HISTORIA GOSPODARCZA - opracowanie

1. Merkantylizm.

Kierunek ten rozwinął się przede wszystkim w XVII w. Słowo merkantylizm pochodzi od włoskiego mercante-kupiec. Podstawowym założeniem merkantylistów było przekonanie, że o bogactwie kraju decydują zgromadzone zasoby kruszców (złota i srebra). Skoro więc kruszce decydują o potędze kraju powinno się wszelkimi sposobami powiększać ich zasoby. Najwcześniejszy sposób gromadzenia prowadzony przez Hiszpanię (bulionizm = od słowa bulion sztaba złota lub srebra) nie zdał egzaminu gdyż kruszce nie umacniały gospodarki. Dlatego uznano, że powinno się uzyskiwać dodatni bilans w handlu zagranicznym aby pieniądz aby pieniądz kruszcowy ściągnąć do kraju.

Za środki osiągania tego celu uznano:

- protekcjonizm celny (niskie cła wywozowe i wysokie wwozowe w celu ochrony interesów własnych producentów

- popieranie rozwoju produkcji krajowej (subwencje, zwolnienia podatkowe)

- dążenie do samowystarczalności (surowce strategiczne, rolnictwo)

- popieranie polityki kolonialnej

popieranie wzrostu liczby ludności (polityka pronatalistyczna)

- aktywne kształtowanie gustów i przyzwyczajeń konsumpcyjnych ludności (kampania przeciwko luksusowi)

Merkantylizm charakteryzował się znoszeniem wewnętrznych komór celnych, wprowadzeniem jednolitych miar i wag, ujednoliceniem systemu podatkowego.

2. Gospodarcze konsekwencje wielkich odkryć geograficznych.

- postęp technologiczny w dziedzinie konstruowania i budowy statków i urządzeń nawigacyjnych (koniec średniowiecza)

handel kością słoniowa, złotem, niewolnikami

- kolonizacja

- rozszerzenie zakresu handlu i większa różnorodność towarów handlowych

- napływ kruszców spowodował podaż metali do bicia monet

- nawrót do tezy starożytnych astronomów o kulistości ziemi

- powstanie w Hiszpanii dużych grup ubogiego rycerstwa, zainteresowanie poszukiwaniem bogactw zamorskich

- podjęcie przez monarchów portugalskich i hiszpańskich finansowania wypraw

- odkrycie Ameryki

1. Udowodniono kulistość ziemi.

2. Traktat z 1494 roku między Hiszpanią i Portugalią zmodyfikowany w 1529 roku, częściowo zgadzała się z nim Francja, Anglia i Niderlandy. Hiszpania opanowała Amerykę Północną i Środkową Portugalia dostała Brazylię, Afrykę (Półwysep Arabski i Indie.

3. Powstanie kolonii (terytoria zamorskie)- były one źródłami surowców i rynkami zbytu, ale również zlikwidowano kultur (Majów, Azteków). Rozpoczął się handel niewolnikami z Afryki.

4. Migracja Europejczyków.

5. Chrystianizacja Ameryki Łacińskiej (zakony jezuickie).

6. Rozwój portów Jedne się rozwijały, inne upadały (basen Śródziemnomorski), postęp w dziedzinie nawigacji.

7. Aktywizacja ekonomiczna szlachty (szlachta zaczęła się zajmować gospodarką).

8. Rewolucja cen w Europie, Hiszpanie przywozili do Europy kruszce, przez co ceny złota i srebra zaczęły spadać, wzrosły ceny artykułów żywnościowych i przemysłowych.

3. Dualizm agrarny w Europie.

Jest to dwutorowy rozwój rolnictwa europejskiego w połowie XV wieku. Zmiany rolnictwa na zachodzie szły w kierunku gospodarki kapitalistycznej (system dzierżawy, powiązanie z produkcją przemysłową i kapitałem mieszczańskim) natomiast wschód przyjął narzucony popyt na zboże i rozwijał jednostronną produkcję polową Na zachodzie wzrastała rola nowej szlachty (gentry) oraz ożywiono protestancką ideologie mieszczaństwa, natomiast na wschodzie umocnił się system feudalny oparty na poddaństwie, słabości miast i dominacji politycznej warstwy szlacheckiej. Konsekwencją tego było postępujące zacofanie gospodarcze wschodu Europy.

4. Gospodarka Polska w XV i XVI wieku.

W Polsce na przełomie XV i XVI wieku nastąpił rozwój gospodarki folwarczno- pańszczyźnianej. Bezpośrednią przyczyną było pojawienie się koniunktury na produkty rolne. Gospodarka w Polsce stała się przedsięwzięciem bardzo zyskownym. Dla uformowania się folwarku pańszczyźnianego konieczna była koncentracja odpowiedniej części gruntu w ręku pana, ograniczenie osobistej swobody chłopów i możliwość zwiększenia ich obciążeń. Folwarki mogły

rozwijać się dzięki:

Dobra koniunktura na zborze, wysokie ceny, które wzrosły kilkakrotnie, bo część ludności zajęła się rzemiosłem,

- Umocniła się przewaga szlachty polskiej — szlachta osiadłą

- Spadła wartość pieniądza.

- Bardzo duże obszary niczyje - pustki,

- Łatwo można wykupić folwarki sołtysie,

- Rynki zewnętrzne,

- Wzrosła liczba ludności w Polsce — większe zapotrzebowania na produkty rolne,

- Odzyskanie Pomorza Gdańskiego.

W XV i XVI w. rozwija się folwark pańszczyźniany - duże gospodarstwa szlacheckie liczące od 60 do 80 hektarów, na których wykorzystywano darmową pracę chłopa jako podstawę (rolną) gospodarowania.

Typy folwarków:

Folwark zbożowy — nastawiony na rynki zewnętrzne, podstawą transportu był spływ rzeczny - najtańsza i najbezpieczniejsza droga (Bug, Wisła).

Folwark nastawiony na rynki wewnętrzne, cieszył się większym profilem produkcji - nie tylko zboże, ale także hodowano zwierzęta, stawy rybne, pasieki.

Rozwinęły się targowiska, targi gdzie sprzedawano produkty. Szlachta powiększyła swoje gospodarstwa, był to jedyny sposób na zwiększenie produkcji. Powiększono gospodarkę, podstawą była pańszczyzna, czyli darmowa praca chłopa na polu. W 1520 roku sejm uznał że wszyscy poddani mają obowiązek odrabiać przynajmniej

1 dzień w tygodniu na posiadłości pana za łan ziemi (1 łan — 17 hektarów). Najwcześniej pańszczyzna występowała w dobrach kościelnych. W tym czasie pojawiła się ogromna koniunktura na produkty rolne. Zbiegostwa chłopów - uciekali oni z ziemi gdzie było dużo upraw. Chłopi uciekali do miast szukając lepszego bytu - odcięto drogi. Jeśli ktoś uciekł był uważany z a zbiega. W 1496r. wydano przywilej piotrkowski - tylko jedno dziecko może się uczyć. W XVI w. rozpoczyna się zwiększanie dni pańszczyzny. Chłop coraz mniej będzie wydajny, bardziej skłonny do ucieczki.

W XVI wieku Polska była największym eksporterem zboża (spichlerzem Europy).Z eksportu korzystali kupieccy pośrednicy. Rozwijały się miasta nad spływami rzecznymi, szlachta nie inwestowała. Dochodziło do rywalizacji między szlachtą a mieszczanami. Doprowadziło to do wielu nieporozumień. W 1496r. szlachta uzyskała zwolnienie z opłat celnych dla swoich produktów, w 1565 roku sejm zabronił wywozu towaru za granicę. Oprócz tego zaczęto rozwijać kopalnictwo ołowiu, miedzi i soli. Rozkwit w XVI wieku okazał się krótkotrwały, wynikało to ze zmiany koniunktury na rynku światowym, zabrakło pieniędzy na rozpoczęte inwestycje, szlachta nie inwestowała w nic, wydawała na konsumpcje.

Gospodarka ekstensywna - wzrost produkcji me dzięki ilości ziemi, ale dzięki powiększeniu ilości upraw. Polska miała dodatni bilans. Mieszczaństwo gaśnie, jest słabe, ograniczone przywilejami szlacheckimi. Dość dobra pozycja chłopów. Wiek ten nazywany został „złotym” wiekiem. Pod koniec lat 80 - tanieje zboże w Rosji, wojny w Sycylii, w Europie. Gospodarka będzie się załamywać — handel obustronny.

5. Kryzys systemu folwarczno-pańszczyźnianego i upadek gospodarczy Polski w XVII i XVIII wieku.

Od lat 60 XVIII wieku następuje upadek polskiej produkcji gospodarczej.

Kryzys monetarny pojawił się w Polsce na początku XVII wieku, trzeba było zmniejszyć ilość srebra w monetach polskich. Doprowadziło to do skoku cen. Szlachta zaczęła prowadzić swoją politykę (najazdy, prywatne wojny, wolna elekcja). W XVIII wieku doszło do rozbioru.

6. Ożywienie gospodarcze w II połowie XVII wieku w Polsce

7. Liberalizm gospodarczy w Europie.

Liberalizm gospodarczy oznaczał dążenie do uzyskania w trzech strefach życia społecznego pełnej wolności

- wolność jednostki (walka z poddaństwem chłopów, niewolnictwem)

- wolność działalności gospodarczej, głównie przemysłowej (walka z przymusowymi cechami)

- wolności handlowej czyli swobodnego przepływu towarów wewnątrz państwa (likwidacja wewnętrznych ceł), między państwami (likwidacja ceł protekcyjnych) oraz na morzach i oceanach (wolność żeglugi)

We Francji powstał fizjokratyzm według którego rolnictwo daje produkt czysty i warunkuje rozwój całej gospodarki. Natomiast przemysł (rzemiosło) i handel są działalnością jałową Porządek naturalny opiera się na wyłącznej własności i wolności osobistej. Wyłączna własność pozwała właścicielowi dysponować swą ziemią produktem i siłą roboczą. Wolność- zniesienie reglamentacji produkcji, cechów, ceł wewnętrznych, monopoli produkcyjnych, wprowadzenie wolności handlu zwłaszcza zbożowego. Krytykowaną merkantylistyczną teorię gromadzenia pieniądza kruszcowego. Według przedstawicieli angielskiej szkoły ekonomii politycznej rola państwa winna się ograniczać do ochrony granic oraz wewnętrznego porządku prawnego. Jedynym regulatorem Życia gospodarczego winna być wolna konkurencja prywatnych przedsiębiorstw, która eliminuje jednostki niezaradne. Źródłem bogactwa społecznego jest praca. Upowszechnienie się fizjokratów i ekonomistów

angielskich (Adam Smith „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów”) umacniało liberalizm gospodarczy zwany też leseferyzmem.

