Pojęcie i podział kredytów bankowych
Udzielanie kredytów jednostkom gospodarczym i ludności jest podstawową, czynną operacją bankową. Zatem kredyt bankowy jest stosunkiem ekonomicznym między bankiem a kredytobiorcą. W naukach ekonomicznych definiuje się go w następujący sposób : Operacja udzielenia kredytu polega na postawieniu przez bank do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, który zobowiązuje się zwrócić je z odsetkami w umownym terminie. Ogólne zasady udzielania kredytów są zawarte w prawie bankowym, a szczegółowe zasady, obowiązujące w poszczególnych bankach, ujęte są ich regulaminami kredytowymi. Banki udzielają kredytów przede wszystkim ze środków powierzonych im przez deponentów. Istotną cechą wyróżniającą kredyt jest określenie jego przeznaczenia, przy zapewnieniu bankowi prawa do kontroli wykorzystania kredytu, a także prawa wypowiedzenia umowy, gdy jego wykorzystanie odbiega od warunków umowy. Umowa o kredyt bankowy jest umową konsensualną, odpłatną oraz dwustronnie zobowiązującą. Elementy tej usługi mają charakter zarówno jakościowy ( kredytodawca, kredytobiorca, przedmiot kredytu, jego zabezpieczenie i waluta ), jak i ilościowy (wielkość i cena kredytu, termin i sposób spłaty ).
Kredyty najczęściej klasyfikuje się według następujących pięciu kryteriów : 1.klasyfikacja ze względu na walutę kredytu - kredyty złotówkowe -kredyty dewizowe 2.klasyfikacja ze względu na okres wykorzystania i spłaty kredytu -kredyty krótkoterminowe - do 1 roku -kredyty średnioterminowe - od 1 roku do 3 lat -kredyty długoterminowe - powyżej 3 lat 3.klasyfikacja ze względu na przeznaczenie kredytu -kredyty na działalność gospodarczą ( obrotowe i inwestycyjne ) -kredyty dla ludności ( konsumpcyjne ) 4.klasyfikacja ze względu na sposób zabezpieczenia -kredyt lombardowy -kredyt hipoteczny 5.klasyfikacja ze względu na formę kredytu -kredyt w rachunku bieżącym -kredyt w rachunku kredytowym -kredyt dyskontowy -kredyt akceptacyjny -faktoring -leasing
Kredyty na działalność gospodarczą Kredyt obrotowy - może być związany umownie z określonym celem lub służyć finansowaniu różnych potrzeb. Banki udzielają go zazwyczaj w rachunku bieżącym. Umożliwia on pokrywanie potrzeb przedsiębiorstwa, które nie jest w stanie zrównoważyć w czasie swoich wpływów i wydatków. Dla banków są to kredyty o podwyższonym ryzyku, dlatego banki udzielają ich znanym sobie klientom, często przy odpowiednim zabezpieczeniu. Obok kredytów finansujących różne potrzeby przedsiębiorstwa, banki udzielają kredytów na cele określone w osobnych umowach kredytowych ; są to tzw. kredyty celowe tj. kredyty sezonowe czy eksportowe. Kredyt inwestycyjny - finansuje określone zamierzenia inwestycyjne. Ta forma finansowania potrzeb gospodarczych pojawiła się w związku z podejmowaniem bardzo kosztownych inwestycji, które nie miały szans realizacji siłami jednej firmy, nawet przy pomocy kredytu bankowego. Charakterystyczną cechą takiego projektu jest długi okres zwrotny nakładów inwestycyjnych (nawet 20-letni), wysoki stopień niepewności co do zmian w otoczeniu i przyszłych warunków funkcjonowania wytworzonych obiektów oraz związane z tym duże ryzyko. Kredyty dla ludności ( konsumpcyjne ) - cechą charakterystyczną tego kredytu jest jego charakter konsumpcyjny, a co za tym idzie osoba kredytobiorcy, którym jest konsument. Przedmiotem tego kredytu są towary konsumpcyjne jak np. samochody, telewizory, lodówki. Kredytobiorca nie dysponując odpowiednimi środkami własnymi, może dzięki uzyskaniu kredytu nabyć potrzebne mu towary. Producenci i sprzedawcy towarów konsumpcyjnych, zwłaszcza trwałego użytku, mogą dzięki temu kredytowi poszerzyć krąg odbiorców. Tak więc obustronne zainteresowanie kredytowaniem zakupów konsumpcyjnych przez banki wpływa na stosowanie różnych sposobów udzielania, spłaty i zabezpieczenia zwrotności kredytów konsumpcyjnych. Kredyt lombardowy - jest kredytem krótkoterminowym, a jego charakterystyczną cechą jest posiadanie przez bank przedmiotu zastawu. Najczęściej zastawem są papiery wartościowe, których fizyczne przechowywanie nie nastręcza bankom trudności. Bank, przyjmując zastaw, nabywa prawo jego sprzedaży w przypadku niespłacenia kredytu. Ograniczeniu ryzyka służy udzielanie kredytu w niższym wymiarze niż aktualna wartość zastawu oraz stopień łatwości jego zbycia na rynku. Kredyt lombardowy może być udzielany także pod zastaw