Dollard & Miller - rozdz. 11 Jak człowiek uczy się symptomów?
FOBIE.
Geneza fobii: silne bodźce wzmacniają strach jako reakcję na inne sygnały występujące w tym samym czasie. Gdy dana osoba nauczyła się reagować silnym strachem na określone bodźce, reakcja ta będzie ulegała generalizacji na podobne układy sygnałów. Wzmocnieniem jest redukcja silnego popędu (tu: strachu). Wszystkie reakcje, które pozwalają na skuteczne unikanie przedmiotów wywołujących strach, zostaną przyswojone jako silny nawyk.
Charakterystyczną cechą fobii jest to, że okoliczności powstania są niejasne.
Geneza reakcji unikania: Gdy bodziec wywołujący strach jest wyraźnie określony, reakcja unikania (redukująca strach) występuje po niewielu próbach i błędach. Gdy reakcje zapewniające skuteczne unikanie, będą one wzmacniane redukcją siły strachu i szybko przyswojone jako silne nawyki.
Geneza strachu: pochodzenie strachu - niejasne. Często jest on wynikiem dziecięcych konfliktów związanych ze sprawami seksualnymi i agresją.
Jak strach zostaje przeniesiony na nowe sygnały?
Pierwotna generalizacja bodźca. Gdy jednostka nauczyła się obawiać określonego bodźca, będzie skłonna obawiać się także innych, podobnych sytuacji. Im bardziej bodźce podobne do bodźca pierwotnego - tym będą wywoływać silniejszy strach (gradient generalizacji).
Warunkowanie wyższego rzędu. Wszystkie sygnały poprzedzające sygnały wywołujące reakcje, też nabędą zdolności wywoływania strachu.
Generalizacja wtórna (generalizacja za pośrednictwem reakcji). Gdy strach został związany z sygnałami wytwarzającymi przez pewną reakcję, każdy nowy bodziec może wywoływać reakcję wytwarzającą te sygnały będzie wzbudzał strach związany z tymi sygnałami. Zakres sytuacji wywołujących strach zależy od siły popędu motywującego reakcję, która pośredniczy w generalizacji strachu (im większa siła, tym większy zakres).
Wygaszanie fobii. Reakcja strachu na dany sygnał, która wielokrotnie nie zostaje wzmocniona, ulega wygaszeniu. Fobie są rekacjami „opornymi na wygaszanie”, ze względu na to, że ludzie unikają sytuacji wzbudzających fobie (stąd też brak prób wygaszających).
CZYNNOŚCI PRZYMUSOWE (KOMPULSJE):
Czynność przymusowa jest wzmacniana dokładnie tak samo jak fobia. Źródłem reakcji przymusowych, a także wynikających z niej redukcji lęku jest trening społeczny (np. mycie rąk jako rezultat treningu czystości).
Ponadto czynność przymusowa odwraca uwagę od myśli lękotwórczych (przynajmniej chwilowe). Po krótkim czasie trzeba powtórzyć czynność, by ponownie zredukować lęk (dlatego kompulsje są tak często powtarzane!). przerwanie wykonywania czynności kompulsywnej powoduje wyraźny wzrost popędu.
SYMPTOMY HISTERYCZNE: (na przykładzie nerwicy wojennej: wzbudzanie symptomu, by trzymać się z dala od frontu)
Wzmocnienie a funkcja przystosowawcza: wzmocnienie następuje zaraz po reakcji (tylko wtedy jest skuteczne), tu: redukcja strachu trwała tak długo jak długo trwał symptom. Gdy symptom ustępował, lęk wracał (żołnierz bez symptomu mógł wrócić na front).
Symulowanie choroby a symptom histeryczny: w przypadku symulowania choroby poczucie winy związane z myślą o wykonaniu jakiejś reakcji mającej na celu uchylenie się od obowiązku (walka na froncie) nie jest tak silne jak strach przed tym obowiązkiem. W histerii reakcję wywołuje strach. Symptomy histeryczne będą się zmieniać w zależności od popędu. A symptomy symulowane w zależności od planu.
Geneza reakcji. W fobiach - bardzo naturalne reakcje unikania, a w czynnościach przymusowych - pospolite reakcje. Reakcje w symptomach histerycznych - bardzo niezwykłe. W histerii wzmocnienie, czyli zasadnicze korzyści z symptomu, często stosunkowo niejasne, a czynniki determinujące wystąpienie określonej reakcji mogą być całkiem nie wyjaśnione.
Po usunięciu symptomu u pacjentki, silna motywacja do nauczenia nowej reakcji tzw. LEARNING DILEMMA.
REGRESJA:
Definicja: Gdy dominujący nawyk zostanie zablokowany przez konflikt lub wygaszony, zastąpi go druga najsilniejsza reakcja. Np. kiedy pożądanie seksualne u mężczyzny zostaje zahamowany, wystąpi regresja do wcześniej wyuczonych reakcji zaspokajania głodu.
PRZEMIESZCZENIE:
Gdy wystąpienie dominującej reakcji, wystąpi reakcja druga pod względem siły. Jeśli ta reakcja jest silna dzięki generalizacji - mówimy o przemieszczeniu (w regresji - reakcja wzmacniana we wcześniejszej fazie rozwoju).
Uniemożliwienie reakcji na skutek braku bodźca: tym silniejsza reakcja, im bardziej podobne są nowe obiekty do obiektu pierwotnego.
