ROZDZIAŁ II

METODOLOGIA BADAŃ

Termin metodologia nauk wywodzi się od greckich słów „methodes oznaczającego badanie i „logos” - słowo, nauka. Określa się nim „naukę o metodach działalności naukowej, obejmującej sposoby przygotowania i prowadzenia badań naukowych oraz utrwalenia w mowie i piśmie osiągnięć nauk”.

Cel, problem i hipotezy badawcze

Celem badań pedagogicznych jest wyjaśnienie skomplikowanych wpływów i mechanizmów, planowanych działań skierowanych na osiągnięcie zamierzeń wychowawczych. Cel badań, to określenie końcowego efektu badań, wyszczególnienie tego, co zamierza się osiągnąć.

Celem moich badań jest zdobycie informacji i ukazanie aspiracji na temat stosunku do tolerancji w środowisku nauczycieli i uczniów. Pragnę stwierdzić, czy w tych środowiskach istnieje tolerancja i jeśli tak, to, w jakim stopniu i wobec czego.

Przed postawieniem własnego problemu pragnę zwrócić uwagę, że „określenie problemu pozwala wyznaczyć zakres interesujących badacza zjawisk oraz najogólniej określa teren badanych poszukiwań”. Według S.Nowaka „ problem badawczy to tyle, co pewne pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedź ma dostarczyć badanie”. J. Pieter problem badawczy określa jako „swoiste pytanie określające jakość i rozmiar pewnej niewiedzy (…) oraz cel i granicę pracy naukowej”. Natomiast T. Pilch problem badawczy przedstawia jako „próbę postawienia pytań dotyczących zależności między zjawiskami i jego przyczynami”.

Problemy badawcze w mojej pracy będą dotyczyły dwóch środowisk - nauczycieli i uczniów.

W środowisku nauczycieli skoncentruję się nad:

Problem badawczy:

1. Czy nauczyciele znają definicje tolerancji, jaki mają stan wiedzy w tym zakresie ( i niewiedzy )?

2. Jaka jest zależność w pracy nauczyciela między stanem jego wiedzy a zjawiskiem tolerancji wobec samych nauczycieli i uczniów?

Hipoteza:

Przypuszczam, że nauczyciele mają wiedze i znają definicje tolerancji. Stosują ją w praktyce, choć nie zawsze właściwie. Stąd konieczność poszerzenia wiedzy w tym zakresie.

Właściwa procedura badań wymaga sformuowania hipotezy. Jak stwierdza H. Muszyński „hipotezy skierowują uwagę badacza na zjawiska, w których obrębie należy szukać rozstrzygnięcia problemu”. „ W posługiwaniu się hipotezami obowiązuje ostrożność. Nie wolno nam faktów dobierać lub odrzucać w zależności od ich „przylegania” do prawdopodobieństw zawartych w hipotezach. Innymi słowy hipoteza może kierować poznaniem, ale nie może go zastąpić lub zniekształcić”

Problemy natomiast to „ logiczne ujęcie przeżywanej niewiedzy oraz potrzeby wiedzy, zaś gramatyczną konstrukcję wyrażającą sytuację problemową jest pytanie”.

Dlatego hipotezy robocze - przypuszczenia będą dotyczyły:

1. Przypuszczam, że nauczyciele są tolerancyjni wobec statusu społecznego uczniów.

2. Przypuszczam, że nauczyciele są tolerancyjni wobec różnych zachowań ucznia:

1. wobec zachowań agresywnych

2. wobec zachowań empatycznych

3. Przypuszczam, że nauczyciele wykazują się tolerancją wobec środowiska szkolnego

4. Przypuszczam, że nauczyciele wykazują się tolerancją wobec środowiska lokalnego

W środowisku uczniów zastanowię się nad problemem:

1. Czy istnieje tolerancja uczniów wobec nauczycieli, innych uczniów i środowiska?

Hipoteza:

Przypuszczam, iż uczniowie są tolerancyjni wobec nauczycieli i swoich kolegów. Tolerują też pewne (poprawne i ogólnie akceptowane) zachowania społeczne.

Hipotezy - przypuszczenia robocze będą dotyczyły:

1. Przypuszczam, że uczniowie są tolerancyjni wobec swoich szkolnych kolegów.

2. Przypuszczam, że istnieje u uczniów tolerancja wobec nauczycieli.

3. Przypuszczam, że istnieje u uczniów tolerancja w stosunku do środowiska i norm społecznych.

Metody, techniki i narzędzia badawcze

Podjecie badań empirycznych wymaga ważnej metodologicznie czynności: wyboru metody i technik badawczych. W wyniku przeprowadzonych badań można osiągnąć wiele fałszywych danych, dlatego bardzo ważną rolę odgrywa dobór odpowiedniej metody badań.

Wśród pedagogów i innych przedstawicieli nauk humanistycznych można zauważyć różnice w poglądach metodologicznych, które dotyczą określeń, czym są metody, a czym techniki badawcze.

Metodę często określa się jako sposób poznania. „Podczas badania nie można posługiwać się dowolnie i przypadkowo wybranymi sposobami, lecz celowo dobranymi i zaplanowanymi łącznie.” „ Dlatego w badaniach dokonuje się wyboru sposobu, który odnosi się do:

- zamierzonego wyboru ze znanych metod, ze względu na jej cel poznawczy

- zamierzonego wyboru ze względu na treść, czyli możliwości stosowania do określonego zadania badawczego.” Stąd sposób badania musi być dostosowany do celu i przedmiotu badania. W związku z tym każda metoda powinna posiadać następujące cechy:

• celowości

• planowania

• obiektywności

• dokładności

• wyczerpania

A. Kamiński bardzo trafnie w moim przekonaniu określił metodę. Uznał, że „ jest to zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza zmierzającego do rozwiązywania określonego problemu badawczego.”

Inaczej metodę badawczą tłumaczy M. Łobocki. Uważa, że są to „ ogólne, niedostatecznie uszczegółowione sposoby dochodzenia uzasadnionych i sprawdzonych twierdzeń na temat zjawisk i procesów dydaktyczno - wychowawczych.”

W prowadzonych badaniach zastosowałam metodę sondażu diagnostycznego. Sondaż diagnostyczny zwany jest również sondażem ankietowym lub sondażem na grupie reprezentatywnej. Jest:” sposobem gromadzenia wiedzy o przedmiotach strukturalnych funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach o poglądach wybranych zbiorowości, nasileniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk, o wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie nie zlokalizowanych, posiadających znaczenie wychowawcze w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentatywną dla badanej populacji generalnej, w której badane zjawisko występuje.” Zaletą sondażu diagnostycznego jest to, że pozwala on w stosunkowo krótkim czasie naświetlić problematykę danego zjawiska pedagogicznego.

Metoda ta pozwoli na dokładne poznanie postaw uczniów i nauczycieli wobec tolerancji.

Przez postawę należy rozumieć: „względnie trwałe dyspozycje do oceniania przedmiotu postawy i emocjonalnego nań reagowania oraz towarzyszące tym dyspozycjom względnie trwałe przekonanie o naturze i właściwościach tego przedmiotu i względnie trwałe dyspozycje do zachowania się wobec tego przedmiotu.” Na podstawie tej definicji można wyodrębnić trzy komponenty postawy pełnej. Są to:

• komponent emocjonalno - oceniający (emocje, oceny)

• komponent poznawczy (wiedza, przekonanie)

• komponent behawioralny (program działania)

Bardzo istotnym czynnikiem badań metodologicznych jest też odpowiednie dobranie technik badawczych.

Technika badawcza według Pilcha, powinna być starannie dobrana do badań. Wybór techniki jest uzależniony od typu badań, celów zawartych w hipotezach, od ludzi, których chcemy zbadać i od zjawisk. Według. Kamieńskiego: „ są to czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii i faktów.”

W. Zaczyński mówi o konieczności stosowania równoległego wielu wzajemnie dopełniających się technik, jako warunku pełnego i rzetelnego poznania analizowanego wycinka rzeczywistości.

T. Pilch do technik zalicza: obserwację, wywiad, ankietę, badanie dokumentów i materiałów, techniki socjometryczne. W niniejszej pracy, do badania postaw dotyczących tolerancji zastosowałam technikę ankiety.

