Analogie i różnice między przedstawieniem miłości w średniowiecznych "Dziejach Tristana i Izoldy" oraz w szekspirowskim dramacie "Romeo i Julia"
Średniowieczną historię o tragicznej miłości Tristana i Izoldy oraz późnorenesansową opowieść Szekspira o nieszczęśliwym uczuciu Romea i Julii wymieni chyba każdy zapytany o najsłynniejsze historie miłosne wszech czasów. Oba utwory prezentują podobny model miłości, ukazując ją jako najsilniejsze ludzkie uczucie, zmuszające do wielu cierpień i wielkiego poświęcenia, aby być z ukochaną osobą. To właśnie dzięki tym opowieściom ukształtował się z czasem model miłości romantycznej - nieokiełznanej namiętności, jedynego uczucia, którego pragną kochankowie i jedynej siły, trzymającej ich przy życiu. Utwory te jednak dzieli znacząca różnica epokowa, mająca wpływ na kształt obu dzieł literackich.
„Dzieje Tristana i Izoldy” to historia z czasów, kiedy popularne były pieśni wędrownych trubadurów, opiewających dworską, wyidealizowaną miłość do damy serca, dla której rycerz mógł poświęcić nawet swój honor. Krążyło wówczas wiele wersji tej starej celtyckiej legendy, o charakterze poematów miłosnych, ale dopiero na początku XX wieku J. Bedier połączył te różne wersje opowieści w spójną całość, nadając jej formę typowego romansu. W opowieści tej poznajemy tragiczne losy Tristana - siostrzeńca króla Marka, władcy Kornwalii oraz jego miłość do Izoldy Złotowłosej, królewny irlandzkiej, która miała zostać żoną Marka.
Średniowieczne historie miłosne często zyskiwały magiczną motywację wydarzeń, jakby ich twórcy chcieli uwypuklić nieziemski wymiar miłości łączącej dwoje kochanków. Dlatego też w historii Izoldy i Tristana pojawia się magiczny napój miłosny, przygotowany przez matkę Izoldy, a przeznaczony dla córki i jej narzeczonego - króla Marka. To właśnie za sprawą miłosnego napoju, przez pomyłkę wypitego przez słynną parę, Tristan i Izolda zapałali ku sobie ogromnym uczuciem, niepohamowaną namiętnością z góry skazaną na niespełnienie. Izolda miała zostać żoną króla, zaś Tristan był jego ukochanym siostrzeńcem, zaufanym i oddanym rycerzem, który nie mógł zdradzić swego władcy.
Właśnie z powodu tych zewnętrznych przyczyn, uniemożliwiających szczęście Tristana i Izoldy, historia ta zyskuje niezwykle dramatyczną wymowę. Całe życie obojga kochanków było pasmem potajemnych spotkań i podstępów. Oboje odczuwali wielką tęsknotę i nie potrafili żyć z dala od siebie, jednocześnie, kiedy spróbowali uciec i żyć jak pustelnicy z dala od ludzi, odczuwają wyrzuty sumienia, ponieważ mają świadomość, że zdradzają nieszczęsnego króla. Postanowili się rozstać, by Izolda mogła dopełnić przysięgi małżeńskiej i wrócić do Marka, który dał im znak litości nad ich uczuciem, a Tristan dla ratowania honoru swej ukochanej zdecydował się udać na wygnanie. Z czasem jednak okazuje się, że Tristan nie potrafi o niej zapomnieć i ciężko choruje, a potem umiera, kiedy dowiaduje się, że Izolda nie pospieszyła mu przez morze na ratunek. Finał tej historii jest tragiczny, ponieważ z rozpaczy umiera też Izolda, która przybyła chwilę za późno, by ocalić Tristana.
W historii tej uderzający jest fakt, że prezentuje ona typowy dla epoki model miłości dworskiej, zgodnie z którym miłość przedstawiano jako niezwykłej mocy namiętność, odbierającą człowiekowi wolność i zmuszającą do czynów, które nie mieściły się w kodeksie rycerskim. Dla damy swego serca rycerz mógł porzucić służbę dworską i było to traktowane ze zrozumieniem. Mógł też dla ratowania czci ukochanej posługiwać się podstępem, być porywczym i nieopanowanym w gniewie. Przede wszystkim jednak miłość ta, nawet jeśli borykała się z ziemskimi przeszkodami, na wieki łączyła kochanków po śmierci, czego symbolem w „Dziejach Tristana i Izoldy” jest połączenie się dwóch krzewów głogu, wyrastających z grobów obojga zakochanych.