8. Rewolucja agrarna i rozwój rolnictwa w Europie.

Wzrost liczby ludności kształtował wysoki popyt na art. spożywcze i surowce przemysłowe, rewolucja przemysłowa i procesy industrializacji pociągały za sobą powiększenie się odsetka ludności zatrudnionej poza rolnictwem. Trzeba było więc sprostać potrzebom ludności. Europa w celu podniesienia produkcji rolnej zwiększyć wydajność z jednostki grunt (gospodarka intensywna), natomiast Stany Zjednoczone, Australia, Ameryka Południowa stosowały gospodarkę ekstensywną czyli zagospodarowywały dodatkowe obszary. Całość przekształceń rolnictwa tradycyjnego w nowoczesne w XIX w. oparte na zdobyczach nauki i techniki nazywamy rewolucją agrarną

Wyróżnia się dwa aspekty rewolucji agrarnej:

1. techniczny (zmiany i ulepszenia techniki produkcji rolnej, a co za tym idzie wzrost produkcji rolnej)

2. społeczny polegający na likwidacji na wsi stosunków feudalnych

Aspekt pierwszy dotyczy przede wszystkim Europy Zachodniej, a aspekt drugi Europy Środkowowschodniej

Przeobrażenia techniczne obejmowały:

- zwiększenie powierzchni uprawnej przez zastosowanie płodozmianu

- mechanizację prac rolniczych

- upowszechnienie intensywnego nawożenia i melioracji

- zmianę struktury upraw

- intensyfikację hodowli

Przeobrażenia społeczne:

- powiązanie rolnictwa z wieloma działami życia społecznego (przemysł, nauka, oświata)

- likwidację stosunków feudalnych

- emancypację ludności wiejskiej

Techniczne aspekty rewolucji agrarnej:

- płodozmian

- wprowadzono sieczkarnie, młockarnie, siewnik mechaniczny, od 1860r. w Stanach wprowadzono kombajny, a od ok. 1870r. snopowiązałki

- stosowano nawóz naturalny „od połowy XIX wieku uzyskiwano nawozy fosforowe w 1912r. nauczono się produkować sztucznie nawozy azotowe - agrochemia

- osuszano łub nawadniano grunty

- zaczęto sadzić koniczynę, znaczenie nabrała uprawa ziemniaków, powszechnie uprawiano buraki cukrowe, upowszechniła się również kukurydza

- odkryto szczepionkę przeciwko wściekliźnie

- mechanizowano piekarnie, mleczarnie, wytwórnie wędlin

9. Rewolucja przemysłowa i postęp industrializacji w Europie.

Skrót: Od XVIII w. nabiera tempa rewolucja techniczna. Zwiększa się produkcja, maszyny zaczynają zastępować człowieka, pojawia się bezrobocie (w Europie pod koniec XIX w.). Państwa szukają rozwiązań problemów poza kontynentem europejskim (w Azji i w Afryce).

Rewolucja przemysłowa oznaczała:

1. przełom techniczny w produkcji przemysłowej, polegający na przejściu od pracy ręcznej do pracy za pomocą maszyn

2. przełom ekonomiczny, oznaczający zmiany w organizacji produkcji i zasadach kalkulacji ekonomicznej (nakłady inwestycje i spodziewane zyski)

3. zmiany w strukturze społecznej (przejście od społeczeństwa wiejskiego do społeczeństwa przemysłowego, procesy urbanizacji)

Etapy przewrotu przemysłowego:

1. mechanizacja przemysłu włókienniczego (wynalezienie tzw. czółenka latającego- zwiększające szybkość tkania, budowa mechanicznego warsztatu tkackiego, wynalezienie metody nanoszenia wzorów na tkaniny)

2 wydatne zwiększenie produkcji żelaza i zmiany w jego obróbce (zastosowanie wielkich pieców w miejsce dymarek, użycie koksu do procesu wytopu zamiast węgla drzewnego, do obróbki rudy zastosowano walce mechaniczne, opatentowano pierwsze obrabiarki)

4, wykorzystanie nowych źródeł energii (opatentowanie przez J. Watta

ulepszonej maszyny parowej i przystosowania jej do napędów obrotowych,

w 181 4r. G. Stephenson udoskonalił lokomotywę - poruszała się po szynach

i ciągnęła pojazdy, zastosowano maszynę parową do poruszania statków

rzecznych w USA 1807r., wynalezienie śruby okrętowej 1838r.)

5. zastosowanie w przemyśle chemicznym sody kaustycznej i potasu (stosowana do produkcji mydła, szkła, papieru, farb itd.), J. Roebuck wymyślił opłacalny proces produkcji kwasu siarkowego najszerzej stosowanej substancji chemicznej

6. w Anglii zwiększono produkcyjność rolnictwa eksperymentując z nowymi roślinami uprawnymi oraz metodami płodozmianu

7. wprowadzona przemienną zamianę pól uprawnych w tymczasowe pastwiska zamiast ciągłego wykorzystywania gruntów ornych lub pastwisk warunkiem było ogradzanie gruntów i konsolidacja gruntów

8. w drugiej połowie XIX wieku wprowadzono młockarnie, żniwiarki, pługi w skutek czego liczba pracowników rolnych zaczęła maleć

9. oddanie finansów publicznych w Anglii w ręce parlamentu, który znacznie zredukował koszty związane z pożyczkami państwowymi i w ten sposób umożliwił wykorzystanie kapitały na prywatne inwestycje

Wszystkie wynalazki i udoskonalenia techniczne okresu przewrotu przemysłowego w Anglii były w ciągu pierwszej połowy XIX wieku stale ulepszane i tak:

- wzrost produkcji stali- zastosowania tzw. gruszki Bessemera 1856r.

- postęp w wydobyciu węgla kamiennego- użycie lampy górniczej Davyego, upowszechnianie maszyn parowych wysokoprężnych

- po 1840r. powstają pierwsze linie kolejowe w Belgii, Francji, Niemczech i USA, w 1 896r. oddano go użytku linię transkontynentalną łączącą Atlantyk z Pacyfikiem, powstają tunele, konstruowane są coraz szybsze lokomotywy w 1840r. przekroczono szybkość 100km! godz. rozbudowano kanały

śródlądowe a w 1 869r oddano do użytku Kanał Sueski

- upowszechniały się ubezpieczenia, przed 1 850r. zastosowano telegraf

- we Francji 1 803r. Napoleon sprzedał Stanom Luizjanę, wyzwoliło się San Domingo, po I 830r. rozpoczęła podbój Algierii, ogłosili protektorat nad Kambodżą l867r.

- w Niemczech przetrwał ustrój cechowy, ustrój feudalny utrzymywał się do połowy XIX wieku, rozdrobnienie polityczne i zwiany z nim system ceł wew., różnorodność miar i wag, emigracja do USA, przewaga polityczna właścicieli ziemskich, sytuację tę zmieniła dopiero rewolucja w 1 848r., brak kolonialnych źródeł akumulacji pierwotnej kapitału

- 1833r. powstaje Niemiecki Związek Celny i dążenie do zjednoczenia Niemiec

- po 1850r. w państwach niemieckich następuje wstępny etap industrializacji- budowa kolei, wzrost liczby ludności, wynalazczość (barwniki anilinowe, dynamaszyna - prądnica elektryczna 1 867r.upowszechnienie nowych metod w hutnictwie żelaza), upowszechnienie się banków i towarzystw akcyjnych w przemyśle, likwidacja stosunków feudalnych w wyniku rewolucji w 1848r. od końca XVIII w, na Górnym Śląsku powstają państwowe kopalnie węgla kamiennego i huty żelaza, po 1 840r. powstaje okręg przemysłu ciężkiego w Nadrenii

10. Rozwój środków transportu w Europie.

Po 1830r., a szczególnie po 1 840r. budowa kolei uległa wielkiemu przyspieszeniu. Powstają pierwsze linie kolejowe w Belgii, Francji, Niemczech i Stanach Zjednoczonych. W większości krajów europejskich w latach 18401914 sieć kolejowa uległa zwielokrotnieniu. W Stanach Zjednoczonych - trzydziestokrotnie. W 1913r. kolej dotarła już na wszystkie kontynenty, a długość linii wzrosła do 1100 tys. km. W Rosji powstaje kolej transsyberyjska - 1905r. Droga żelazna przyczyniała się do rozwoju gospodarczego (szybszy transport towarów, zwiększona ruchliwość ludności, dawała zatrudnienie, popyt na drewno żelazo i węgiel kamienny).

Budowniczowie nauczyli się drążyć tunele. Konstruowano coraz silniejsze i szybsze lokomotywy (1848r. przekroczono szybkość 100 km/godz.).

Dynamicznie rozwijał się transport morski. Żeglugę usprawniano poprzez rozbudowę kanałów śródlądowych (w 1869r.-Kanał Sueski, 1914r.-Panamski, 1 895r. - Kiloński, 1 893r. - Koryncki) co zmniejszało koszty transportu dzięki skróceniu trasy transportu. Powstawały towarzystwa przewozowe i żeglugowe, upowszechniały się ubezpieczenia, przed 1850r. zastosowano telegraf.