Ankieta to masowa metoda socjologiczna stosowana również przez pedagogów. „ Ankieta jest metoda zdobywania informacji przez pytanie wybranych osób za pośrednictwem drukowanej listy pytań zwanej kwestionariuszem, w celu uzyskania odpowiedzi mających służyć do rozwiązywania jakiegoś problemu naukowego bądź praktycznego, społecznego, moralnego itp.” „ Ankieta jest zetknięciem cech badacza z subiektywnymi na ogół poglądami ankietowanego i o ile badacz szuka prawdy, to ankietowany dostarcza mu materiału najczęściej nie stosując kryteriów obiektywnych, ale przeciwnie, przedstawia w nich często swój emocjonalny stosunek super negatywny lub super pozytywny.”

Według. Sztumskiego ankieta jest „ swoistym typem wywiadu - wywiadem pisemnym.” Jest to wywiad bardziej oszczędny ze względu na czas i środki niż wywiad ustny. Prowadzący badania tego typu zamiast organizowania spotkań i odbywania czasochłonnych rozmów z każdym z respondentów osobna, może znacznie szybciej przebadać liczną nawet grupę. Ankieta ma charakter bezosobowy, standardowe pytania, jakie są niej zawarte, ich charakter ułatwiają prowadzącemu badanie opracowanie danych, a także oddziałują w określony sposób na respondenta, skłaniając go do refleksji nad problemami podjętymi w badaniach. Zapewniona w ankiecie anonimowość wypowiedzi sprzyja szczerym odpowiedziom bardzie niż wywiad, nawet przeprowadzony w cztery oczy, ponieważ w wywiadach występuje element pewnego skrępowania.

Zaletą jest również to, że może być przeprowadzona w krótkim czasie oraz umożliwia dokonanie zestawienia statystycznego, co ułatwia wyciągnięcie wniosków przeprowadzonych badań.

Natomiast wadą ankiety jest to, że badacz nie ma pewności, co do prawdziwości udzielanych odpowiedzi przez respondentów. Pytania zamknięte w ankiecie uniemożliwiają respondentom udzielania swobodnej odpowiedzi. Dlatego też, aby zapobiec słabościom ankiety wprowadza się pytania otwarte.

Każda technika badawcza jest realizowana przy pomocy odpowiednich narzędzi badawczych. „ Narzędzie badań - to środek pomocniczy wykorzystywany przy gromadzeniu materiałów empirycznych przydatnych przy rozwiązywaniu podjętego problemu badań.”

Przy budowaniu narzędzi należy zdaniem T. Pilcha, pamiętać o tym, że:

• „dla każdego badania należy użyć innych narzędzi,

• budowa i treść narzędzi powinny być podporządkowane celom ogólnym badań,

• wewnętrzna struktura narzędzi badawczych, stopień ich standaryzacji, pytania kontrolne mają wpływ na wiarygodność informacji,

• każde narzędzie musi być trafne i rzetelne,

• w przygotowaniu badań należy utrzymywać właściwa kolejność - uświadomić sobie cel badań i dopiero konstruować narzędzia.”

Narzędziami w mojej pracy jest kwestionariusz dla uczniów i nauczycieli. Problemem tolerancji wobec środowiska lokalnego zajmę się u obu badanych grup. Obu grupom zadam bardzo podobne pytania. Będę mogła porównać poglądy uczniów i nauczycieli wobec tych samych problemów. Dowiem się też, czy poglądy zmieniają się wraz z wiekiem i statusem społecznym. Czy nauczyciele znają definicje tolerancji, czy starają się wpoić swoim uczniom zasady tolerancji i czy sami w nie wierzą?

Organizacja i przebieg badań

Ankietę przeprowadziłam w Gimnazjum Publicznym w Straszynie. W szkole tej uczę od 10 lat. Gimnazjum połączone jest ze Szkołą Podstawową tworząc Zespół Szkół.

Straszyn leży w Gminie Pruszcz Gdański. Jest to wieś licząca około 3000 mieszkańców. Większość ludzi przeprowadziła się tu z pobliskiego Gdańska (ok. 10 km), dokąd dojeżdżają do pracy. Wieś jest bardzo rozwojowa, podobnie jak cała gmina.

Gmina Pruszcz Gdański należy do Powiatu Gdańskiego z siedzibą w Pruszczu Gdańskim oraz do Województwa Pomorskiego. Położona jest bezpośrednio na południowy zachód od miasta Gdańska. Część wschodnia gminy usytuowana jest na Żuławach Wiślanych, natomiast zachodni jej obszar położony jest na skraju Pojezierza Pomorskiego. W skład gminy wchodzą 33 wsie i przysiółki. Największymi wsiami są Straszyn i Łęgowo. Przewiduje się, iż w ciągu kilku lat znacznie wzrośnie liczba mieszkańców gminy do ok. 15 tys. Przyrost ludności spowodowany jest głównie dzięki realizacji nowych zespołów mieszkaniowych dla ludności nierolniczej na terenach wsi Straszyn. Teren gminy przecinają ważne szlaki komunikacyjne łączące Wybrzeże z Warszawą i z południem kraju. Przecinające się szlaki to rozmaitość kultur, idei i wyznań religijnych, dlatego tak ważna jest i pilna potrzeba krzewienia zasad tolerancji w tym środowisku, co dodatkowo uzasadnia celowość pisania przeze mnie pracy na ten temat.

W mojej szkole pracuje 53 nauczycieli. Badaniu poddałam 50 osób, gdyż dwie koleżanki korzystają z urlopów wychowawczych, a jedna jest na urlopie zdrowotnym. Wszyscy nauczyciele bardzo chętnie wzięli udział w ankiecie i bardzo byli zainteresowani jej wynikiem. Jeśli chodzi o uczniów, to zdecydowałam się przeprowadzić badania wśród młodzieży z klas trzecich gimnazjum, gdyż uważam, iż powinni mieć już wyrobiony pogląd na temat tolerancji oraz chciałam wyeliminować czynnik różnicy wieku wśród badanych. Ankietę wypełniło 50 uczniów.

Harmonogram przebiegu badań.

Pod pojęciem harmonogramu rozumie się „(gr. harmonia = zgodność + gramma = pismo, litera) rozkład czynności potrzebnych do wykonania określonego zadania z podaniem czasu ich trwania.”

Etap	Czynności	Data
I	1. Sformułowanie tematu pracy 2. Ułożenie planu pracy 3. Sprecyzowanie problemów, celów badań 4. Określenie wstępnego układu pracy	X - 2003 XI - 2003 XII - 2003 XII - 2003
II	1. Kompletowanie literatury, niezbędnych materiałów do opracowania pracy 2. Analiza zebranych materiałów 3. Prace nad przygotowaniem podrozdziałów teoretycznych	I - V 2004 VI - XI 2004 XII 2004 - III 2005
III	1. Dokończenie rozdziałów teoretycznych 2. Przygotowanie i przeprowadzenie ankiety 3. Analiza badań	IV - 2005 V - VI 2005 VII - VIII 2005
IV	1. Podsumowania, wnioski 2. Konsultacje 3. Oddanie pracy magisterskiej	X - 2005 XI - XII 2005 I - 2006

ROZDZIAŁ III

NAUCZYCIELE WOBEC TOLERANCJI

Ankieta dla nauczycieli zawierała 15 pytań. Badaniu poddałam 50 osób.

Pierwszym pytaniem, jakie zadałam nauczycielom w ankiecie było: Czym jest dla ciebie tolerancja?

Chciałam dowiedzieć się, czy nauczyciele znają i rozumieją definicję tolerancji. Odpowiedzi na to pytanie udzieliło 45 nauczycieli (90%). Mogę z całą pewnością stwierdzić, że nauczyciele w mojej szkole znają i rozumieją definicje tolerancji. Tolerancja jest dla nich: akceptowaniem odmienności, akceptowaniem odmiennych poglądów i zachowań, zrozumieniem odrębności innych ludzi. Część rozumie tolerancje jako akceptowanie odrębności i różnorodności osobistej innych ludzi, ich poglądów, wyznań, zachowań itp. Traktowanie jako normy współistnienia w społeczeństwie osób, które tą różnorodność reprezentują. Dla innych jest to wspólne przebywanie, praca, zamieszkanie z ludźmi o odmiennym wyglądzie, kolorze skóry, o odmiennych poglądach, gustach i zapatrywaniach. Uważam, że takie rozumienie tolerancji jest prawidłowe i zgodne z definicją.

Pierwsza i druga hipoteza dotyczyła tolerancji nauczycieli wobec uczniów - ich statusu społecznego, zachowań agresywnych i empatycznych. Brzmiały one: ” przypuszczam, że nauczyciele są tolerancyjni wobec statusu społecznego uczniów i ich zachowań agresywnych i empatycznych. Problemu tego dotyczyły pytania: 2 - punkty d, e, f, pytanie 3, 4.

