wzbudzania aktywności. Twórcy chcieli, by mieszkańcy miasta zaczęli interesować się swoim miastem. By wspólnota miejska spełniała swoje funkcje mieszkańcy powinni być nie tylko uświadomieni, ale także zaangażowani i aktywni w procesie tworzenia wspólnoty. Teatr jest środowiskiem rozwijającym podmiotowość. Istnienie teatru jest wpisane w przestrzeń miasta.
Np. W Legnicy teatr wyszedł z sali teatralnej do „prawdziwych miejsc” np. koszary, fabryka i tam prezentował sztuki. Poza tym tworzono przedstawienie odnoszące się do historii i realiów miasta (współistnienie różnych kultur – Żydzi, Polacy, Niemcy, Ukraińcy, Łemkowie) przez co mieszkańcy identyfikowali się z bohaterami, co rozpoczęło okres aktywności mieszkańców miasta.
Obecność teatru w mieście (dzielnicy) pokazuje, że jest on dostępny dla wszystkich, status społeczny nie jest wyznacznikiem możliwości korzystania z dóbr kultury. Obecność teatru w dzielnicach miasta spowodowało wzrost poczucia własnej wartości wśród ich mieszkańców. Część osób z tych dzielnic wcześniej zanim teatr nie zaczął gościć w ich dzielnicy) nie byli w teatrze nigdy. Teatr tam idzie do widza, a nie widz do teatru. Sukcesem było również, że na wniosek teatru, dawny zrujnowany budynek teatru został wyremontowany i przekształcony na Centrum Edukacji Dzieci i Młodzieży.
Trudnym zadaniem jest przekonać mieszkańców, że sztuka nie jest tylko czymś odświętnym, ale elementem codzienności.
23. Współczesne tendencje w pedagogice społecznej.
- Zajmowanie się instytucjami, które osobom i zbiorowością w różnym wieku udzielają wymaganej opieki i pomocy.
- Działanie, tworzenie, przebudowywanie środowiska jednostki- jak postępować , jak zmierzać do wytyczonego celu.
- Organizowanie środowiska wychowawczego. Analiza warunków umożliwiających zaspokajanie potrzeb rozwojowych człowieka (grup ludzkich) w różnych fazach jego życia i różnorodnych sytuacjach życiowych ( w pracy, nauce, zabawie, czasie wolnym, w miejscu zamieszkania, rodzinie, grupie rówieśniczej, i towarzyskiej działalności kulturalnej i w innych formach aktywności ludzkiej).
- Koncentruje się na środowisku życia jednostek lub grup oraz na instytucjach celowo powołanych w społeczeństwie do realizacji zadań wychowawczych.
- Przekształcanie środowiska ze względu na cele.
- Zmiana niekorzystnych warunków rozwojowych
- Ulepszanie wpływów pozytywnych.
24. Rola sztuki w perspektywie procesów społecznych.
Społeczna rola teatru
Teatr to najbardziej społeczna spośród sztuk. Teatr jest sztuką kształtującą rzeczywistość, w której żyjemy, ale ta rzeczywistość stanowi czynnik modelujący sztukę teatralną. Albert Camus powiedział, że „sztuka jest próbą odpowiedzi na nurtujące nas pytania, gdyby świat był jasny nie byłoby sztuki”. Sztuka ma nie tylko bawić człowieka, ale ukazywać zagrożenia, które mu towarzyszą, wreszcie uświadamiać mu jego wielkość, przejawiającą się w umiejętności i sprawności radzenia sobie w sytuacji trudnej.
Twórcami teatru są nie tylko aktorzy odgrywają rolę, jest efektem pracy zespołu ludzi nie tylko tych widocznych na scenie, ale także pracowników zaplecza. Również widzowie tworzą teatr, bo bez nich nie byłby on możliwy.
Można wyróżnić dwie główne grupy funkcji teatru:
Funkcje zewnętrzne – skierowane na społeczeństwo
Wychowawczo – poznawcze – poznawanie świata przez sztukę, kształtowanie wartości, moralności, jednostka powinna nie tylko odczytać komunikat przekazany na scenie, ale także umieć zastosować go w praktyce.
Katartyczne – (katharsis) – umożliwia przeżywanie fikcyjnych zdarzeń jak prawdziwych, oderwanie się od rzeczywistości, refleksja, moment dystansu do własnego życia.
Rozrywkowe – zapewnienie spędzenia wolnego czasu
Ceremonialne – teatr traktowany jako ozdobnik ceremonii i uroczystości.
Terapeutyczna – psychodrama dla pacjentów z problemami w celu projekcji własnych emocji, teatr przedstawiany w szpitalach chorym dzieciom, by zapomniały na chwilę o chorobie,
Funkcje wewnętrzne – skierowane na sam teatr – stwarzanie warunków przetrwania teatru, oraz wprowadzenia innowacji, prowadzenie do jogo rozwoju.
Teatr jest środkiem komunikacji, Zamysłem twórcy jest przekazanie informacji odbiorcy, przekaz ma charakter nie tylko informacyjny, ale także ekspresyjny. Nie wszyscy widzowie reagują tak samo i w tym samym czasie, bywa, że część widzów naśladuje nieco wcześniejszą reakcję innych widzów – jest to zjawisko facylitacji (ułatwienia) społecznej.
Teatr przyczynia się do integracji społecznej. Początkowo teatr był podzielony według kryterium przeznaczenia dla klas społecznych – elitarny (dworski), oraz robotniczy. Różniły się one nie tylko przeznaczeniem, ale i treścią.
Teatr powinien być traktowany interdyscyplinarnie, ze względu na wiele pełnionych funkcji.
Teatr polityczny – to taki, który ma na celu nie opowiedzenie historii, a przekonstruowanie społeczeństwa. Spektakle polityczne to nie tylko nowe spektakle, ale także dawne inscenizacje przedstawione w innowacyjnej formie, przestawiające (np. hamlet w dzisiejszych realiach – mój dopisek J)
Teatr jest niepowtarzalny – przedstawienie nigdy nie wygląda dwa razy tak samo.
25. Sztuka teatralna – nowy obszar zainteresowań pedagogiki społecznej, użyteczność społeczna teatru.
Doświadczenie przeprowadzone przez prezydenta Wrocławia. Chciał zagospodarować przestrzeń wokół domów w taki sposób by ludzie z niej korzystali i brali za nią odpowiedzialność – żeby zaczęli uważać ją za swoją przestrzeń życia. Doświadczenie miało również na celu zacieśnienie więzi społecznych między sąsiadami.
Prezydent miasta podjął następujące działania aktywizujące :
-zaangażował ludzi jako aktorów, organizował przedstawienia
-zaangażował ludzi do wspólnej pracy w kreowaniu swojej wspólnej przestrzeni życiowej.