W 1881r. w Berlinie uruchomiono pierwszy tramwaj, w 1890r. kolejkę podziemną w Londynie.

11. Rozwój instytucji finansowych w Europie.

Rozwój gospodarki towarowej w średniowieczu stworzył popyt na pieniądz kruszcowy, rolę pieniądza pełniły tez niektóre towary (bydło, zboże, pieprz, płótno, sukno). Prawo bicia monety mieli władcy, feudałowie i niektóre miasta. Najwcześniej we Włoszech pojawili się zawodowi bankierzy (od banca- stół na którym trzymali worki z pieniędzmi), którzy kupowali, sprzedawali i wymieniali pieniądze. Pierwszy bank utworzono w Wenecji w 1 156r. W tym samym czasie pojawił się weksel, Kredyt znajdował się w rękach Żydów gdyż Kościół zakazywał pożyczek na procent, uznając je za lichwę. W północnych Włoszech powstawały lombardy, które udzielały pożyczek pod zastaw przedmiotów użytkowych.

12. Gospodarka Polska pod zaborem pruskim.

W Prusach Królewskich i na górnym Śląsku chłopi nie mieli prawa własności ziemi, lecz mogli ją nabyć. W 1816r. ograniczono uwłaszczenie do dużych gospodarstw kmieckich. Chłopi posiadający kilkumorgowe gospodarstwa nadal odrabiali pańszczyznę. Za uwłaszczenie chłopi musieli zapłacić odszkodowanie za utratę praw zwierzchności feudalnej, za zniesienie pańszczyzny i innych świadczeń. (musieli odstąpić folwarkowi część ziemi) Ostateczne rozwiązanie kwestii agrarnej dokonało się w 1 850r. (zniesiono odszkodowania z tytułu zwierzchnictwa gruntowego). Koniunktura rolna na początku lat 30 nie była pomyślna, występowało duże zadłużenie wielkiej własności ziemskiej. W 1834r. powstał Związek Celny, rozwój przemysłu

i miast wpłynęły na wzrost zapotrzebowania na produkty rolne. Pozbawieni ziemi chłopi zatrudniali się w folwarkach. Budowano czworaki, wydzielano jako części zapłaty działki pod ziemniaki i warzywa, prawo trzymania zwierząt. Zatrudnieni robotnicy podlegali władzy pana. W latach 30 i 40 ożywił się

Wielkopolski przemysł przetwórstwa rolnego (browary, gorzelnie, cukrownie) Rozwinął się przemysł materiałów budowlanych (cegielnie, huty szkła, tartaki, garbarni). Na początku łat 50 zaczęły powstawać zakłady produkujące maszyny i narzędzia rolnicze. W 1849r. powstał bank akcyjny (pierwszy na ziemiach polskich), ale po kilku latach zbankrutował. Na początku XIX wieku na Śląsku zaczęło się rozwijać górnictwo węglowe. Od początku XIX wieku zwiększyła się liczba hut żelaza, w których węgiel drzewny zastępowano koksem. W 1800r. zbudowano kanał Kłodnicki łączący zagłębie węglowe z Odrą W 181 „7r.

rozpoczęto regulacja Odry. A w 1 842r. budowę linii kolejowych.

13. Rolnictwo i przemysł w Królestwie Polskim do 1846 roku.

Rewolucja przemysłowa rozpoczęła się od przemysłu włókienniczego. O przewrocie przemysłowym zadecydowała branża bawełniana. W hutnictwie nowa technika pojawiła się najwcześniej w przemyśle cynkowym, jednak to hutnictwo nie rozwinęło się. Również rozwój hutnictwa żelaza nie był tak szybki jak w na Górnym Śląsku. Mechanizacja przemysłu, nowe metody wytopu w hutnictwie oraz rozwój transportu kolejowego spowodowały wzrost zapotrzebowania na węgiel kamienny, co z kolei wpłynęło na wzrost uprzemysłowienia kopalń. Duży wpływ na przebieg rewolucji przemysłowej miało cukrownictwo. Przewrót przemysłowy opierał się na imporcie technologii z Europy Zachodniej. Z upływem czasu zaczęły pojawiać się miejscowe zakłady produkujące maszyny i urządzenia.

14. Gospodarka Polska pod zaborem austriackim.

Po trzecim rozbiorze zabór austriacki obejmował około 130 tys. km² z ludnością około 4,2 mln. Na wsi utrzymano zwierzchność patrymonialną właściciela ziemi w dobrach szlacheckich. Utrwalono podziały stanowe społeczeństwa dzieląc jednocześnie stan szlachecki na arystokrację i szlachtę. Można jednak było kupić tytuł. Dla szlachty utrzymano osobne sądownictwo i zwolniono ją za służby wojskowej. Brak parlamentu spowodował że szlachta utraciła wpływ na działalność prawodawczą. Wszystkie dotychczasowe instytucje zostały poddane władzy biurokracji austriackiej.

Reformy Józefa II- Patentem z 5 lutego 1782r. na Galicję rozciągnięto ustawę o zniesieniu niewoli poddańczej. Część ludności otrzymała własność osobistą, zniesiono pańszczyznę w niedzielę i święta (max 3 dni w tygodniu). W 1784r. ograniczono tzw. dalekie podwody tj. wykorzystywanie sprzężaju chłopskiego do transportu na dalekie trasy. W 1785r. ustalono odpowiedzialność materialną dziedzica za skrzywdzenie poddanego, a w 1786r. pozbawiono panów funkcji sądowniczych wprowadzają urzędnika sądowego. W 1787r. zakazano przyłączania gruntów chłopskich do folwarków. W prowadzono służbę wojskową dla chłopów (początkowo trwała dożywotnio a następnie skrócono ją do 20 lat).

W okresie wojen napoleońskich „ które rząd austriacki finansował przez emisję pieniądza papierowego była wysoka inflacja. Wojny i epidemie doprowadziły do wyczerpania gospodarczego kraju. W 1812r. panował głód (zanotowano przypadki ludożerstwa).

15. Ogólna charakterystyka rozwoju układu kapitalistycznego na ziemiach polskich.

16. Gospodarczo-społeczne problemy świata w II połowie XIX wieku.

17. Ekspansja kolonialna w II połowie XIX w. I na początku XX w.

Od XVIII w. nabiera tempa rewolucja techniczna. Zwiększa się produkcja, maszyny zaczynają zastępować człowieka, pojawia się bezrobocie (w Europie pod koniec XIX w.). Państwa szukają rozwiązań problemów poza kontynentem europejskim (w Azji i w Afryce). W Azji ogromne obszary znalazły się pod panowaniem europejskim. Na Północy - przez cesarstwo rosyjskie, w Indiach - Brytyjczyków. W XIX w. zainteresowano się Chinami. Chiny nie były zainteresowane kontaktami, o które zabiegali Brytyjczycy, którzy otrzymali do współpracy tylko 1 port. Bilans handlowy nie był korzystny dla Brytyjczyków. Brytyjczycy płacili za towary srebrem i starali się zmusić Chińczyków do korekty swojego stanowiska. Brytyjczycy szmuglowali z Indii do Chin opium dzięki przekupieniu urzędników chińskich. W 1840r. Chińczycy zniszczyli kilka statków przewożących opium i rozpętali I wojnę opiumową która trwała od 1839r. do 1841r. W 1841r. Chiny podpisały traktat pokojowy, na mocy którego Brytyjczycy otrzymali Hong-Kong. Ekspansja Francuzów i Holendrów

W latach 1856 - 1860. II wojna opiumowa, zakończona klęską Chin, po której nastąpił podział Chin pomiędzy państwa uczestniczące w ekspansji. Chińczycy pracowali dla kolonizatorów za jedzenie. W 1 899r. w wyniku buntu nazwanego „powstaniem bokserów” zginęło wielu zachodnich kupców. Nastąpiło zaangażowanie W.Brytanii, Francji, Włoch i Rosji, co doprowadziło do ponownego podporządkowania Chin. Później dochodziło do wielu potyczek i w 1912r. doszło do obalenia cesarza i Chiny stały się republiką. W Chinach mieściło się wiele instytucji handlowych i przemysłowych (W. Brytania, Francja, Włochy, Rosja, Niemcy).

Brytyjczycy i USA zainteresowały się Japonią. W połowie XIX w. zmuszono Japonię do otwarcia swoich portów dla handlu. Państwa działające w Chinach starały się przenieść swoje interesy do Japonii. Pod koniec XIX w. Japonia włączyła się do walki o kolonie i rynki wpływu w tym rejonie (Chiny). Chiny chciały podporządkować sobie Koreę a Japonia — Mandżurię, (którą również interesowała się Rosja). Od 1904r. do połowy 1905r. Japonia z Rosją walczyła o Mandżurię. Po przegranej Rosji Japonia otrzymała ogromną połać Mandżurii (południową) i część wyspy Sachalin, protektorat nad Koreą zgodę na połów ryb i nadzór nad strategicznym odcinkiem kolei wschodnio-chińskiej. Brytyjczycy otrzymali Indie. Podstawą gospodarki Indii było rolnictwo, a towarem eksportowym były przyprawy korzenne. Brytyjczycy na handlu korzeniami osiągali ogromne zyski. Za korzenie płacili tekstyliami. W II połowie XIX w. odkryto złoża węgla kamiennego i Brytyjczycy wybudowali sieć kolei i eksportowali węgiel do Europy. Na początku XIX w. nastąpił podbój Afryki — Portugalia (Mozambik i Angola). Od 1830r. podbój Algierii przez Francję (trwał 20 lat). 100 tys. Francuzów zajmowało się rozwojem gospodarczym, wydobyciem rudy żelaza i handlem. Pod koniec XIX w. Francja podbiła Tunezję, a W. Brytania - Egipt. Francja, Niemcy, Hiszpania i W. Brytania zainteresowane były Maroko. W 1912r. nastąpił podział Maroko na strefy wpływów. Po odkryciu złóż diamentów i złota w południowej Afryce podbili ją Brytyjczycy aż do XX w.