Pytanie 2 brzmiało:

„Niektóre zachowania otaczających nas ludzi rażą nas, inne są nam obojętne, jeszcze inne akceptujemy. Czy razi Pana(ią), gdy?” Z otrzymanych odpowiedzi sporządziłam tabelę numer 1.

Tabela 1

„ Co cię razi w zachowaniu otaczających nas ludzi?”

Stopień akceptacji tolerancji	Zdecydowanie tak	Raczej tak	Raczej nie	Zdecydowanie nie
d. kolega opryskliwie, niegrzecznie odzywa się do kolegów	49 (98%)	1(2%)	0	0
e. nauczyciel ordynarnie, niegrzecznie odzywa się do uczniów	40 (80%)	10(20%)	0	0
f. uczeń ordynarnie, niegrzecznie odzywa się do nauczycieli	49 (98%)	1 (2%)	0	0

Źródło: obliczenia własne

Wykres 1

”Stosunek do kolegów”

źródło: opracowanie własne

Wykres 2

„Stosunek nauczycieli do uczniów”

źródło: opracowanie własne

Wykres 3

„ Stosunek uczniów do nauczycieli"

źródło: opracowanie własne

Pytanie 3 brzmiało:

Jak Pana(i) zdaniem traktowani są przez nauczycieli uczniowie pochodzący z ubogich rodzin? Z uzyskanych odpowiedzi sporządziłam tabelę numer 2.

Tabela 2

„ Stosunek nauczycieli do uczniów z ubogich rodzin”

Opinia	Liczba/ procent
Lepiej od innych	0
Na równi z innymi	48(96%)
Gorzej od innych	2(4%)

źródło: obliczenia własne

Pytanie 4 brzmiało:

Jak Pana(i) zdaniem traktowani są przez kolegów uczniowie pochodzący z ubogich rodzin? Uzyskane wyniki przedstawiłam w tabeli numer 3.

Tabela 3

„ Stosunek kolegów do uczniów z ubogich rodzin”

Opinia	Liczba/ procent
Lepiej od innych	0
Na równi z innymi	15(30%)
Gorzej od innych	35(70%)

źródło: obliczenia własne

Na podstawie analizy danych można stwierdzić, iż zdecydowanej większości nauczycieli przeszkadza ordynarne zachowanie się uczniów, niegrzeczne zwroty, zarówno w stosunku do nauczycieli, jak i samych uczniów. Nie tolerują również ordynarnego i niegrzecznego stosunku nauczycieli w stosunku do uczniów. Ogromna większość uważa, że uczniowie pochodzący z ubogich rodzin są traktowani na równi z innymi uczniami. Nie ma dla nauczycieli znaczenia status społeczny i majątkowy uczniów. Tylko 4% badanych stwierdziło, że uczniowie ci są traktowani gorzej od innych uczniów. Gorzej przedstawia się sytuacja ubogich uczniów w oczach ich kolegów. Nauczyciele uważają, że uczniowie pochodzący z ubogich rodzin, są przez kolegów ( innych uczniów) traktowani gorzej od innych. Uważa tak 70% badanych nauczycieli. 30% nie zauważa tego problemu i twierdzi, że uczniowie traktują siebie na równi.

Hipoteza druga dotyczyła stosunku nauczycieli do środowiska szkolnego: przypuszczam, że nauczyciele wykazują się tolerancją wobec środowiska szkolnego. Temu zagadnieniu poświęciłam pytania numer 5, 6 i 7 w mojej ankiecie.

Pytanie 5 brzmiało:

Jaki miał(a)by Pan(i) stosunek do tego, aby wyznawca innej wiary był Pana(i):

1. kolegą w pracy

2. najbliższym sąsiadem

3. szefem w pracy

Uzyskane wyniki zamieściłam w tabeli numer 4.

Tabela 4

„ Stosunek do wyznawców innej wiary”

Gdyby był:	Był(a)bym przeciwko	Nie miał(a)bym zastrzeżeń	Trudno powiedzieć
a. kolegą w pracy	0	50(100%)	0
b. najbliższym sąsiadem	0	50(100%)	0
c. szefem w pracy	0	50(100%)	0

źródło: obliczenia własne

Pytanie 6 brzmiało:

Jaki miał(a)by Pan(i) stosunek do tego, aby osoba innej rasy była Pana(i):

1. kolegą w pracy

2. najbliższym sąsiadem

3. szefem w pracy

Uzyskane wyniki przedstawia tabela numer 5.

Tabela 5

„ Stosunek nauczycieli do osób innej rasy”

Gdyby był:	Był(a)bym przeciwko	Nie miał(a)bym zastrzeżeń	Trudno powiedzieć
a. kolegą w pracy	0	50(100%)	0
b. najbliższym sąsiadem	0	50(100%)	0
c. szefem w pracy	0	50(100%)	0

źródło: obliczenia własne

Pytanie 7 brzmiało:

Jaki miał(a)by Pan(i) stosunek do tego, aby osoba innej narodowości była Pana(i):

1. kolegą w pracy

2. najbliższym sąsiadem

3. szefem w pracy

Uzyskane wyniki zamieściłam w tabeli numer 6.

Tabela 6

„ Stosunek nauczycieli do osób innej narodowości”

Gdyby był:	Był(a)bym przeciwko	Nie miał(a)bym zastrzeżeń	Trudno powiedzieć
a. kolegą w pracy	0	50(100%)	0
b. najbliższym sąsiadem	0	50(100%)	0
c. szefem w pracy	0	40(80%)	10 (20%)

źródło: obliczenia własne

Na podstawie przedstawionych wyników można stwierdzić, że nauczyciele wykazują się dużą tolerancją wobec ludzi innej wiary, rasy, czy narodowości. Ogromna większość nie miałaby zastrzeżeń, aby ludzie innej wiary, czy koloru skóry była ich szefem, kolegą w pracy, czy sąsiadem. Tylko 20% badanych nie ma zdania, co do ludzi innej narodowości na stanowisku szefa. Ksenofobia jest im obca.

Hipoteza trzecia dotyczyła tolerancji nauczycieli wobec środowiska lokalnego: przypuszczam, że nauczyciele wykazują się tolerancją wobec środowiska lokalnego. Chciałam tez zbadać stosunek nauczycieli do środowiska w ogóle - ekologii, chorób, chorych psychicznie i fizycznie. Chciałam dowiedzieć się, czy tolerują nauczyciele ludzi o odmiennych poglądach w sferze seksualnej, słuchających innej muzyki, ubierających się inaczej, czy nadużywających alkoholu. Chciałam zastanowić się nad stosunkiem badanych do choroby XXI wieku, jaką jest AIDS. Zagadnień tych dotyczyły pytania numer:2 a, b, c, g, h, i, j, k, 8, 9, 10, 11, 12, 13,14 i 15.

Pytanie 2 brzmiało:

Niektóre zachowania otaczających nas ludzi rażą nas, inne są nam obojętne, jeszcze inne akceptujemy. Czy razi Pana(ią), gdy:

a. ktoś pozostawia po sobie śmieci w lesie, nad woda, w górach

b. ktoś publicznie przeklina, używa wulgarnych słów

c. ktoś przepycha się wśród ludzi, potrąca innych nie przepraszając za swoje zachowanie

g. ktoś zakłóca spokój innym, np. głośną muzyką, krzykami

h. ktoś słucha innej muzyki niż ty

i. ktoś ubiera się inaczej niż ty

j. nadużywa alkoholu

k. pali papierosy w twojej obecności

Wyniki przedstawiłam w tabeli numer 7

Tabela 7

„ Zachowania otaczających nas ludzi i stosunek do nich nauczycieli mojej szkoły”

Stopień akceptacji tolerancji	Zdecydowanie tak	Raczej tak	Raczej nie	Zdecydowanie nie
a. ktoś pozostawia po sobie śmieci w lesie, nad woda, w górach	50 (100%)	0	0	0
b. ktoś publicznie przeklina, używa wulgarnych słów	50 (100%)	0	0	0
c. ktoś przepycha się wśród ludzi, potrąca innych nie przepraszając za swoje zachowanie	38 (76%)	12 (24%)	0	0
g. ktoś zakłóca spokój innym, np. głośną muzyką, krzykami	25 (50%)	25 (50%)	0	0
h. ktoś słucha innej muzyki niż ty	0	0	20 (40%)	30 (60%)
i. ktoś ubiera się inaczej niż ty	0	0	2 (4%)	48 (96%)
j. nadużywa alkoholu	15 (30%)	20 (40%)	15 (20%)	0
k. pali papierosy w twojej obecności	10 (20%)	26 (52%)	14 (28%)	0

źródło: obliczenia własne

Na podstawie powyższych danych, można stwierdzić, że nauczyciele są zdecydowanymi obrońcami środowiska i przeciwnikami zaśmiecania oraz zanieczyszczania środowiska naturalnego. Są zdecydowanymi przeciwnikami zostawiania po sobie śmieci za równo w górach, nad wodą, jak i w lesie (100%). Nie tolerują przeklinania w miejscach publicznych, używania wulgarnych słów, przepychania się wśród innych ludzi i braku kultury (100%). Są natomiast tolerancyjni w stosunku do osób słuchających innej muzyki, czy ubierających się inaczej. Połowa badanych nie toleruje zakłócania spokoju głośną muzyką i krzykami. Badani mają różne zdania na temat palenia w ich towarzystwie papierosów i nadużywania alkoholu. Spośród badanych aż 70% nauczycieli nie toleruje palenia papierosów w ich towarzystwie i nadużywania alkoholu, ale ok. 30% badanych raczej to nie przeszkadza.