Uniemożliwienie reakcji na skutek konfliktu: reakcje hamujące (np. tabu kazirodztwa nie pozwalające kochać własnego ojca) też są generalizowane, ale słabiej niż reakcje hamowane. Dlatego też najsilniejsza reakcja wystąpi na bodźce o średnim stopniu podobieństwa do bodźca pierwotnego (czyli takie, które nie poddadzą się reakcjom hamowania, ale będą jeszcze wzmacniane przez podobieństwo do bodźca pierwotnego).
Generalizacja popędu: wewnętrzne układy bodźców wytwarzanych przez różne popędy są podobne, więc nastąpi generalizacja.
Generalizacja reakcji: wzmacnianie określanej reakcji sprawia, że inne podobne reakcje też stają się silniejsze. Siła zgeneralizowanych reakcji hamujących spada szybciej niż siła reakcji hamowanych.
Wzmacnianie przemieszczonych reakcji: źródłem przemieszczanych reakcji jest generalizacja. Reakcje te są wzmacniane, bo: 1. istnieje większa tolerancja społeczna, 2. przemieszczone reakcje mogą być wzmocnione przez generalizację wyuczonej nagrody, 3. dostarczają wyjaśnienia, które redukują lęk.
RACJONALIZACJA
Trening społeczny wytwarza u jednostki konieczność uzyskania logicznego wyjaśnienia swojego zachowania. Czasem właściwe wyjaśnienie wywołałoby lęk, więc jednostka poszukuje „jakiegoś” wyjaśnienia odpowiadającego normom społecznym, unikając wyjaśnienia właściwego. Racjonalizacja jest wzmacniana przez redukcję lęku.
Urojenie różni się od racjonalizacji ilościowo, bo w urojeniu: 1. trudniej znaleźć społecznie akceptowane wyjaśnienie, 2. wchodzi w grę o wiele silniejszy lęk.
HALUCYNACJE
Wzrost siły popędu podnosi gradient generalizacji, powodując zwiększenie siły wszystkich zgeneralizowanych reakcji. Wewnętrzne reakcje sygnałotwórcze obejmują też wyobrażenia i spostrzeżenia. Te zaś podlegają tym samym prawom, co reakcje. Dodatkowo: tym łatwiej można pomylić i wziąć jakiś przedmiot za inny, im większe jest między nimi podobieństwo. Im silniejszy popęd, tym łatwiej zachodzi generalizacja.
Skłonność do halucynacji: gdy zwracanie uwagi na sygnały zewnętrzne jest przykre, podmiot ulega wzmocnieniu przestawiając się na sygnały wytworzone przez reakcje wewnętrzne i zaczyna zwracać na nie uwagę.
PROJEKCJA:
Def: przypisywanie własnych motywów innym. Ludzie są do siebie podobni (bo wszyscy są istotami biologicznymi, a poza tym pochodzą z podobnych środowisk społecznych i ulega podobnym warunkom uczenia się) więc każda jednostka uczy się oczekiwać od innych, że będzie reagować podobnie jak ona. Założenie jest, że motywy obu tych osób są tak naprawdę odmienne. Więc dana osoba błędnie ocenia motywy innych. Takie zachowanie wzmacniane jest redukcją lęku, który następuje, gdy winę przerzuca się na inną osobę.
POZOROWANIE REAKCJI
Def: Osoba motywowana do zrobienia tego, czego nauczyła się bać, może reagować myślami wypowiedziami lub zachowaniem przeciwnym. Nieprzyznawanie się do zamiaru wykonania, pomaga tłumić tendencję do jego wykonania. Takie nieprzyznawanie się redukuje lęk.
ALKOHOLIZM
Alkohol wywołuje redukcję strachu, zwłaszcza tego, który motywuje unikanie. Reakcja picia alkoholu jest wzmacniana przez redukcję strachu lub konfliktu wywoływanego przez strach.
JAKIE POPĘDY MOGĄ WYTWARZAĆ SYMPTOM?
Każdy silny popęd może motywować symptomy, bo redukcja popędu (strachu) wzmacnia go. Strach jest tak ważny, bo: 1. może być bardzo silny, bo łatwo łączy się z nowymi sygnałami poprzez uczenie się 2. jest motywem, który wytwarza hamujące reakcje w większości konfliktów.
Czynniki decydujące o tym, jakie symptomy wystąpią:
popędy i sygnały - zgodnie z wrodzoną hierarchią reakcji lub uprzednio wyuczone/zgeneralizowane reakcje ---> pierwotnie słaba reakcja może ulec znacznemu wzmocnieniu
niezgodność rywalizujących reakcji - struktura sytuacji - wybór reakcji kompromisowej
wzmocnienie - popędy i warunki środowiskowe (reakcja, która już wystąpiła powtórzy się, jeśli została wzmocniona przez redukcję lęku)
Zjawiska psychosomatyczne:
Dwa rodzaje symptomów:
- które są wyuczonymi reakcjami na stan silnego popędu
- które są wrodzonymi reakcjami fizjologicznymi na stan silnego popędu lub na pewne następstwa wyuczonej reakcji
Popęd wywołujący te reakcje może wzmóc się ogromnie i pozostać długi czas na tym poziomie, ponieważ wyuczone tabu przeszkadza wystąpieniu reakcji.