18.Sytuacja gospodarcza w Stanach zjednoczonych Ameryki, Europy i Azji.

Pod koniec XIX w. w państwach kolonialnych przemysł rozwijał się bardzo intensywnie. Powstawały ogromne przedsiębiorstwa przemysłowe, posiadające ogromne zapotrzebowanie na kapitał. Następowała współpraca przedsiębiorstw z instytucjami finansowymi. Powiązanie instytucji finansowych z przemysłem powoduje przekształcanie tych instytucji w monopole, które przekraczają terytoria danego państwa. Począwszy od surowców, poprzez zarządzanie kapitałem do gotowych wyrobów pojawia się wyłączność (monopol) na

produkcję lub sprzedaż danego wyrobu, co daje korzyści w postaci możliwości dyktowania cen. Dochodzi do samodzielnego zrzeszania się przedsiębiorstw w obrębie jednej branży. Kartel ustała ceny minimalne, wielkość produkcji i decyduje o podziale rynku (celem jest maksymalizacja zysku). Ten sam cel miały trusty (głównie w USA) - specyficzna forma spółki akcyjnej. Udziałowcami (proporcjonalnie do swoich wkładów) byli nimi przedstawiciele tej samej gałęzi przemysłu i zainteresowane instytucje finansowe. Trustem kierował zarząd. Trust nie zawsze powstawał dobrowolnie (np. wykupywano pakiety kontrolne przedsiębiorstw). Kartele i trusty miały ogromny wpływ na gospodarkę — powstrzymywały rozwój innych przedsiębiorstw. Konsument był bezwolny. Wojnę im wytoczyły rządy; głównie państw gdzie wdrożono liberalizm, W USA wprowadzono szereg ustaw antymonopolowych, które jednak były omijane przez trusty. W Europie potentatem były Niemcy, które po zjednoczeniu w 1871r. przyciągnęły do siebie Lotaryngię i Alzację (część Francji). Niemcy wykorzystały technologię istniejącą na tych obszarach i zaczęły się intensywnie rozwijać. W podobnym tempie rozwijała się gospodarka amerykańska (po wojnie secesyjnej). Zlikwidowano przemysł bawełniany oparty o niewolnictwo, potem zbliżono gosp. do gosp. europejskiej. Wykorzystano ropę naftową - ten surowiec stał się motorem wielu gospodarek. W USA i Europie pojawiły się problemy związane z nadprodukcją. Liberalizm musiał być pod koniec XIX w. wstrzymany. Zaczęto wprowadzać cła, żeby chronić rodzime gospodarki przed napływem towarów z zewnątrz. Protekcjonizm celny - przed nim broniła się Wielka Brytania. Państwa podejmowały szereg działań żeby ograniczyć napływ towarów angielskich. Stosowano dumping - sprzedaż towarów poza granicami po cenie niższej niż w danym kraju. Po wojnie secesyjnej USA - pod koniec XIX w. wychodzi na czoło rozwiniętych gospodarek. Na przełomie XIX/XX w. nastąpiła ekspansja na tereny USA ludności z Europy i w rezultacie zabrakło ziemi. Rozwój USA zawdzięczało taniej sile roboczej i stworzeniu korzystnych warunków do rozwoju gospodarczego. Na terenie USA było wiele surowców, które udało się zlokalizować i eksportować. W USA dominowały trusty w przemyśle naftowym, miedzianym i spożywczym. Trusty wywierały ogromny wpływ polityczny na przykład w zamówieniach rządowych, w dziedzinach strategicznych. Na początku XX w. powstały ogromne dynastie bardzo majętnych ludzi, nastąpił gwałtowny rozwój rolnictwa (uprawy zboża, hodowla) jako pochodna ogromnych połaci upraw, mechanizacji i powstawania ogromnych przedsiębiorstw rolnych. W 1870r. USA kieruje swoje zainteresowania ku Ameryce Południowej w celu uzależnienia tych terytoriów od importu towarów z USA, eksportując w zamian owoce. W 1889 r. tworzy się Unia Państw Amerykańskich (USA były głównie zainteresowane tym obszarem pod kątem ekspansji gospodarczej.

Na początku XX w. utworzyły się dwie opcje polityczne: państwa centralne (Niemcy, Austro-Węgry, Włochy) i państwa ententy (Francja, W. Brytania, Rosja).

I i II wojna bałkańska — wojna o surowce i kolonie. Niemcy po zjednoczeniu chciały uzyskać wpływy w Afryce, ale nie udało się tego prawnie sformalizować. Stworzyli kolonie zachodnia i Wschodnią Belgia i Francja czuły się zagrożone. W 1914r. wybuchła I Wojna Światowa. Od 1.07. do 26.08.1914r. następowało wypowiadanie wojny pomiędzy państwami po zamachu w Sarajewie na Arcyksięcia Ferdynanda. Niemcy chciały szybkich rozstrzygnięć (blitz-krieg); chciały zająć terytoria,, pozyskać tanią siłę roboczą uzyskać dostęp do technologii, aby umożliwić prężny rozwój gospodarki. Pod koniec 191 5r. opustoszały magazyny żywnościowe i wprowadzono reglamentację żywności. Gospodarki nie przestawiono z trybu pokojowego na wojenny. Ludzi z produkcji odsyłano na front a produkowały kobiety, starcy i dzieci, co zaważyło na problemach gospodarczych Niemiec i Austrii. Ograniczono możliwość napływu surowców z kolonii. Państwa Ententy odseparowały Niemcy i Austrię od surowców i siły roboczej. W 1917r. zakończono politykę izolacji USA, które włączyły się w konflikt zbrojny w Europie. Zwiększano produkcję. Największa pomoc docierała do W Brytanii, Francji i Rosji (tylko do 1917r. - do wybuchu rewolucji). Inwestycje Francji i Anglii w Rosji zostały znacjonalizowane - ze względu na zbyt duże ryzyko USA nie inwestowały w Rosji. W 1917r. (po rewolucji) państwa europejskie uzależniły się od gospodarki USA. W 1918r. koniec wojny.

Skutki wojny dla gospodarki. Po wojnie gospodarka europejska była zrujnowana i uzależniona od zewnętrznych źródeł surowców i finansów. Skorzystały USA, które były dostawcą. Po 1918r. USA udziela ogromnych pożyczek państwom europejskim. Później USA chciało wyegzekwować należności i w rezultacie wstrzymało napływ towarów (rolnych) z USA, co drastycznie zakłóciło bilans handlowy z USA (dostarczono towar, za który nie zapłacono i później wstrzymano dodatkowo dostawy towarów). Państwa europejskie brały pożyczki z banków komercyjnych. Po traktacie wersalskim Francja odzyskała Alzację i Lotaryngię, co miało wpłynąć na rozwój gospodarki, ale Niemcy nie chciały wywiązać się z traktatu. Problemy gospodarcze starano się rozwiązywać poprzez zmiany polityczne. W X 1929r. - czarny czwartek - krach na giełdzie, zachwianie gospodarki USA i europejskiej. Wiele firm upadło. W latach 1929- 32 w USA - błędne koło recesji w gospodarce; nie spłacano długów; nie płacono podatków ani ceł. W 1933r. USA Roosevelt wystąpił przeciwko polityce gospodarczej prowadzonej przez Huwera, który uważał, że gospodarka sama się naprawi. Opracował on program gospodarczy - nowa umowa - nowy ład. Doradcy prezydenta podkreślali, że Ameryka musi odstąpić od liberalnej polityki państwa (wpływ na ekonomię) i państwo musi przejąć odpowiedzialność za życie obywateli, gospodarkę, ekonomię, za strategiczne dziedziny gospodarki. Uzdrawiano system bankowy - zniesiono parytet złota; zmniejszono wartość dolara. Dla pobudzenia gospodarki trzeba wprowadzić politykę łagodnej inflacji (pod kontrolą). Dla bezrobotnych uruchomiono roboty publiczne (duża rola w wychodzeniu z zapaści po 1929r.). USA najszybciej wyszły z tej sytuacji. Państwa europejskie uporały się z problemami do 1934/35r. Polska nie uporała się z problemami do 1939r.

18. Sytuacja gospodarcza w Stanach Zjednoczonych Ameryki, Europy i Azji

19. Polityka gospodarcza, przemysł i transport

20. Stan rolnictwa

21. Sytuacja finansowa państwa

22.Komunizm Wojenny.

Sytuacja Rosji po wojnie domowej.

Wojna, która w sumie trwała w Rosji blisko 8 lat, zniszczyła gospodarkę bardziej niż w jakimkolwiek innym państwie europejskim. Kraj został odcięty od międzynarodowej wymiany handlowej wskutek blokady zastosowanej przez państwa zachodnie, a wojna domowa spowodowała niemal całkowite załamanie produkcji przemysłowej i transportu. Skutkiem bankructwa ekonomicznego był niewyobrażalny wręcz brak żywności, surowców i gotowych towarów. W całym kraju - zarówno w miastach, jak i na wsi - zapanował głód, choroby i beznadziejny brak możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. W życiu społecznym pogłębiał się chaos, rosła samowola, rozwijała się przestępczość. Władze bolszewickie usiłowały zapanować nad sytuacją twardo realizując zasady polityki komunizmu wojennego.

Komunizm wojenny miał umożliwić pełne zaopatrzenie Armii Czerwonej i nie dopuścić do głodu cywilnej ludności pracującej (w miastach); w tym celu w połowie 1918 roku wprowadzono pełną centralizację podziału i wymiany dóbr; obowiązywał państwowy monopol zbożowy i zakaz prywatnego handlu (likwidacja rynku uniemożliwiała normalną wymianę między miastem a wsią); państwo koncentrowało w swych rękach wszystkie nadwyżki zbożowe dostarczane przez chłopów w formie obowiązkowych kontyngentów

(w praktyce zabierano wsi całą żywność); wprowadzono powszechny obowiązek pracy oraz ścisłą reglamentację zaopatrzenia w żywność ludności pracującej.