Pytanie 8 brzmiało:

Czy mógłby Pan(i) powiedzieć, jak (jakimi słowami) określa się w Pana(i) otoczeniu osoby chore psychicznie?

a. głupi, dureń, kretyn,

b. chory psychicznie, upośledzony intelektualnie

c. nieszczęśliwa osoba, wymagający pomocy

Wyniki przedstawiam w tabeli 8

Tabela 8

„ Określenia przez środowisko nauczycieli osób chorych psychicznie”

Określenie	Liczba/ procent
Głupi, dureń, kretyn	0
Chory psychicznie, upośledzony intelektualnie	25(50%)
Nieszczęśliwa osoba, wymagający pomocy	25(50%)

źródło: obliczenia własne

Pytanie 9 brzmiało:

Czy mógłby Pan(i) powiedzieć, jak (jakimi słowami) określa się

w Pana(i) otoczeniu osoby niepełnosprawne fizycznie?

a. połamaniec, pokraka, głuchol

b. niepełnosprawny, niedowidzący, głuchy

c. nieszczęśliwa osoba, wymagający pomocy

Wyniki umieściłam w tabeli numer 9

Tabela 9

„ Środowisko nauczycieli wobec osób niepełnosprawnych fizycznie”

Określenie	Liczba/ procent
połamaniec, pokraka, głuchol	0
niepełnosprawny, niedowidzący, głuchy	40(80%)
nieszczęśliwa osoba, wymagający pomocy	10(20%)

źródło: obliczenia własne

W środowisku badanych nauczycieli na określenie osób niepełnosprawnych fizycznie lub psychicznie nie używa się określeń pejoratywnych. W większości używane są określenia neutralne lub o znaczeniu pozytywnym. Moim zdaniem wynika to z dużej tolerancji w stosunku do osób niepełnosprawnych. Z takimi osobami nauczyciele bardzo często spotykają się w swojej pracy. Szczególnie w obecnych czasach, gdy dużego znaczenia nabierają klasy integracyjne. Muszą nie tylko takie osoby tolerować, ale jeszcze umieć poprawnie z nimi pracować.

Pytanie 10 brzmiało:

Jak zareagował(a)by Pan(i), gdyby okazało się, że osoba, która kiedyś chorowała psychicznie ma zostać:

1. Pana(i) szefem

2. koleżanką, kolega w pracy

3. Pana(i) najbliższym sąsiadem

4. Pana(i) lekarzem

Wyniki prezentuje tabela numer 10

Tabela 10

„ Reakcje nauczycieli wobec awansu osób, które kiedyś chorowały psychicznie”

Stopień akceptacji tolerancji	Był(a)bym przeciwko	Nie miał(a)bym zastrzeżeń	Trudno powiedzieć
a. Pana(i) szefem	2 (4%)	30 (60%)	18 (36%)
b. koleżanką, kolega w pracy	0	31 (62%)	19 (38%)
c. Pana(i) najbliższym sąsiadem	0	49 (98%)	1 (2%)
d. Pana(i) lekarzem	35 (70%)	10 (20%)	5 (10%)

źródło: obliczenia własne

Pytanie 11 brzmiało:

Jak zareagował(a)by Pan(i), gdyby okazało się, że osoba niepełnosprawna fizycznie ma zostać:

1. Pana(i) szefem

2. koleżanką, kolega w pracy

3. Pana(i) najbliższym sąsiadem

4. Pana(i) lekarzem

Wyniki umieściłam w tabeli numer 11.

Tabela 11

„ Reakcja nauczycieli wobec awansu osób niepełnosprawnych fizycznie”

Stopień akceptacji tolerancji	Był(a)bym przeciwko	Nie miał(a)bym zastrzeżeń	Trudno powiedzieć
a. Pana(i) szefem	0	49 (98%)	1 (2%)
b. koleżanką, kolega w pracy	0	50 (100%)	0
c. Pana(i) najbliższym sąsiadem	0	50 (100%)	0
d. Pana(i) lekarzem	0	48 (96%)	2 (4%)

źródło: obliczenia własne

Pytanie 12 brzmiało:

Jak zareagował(a)by Pan(i), gdyby okazało się, że osoba homoseksualna, ma zostać:

1. Pana(i) szefem

2. koleżanką, kolega w pracy

3. Pana(i) najbliższym sąsiadem

4. Pana(i) lekarzem

Wyniki przedstawia tabela numer 12

Tabela 12

„ Reakcje nauczycieli wobec awansu osób o orientacji homoseksualnej”

Stopień akceptacji tolerancji	Był(a)bym przeciwko	Nie miał(a)bym zastrzeżeń	Trudno powiedzieć
a. Pana(i) szefem	2 (4%)	48 (96%)	O
b. koleżanką, kolega w pracy	0	50(100%)	0
c. Pana(i) najbliższym sąsiadem	0	50(100%)	0
d. Pana(i) lekarzem	2 (4%)	48 (96%)	0

źródło: obliczenia własne

Ankietowani nie tylko tolerują osoby niepełnosprawne, ale także nie przeszkadza im to, że osoba, która kiedyś chorowała psychicznie lub upośledzona fizycznie ma zostać ich kolega w pracy, szefem, czy sąsiadem. Większość badanych nie chciałaby jednak, aby osoba, która kiedyś chorowała psychicznie była ich lekarzem. Jeśli chodzi o osoby o skłonnościach homoseksualnych, to sytuacja wygląda podobnie. Mogą być kolegami, sąsiadami i szefem, ale nie powinna być lekarzem. Myślę, że wynika to z dużego znaczenia zawodu lekarza, dużej rangi. W naszym społeczeństwie lekarza traktuje się bardzo osobiści i każdy chciałby obdarzać go pełnym zaufaniem.

Pytanie 13 brzmiało:

Czy wyraziłby Pan(i) zgodę, aby:

a. w Pana(i)miejscowości, urządzono przychodnię dla osób chorych na AIDS

b. w Pana(i)miejscowości, znajdował się dom dla osób chorych na AIDS

c. w Pana(i)bliskim sąsiedztwie mieszkała osoba zarażona AIDS

d. chodził do szkoły w której Pan(i) pracuje ktoś zarażony AIDS

Wyniki prezentuje tabela numer 13

Tabela 13

„ Stosunek nauczycieli wobec chorych na AIDS”

Stopień akceptacji tolerancji	Był(a)bym przeciwko	Nie miał(a)bym zastrzeżeń	Trudno powiedzieć
a. w Pana(i)miejscowości, urządzono przychodnię dla osób chorych na AIDS	0	28 (56%)	22 (44%)
b. w Pana(i)miejscowości, znajdował się dom dla osób chorych na AIDS	0	10 (20%)	40 (80%)
c. w Pana(i)bliskim sąsiedztwie mieszkała osoba zarażona AIDS	0	40 (80%)	10 (20%)
d. chodził do szkoły w której Pan(i) pracuje ktoś zarażony AIDS	0	32 (64%)	18 (36%)

źródło: obliczenia własne

Wykres 4

„ Zgoda na urządzenie przychodni dla chorych na AIDS”

źródło: obliczenia własne

Wykres 5

„ Zgoda na budowę domu chorych na AIDS”

źródło: obliczenia własne

Wykres 6

„Zgoda na sąsiedztwo osób chorych na AIDS”

źródło: obliczenia własne

Wykres 7

„Zgoda na pracę z osobą chorą na AIDS”

