55. Zdolność do dziedziczenia (art. 927 KC)
Zdolność do dziedziczenia - możliwość wejścia w ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego, jest fragmentem zdolności prawnej. Co do zasady nie podlega ograniczeniom w odniesieniu do osób fizycznych jak i prawnych, jednak nie może być spadkobiercą osoba fizyczna, która w chwili otwarcia spadku nie żyje oraz osoba prawna która w tym momencie nie istnieje. Ponadto doktryna wyróżnia dwa rodzaje niezdolności do dziedziczenia: niezdolność bezwzględna (niemożliwość dziedziczenia w ogóle) i niezdolność względną (niemożliwość dziedziczenia po danej osobie np. w przypadku spadkobiercy niegodnego).
Zdolność do dziedziczenia nasciturusa - zdolność warunkowa (warunek o char. zawieszającym), dziecko poczęte w chwili otwarcia spadku może być spadkobiercą jeśli urodzi się żywe. Spełnienie wymaganego warunku rodzi skutki ex tunc. Art. 9 KC - domniemanie prawne, że dziecko przychodzi na świat żywe.
Zdolność do dziedziczenia osoby prawnej - osoba prawna nie może nabyć spadku na podstawie ustawy! Zdolność do dziedziczenia przyszłych osób prawnych - fundacje, które jeszcze nie istnieją w chwili otwarcia spadku, ponieważ ustanowione w testamencie (art. 3 ust 1 ust. o fundacjach). Ponadto fundacja ustanowiona przez spadkodawcę w testamencie może być spadkodawcą jeśli zostanie wpisana do rejestru w ciągu 2 lat od ogłoszenia testamentu. Bezskuteczny upływ tego terminu skutkuje tym, że fundacja, nawet jeśli powstanie, nie może dziedziczyć po swoim fundatorze.
Chwilą decydującą dla zdolności do dziedziczenia jest chwila otwarcia spadku (Osoba fizyczna musi przeżyć spadkodawcę, osoba prawna musi istnieć tzn. została już wpisana do rejestru i nie została z niego wykreślona, wyjątek - fundacja ustanowiona w testamencie)
56. Niegodność dziedziczenia
Instytucja niegodności dziedziczenia ma na celu niedopuszczenie do sytuacji, w której podmiot podejmujący działania przeciwko osobie spadkodawcy, naruszający jego swobodę w zakresie ustalenia porządku dziedziczenia w drodze sporządzenia testamentu określonej treści lub działający przeciwko sporządzonemu już testamentowi, dochodziłby do dziedziczenia po spadkodawcy. Aby można było uznać spadkobiercę za niegodnego, sąd musi wydać orzeczenie o char. konstytutywnym. Za niegodnego może myć uznany spadkobierca ustawowy jak i testamentowy; a także zapisobierca.
Stwierdzenie niegodności - następuje w trybie procesowym, niezbędne jest wytoczenie powództwa zawierającego stosowne żądanie (nie można rozstrzygnąć kwestii niegodności np. w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku). Osobą uprawnioną do wystąpienia z powództwem jest każdy, kto ma w tym interes, niekoniecznie prawny. Termin - rok od powzięcia informacji o przyczynie niegodności, jednak nie później niż przed upływem 3 lat od otwarcia spadku. Skutkiem uznania spadkobiercy z niegodnego jest wyłączenie go od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku.
Przyczyny niegodności - wyliczone wyczerpująco w art. 928 § 1 KC:
Umyślne ciężkie przestępstwo przeciwko spadkodawcy - nie może być skierowane przeciwko innej osobie niż spadkodawca, przyczynę niegodności może stanowić też usiłowanie popełnienia ciężkiego przestępstwa oraz podżeganie i pomocnictwo
Naruszenie swobody testowania gdy spadkodawca poprzez podstęp lub groźbę nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo a taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności. Możliwość uznania za niegodnego jest od wystąpienia skutku w postaci sporządzenia lub odwołania testamentu wbrew rzeczywistej woli rzeczywistej spadkodawcy czy wbrew rzeczywistej woli niedokonanie takiej czynności.
Działania przeciwko testamentowi:
Ukrycie lub zniszczenia testamentu spadkodawcy
Jego podrobienie lub przerobienie
Świadome skorzystanie z testamentu podrobionego lub przerobionego przez inna osobę - skorzystanie musi być świadome
i b) musza być dokonane w zamiarze dokonania zmian w porządku dziedziczenia ukształtowanym przez spadkodawcę w testamencie
Przebaczenie - spadkobierca nie może być uznany za niegodnego jeżeli spadkodawca mu przebaczył. Przebaczenie może zostać dokonane w formie dowolnej. Nie jest uznawane za oświadczenie woli. Dla skuteczności przebaczenia nie jest wymagana zdolności do czynności, a jedynie dostateczne rozeznanie.