Tym, co łączy średniowieczną legendę z dramatem Szekspira, jest wielki nacisk położony w obu dziełach na psychologiczną prawdę uczuć tragicznych kochanków. Zarówno w „Dziejach Tristana i Izoldy”, jak i w tragedii „Romeo i Julia” opisom przeżyć miłosnych poświęca się wiele miejsca. Właśnie dzięki temu opowieści te zyskały uniwersalny wymiar, prezentując ogromną skalę emocji, jakimi kierują się ludzie romantycznie, niezwykle mocno zakochani. Utwory te łączy także dramatyzm sytuacji, ponieważ ani średniowieczni kochankowie, ani szekspirowscy bohaterowie nie powinni byli w ogóle na siebie spojrzeć. Oba teksty podejmują więc temat miłości zakazanej, wskazując, na jak wielką tragedię skazani są ludzie, którzy pokochają się wbrew swemu pochodzeniu (jak w przypadku Tristana i Izoldy) czy wbrew woli rodziny (jak w przypadku Romea i .Julii). Mimo że średniowieczny romans prezentował miłość zgodnie z obowiązującym dworskim kanonem, to porywy serca i czyny, na jakie ośmielą się kochankowie, są podobne, jak w dramacie Szekspira. Ten wielki dramaturg wyeksponował namiętność i gwałtowność postanowień obojga kochanków, którzy odrzucają więzy i zakazy rodzinne, nie zważając na nienawiść między swymi rodzinami, należącymi do najbardziej wpływowych rodów Werony. Młodzi decydują się potajemnie zawrzeć związek małżeński, by poczuć nad sobą boże błogosławieństwo i czerpać z niego siłę do walki z bezdusznymi rodzinami, które nie chcą słyszeć o ich miłości. Historia Romea i Julii jest równie tragiczna, jak opowieść o losach Tristana i Izoldy, ponieważ także w dramacie Szekspira uczucie to kończy się śmiercią. Julia, która chciała aby powracający z wygnania Romeo wykradł ją i ocalił przed małżeństwem, do jakiego zmuszał ją ojciec, wypiła napój usypiający. Sprawiała po jego wypiciu wrażenie umarłej, więc Romeo, który przybył, by ją ratować, zrozpaczony popełnił samobójstwo. Julia, która obudziła się chwilę po jego zgonie, przebiła się sztyletem, by na zawsze odejść z ukochanym.
Widzimy więc, że także w tym wypadku miłość jest tak silna, że kochankowie nie potrafią bez siebie żyć i zdolni są do samobójstwa. Jeśli chodzi o model i sposób przedstawienia tego uczucia, to również u Szekspira wyraźne są wpływy dworskiego modelu miłości, tu ograniczonego do wyeksponowania czułości, przywiązania, uwielbienia, jakim darzyli się Romeo i Julia. Podobna jest też teza, jaką można postawić po przeczytaniu obu dzieł: ich twórcy wskazywali, że w ludziach drzemie nieokiełznana potrzeba miłości, która budzi się w tajemniczy sposób między przeznaczonymi sobie przyszłymi kochankami, kimkolwiek by oni byli.
Podsumowując te rozważania, możemy stwierdzić, że tym, co różni szekspirowską opowieść od średniowiecznej historii, jest tło, na jakim autor ten przedstawił tragiczne dzieje pary młodych przedstawicieli zwaśnionych rodów. W dramacie Szekspira zwraca uwagę nie tylko płomienna miłość Romea i Julii, ale i równie silna nienawiść między ich rodzinami. To właśnie bezduszność rodzin, które nie zważały na uczucia młodych, ostatecznie popchnęła ich do samobójczej śmierci. W pewnym sensie Tristan i Izolda umierali szczęśliwsi, bo wiedzieli, siła ich miłości zasługiwała na szacunek, choć skazana była na niespełnienie. Romeo i Julia zaś symbolizują parę, która mogła żyć szczęśliwie, bo oprócz odwiecznej, ślepej nienawiści obu rodów, nie było dla nich innych przeszkód. Umierali więc nie tylko tęskniąc za sobą, ale i czując rozgoryczenie, że ich śmierć jest niepotrzebna...