źródło: obliczenia własne

Pytanie 14 brzmiało:

Jakie rozwiązanie należałoby przyjąć w przypadku dzieci chorych na AIDS i ich opiekunów? Czy powinni oni zamieszkać?:

a. na uboczu, na terenach niezamieszkałych
b. wśród zdrowych , na terenach zamieszkałych
c. w szpitalach, na oddziałach chorób zakaźnych

Wyniki prezentuje tabela numer 14

Tabela 14

„Stosunek nauczycieli do lokalizacji dzieci chorych na AIDS”

Propozycja miejsca zamieszkania	Liczba/ procent
na uboczu, na terenach niezamieszkałych	0
wśród zdrowych , na terenach zamieszkałych	48(96%)
w szpitalach, na oddziałach chorób zakaźnych	2(4%)

źródło: obliczenia własne

Pytanie 15 brzmiało:

Jak Pana(i) zdaniem odnosi się do homoseksualizmu większość naszego społeczeństwa?
a. wrogo
b. obojętnie
c. życzliwie

Wyniki umieściłam w tabeli numer 15

Tabela 15

„Społeczeństwo wobec homoseksualizmu w oczach nauczycieli”

Podejście społeczeństwa	Liczba/ procent
a. wrogo	40 (80%)
b. obojętnie	10 (20%)
c. życzliwie	0

źródło: obliczenia własne

Stosunek do chorych na AIDS, badanych nauczycieli jest dosyć zastanawiający. Większość zgodziłaby się na przychodnie w swojej miejscowości ( 56%), ale 44% badanych nie ma zdania na ten temat.

Aż 80% badanych nie ma tez zdania na temat wybudowania domu dla chorych na AIDS w ich miejscowości. Tylko 20% nie miałoby zastrzeżeń. Większość, bo 80% badanych nauczycieli mogłaby mieszkać w bliskim sąsiedztwie osoby chorej na AIDS, gdyby tylko nie chodził do szkoły, w której pracują badani nauczyciele (64%). Badani uważają, że osoby zarażone powinny mieszkać, wśród zdrowych ludzi (96%), a nie w odosobnieniu. Tylko 4% badanych umieściłoby chorych w szpitalach - na oddziałach chorób zakaźnych. Badani nauczyciele uważają, że społeczeństwo traktuje osoby chore wrogo (80%) lub obojętnie (20%). Nikt nie uważa, że społeczeństwo traktuje osoby chore na AIDS życzliwie.

ROZDZIAŁ IV

TOLERANCJA W OCZACH UCZNIÓW

Ankieta dla uczniów zawierała 15 pytań. Badaniu poddałam 50 osób. Byli to uczniowie klas III gimnazjum.

Pierwszym pytaniem, jakie zadałam uczniom w ankiecie było: Czym jest dla ciebie tolerancja? Uczniowie mieli do wyboru 3 warianty odpowiedzi:

1. akceptacją drugiego człowieka

2. zgadzaniem się na wszystkie zachowania ludzi

3. akceptacją zachowań przyjaciół

Chciałam się dowiedzieć, czy uczniowie znają i właściwie rozumieją definicje tolerancji. 94% badanych zaznaczyło odpowiedź a, czyli dla nich tolerancja to akceptacja drugiego człowieka. Tylko 6% rozumie tolerancję jako akceptację zachowań przyjaciół - odpowiedź c. Mogę, więc stwierdzić, iż uczniowie w mojej szkole wiedzą, czym jest tolerancja. W dalszej części analizy zastanowię się, co moi uczniowie tolerują, a czego nie.

Hipoteza pierwsza: „przypuszczam, że uczniowie są tolerancyjni wobec swoich kolegów” - dotyczyła tolerancji uczniów wobec swoich szkolnych kolegów. Problemu tego dotyczyły pytania numer 2d, f, 3,4, 5a, 6a, 7a, 10b, 11b, 12b. Zastanawiałam się, jaki jest ich stosunek do ordynarnych zachowań innych uczniów oraz jak postrzegają uczniów pochodzących z ubogich rodzin. Czy są tolerancji wobec nauczycieli innych ras, narodowości i wyznań. Jak odnoszą się do niepełnosprawnych psychicznie lub fizycznie kolegów? Czy mogłaby być ich kolegą osoba o orientacji homoseksualnej?

Pytanie 2 w ankiecie dla uczniów brzmiało:

Niektóre zachowania otaczających nas ludzi rażą nas, inne są nam obojętne, jeszcze inne akceptujemy. Czy razi Cię, gdy:

4. kolega ordynarnie, niegrzecznie odzywa się do kolegów / koleżanek

f .uczeń ordynarnie, niegrzecznie odzywa się do nauczycieli

Uzyskane wyniki zestawiłam w tabeli numer 16.

Tabela 16

„ Akceptacja dla zachowań otaczających ludzi”

Stopień akceptacji tolerancji	Zdecydowanie tak	Raczej tak	Raczej nie	Zdecydowanie nie
d. kolega ordynarnie, niegrzecznie odzywa się do kolegów / koleżanek	22 (44%)	20 (40%)	5 (10%)	3 (6%)
f .uczeń ordynarnie, niegrzecznie odzywa się do nauczycieli	20 (40%)	20 (40%)	6 (12%)	4 (8%)

źródło: obliczenia własne

Pytanie 3 brzmiało:

Jak Twoim zdaniem traktowani są przez nauczycieli uczniowie pochodzący z ubogich rodzin?

1. lepiej od innych

2. na równi z innymi

3. gorzej od innych

Wyniki przedstawia wykres numer 8

Wykres 8

„ Traktowanie przez nauczycieli uczniów z ubogich rodzin”

źródło: obliczenia własne

Pytanie 4 brzmiało:

Jak Twoim zdaniem traktowani są przez kolegów uczniowie pochodzący z ubogich rodzin?

1. lepiej od innych

2. na równi z innymi

3. gorzej od innych

Wyniki prezentuje wykres numer 9.

Wykres 9

„ Traktowanie przez kolegów uczniów z ubogich rodzin”

źródło: obliczenia własne

Pytanie 5a brzmiało:

Jaki miał(a)byś stosunek do tego, aby wyznawca innej wiary był Twoim kolega w szkole? Wyniki umieściłam w tabeli numer 17.

Tabela 17

„Stosunek do wyznawców innej wiary”

Jeżeli byłby:	Był(a)bym przeciwko	Nie miał(a)bym zastrzeżeń	Trudno powiedzieć
a. Kolegą w szkole	5 (10%)	40 (80%)	5 (10%)

źródło: obliczenia własne

Pytanie 6a brzmiało:

Jaki miał(a)byś stosunek do tego, aby osoba innej rasy była Twoim kolega w szkole? Wyniki prezentuje tabela numer 18.

Tabela 18

„ Stosunek do osób innej rasy”

Jeżeli byłby:	Był(a)bym przeciwko	Nie miał(a)bym zastrzeżeń	Trudno powiedzieć
a. Kolegą w szkole	5 (10%)	40 (80%)	5 (10%)

źródło: obliczenia własne

Pytanie 7a dotyczyło osób innej narodowości:

Jaki miał(a)byś stosunek do tego, aby osoba innej narodowości była Twoim kolega w szkole? Wyniki zawiera tabela numer 19.

Tabela 19

„ Stosunek do osób innej narodowości”

Jeżeli byłby:	Był(a)bym przeciwko	Nie miał(a)bym zastrzeżeń	Trudno powiedzieć
a. Kolegą w szkole	0	45 (90%)	5 (10%)

źródło: obliczenia własne

Pytanie numer 10b brzmiało:

Jak zareagował(a)byś, gdyby okazało się, że osoba, która kiedyś chorowała psychicznie ma zostać twoim kolegą/koleżanką w klasie?

Wyniki znajdują się w tabeli numer 20.

Tabela 20

„ Stosunek do osób, które kiedyś chorowały psychicznie”

Jeżeli byłby:	Był(a)bym przeciwko	Nie miał(a)bym zastrzeżeń	Trudno powiedzieć
b. Koleżanką, kolegą w klasie	15 (30%)	25 (50%)	10 (20%)

źródło: obliczenia własne

Pytanie 11b:

Jak zareagował(a)byś, gdyby okazało się, że osoba niepełnosprawna fizycznie ma zostać twoim kolegą/koleżanką w klasie? Wyniki umieściłam w tabeli numer 21.