Nie mogło to jednak zastąpić normalnie funkcjonującej gospodarki. W latach 1921-1922 w Rosji, a zwłaszcza na Powołżu, zapanował katastrofalny głód. Wielu rosyjskich intelektualistów, wystosowało do państw zachodnich apel o pomoc. W odpowiedzi świat zorganizował wielką akcję humanitarną

Z pomocą, dzięki której uratowano od śmierci głodowej miliony osób, przyszły takie instytucje, jak Czerwony Krzyż i Liga Narodów, liczne osoby prywatne, rząd Stanów Zjednoczonych.

23. Nowa Polityka Ekonomiczna.

Pomoc żywnościowa Zachodu była jedynie działaniem doraźnym. W 1921r. skutki komunizmu wojennego były już katastrofalne. Blisko jedna czwarta ludności cierpiała z powodu głodu, rolnicy produkowali połowę tego, co przed wojną a produkcja przemysłowa spadła aż o 90 procent. Sytuację pogarszała armia zdemobilizowanych i bezrobotnych żołnierzy. Fatalne warunki życia doprowadziły do wybuchu niezadowolenia i powstań antybolszewickich. Skłoniło to Lenina do proklamowania w 1921r. NEP-u, czyli Nowej Polityki Ekonomicznej (ros. Nowaja Ekonomiczeskaja Połitika), która była próbą częściowego powrotu do gospodarki rynkowej. Podstawowe dziedziny przemysłu pozostały własnością państwa, ale odwołano zasady komunizmu wojennego. Przede wszystkim zniesiono system państwowego rozdzielnictwa towarów i przywrócono normalny rynek towarowo-pieniężny. Rujnujące wieś obowiązkowe dostawy towarów rolnych zastąpiono podatkiem żywnościowym i zezwolono na własność prywatną w gałęziach poza państwowym monopolem. Dotyczyło to głównie rolnictwa (rezygnacja z kolektywizmu) oraz handlu. Nawet w przemyśle państwowym wprowadzono pewne liberalne zasady, stosując na dużą skalę system koncesji rządowych (upoważnienie do działalności gospodarczej) dla kapitału prywatnego, także zagranicznego.

Skutki NEP-u były błyskawiczne: odrodził się handel i rynek, wzrosła zarówno produkcja rolna, jak i przemysłową ustabilizowały się finanse państwa (w 1924r. wprowadzono nawet rubla wymienialnego). Wszystkie te zjawiska sprzyjały szybkiemu rozwojowi gospodarczemu, likwidacji zniszczeń wojennych i unowocześnianiu kraju (m.in. zakrojona na szeroką skalę akcja elektryfikacji). Funkcjonowanie wolnego rynku wpływało również na przemiany społeczne; w miastach pojawiła się grupa nowej burżuazji (kupcy, fabrykanci, hurtownicy), tzw. nepmani, natomiast na wsi dokonywał się proces różnicowania majątkowego. Prosperowali zwłaszcza tzw. kułacy, którzy prowadzili nowoczesne gospodarstwa rolne i zatrudniali własnych robotników rolnych. W ich rękach pozostawało wprawdzie zaledwie 3 procent gospodarstw, ale to właśnie oni produkowali najwięcej na rynek. Ważnym osiągnięciem NEP-u była stopniowa poprawa stosunków gospodarczych z zagranicą; wprowadzona przez państwa zachodnie w czasie wojny domowej (1919r.) blokada została zniesiona.

24. Zwrot w gospodarce

25.Interwencjonizm państwowy.

Symptomy Kryzysu Gospodarczego

- po kilku latach prosperity gospodarczej w najbogatszych państw świata

pojawiły się oznaki załamania gospodarczego. W Niemczech już w roku 1928r.

wzrosły zapasy towarów, w Wielkiej Brytanii obniżyła się produkcja na eksport,

spadła również emisja obligacji. Dopływ kapitału do Niemiec obniżył się

z 1,539 mln marek w 1928r. do 357 mln w 1927r.,

- 24 X 1929r. tzw. „czarny czwartek”, a następnie 25 X 1929r.,,czarny piątek” na giełdzie nowojorskiej, tzn. załamanie kursu akcji i papierów wartościowych dały początek największej depresji ekonomicznej o zasięgu światowym w historii gospodarczej epoki kapitalizmu. Depresja miała ogromny zasięg przestrzenny i rzeczowy: objęła wszystkie dziedziny gospodarki, tj. finanse, przemysł, rolnictwo, handel, transport, rynek pracy

- V-VII 1931r.- załamanie się austriackiego systemy kredytowego wpłynęło w sposób alarmujący na gospodarkę i politykę państw całej Europy.

Metody Zwalczania Kryzysu

- koncepcja interwencjonizmu gospodarczego została w ekonomii politycznej przedstawione min. przez Johna Keynesa (stąd tzw. „keynesizm”), który starał się udowodnić, że gospodarka może być wyprowadzona z kryzysu w wyniku działalności państwa,

- większość z tych metod zastosował po raz pierwszy rząd amerykański zgodnie

z planem odrodzenia gospodarczego. Propagował go (jako tzw. New Deal -

Nowy Ład) Franldin Delano Roosevelt, wygrywając dzięki temu wybory

prezydenckie,

- podstawowym założeniem tej koncepcji stała się aktywna polityka państwa (interwencjonizm) w celu ożywienia życia gospodarczego, przede wszystkim przez odpowiednią politykę pieniężną i rozwój inwestycji państwowych. Politykę Roosyelta cechowała tendencja do nakręcania koniunktury poprzez kreowanie dodatkowego popytu zarówno na dobra inwestycyjne, jak i konsumpcyjne,

- sesja stu dni 1933r. nadzwyczajna sesja Kongresu USA złamana przez prezydenta F.D.Roosyelta w celu uchwalenia szeregu ustaw tworzących podstawy prawne New Deal,

- odtąd polityka monetarna poległa na zwiększeniu obiegu pieniędzy przy równoczesny wzroście wypadków państwa, głównie na roboty publicznie. Udzielono wsparcia drobnym farmerom i uboższej ludności, państwo wyznaczyło płace minimalne i maksymalne czas pracy, wprowadzono zasady tzw. Uczciwej konkurencji, w 1933r. Kongres ustanowił federalny system zasiłków dla starców,

- największy nacisk położono na rolnictwo i przemysł. Postulowano:

zahamowanie produkcji rolniczej poprzez ścisłe kontraktowanie dostaw i zmniejszenie areału ziem uprawnych, by zmniejszyć nadprodukcję żywności, zlikwidowano nadprodukcję rolną poprzez zmniejszenie powierzchni upraw pszenicy, kukurydzy, bawełny, tytoniu, by zrównoważyć popyt i podaż; zwiększenie eksportu i zmniejszenie importu, by chronić rodzimą gospodarkę. Zniesienie parytetu złota — do tej pory kraj mógł wypuścić na rynek taką ilość waluty, na jaką miał pokrycie w złocie (od tej pory ilość pieniędzy była zależna od oszacowanych dóbr narodowych),

- druk pieniędzy częściowo bez pokrycia, aby odrodzić popyt —zastosowano łagodnie inflację, kontrolowaną przez państw. Przejęcie kontroli nad gospodarką przez państwo oznaczało zakończenie okresu nieograniczonej, wolnej konkurencji („leseferyzmu”).

Interwencjonizm państwowy, polityka aktywnego oddziaływania państwa na przebieg procesów gospodarczych. Przeciwieństwo liberalizmu gospodarczego. Zwolennicy interwencjonizmu wskazują na trzy główne jego cele: ograniczenie bezrobocia do poziomu uznanego za niezbędny, a nawet korzystny dla gospodarki, pobudzenie popytu globalnego, którego niedostateczny poziom uznaje się za jedną z przyczyn wahań koniunkturalnych oraz podniesienie tempa wzrostu gospodarczego.

26. Polityczne i gospodarcze konsekwencje I wojny światowej dla Europy, USA i Polski.

I Wojna Światowa 1914-1918 była zjawiskiem wyjątkowym w dotychczasowej historii wojen z uwagi na jej długość, wielki zasięg geograficzny działań militarnych, olbrzymie zaangażowanie sił ludzkich

i zasobów materialnych. Poległo w niej ok. 9 min. ludzi i ponad 20 min. odniosło rany. Duże żniwo zebrały też choroby zakaźne.

Od początku 1919r. obradowała w Paryżu konferencja pokojowa z udziałem 27 państw, decydujący głos miały mocarstwa Francji, W. Brytanii, USA, Włoch i Japonii. Powołała ona Ligę Narodów „ która miała strzec pokoju i baczyć na wykonanie postanowień traktatów pokojowych. Generalnymi zasadami traktatów było: uznanie odpowiedzialność Niemiec za wywołanie wojny, ograniczenie liczebności armii państw pokonanych, konieczność zapłaty przez nie odszkodowań wojennych (reperacji) oraz odebranie im wielu terytoriów.

- Powstała Republika Weimarska w skutek obalenia w Niemczech panowania Hohenzollernów

- Niemcy straciły na rzecz Francji- Alzację i Lotaryngię, na rzecz Polski- Wielkopolskę, Pomorze Gdańskie i część Górnego Śląska

- Zabrano im wszystkie kolonie

- Rozpad Austro-Węgier przyniósł powstanie nowych państw niepodległych Polski, Czechosłowacji, Węgier, Królestwa Serbów - Chorwatów - Słoweńców (od 1929r. Jugosławia)

- Na wschodnich terenach Rosji powstały - Polska, Litwa, Łotwa, Estonia,

Finlandia

- Rewolucja lutowa 1917r. w Rosji- obalenie rządów cara

- Rewolucja październikowa 1917r. - partia bolszewicka

- Rewolucje ustanowiły ustroje republikańskie w Austrii, Finlandii i Turcji

Wielka Brytania - straciła swoją dawną pozycję gospodarczą, na miejsce towarów angielskich weszły inne, stała się dłużnikiem USA, przez pierwsze powojenne dziesięciolecie panowała tam recesja gospodarcza, wysokie bezrobocie, poziom produkcji z 1913r. osiągnięty został dopiero w 1928r.

