Henryk Ibsen (ur. 20 marca 1828 w Skien, zm. 23 maja 1906 w Kristianii, obecnie Oslo) - dramatopisarz norweski.
Przyszedł na świat w rodzinie kupieckiej jako najstarszy z pięciorga rodzeństwa. Kiedy miał 8 lat jego ojciec zbankrutował. W 1843 zaraz po konfirmacji Ibsen przeniósł się do Grimstad, gdzie pracował jako pomocnik aptekarski. W czasie sześciu lat spędzonych w Grimstad podjął pierwsze próby literackie. Jako osiemnastolatek został ojcem dziecka z nieprawego łoża, którego matką była starsza od Ibsena służąca. Z nieślubnym synem pisarz nie utrzymywał kontaktów.
W 1850 Ibsen przeniósł się do Kristianii, gdzie miał miejsce jego debiut sceniczny - w Christiania Theater wystawiono Kjæmpehøien (Grób Hunów). Wkrótce pisarz przeniósł się do Bergen, gdzie w latach 1851-1857 współtworzył wraz ze skrzypkiem Ole Bullem teatr Det Norske Theater. W teatrze tym pracował jako pomocnik reżysera i dramaturg. Na deskach Det Norske Theater odbyło się wiele premier sztuk Ibsena. W 1857 pisarz poznał Zuzannę Thoresen, z którą ożenił się rok później. Z tego związku przyszedł na świat syn Sigurd.
W 1857 Ibsen przeniósł się ponownie do Kristianii, gdzie otrzymał stanowisko szefa teatru Christiania Norske Theater (który zbankrutował w 1862). Lata 1857-1864 określa się jako najcięższe w życiu pisarza. Rozczarowany postawą Norwegii, która nie pomogła Danii napadniętej przez Prusy, a także problemy finansowe rodziny sprawiły, że pisarz zdecydował się emigrować z kraju. Otrzymawszy stypendium z parlamentu norweskiego, wyjechał wraz z rodziną na Południe. Przez kolejne 27 lat mieszkał we Włoszech i w Niemczech.
Właśnie we Włoszech nastąpił literacki przełom dramaturga. W przypływie nowych sił twórczych napisał tam Branda i Peera Gynta. W 1868 Ibsen przeniósł się do Monachium, zaś kilka lat później - w 1875 - do Drezna. Tam też powstały jego głośne sztuki, takie jak Nora, Dzika kaczka czy Hedda Gabler. Dopiero w 1891 Ibsen powrócił do Norwegii, już jako znany i ceniony pisarz. Jego sztuki zaczęto wtedy grywać w całej Europie, zaś problemy, które poruszał Henryk Ibsen, wywołały burzliwą debatę w norweskim społeczeństwie. Ostatnie lata życia Ibsen spędził w Kristianii, gdzie był jednym z najznamienitszych obywateli.
Pierwsze dramaty Ibsena zaliczyć można do nurtu narodowego romantyzmu - dramaturg był wówczas głównie pod wpływem utworów duńskiego pisarza Adama Oehlenschlägera. Widać to zwłaszcza w jego drugim utworze Grób Hunów. Tematem wielu dramatów Ibsena były wydarzenia historyczne - bądź to z czasów starożytnego Rzymu (Katylina, Cesarz i Galilejczyk), bądź ze średniowiecznej Norwegii (Rycerze Północy, Pretendenci do tronu, Uroczystość na Solhaugu, Pani zamku Östrot). W wielu utworach inspirowanych historią Norwegii pisarz wykorzystał dawne baśnie, sagi i wierzenia ludowe.
Faza narodowego romantyzmu (1850-1863) zakończyła się w twórczości Ibsena wraz z Pretendentami do tronu. Ibsen, rozczarowany postawą Norwegów w konflikcie między Danią a Prusami, porzucił raz na zawsze tematykę narodową, skupiając się na bardziej uniwersalnych tematach. Wiele dramatów napisanych po przełomie ukazuje sylwetki nieprzystosowanych do świata indywidualistów (Brand, Gregers Werle z Dzikiej kaczki, Ruben ze Gdy się zbudzimy spośród zmarłych). Przeciwieństwem heroicznego pastora Branda jest inna słynna postać ibsenowska - Peer Gynt. Dramat, którego Peer jest głównym bohaterem, pełen jest alegorii i elementów baśniowych. Zalicza się go dziś do jednego z najpopularniejszych tekstów Ibsena. Do tej popularności przyczyniła się niewątpliwie utrzymana w duchu romantyzmu, a skomponowana przez Edvarda Griega muzyka.