Tabela 21

„Stosunek do osób niepełnosprawnych fizycznie”

Jeżeli byłby:	Był(a)bym przeciwko	Nie miał(a)bym zastrzeżeń	Trudno powiedzieć
b. Koleżanką, kolega w klasie	15 (30%)	25 (50%)	10 (20%)

źródło: obliczenia własne

Pytanie 12b brzmiało:

Jak zareagował(a)byś, gdyby okazało się, że osoba homoseksualna, ma zostać twoim kolegą/koleżanką w klasie? Wyniki zamieściłam w tabeli numer 22.

Tabela 22

„Stosunek do osób o orientacji homoseksualnej”

Jeżeli byłby:	Był(a)bym przeciwko	Nie miał(a)bym zastrzeżeń	Trudno powiedzieć
b. Koleżanką, kolega w klasie	25 (50%)	15(30%)	10 (20%)

źródło: obliczenia własne

Z ankiet wynika, iż uczniom przeszkadza, gdy koledzy niegrzecznie odzywają się do siebie (44% zdecydowanie tak, 40 % raczej tak), a także, gdy uczniowie niegrzecznie odzywają się do nauczycieli (40 % zdecydowanie tak i 40% raczej tak). Jeśli chodzi o stosunek do uczniów pochodzących z ubogich rodzin, to ankietowani uczniowie w większości (60%) uważają, że są oni traktowania przez nauczycieli na równi z innymi. Pozostałe odpowiedzi równoważą się: 10% twierdzi, że gorzej od innych i 10%, że lepiej. Gorzej oceniają sytuacje tych uczniów w oczach ich kolegów. Zdecydowana większość, aż 90% uważa, że koledzy traktują ubogich kolegów gorzej od innych uczniów. Zdecydowana większość uczniów nie ma zastrzeżeń wobec kolegów wyznających inna wiarę, innej rasy, czy narodowości. Połowa badanych uczniów nie miałaby zastrzeżeń, aby ich kolegami były osoby, które kiedyś chorowały psychicznie lub chorzy fizycznie. Przeciwko byłoby 30%, 20% nie ma zdania na ten temat. Inaczej wygląda sytuacja, jeśli osoba o orientacji homoseksualnej chciałaby zostać ich kolegą, czy koleżanką; 50 % ankietowanych uczniów jest przeciwko, 20% nie ma zdania, a tylko jedna trzecia nie miałaby zastrzeżeń. Moim zdaniem hipoteza pierwsza nie potwierdziła się do końca. Uczniowie są mało tolerancyjni w stosunku do swoich kolegów. Niepokojące są wyniki dotyczące traktowania uczniów z ubogich rodzin. Wydaję mi się, że zdecydowanie na wyniki wpływ miało materialne podejście do życia większości naszego społeczeństwa. Lepszym kolegą jest ten, który ładniej wygląda i jest lepiej ubrany, ale czy na pewno?...Tu pojawia się ogromna rola wychowawców i nauczycieli.

Hipoteza druga dotyczy tolerancji uczniów wobec nauczycieli: przypuszczam, że istnieje uczniów tolerancja wobec nauczycieli. Problemu tego dotyczyły pytania numer: 2e, 5c, 6c, 7c, 10a, 11a, 12a.

Pytanie 2e brzmiało:

Niektóre zachowania otaczających nas ludzi rażą nas, inne są nam obojętne, jeszcze inne akceptujemy. Czy razi Cię, gdy nauczyciel ordynarnie, niegrzecznie odzywa się do uczniów?

Wyniki zawiera tabela numer 23.

Tabela 23

„Stosunek nauczycieli do uczniów”

Stopień akceptacji tolerancji	Zdecydowanie tak	Raczej tak	Raczej nie	Zdecydowanie nie
e .nauczyciel ordynarnie, niegrzecznie odzywa się do uczniów	35 (70%)	10 (20%)	2 (4%)	3 (6%)

źródło: obliczenia własne

Z przedstawionych badań wynika, że uczniowie zdecydowanie nie tolerują faktu ordynarnego i niegrzecznego odzywania się nauczycieli w stosunku do uczniów. Muszą i chcą stawiać sobie nauczyciela za wzór. Aby mogli go naśladować, nauczyciel musi być ich ideałem. Nie może ulegać emocjom i dawać im wyraz w niegrzecznym odzywaniu się do swoich wychowanków

Pytanie 5c brzmiało:

Jaki miał(a)byś stosunek do tego, aby wyznawca innej wiary był Twoim nauczycielem? Wyniki umieściłam w tabeli numer 24.

Tabela 24

„ Stosunek do nauczyciela wyznającego inną wiarę”

Jeżeli byłby:	Był(a)bym przeciwko	Nie miał(a)bym zastrzeżeń	Trudno powiedzieć
c. Nauczycielem	5 (10%)	40 (80%)	5 (10%)

źródło: obliczenia własne

Pytanie 6c brzmiało:

Jaki miał(a)byś stosunek do tego, aby osoba innej rasy była Twoim nauczycielem? Wyniki znajdują się w tabeli numer 25.

Tabela 25

„ Stosunek do nauczycieli jako osób innej rasy”

Jeżeli byłby:	Był(a)bym przeciwko	Nie miał(a)bym zastrzeżeń	Trudno powiedzieć
c. Nauczycielem	6 (12%)	40 (80%)	4 (8%)

źródło: obliczenia własne

Pytanie 7c brzmiało:

Jaki miał(a)byś stosunek do tego, aby osoba innej narodowości była Twoim nauczycielem? Wyniki umieściłam w tabeli numer 26.

Tabela 26

„Stosunek do nauczycieli jako osób innej narodowości”

Jeżeli byłby:	Był(a)bym przeciwko	Nie miał(a)bym zastrzeżeń	Trudno powiedzieć
c. Nauczycielem	5 (10%)	40 (80%)	5 (10%)

źródło: obliczenia własne

Z analizy ankiet, większości uczniów nie przeszkadza fakt, że ich nauczyciel jest innego wyznania, rasy, czy narodowości. Tylko około 10% badanych nie ma na ten temat zdania.

Pytanie 10a brzmiało:

Jak zareagował(a)byś, gdyby okazało się, że osoba, która kiedyś chorowała psychicznie ma zostać twoim nauczycielem? Wyniki prezentuje tabela numer 27.

Tabela 27

„Stosunek do nauczycieli, którzy chorowali psychicznie”

Jeżeli byłby:	Był(a)bym przeciwko	Nie miał(a)bym zastrzeżeń	Trudno powiedzieć
a. Twoim nauczycielem	32 (64%)	10 (20%)	8 (16%)

źródło: obliczenia własne

Pytanie 11a brzmiało:

Jak zareagował(a)byś, gdyby okazało się, że osoba niepełnosprawna fizycznie ma zostać twoim nauczycielem? Wyniki zawiera tabela numer 28.

Tabela 28

„Stosunek do nauczycieli jako osób niepełnosprawnych fizycznie”

Jeżeli byłby:	Był(a)bym przeciwko	Nie miał(a)bym zastrzeżeń	Trudno powiedzieć
a. Twoim nauczycielem	15 (30%)	25 (50%)	10 (20%)

źródło: obliczenia własne

Pytanie 12a brzmiało:

Jak zareagował(a)byś, gdyby okazało się, że osoba homoseksualna, ma zostać twoim nauczycielem? Wyniki przedstawia tabela numer 29.

Tabela 29

„ Stosunek do nauczycieli o orientacji homoseksualnej”

Jeżeli byłby:	Był(a)bym przeciwko	Nie miał(a)bym zastrzeżeń	Trudno powiedzieć
a. Twoim nauczycielem	30 (60%)	10 (20%)	10 (20%)

źródło: obliczenia własne

Większość badanych byłaby przeciwko temu, aby ich nauczycielami były osoby, które kiedyś chorowały psychicznie (64%) lub o orientacji homoseksualnej (60%). Połowa nie miałaby zastrzeżeń do osób niepełnosprawnych fizycznie, 30% wypowiada się przeciw, a 20% nie ma zdania.

Hipoteza trzecia dotyczy tolerancyjności uczniów w stosunku do środowiska i norm społecznych - przypuszczam, że istnieje u uczniów tolerancja w stosunku do środowiska i norm społecznych. W ankiecie hipotezie tej poświęciłam pytania: 2a, b, c, g, h, i, j, k,5b, 6b, 7b, 8, 9,10c,d, 11c,d, 12c,d, 13,14 i 15.