Francja - poniosła duże straty ludnościowe i materialne, północno — wschodnie regiony kraju zostały zniszczone, ziemia zdewastowana działaniami wojennymi, sieć komunikacyjna zrujnowana, odzyskała Lotaryngię „powiększyła kolonie.

Inne państwa - wojna przyniosła korzyści państwom neutralnym Szwajcarii, Szwecji, Hiszpanii, Holandii- nie poniosły strat materialnych i prowadziły handel z krajami walczącymi, odczuły jednak powrót przemysłu do produkcji cywilnej i nadprodukcję towarów(kryzy rekonwersji) Konsekwencją kryzysu buło opanowanie władzy przez partię faszystowską we Włoszech.

Niemcy - straciły 13% przedwojennego terytorium, utraciły kolonie i rynki zagraniczne. Traktat Wersalski ograniczał ich możliwości militarne, obciążył je odszkodowaniami wojennymi( miały charakter świadczeń rzeczowych).

USA - niewielkie straty wojenne, stały się potęgą gospodarczą produkcja przemysłowa w latach wojny wzrosła o 25 %„ rozwój przemysłu stoczniowego, handlu zagranicznego, towary amerykańskie weszły na rynki opuszczone przez Niemcy i W. Brytanię, wiele państw stało się dłużnikami Stanów (Francja

i W. Brytania między innymi), przejęły kierownictwo nad gospodarką światową strefa Pacyfiku i Dalekiego Wschodu poddana została jego wpływom.

Gospodarcze konsekwencje:

- duże zniszczenia wojenne

- utrata dochodów z żeglugi

- straty w produkcji spowodowane brakiem siły roboczej i surowców

- wzrost produkcji rolnej w USA i Ameryce Łacińskiej (nadprodukcja i spadek cen w latach dwudziestych)

- niedobór nawozów, zwierząt pociągowych

- dezorganizacja handlu międzynarodowego i wojna gospodarcza prowadzona przez uczestników wojny (zwłaszcza między W. Brytanią i Niemcami)

- utrata dochodów z zagranicznych inwestycji

- inflacja

- około 10 mln, zabitych i dwukrotnie więcej ciężko rannych, 20 mln, ludzi zmarło z głody i chorób wywołanych wojną

27. Odbudowa gospodarki Polski po 1924 roku i załamanie gospodarcze w 1929 roku

28. Wojna gospodarcza Polski z Niemcami w 1925 roku.

W Polsce do roku 1923 gwałtownie rosła inflacja. Powodowała ona pogorszenie warunków życia rodzin robotniczych, jednocześnie sprzyjając eksportowi towarów za granicę. W 1923 roku inflacja przerodziła się w hiperinflację, stanowiąc zagrożenie dla gospodarki. W grudniu 1 923r. premierem rządu został Władysław Grabski. Zainicjował on reformy skarbowe, polegające na zrównoważeniu budżetu i sanacji waluty polskiej. Przy wprowadzeniu reformy walutowej, posługiwano się tylko własnymi środkami. Zamieniono markę polską złotym. Nie udało się osiągnąć równowagi budżetowej i w połowie 1925r. nastąpiła inflacja złotego. Na początku 1925 roku rząd niemiecki przystąpił do rokowań o zawarcie traktatu gwarantującego zachodnie granice Niemiec, z pozostawieniem Niemcom wolnej ręki w kwestionowaniu polskiej granicy zachodniej (układ w Locamo). Na początku I 925r. upływał termin konwencji, na mocy której Niemcy importowali z Polski węgiel. Niemcy wstrzymali import, uzależniając go od szeregu ustępstw. W efekcie obie strony ograniczyły lub uniemożliwiły wzajemne obroty dużą częścią towarów. W 1934r. podpisano protokół o wzajemnym zniesieniu ograniczeń. Z uwagi na zależność gospodarki polskiej od Niemiec wojna celna znacznie poważniej dotknęła stronę polską natomiast w dłuższym okresie czasu wojna przyczyniła się do uruchomienia w Polsce nowych dziedzin wytwórczości i ułatwiła uniezależnienie się gospodarki polskiej od Niemiec.

29. Ożywienie gospodarcze w Polsce w latach 1933 -1939.

Ogólne ożywienie sytuacji gospodarczej stało się widoczne w 1936r. W szczególności wpłynął na nie wzrost cen zbóż na rynku światowym. Masowe wybuchy strajków (1936 -1937) doprowadziły do stworzenia atrakcyjnego a zarazem realnego programu gospodarczego, którego głównym inicjatorem był Eugeniusz Kwiatkowski. Podstawą nakręcania koniunktury stały się inwestycje państwowe. Pierwszy plan inwestycyjny obejmował lata 1936-1940. Ogrom środków przeznaczono na inwestycje infrastrukturalne, aby wzrost zatrudnienia nie spowodował wzrostu bezrobocia w przyszłości. Obejmował on inwestycje energetyczne i przemysłowo-obronne, na kolejnictwo, na drogi i mosty, na melioracje i regulacje rzek, budownictwo szkół, inwestycje pocztowo- teletechniczne. Plan udało się wykonać rok przed terminem. Jednocześnie trwały prace nad sześcioletnim planem rozwoju i rozbudowy polskich sił zbrojnych (1936 - 1942). Prace nad tym planem nie były koordynowane z cywilnym planem inwestycyjnym. W l937roku zainicjowano budowę Centralnego Okręgu Przemysłowego (widły Wisły, Dunajca i Sanu). Wybudowano tam wiele obiektów przemysłowych. Ponieważ COP nie mógł rozwiązać problemów gospodarczych, E. Kwiatkowski przedstawił w 1938r.

wieloletni program gospodarczy (15 - letni). Ważną rolę w nakręcaniu koniunktury odegrała interwencja państwowa w dziedzinie pieniężno-kredytowej, a zwłaszcza ulgi podatkowe dla inwestorów oraz regulacja cen niektórych artykułów kartelowych. W 1938r. opracowano projekt ustawy o porozumieniach kartelowych, która została przyjęta przez Sejm w 1939r. Wejście w Życie tej ustawy uniemożliwił wybuch wojny. W 1937r. przystąpiono do tworzenia państwowego planu rolno- aprowizacyjnego, obejmującego realizację inwestycji w dziedzinie rolnictwa i przetwórstwa oraz realizowano reformę rolna w zakresie prac parcelacyjnych i komasacyjnych.

29. Ożywienie gospodarcze w Polsce w latach l933-1939

30. System finansowy w świecie.

31. Plany odbudowy gospodarki państw Europy Zachodniej.

Plan Marchia.