W kolejnych latach Henryk Ibsen skupił się w swojej twórczości przede wszystkim na tematyce społeczno-obyczajowej, tworząc realistyczne dramaty bezlitośnie odsłaniające zakłamanie świata mieszczańskiego. Z tego okresu (1877-1882 pochodzą takie sztuki, jak Podpory społeczeństwa, Nora,zamienny tytuł "Dom lalki", Upiory oraz Wróg ludu. Elementy realizmu łączą się tutaj z naturalizmem, zwłaszcza w Upiorach. Do nurtu mieszczańskiego zaliczyć można również napisaną nieco później Heddę Gabler. Bohaterkami swych utworów Ibsen często czynił kobiety, kreując tak niezwykłe postacie jak Hedda Gabler czy Nora.
W ostatnim okresie twórczości Henryka Ibsena (1884-1906) dostrzega się często elementy symbolizmu. Jednocześnie Ibsen kreśli głębokie portrety psychologiczne swoich postaci. O tym, jak doskonałym psychologiem był dramaturg, świadczyć może fakt, że Zygmunt Freud przywoływał w swoich esejach m.in. postać Rebeki West z Rosmersholm. Ibsen był także mistrzem w budowaniu dialogu, w którym często powaga i wzniosłość ociera się niemal o patos, nigdy nie przekraczając tej cienkiej granicy.
Głównym obiektem zainteresowania Henryka Ibsena był zawsze człowiek i jego bolączki, próby szukania własnego "ja" i miejsca we współczesnym świecie. Dlatego sztuki norweskiego dramaturga nigdy nie straciły na aktualności i wciąż są wystawiane na deskach teatrów na całym świecie.
Hedda Gabler
Osoby i streszczenie fabuły
Osoby występujące w dramacie „Hedda Gabler”
Jörgen Tesman, stypendysta uniwersytecki w dziedzinie historii kultury
Pani Hedda Tesman, jego żona
Panna Juliane Tesman, jego ciotka
Pani Elvsted
Pan Brack, asesor
Ejlert Lövborg
Berte, służąca Tesmanów
Streszczenie fabuły
Hedda Tesman jest córką śp. generała Gablera, który zmarł, nic jej nie pozostawiając. Zbliża się do trzydziestki. Po kilku latach aktywnego życia towarzyskiego wychodzi za Jørgena Tesmana, który jest stypendystą w dziedzinie historii sztuki. Tesman został wychowany przez swe dwie ciotki, Julle oraz Rinę. Ma nadzieję objąć katedrę na uniwersytecie. Na początku sztuki Hedda oraz Jørgen wracają z trwającej sześć miesięcy podróży poślubnej. Jørgen spędził ten czas, prowadząc badania i robiąc notatki, podczas gdy Hedda, zgodnie z tym, co wyznała swemu przyjacielowi asesorowi Brackowi, cały czas się nudziła. Pomimo oczywistej odrazy jaką czuje do męża, zaszła w ciążę, lecz do tej pory nikogo o tym nie poinformowała. Po powrocie na Jørgena czekają złe wiadomości - będzie musiał rywalizować o katedrę z jednym z dawnych wielbicieli Heddy - Eilertem Løvborgiem, który uważany jest za przedstawiciela bohemy, utalentowanego lecz nadużywającego alkoholu. Przez ostatnie lata Løvborg wiódł jednak spokojne i „trzeźwe” życie. Napisał też dwie prace naukowe, które zainspirowała i pomogła mu stworzyć Thea Elvsted. Na początku sztuki Løvborg przyjeżdża do miasta, przywożąc ze sobą jeden ze swych manuskryptów. Thea, która jest w nim zakochana, zostawiła swego męża, by móc pojechać razem z nim. W ciągu niespełna dwóch dni Hedda aranżuje kilka wydarzeń o dramatycznych konsekwencjach. Namawia Løvborga do udziału w odbywającym się u Bracka „przyjęciu dla samotnych”, na którym ten się upija. Podczas zabawy gubi rękopis swej nowej książki. Jørgen Tesman znajduje go i oddaje pod opiekę Heddy, lecz ta nic nie mówi Løvborgowi. Zamiast tego pali manuskrypt i daje mu jeden z pistoletów swego ojca, radząc, by „pięknie” się zastrzelił. Daleki od takich zamiarów Løvborg zostaje przypadkowo zastrzelony w domu publicznym, zaś Brack - który wie, skąd pochodził pistolet - używa swej wiedzy do szantażowania Heddy i skłonienia jej, by została jego kochanką. Thea oraz Tesman zbliżają się do siebie podczas pracy nad odtworzeniem rękopisu Løvborga na podstawie zachowanych przez Theę notatek. Kiedy Hedda zdaje sobie sprawę z tego, że znajduje się pod kontrolą Bracka i nie ma już po co żyć, zabija się przy pomocy drugiego pistoletu generała.