Pytanie 2 brzmiało:

Niektóre zachowania otaczających nas ludzi rażą nas, inne są nam obojętne, jeszcze inne akceptujemy. Czy razi Cię, gdy:

1. Ktoś pozostawia po sobie śmieci w lesie, nad woda, w górach

2. Ktoś publicznie przeklina, używa wulgarnych słów

3. Ktoś przepycha się wśród ludzi, potrąca innych nie przepraszając za swoje zachowanie

4. Ktoś zakłóca spokój innym, np. głośną muzyką, krzykami

5. Ktoś słucha innej muzyki niż ty

6. Ktoś ubiera się inaczej niż ty

7. Nadużywa alkoholu

8. Pali papierosy w twojej obecności

Wyniki prezentuje tabela numer 30.

Tabela 30

„Zachowania wokół nas”

Stopień akceptacji tolerancji	Zdecydowanie tak	Raczej tak	Raczej nie	Zdecydowanie nie
a. Ktoś pozostawia po sobie śmieci w lesie, nad woda, w górach	15 (30%)	35 (70%)	0	0
b. Ktoś publicznie przeklina, używa wulgarnych słów	10 (20%)	28 (56%)	12 (24%)	10 (20%)
c. Ktoś przepycha się wśród ludzi, potrąca innych nie przepraszając za swoje zachowanie	22 (44%)	20 (40%)	5 (10%)	3 (6%)
g .ktoś zakłóca spokój innym, np. głośną muzyką, krzykami	5 (10%)	10 (20%)	43 (66%)	2 (4%)
h .ktoś słucha innej muzyki niż ty	2 (4%)	2 (4%)	6 (12%)	40 (60%)
i . ktoś ubiera się inaczej niż ty	2 (4%)	2 (4%)	8 (16%)	38 (76%)
i. nadużywa alkoholu	20 (40%)	20 (40%)	5 (10%)	5 (10%)
k .pali papierosy w twojej obecności	20 (40%)	10 (20%)	6 (12%)	4 (8%)

źródło: obliczenia własne

Przedstawione wyniki obrazują stosunek ankietowanych do środowiska i pewnych, nie zawsze akceptowanych zachowań, których nie możemy uznać za tolerancyjne. Nie ma tolerancji dla zaśmiecania środowiska naturalnego. Wszyscy badani są temu przeciwni - 70% odpowiedzi - raczej tak i 30% zdecydowanie tak, świadczy o tym, iż młodzież jest przeciwna zostawianiu po sobie śmieci w lesie, górach, czy nad wodą. Ucieszyły mnie bardzo te wyniki, gdyż w mojej szkole bardzo wiele czasu poświęca się na wpojenie młodzieży zasad ekologii i ekologicznych zachowań. Większości badanych przeszkadza też niewłaściwe zachowanie w miejscach publicznych. Nie ma tolerancji i akceptacji dla wulgarnego słownictwa oraz przepychaniu się wśród ludzi. Za niewłaściwe zachowanie się w miejscu publicznym, oczekują słowa „przepraszam”. Nie przeszkadza im natomiast i są tolerancyjni dla zakłócania spokoju np. głośną muzyką, czy krzykami. Bardzo dużą tolerancyjnością wykazują się też wobec ludzi, którzy słuchają innej muzyki, czy ubierają się inaczej. Budujący jest fakt, że młodzież rażą takie zachowania jak: nadużywanie alkoholu, czy palenie papierosów w ich obecności. Może będzie trwała moda na „niepalenie”. Niepokojące jest to, że 20% ankietowanym takie zachowanie nie przeszkadza.

Pytanie 5b brzmiało:

Jaki miał(a)byś stosunek do tego, aby wyznawca innej wiary był Twoim najbliższym sąsiadem? Wyniki przedstawia tabela numer 31.

Tabela 31

„Stosunek do sąsiada innej wiary”

Jeżeli byłby:	Był(a)bym przeciwko	Nie miał(a)bym zastrzeżeń	Trudno powiedzieć
b. Najbliższym sąsiadem	0	50 (100%)	0

źródło: obliczenia własne

Pytanie 6b brzmiało:

Jaki miał(a)byś stosunek do tego, aby osoba innej rasy była Twoim sąsiadem? Wyniki prezentuje tabela numer 32.

Tabela 32

„ Stosunek do sąsiada innej rasy”

Jeżeli byłby:	Był(a)bym przeciwko	Nie miał(a)bym zastrzeżeń	Trudno powiedzieć
b. Najbliższym sąsiadem	5 (10%)	40 (80%)	5 (10%)

źródło: obliczenia własne

Pytanie 7b brzmiało:

Jaki miał(a)byś stosunek do tego, aby osoba innej narodowości była Twoim najbliższym sąsiadem? Wyniki zawiera tabela numer 33.

Tabela 33

„Stosunek do sąsiada innej narodowości”

Jeżeli byłby:	Był(a)bym przeciwko	Nie miał(a)bym zastrzeżeń	Trudno powiedzieć
b. Najbliższym sąsiadem	0	45 (90%)	0

źródło: obliczenia własne

Ankietowani nie mieliby prawie żadnych zastrzeżeń, aby ich sąsiadami byli ludzie innej rasy, narodowości, czy wyznania. Wynika to z otwartości współczesnej młodzieży na świat, inne kultury. Duże znaczenie odegrało tu wejście Polski do Unii Europejskiej i otwarcie granic.

Pytanie 8 brzmiało:

Czy mógłbyś (mogłabyś) powiedzieć, jak (jakimi słowami) określa się w Twoim otoczeniu osoby chore psychicznie?

a. głupi, dureń, kretyn

b. chory psychicznie, upośledzony intelektualnie

c. nieszczęśliwa osoba, wymagający pomocy

Wyniki zamieściłam w tabeli numer 34.

Tabela 34

„Twoje otoczenie o osobach chorych psychicznie”

Opinie	Liczba/procent
głupi, dureń, kretyn	20 (40%)
chory psychicznie, upośledzony intelektualnie	20 (40%)
nieszczęśliwa osoba, wymagający pomocy	10 (20%)

źródło: obliczenia własne

Pytanie 9 brzmiało:

Czy mógłbyś (mogłabyś) powiedzieć, jak (jakimi słowami) określa się w Twoim otoczeniu osoby niepełnosprawne fizycznie?

a. połamaniec, pokraka, głuchol

b. niepełnosprawny, niedowidzący, głuchy

c. nieszczęśliwa osoba, wymagający pomocy

Wyniki przedstawia tabela numer 35.

Tabela 35

„ Twoje otoczenie o osobach niepełnosprawnych fizycznie”

Opinie	Liczba/procent
połamaniec, pokraka, głuchol	20 (40%)
niepełnosprawny, niedowidzący, głuchy	20 (40%)
nieszczęśliwa osoba, wymagający pomocy	10 (20%)

źródło: obliczenia własne

Z badań tych wynika, że niestety na określenie osób niepełnosprawnych za równo fizycznie, jak i psychicznie w środowisku młodzieży, używa się określeń o zabarwieniu negatywnym lub obojętnym. Tylko 20% badanych, uważa, iż można do takich osób użyć określeń o zabarwieniu pozytywnym. Na podkreślenie zasługuje fakt, że wyniki te zdecydowanie różnią się od wyników nauczycieli. Przypuszczam, że do pozytywnego stosunku wobec osób niepełnosprawnych trzeba po prostu dorosnąć. To niestety nie potwierdza mojej hipotezy. Uczniowie są mało tolerancyjni wobec niepełnosprawności innych osób.

Pytanie 10 w punktach c i d brzmiało:

Jak zareagował(a)byś, gdyby okazało się, że osoba, która kiedyś chorowała psychicznie ma zostać: twoim najbliższym sąsiadem lub lekarzem? Wyniki zamieściłam w tabeli numer 36.

Tabela 36

„Reakcje na fakt sąsiada, lekarza, którzy kiedyś chorowali psychicznie”

Jeżeli byłby:	Był(a)bym przeciwko	Nie miał(a)bym zastrzeżeń	Trudno powiedzieć
c. Twoim najbliższym sąsiadem	15 (30%)	25 (50%)	10 (20%)
d. Twoim lekarzem	40 (80%)	5 (10%)	5 (10%)

źródło: obliczenia własne

Pytanie 11 w punkcie c i d brzmiało:

Jak zareagował(a)byś, gdyby okazało się, że osoba niepełnosprawna fizycznie ma zostać: twoim najbliższym sąsiadem lub lekarzem?

Wyniki zamieściłam w tabeli numer 37.