W drugiej połowie 1947 roku większość krajów Europy Zachodniej, z wyjątkiem Niemiec- odzyskała przedwojenny poziom produkcji przemysłowej. Ale, oczywiście, przedwojenny poziom produkcji bynajmniej me był zadawalający. Co więcej, zima 1946-1947r. była wyjątkowo surowa, a po niej w dużej części Europy nastąpiła susza i zbiory płodów rolnych w 1947 roku były najgorsze od początku stulecia. W warunkach chaosu walutowego i finansowego panującego w latach trzydziestych prawie wszystkie kraje europejskie i wiele pozaeuropejskich wprowadziły kontrolę dewizową. Inaczej mówiąc, walutę takiego kraju można było wymieniać na inną tylko po uzyskaniu zezwolenia wydawanego przez władze walutowe. Musiało temu towarzyszyć bilateralne równoważenie wymiany towarowej - co poważnie zmniejszało wolumen tej wymiany. Stosowanie tych form kontroli, do których dodawano różne inne, było podczas wojny koniecznością Po wojnie wydawało się, że wszelkiego rodzaju niedobory- żywności, surowców, części zamiennych itd.-dyktują potrzebę dalszego stosowania kontroli. Niedoborom można było zaradzić, wykorzystując tylko źródła zamorskie- (głównie północno- południowo- amerykańskie) - ale wymagało to posiadania dolarów na opłacanie takich zakupów - a głównym niedoborem występującym w Europie był właśnie brak dolarów. Wspomniana pomoc amerykańska przyczyniła się do złagodzenia niedoboru dolarów w pierwszych dwóch latach powojennych. Ponadto Stany Zjednoczone i Kanada wspólnie udzieliły Wielkiej Brytanii w grudniu 1945 roku pożyczki w wysokości 5 mld dol. Pomogło to nie tylko gospodarce brytyjskiej, ale i gospodarce innych krajów Europy, ponieważ pieniądze te zostały między innymi wykorzystane na import towarów z innych państw kontynentu. Jednakże pod koniec wiosny 1947 roku zaczęło być jasne, że grozi załamanie tuż powojennego ożywienia gospodarczego. Co więcej, nasilająca się „zimna wojna,, między Stanami Zjednoczonymi a ZSRR oraz rola partii komunistycznych na scenie politycznej kilku krajów zachodnioeuropejskich- zwłaszcza Francji i Włoch - wzbudziły we władzach państwowych Ameryki niepokój o stabilność polityczną Europy Zachodniej. Dnia 5 czerwca 1947 roku generał George C. Marshall, którego prezydent Harry Truman mianował sekretarzem stanu, wygłosił swe pierwsze podczas sprawowania tej funkcji przemówienie, w którym zakomunikował, że jeśli państwa europejskie przedstawią jednolity, spójny wewnętrznie wniosek o pomoc amerykańską to rząd USA odniesie się do tego wniosku z sympatią. Był to początek tak zwanego planu Marshalla. Wciąż jeszcze trzeba było przekonywać społeczeństwo i Kongres Stanów Zjednoczonych „że w ich interesie leży udzielenie Europie pomocy gospodarczej Rząd Trumana podjął w tym celu zakrojoną na dużą skalę akcję przekonania członków Kongresu i ten wiosną 1948 roku uchwalił ustawę o pomocy dla zagranicy, wprowadzającą Program Odbudowy Europy (ERP) i zarządzającą jego realizacją Administrację Współpracy Gospodarczej (ECA ) Jednocześnie w samej Europie nie było pełnej jednomyślności co do celów tego programu . Przedstawiciele Wielkiej Brytanii wiązali swe nadzieje raczej z uzyskaniem od USA większej pomocy bilateralnej niż z pomocą przekazaną za pośrednictwem jakiejś organizacji (zapewne Rosjanie opuścili wstępną konferencję z podobnego powodu — oni również liczyli, na próżno, na pomoc bilateralna). Francuzi czuli się nie swojo z powodu przyszłej roli Niemiec w organizacji-niezależnie od tego, jaki ta organizacja miałaby kształt .Również mniejsze kraje miały własne powody do troski. Niemniej kiedy Kongres uchwalił wspomnianą ustawę, CEEC przekształciła się w Organizację Europejskiej Współpracy Gospodarczej (OEEC), która wspólnie z ECA rozdzielała pomoc amerykańską Członkowie OEEC wykładali też we własnej walucie równowartość otrzymanej pomocy i pieniądze te również rozdzielano za zgodą ECA.W sumie - łącznie z pomocą nadzwyczajną „ udzieloną w końcu 1947 roku Francji, Włochom i Austrii - ECA przekazała Europie do początku 1952 roku pomoc gospodarczą USA w wysokości około 13 mld dol. W postaci pożyczek i darowizn . Umożliwiło to krajom OEEC import ze strefy dolarowej tych surowców i towarów, których było im brak. Niemal jedną trzecią ( 32,1 %) tego importu stanowiły: żywność, pasze i nawozy sztuczne. Były one sprowadzane zwłaszcza w pierwszym roku realizacji programu. Potem priorytet uzyskały dobra inwestycyjne, surowce i paliwa - umożliwiające odbudowę europejskiego przemysłu i ponowne podjęcie przezeń eksportu . Tymczasem włączono zachodnie Niemcy do Programu Odbudowy Europy .Początkowo - w 1948 roku - pomoc przeznaczoną dla zachodnich stref okupacyjnych odbierały i rozdzielały amerykańskie władze wojskowe. Później pozwolono zachodnim krajom związkowym Niemiec wybrać członków Zgromadzenia Konstytucyjnego i w maju 1949 roku powstała Republika Federalna Niemiec. Związek Radziecki, nie chcąc być gorszy wkrótce potem utworzył tak zwaną Niemiecką Republikę Demokratyczną a we wrześniu 1949 roku zniósł blokadę Berlina . Wobec pełnego włączenia Niemiec Zachodnich do OEEC i planu Marshalla można było uznać odbudowę gospodarczą zachodniej Europy za zakończoną ale przyszłość miała przynieść jeszcze większe niespodzianki . Plan Marshalla obowiązywał do roku 1952; odniósł sukces przekraczający oczekiwania wielu objętych nim krajów, a także niektórych jego twórców. Wbrew jednak nadziejom pewnych ludzi nie doprowadził do utworzenia Stanów Zjednoczonych Europy. Pozostało tez jeszcze wiele poważnych problemów. Ale, poza tym, że Europa nie tylko wróciła do zdrowia, lecz przekroczyła swój przedwojenny stan, nadal działała OEEC i inne nowo utworzone instytucje, pobudzające jej gospodarkę do bicia rekordów .Jedną z najważniejszych nowych instytucji była Europejska Unia Płatnicza (EPU). Jak już wspominaliśmy, w latach bezpośrednio powojennych jedną z najważniejszych przeszkód we wzroście handlu był niedobór obcych walut — zwłaszcza dolarów — i wynikająca stąd konieczność równoważenia wymiany handlowej na zasadach bilateralnych. Podjęto pewne próby pokonania tej przeszkody, ale nie były one zbyt efektywne. W końcu, w czerwcu 1950 roku, państwa OEEC, wykorzystując amerykańską dotację w wysokości 500 mln dol., utworzyły EPU. To pomysłowe rozwiązanie umożliwiło swobodny handel multilateralny wewnątrz OEEC. Prowadzono dokładne rachunki wewnątrz europejskiej wymiany handlowej i co miesiąc dokonywano podsumowań i rozliczeń. Salda ujemne poszczególnych państw zapisywano w ciężar rachunku centralnego, a jeśli deficyt był duży, to dany kraj musiał pokryć jego część w złocie lub w dolarach. Z drugiej strony saldo dodatnie zapisywano na dobro danego kraju — jeśli było wysokie, dostawał on jego część w złocie lub dolarach i mógł w ten sposób zwiększyć swój import z tak zwanych obszarów twardo dewizowych (głównie ze strefy dolarowej). Stwarzało to krajom OEEC bodźce do eksportowania towarów do innych krajów OEEC i zmniejszania zależności od Stanów Zjednoczonych i innych dostawców zamorskich. Wyniki były niezwykle efektywne. Przez mniej więcej dwadzieścia lat po utworzeniu EPU obroty handlu światowego rosły średnio o 8% rocznie — co było rekordem historycznym, jeśli nie liczyć krótkiego okresu po zawarciu układów handlowych w latach sześćdziesiątych XIX w. Oczywiście, większość tego wzrostu wystąpiła w Europie — zarówno w handlu między państwami europejskimi, jak i w handlu między nimi a krajami zamorskimi. EPU odniosła takie sukcesy, że dzięki nim oraz ogólnemu rozwojowi handlu światowego kraje OEEC mogły w 1958 roku przywrócić wymienialność swych walut i pełnią multilateralność handlu. W 1961 roku OEEC przekształciła się Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), do której przystąpiły też Stany Zjednoczone i Kanada (a później Japonia i Australia). Jest to organizacja państw najwyżej uprzemysłowionych, mająca koordynować pomoc dla krajów niedostatecznie rozwiniętych, dążć do uzyskiwania porozumień w sprawach polityki makroekonomicznej i omawiać inne problemy interesujące jej członków

• W ciągu 4 lat państwa uczestniczące w planie otrzymały pomoc ogólną liczbę ponad 13 mld dolarów. W konsekwencji w państwach objętych planem gospodarka przekroczyła średnio poziom o 35% w porównaniu z sytuacją sprzed wojny, produkt narodowy o 15%. Plan Marshalla rozpoczął proces konsolidacji Zachodu, powstrzymał wpływy komunistów w społeczeństwie zachodnioeuropejskim. zażegnał konflikty społeczne, doprowadził do wzrostu napięcia między dwoma blokami, która toczyła się na polu militarnym w Azji ( wojny w Korei, Indochinach), politycznym (przejęcie w Czechosłowacji władzy przez komunistów, utworzenie, utworzenie Kominformu, utworzenie 17 marca 1 948r. w Brukseli Unii Zachodniej-Francja, Wielka Brytania, Belgia, Holandia, Luksemburg), i ideologicznym.

31. Plan odbudowy gospodarki państw Europy Zachodniej

32.Nowy podział gospodarczy świata;

33.Gospodarka w Europie Środkowo — Wschodniej i ZSRR.

Gospodarka ZSRR po II wojnie, źródła słabości i krachu

Związek Radziecki poniósł największe - w liczbach bezwzględnych - straty ze wszystkich państw uczestniczących w wojnie. Oszacowania liczby zabitych- żołnierzy i ludności cywilnej- wahają się od co najmniej 10 mln do ponad 20 mln. 25 mln, zostało pozbawionych dachu nad głową Zniszczone zostały duże obszary najżyźniejszych ziem uprawnych na i część regionów najbardziej uprzemysłowionych. Według ocen oficjalnych zniszczeniu uległo 30% przedwojennego majątku. Mimo tych cierpień ludności Związek Radziecki stał się na świecie powojennym jednym z dwóch super mocarstw. W przeliczeniu dochodu na jednego mieszkańca był krajem biednym, ale mógł odgrywać rolę supermocarstwa dzięki ogromnemu obszarowi i wielkiej liczbie ludności. By odbudować zniszczoną gospodarkę i dalej rozwijać produkcję, rząd zainicjował