Tabela 37

„ Reakcje na fakt, że sąsiad, lekarz jest niepełnosprawny fizycznie”

Jeżeli byłby:	Był(a)bym przeciwko	Nie miał(a)bym zastrzeżeń	Trudno powiedzieć
c. Twoim najbliższym sąsiadem	10 (20%)	30 (60%)	10 (20%)
d. Twoim lekarzem	20 (40%)	20 (40%)	10 (20%)

źródło: obliczenia własne

Pytanie 12 w punkcie c i d brzmiało:

Jak zareagował(a)byś, gdyby okazało się, że osoba homoseksualna, ma zostać: twoim najbliższym sąsiadem lub lekarzem?

Wyniki zamieściłam w tabeli numer 38.

Tabela 38

„ Reakcje na fakt, że sąsiad, lekarz jest homoseksualistą”

Jeżeli byłby:	Był(a)bym przeciwko	Nie miał(a)bym zastrzeżeń	Trudno powiedzieć
c. Twoim najbliższym sąsiadem	30 (60%)	10 (20%)	10 (20%)
d. Twoim lekarzem	35 (70%)	5 (10%)	10 (20%)

źródło: obliczenia własne

Duże zróżnicowanie poglądów wykazują ankietowani, jeśli chodzi o osoby, które kiedyś chorowały psychicznie. Przeciwko ich sąsiedztwu jest 30%, ale 50 % nie ma zastrzeżeń. Duża grupa, bo 20% ankietowanych nie ma zdania na ten temat. Jednocześnie aż 80% jest przeciwna temu, aby takie osoby były ich lekarzami. I tu potwierdzają się wyniki badanych nauczycieli. Jeśli chodzi o stosunek badanych do osób niepełnosprawnych fizycznie, to jest on zupełnie inny. Ponad połowa, bo 60 % badanych nie ma zastrzeżeń, aby takie osoby były ich sąsiadami. Co do lekarza niepełnosprawnego fizycznie, to głosy się podzieliły. Równo po 40% byłaby przeciwko i 40% nie ma zastrzeżeń. Reszta - 20% udzieliła odpowiedzi - „trudno powiedzieć”. Zdecydowana większość jest natomiast przeciwna osobom o orientacji homoseksualnej. Większość nie chce mieć takich osób w swoim sąsiedztwie i nie chce też, aby takie osoby były ich lekarzami.

W ostatnich pytaniach ankiety badałam stosunek młodzieży do choroby XXI wieku - AIDS. Oto wyniki:

Pytanie numer 13 brzmiało:

Czy wyraziłbyś zgodę, aby:

a. W Twojej miejscowości, urządzono przychodnię dla osób chorych na AIDS

b. W Twojej miejscowości, znajdował się dom dla osób chorych na AIDS

c. W Twojej bliskim sąsiedztwie mieszkała osoba zarażona AIDS

d. Chodził z Tobą do szkoły ktoś zarażony AIDS

Wyniki przedstawia tabela numer 39.

Tabela 39

„ Stosunek ankietowanej młodzieży do problemu AIDS”

Stopień akceptacji tolerancji	Był(a)bym przeciwko	Nie miał(a)bym zastrzeżeń	Trudno powiedzieć
a. W Twojej miejscowości, urządzono przychodnię dla osób chorych na AIDS	15 (30%)	25 (50%)	10 (20%)
b. W Twojej miejscowości, znajdował się dom dla osób chorych na AIDS	15 (30%)	25 (50%)	10 (20%)
c. W Twojej bliskim sąsiedztwie mieszkała osoba zarażona AIDS	15 (30%)	25 (50%)	10 (20%)
d. Chodził z Tobą do szkoły ktoś zarażony AIDS	25 (50%)	10(20%)	15 (30%)

źródło: obliczenia własne

Pytanie numer 14 brzmiało:

Jakie rozwiązanie należałoby przyjąć w przypadku dzieci chorych na AIDS i ich opiekunów? Czy powinni oni zamieszkać?:
a. na uboczu, na terenach niezamieszkałych
b. wśród zdrowych , na terenach zamieszkałych
c. w szpitalach, na oddziałach chorób zakaźnych

Wyniki prezentuje wykres numer 10.

Wykres 10

„Młodzież o miejscu zamieszkania chorych na AIDS”

źródło: obliczenia własne

Pytanie 15 brzmiało:

Jak Twoim zdaniem odnosi się do homoseksualizmu większość naszego społeczeństwa?
a. wrogo
b. obojętnie
c. życzliwie

Wyniki prezentuje wykres numer 11.

Wykres 11

„Spojrzenie badanej młodzieży na stosunek naszego społeczeństwa wobec problemu homoseksualizmu”

źródło: obliczenia własne

Jeśli chodzi o stosunek badanej młodzieży wobec chorych na AIDS, to ankietowania wykazują się bardzo dużym zróżnicowaniem poglądów. Połowa badanych nie ma zastrzeżeń, aby w ich miejscowości urządzono przychodnię czy dom dla chorych, a także połowa mogłaby mieć za sąsiada osobę chorą. Przeciw byłoby 30% natomiast, a 20 % nie ma zadania na ten temat. Nie chciałoby chodzić do szkoły z osobą zarażoną 50% badanych, tylko 20% nie ma zastrzeżeń, a 30% nie ma zdania na ten temat. Podzielone są też zdania na temat zamieszkania takich osób. Równo po 40% uważa, że mogą oni mieszkać wśród zdrowych ludzi i 40% zamknęłoby ich w szpitalach, na oddziałach chorób zakaźnych. Spora grupa badanych, bo 20% wysłałaby osoby chore na ubocze, na tereny niezamieszkałe. Znaczna większość badanych uważa, że większość naszego społeczeństwa odnosi się wrogo do homoseksualizmu i nie przejawia tu żadnej tolerancji.. Tylko 10% określa ten stosunek obojętnie.

Podsumowując, uważam, że młodzież w mojej szkole jest w zdecydowanej większości tolerancyjna. Tolerują osoby niepełnosprawne, innej rasy, narodowości i religii. Na równi traktują osoby pochodzące z ubogich rodzin, słuchających innej muzyki, czy inaczej wyglądających. Przeszkadzają im natomiast zachowania złe i nieakceptowane społecznie - śmiecenie palenie papierosów, czy alkoholizm. Razi ich też wulgarne słownictwo i niegrzeczne odzywanie się nauczycieli w stosunku do uczniów, ale do nich nawzajem już mniej. Domagają się godności, ale w stosunkach z rówieśnikami już o nią nie dbają!

W. Okoń, Słownik pedagogiczny, PWN, Warszawa, 1984, s. 177 - 178

T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, Warszawa 1980, s. 64

W. Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1981, s.31

H. Muszyński, Wstęp do metodologii pedagogiki, PWN, Warszawa 1971, s. 174

S. Nowak, Metodologia badań socjologicznych, Wrocław 1974, s. 214

J. Pieter, Ogólna metodologia pracy naukowej, Wrocław - Warszawa - Kraków 1967, s. 67

T.Pilch, Organizacja procesu badawczego w pedagogicznych badaniach środowiskowych, Warszawa, 1974, s. 100

H. Muszyński,Wstęp do metodologii pedagogiki, PWN ,Warszawa, 1970 s.157

T. Pilch, T. Barman, Zasady badań pedagogicznych, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, 2001, s.47

Tamże, s. 177

T. Kotarbiński, O pojęciu metody, PWN, Warszawa 1957, s. 708

W. Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela, PWN, Warszawa 1976, s. 14

M. Godlewski St. Krawcewicz, T. Wujek, Pedagogika - podręcznik akademicki, PWN, Warszawa 1975, s. 57

M. Łobocki, Metody badań pedagogicznych, PWN, Warszawa 1982, s.115.

T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, PWN, Wrocław 1977, s. 120

S. Nowak, Teoria postaw, PWN, Warszawa 1973, s. 23

M. Godlewski, ST. Krawcewicz, T. Wujek, Pedagogika - podręcznik akademicki, PWN, Warszawa 1975, s. 57

J. Pieter, Zarys metodologii pracy naukowej, PWN, Warszawa 1985, s. 86

W. Pytkowski, Organizacja badań i ocena prac naykowych, PWN, Warszawa 1985, s. 86

J. Sztumski, Wstęp do metod i technik socjologicznych, Warszawa 1986, s. 229

Z. Skorny, Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki. Przewodnik metodologiczny dla studiujących nauczycieli. WSiP, Warszawa 1984, s. 95

T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych, PWN, Wrocław 1977, s.156 - 157

J. Tokarski, Słownik Wyrazów Obcych, PWN, Warszawa1980, s. 269

---