w 1946 roku czwarty plan pięcioletni. Podobnie jak to było z poprzednimi planami, nacisk położono na przemysł ciężki - ale tym razem szczególną uwagę poświecono energii atomowej. Nowy plan wykorzystywał też na dużą skalę reparacje w naturze i daniny składane przez dawne państwa Osi i nowe kraje satelickie ZSRR. Stalin, potężniejszy niż kiedykolwiek, wprowadził w latach tuż powojennych zmiany w najwyższych władzach państwowych i gospodarczych. Zmieniona w 1946r. konstytucja zastąpiła Radę Komisarzy Ludowych Radą Ministrów, której przewodniczącym - lub premierem — został Józef Stalin. W ministerstwach nadzorujących przemysł i rolnictwo przeprowadzono drastyczną czystkę personelu uzasadnianą jego niekompetencją i skorumpowaniem. Stalin zmarł w 1953 roku. Po dwóch latach kolektywnego kierownictwa i zmiennych sojuszy między najwyższymi przywódcami partii komunistycznej dominującą pozycję uzyskał Nikita Chruszczow, który odziedziczył po Stalinie funkcję pierwszego sekretarza partii. Mimo zmiany kierownictwa i paru powierzchownych reform podstawowy charakter radzieckiego systemu gospodarczego me uległ zmianie. W 1955 roku rząd ogłosił „wykonanie,, kolejnego planu pięcioletniego i zainicjował plan następny-chociaż wysocy przedstawiciele władz uskarżali się na powszechną niesprawność i niewykonywanie produkcyjnych zadań planu przez jedną trzecią przedsiębiorstw przemysłowych. Przemysł ciężki nadal zwiększał produkcję, ale nie udało mu się zrealizować zadeklarowanego przez władze zamiaru prześcignięcia przemysłu amerykańskiego. Produkcja dóbr konsumpcyjnych, nadal pozostawała w tyle i konsumentów wciąż nękały niedobory towarów i ich niska jakość. Rolnictwo radzieckie niemal przez cały okres powojenny przeżywało nieustanny kryzys, mimo ogromnych wysiłków rządu zmierzających do podniesienia jego produkcyjności. System gospodarstw kolektywnych nie stwarzał chłopom dostatecznych bodźców. W rezultacie skupiali swą energię na uprawie niewielkich działek prywatnych Cześć uzyskiwanych z tych działek plonów chłopi mieli prawo sprzedawać na rynku. Działki te stanowiły jedynie niewiele ponad 3% ziemi uprawnej kraju, ale wytwarzały aż jedną piątą mleka i jedną trzecią surowego mięsa orz znaczne ilości warzyw i owoców. W 1954 roku Chruszczow podjął realizację programu uprawy „ziem dziewiczych,, dużych obszarów stepów radzieckiej Azji. W roku następnym zainicjował plan zwiększenia uprawy kukurydzy, a w 1957 roku ogłosił program prześcignięcia w 1961 roku Stanów Zjednoczonych pod względem produkcji mleka, masła i mięsa. Żadne z tych przedsięwzięć nawet w przybliżeniu nie osiągnęło zamierzonych celów. Mimo grożenia karami i masowymi zwolnieniami urzędników rolnych Chruszczow i jego planiści nie mogli przezwyciężyć złej pogody, zbiurokratyzowanego zarządzania, niedoboru nawozów sztucznych, a przede wszystkim braku entuzjazmu chłopów. Charakterystyczną cechą codziennego życia ZSRR nadal był niedostatek żywności . Rosja, niegdyś eksportująca zboże, zmuszona była w latach sześćdziesiątych importować je z krajów zachodnich (z Australii, Kanady i USA) i płacić za nie złotem.

W styczniu 1949 roku, po wstępnych sukcesach Programu Odbudowy Europy, Związek Radziecki utworzył Radę Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG),

próbując ukształtować spójniejszą unię gospodarczą swych wschodnioeuropejskich satelitów. Organizacja ta obejmowała Albanie, Bułgarie, Rumunię, Węgry, Czechosłowacje, Polskę i Niemcy Wschodnie. Oficjalnie jej celem miała być koordynacja rozwoju gospodarczego krajów komunistycznych i promowanie efektywniejszego podziału pracy między nimi, w rzeczywistości Związek Radziecki wykorzystał ją do zwiększenia uzależnienia gospodarczego swych satelitów. Nie rozwijano - jak to się działo w Europie Zachodniej- systemu handlu multilateralnego i większość wymiany handlowej zarówno ze Związkiem Radzieckim, jak i między pozostałymi krajami nadal odbywała się na zasadach bilateralnych. Odbudowa zniszczeń wojennych. Skala zniszczeń wojennych na terytoriach Związku Radzieckiego była ogromna. Zniszczonych zostało ponad 1710 miast i osiedli, ponad 70tys. wsi i ponad 32tys.przedsiębiorstw przemysłowych. Pod koniec wojny produkcja surówki żelaza spadła do poziomu z lat 1933-1935, traktorów zaś do poziomu z 1930r. Produkcja artykułów konsumpcji spadła o 41%, a liczba zdolnych do pracy w kołchozach była w I 946r. o 29% niższa niż w 1940r. Na południu Rosji w 1945r. tylko w połowie istniejących kopalń prowadzono wydobycie węgla. Tragiczna była sytuacja mieszkaniowa nie tylko w miastach, lecz także na wsiach. Na domiar złego wielka susza latem 1946r. zniszczyła zbiory na Ukrainie, w Mołdawii. Wprowadzono przydziały kartkowe żywności (obowiązujące do końca 1947r.).Czwarta pięciolatka (1946-1950) poświecona była powojennej odbudowie kraju. Do czynników ułatwiających odbudowę należy zaliczyć rozbudowę w okresie wojennym nowych okręgów przemysłowych (za Uralem i w Azji Środkowej), powiększenie terytorium państwa, wykorzystanie reparacji wojennych (wywóz zakładów przemysłowych z terenu stref okupacyjnych w Niemczech i w Austrii) oraz siły roboczej jeńców wojennych (1,7mln niemieckich i 0,3 mln z krajów sprzymierzonych z Niemcami). Do końca 1946r. zakończył się proces rekonwersji przemysłu, w 1948 r. zaś poziom produkcji przemysłowej osiągnął stan z 1940r.Wydobyto w tym roku 250 ton węgla kamiennego (w 1940r. -166 mln ton), 35,4 mln ton ropy naftowej (w 1940r.- 31mln ton), uzyskano 25,4 mln ton stali (w 1940r.- 18,3 mln ton), 82 mld KW/h energii elektrycznej (w 1940r. 49m1d KW/h). Przy końcu pięciolatki (1950) produkcja przemysłowa była o 73% wyższa niż w 1940r. Słaby natomiast rozwój rolnictwa, głównie z powodu braku ludzi, sprzętu, siły pociągowej, maszyn oraz środków na inwestycje. Dopiero w 1952r. powierzchnia upraw osiągnęła poziom z 1940r. Władze konsekwentnie realizowały program kolektywizacji na terenie republik nadbałtyckich oraz w zachodnich obwodach Ukrainy i Białorusi. Piąta pięciolatka (1951-1955) Plan ten realizowano w sytuacji wyjątkowego napięcia w stosunkach międzynarodowych. Położono zatem nacisk na rozwój przemysłu ciężkiego, maszynowego i zbrojeniowego. Rozbudowywano okręgi przemysłowe Syberii, Azji Środkowej oraz terenów północnych. Obowiązywała zasada autarkii gospodarczej wymuszona stosowaniem przez Zachód embarga strategicznego. Podejmowane były wielkie przedsięwzięcia inwestycyjnie, zmierzające do „przekształcenia przyrody”: wielki kanał Wołga - Don z systemem elektrowni, gigantyczne prace nawadniające na Ukrainie i w Turkmenii, masowe zalesienie itp. Od 1954r. zagospodarowani tzw. tereny dziewicze, które w przyszłości powiększyły areał uprawny ZSRR o 36 mln hektarów. Utrzymywał się nadal niedobór żywności: w 1953r. zebrano 83 min ton zboża, co jedynie o 3 mln ton przekroczyło poziom zbiorów z 191 3r; tymczasem liczba ludności zwiększyła się w tym okresie o 25%, w tym liczba ludności miejskiej wzrosła z 28 mln do 85 mln. Nowa ekipa, rządząca po śmierci Stalina, zmuszona byłą do podjęcia działań takich, jak: skrócenie tygodnia roboczego, zwiększenie płacy minimalnej oraz przyspieszenie budownictwa mieszkaniowego. Blok radziecki- Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej. Integracja ekonomiczna państw bloku radzieckiego, związana z powstaniem i funkcjonowaniem RWPG, była w latach 1950-1980 mało skuteczna. Przyczyny tego tkwiły z jednej strony w stosowaniu przez państwa zachodnie embarga na wymianę handlową z krajami wschodnimi, szczególnie w okresie „zimnej wojny” z drugiej zaś- w polityce gospodarczej realizowanej przez te kraje pod wpływem Związku Radzieckiego. Zakładano oparcie rozwoju gospodarczego na własnych zasobach, nie doceniano handlu zagranicznego, rozwijano praktycznie wszystkie gałęzie przemysłu, bez względu na ograniczenia wynikające z niedostatku kwalifikowanej siły roboczej, bazy surowcowej czy rynków zbytu. Taki model gospodarki odegrał istotną rolę w odbudowie powojennej, przyspieszeniu wzrostu gospodarczego i zmianie struktury gospodarczej państw Europy Wschodniej. Natomiast odsuwał on te państwa od udziału w międzynarodowym podziale pracy i wytworzeniu rozwiniętych form specjalizacji wytwórczej. Szczególnie negatywne znaczenie miał brak wymienialnej waluty (państwa zachodnie wprowadziły wymienialność swoich walut w 1958r.) W końcu lat pięćdziesiątych państwa członkowskie RWPG zwróciły uwagę na konieczność rozwinięcia specjalizacji; w 1958r. opracowano zasady międzynarodowego podziału pracy w ramach RWPG. Miano koordynować plany gospodarcze i zawierać długofalowe umowy handlowe, ale pozostawiano w mocy wszystkie dotychczasowe ograniczenia integracyjne(monopol państwowy w dziedzinie walutowej i handlu zagranicznego, brak wspólnej waluty, jej roli nie mógł spełnić tzw. rubel transferowy stosowany w rozliczeniach handlowych).

Postęp integracji były więc w porównaniu z integracją zachodnioeuropejską znikome. Ponowna próba zreformowania współpracy państw realnego socjalizmu w ramach RWPG podjęta została na początku lat siedemdziesiątych. W 1971r. uchwalony został Kompleksowy program dalszego pogłębiania

i doskonalenia współpracy i rozwoju socjalistycznej integracji krajów

członkowskich RWPG. Przewidziano w nim między innymi realne kursy walut i ich wymienialność. Program ten - mimo olbrzymiej rozbudowy aparatu RWPG nie został wprowadzony w życie. Organizacja ulegała zbiurokratyzowaniu, decydujący głos w podejmowaniu decyzji miał wciąż ZSRR, a brak reform wewnętrznych w krajach socjalistycznych w konsekwencji powodował również niereformowalność RWPG.

34.Reformy społeczno — gospodarcze w Polsce w latach 1945 - 1970

35.Polityczne i gospodarcze przesłanki integracji europejskiej;

36.Próby tworzenia zjednoczonej gospodarki europejskiej.

---