towarów. Banki przeważnie nie dysponują magazynami do przechowywania towarów, ale w krajach rozwiniętych udzielają one kredytu lombardowego pod zastaw papierów wartościowych, zwanych warrantami. Są one szczególnym rodzajem dowodów składowych, reprezentujących tytuł własności składowanego towaru. Warrant, jako rodzaj papieru wartościowego, może więc służyć zabezpieczeniu kredytu lombardowego, ale bank przyjmujący zastaw w tej formie, musi się liczyć z ryzykiem w postaci spadku rynkowej ceny towaru, czy obniżenia jego jakości. Dlatego kwota udzielanego kredytu pod zastaw towarów jest relatywnie niższa niż pod zastaw papierów wartościowych. Kredyt hipoteczny - zazwyczaj są to kredyty średnio- lub długoterminowe, udzielane na cele inwestycyjne. Ich charakterystyczną cechą jest zabezpieczenie hipoteczne. Hipoteczne zabezpieczenie zwrotności kredytu wiąże gwarancję jego spłaty z określoną nieruchomością. Pozwala ona bankom na zaspokojenie roszczeń z tej nieruchomości także wówczas, gdy zmieni ona właściciela. Zapewnia im równocześnie pierwszeństwo przed wierzycielami kolejnych właścicieli nieruchomości. Z tych względów zabezpieczenie hipoteczne jest szczególnie przydatne do zapewnienia zwrotności kredytów długoterminowych chociaż może być także stosowane dla zapewnienia zwrotności kredytów udzielanych na krótsze okresy, zabezpieczenia różnych gwarancji itp. Stosownie do norm polskiego prawa cywilnego, hipoteka powstaje przez wpis do księgi wieczystej nieruchomości, prowadzonej przez sądy rejonowe.
Kredyt w rachunku bieżącym Kredyt płatniczy jest udzielany w związku z przejściowym brakiem na rachunku środków dla pokrycia bieżących płatności. Kredyt ten wywołuje powstawanie na rachunku bieżącym przejściowego salda debetowego, które powinno być zlikwidowane w ciągu najbliższych dni z bieżących wpływów. Umożliwia on utrzymanie płynności i terminowego regulowania zobowiązań przedsiębiorstwa. Łagodzi w ten sposób skutki nierównomiernego wpływu należności bez potrzeby ubiegania się każdorazowo o przyznanie kredytu niezbędnego dla uregulowania bieżących płatności. W umowie o ten kredyt zawieranej na czas nieokreślony, bank ustala limit zadłużenia, a także maksymalny okres ciągłego występowania zadłużenia powstałego w takiej formie. Bank udzielając kredytu kasowego jest narażony na wyższe ryzyko, gdyż może być on użyty na pokrycie strat, co zagraża jego zwrotowi. Kredyt otwarty udzielany jest na podstawie oddzielnej umowy, zawieranej na okres od kilku miesięcy do roku. Upoważnia on klienta do wystawienia dyspozycji płatniczych i zobowiązuje bank do zapłaty dokumentów płatniczych, których płatnikiem jest kredytobiorca. Jest to kredyt krótkoterminowy odnawialny, wywołujący powstanie salda debetowego rachunku bieżącego. Oznacza to zadłużenie przedsiębiorstwa wobec banku. Spłata tego kredytu następuje automatycznie z wpływów na rachunek bieżący. Kredyt nie spłacony w umownym terminie jest wyżej oprocentowany, a bank ewidencjonuje go na odrębnym koncie.
Kredyt w rachunku kredytowym Kredyt w rachunku kredytowym wymaga oddzielnych dyspozycji i przeksięgowań między rachunkiem bieżącym i rachunkiem kredytowym, dotyczących wykorzystania i spłat kredytu. Wykorzystanie tego kredytu może następować w transzach, czyli w kilku częściach przyznanej kwoty kredytu rozłożonych w czasie. Spłaty kredytu również mogą następować ratalnie w określonych umownie terminach. Dyspozycje przelania środków z rachunku kredytu wydaje klient, on ma też obowiązek jego spłaty w ustalonym terminie.
Kredyt dyskontowy Kredyt dyskontowy jest to zakup weksli przed upływem ich płatności z potrąceniem procentu (dyskonta) przez bank. Sprzedawcą weksla i kredytobiorcą jest z reguły dostawca, który prolonguje zapłatę odbiorcy towaru czy usługi, ale swą należność każe sobie potwierdzić za pomocą weksla. Sprzedaż weksla bankowi oznacza zaliczkowanie jeszcze nie wymagalnych należności i otrzymanie przez dostawcę środków pieniężnych. Do podstawowych funkcji weksla zalicza się funkcje : kredytową, płatniczą, gwarancyjną, a także pochodną od kredytowej funkcję refinansową. Warunki, którym powinien odpowiadać dyskontowany weksel są pośrednio określane przez bank centralny, który ustala regulamin redyskonta weksla. Każdy bank bowiem dąży do dyskontowania tylko takich weksli, które potem będą mogły być redyskontowane w banku centralnym.
Kredyt akceptacyjny Udzielanie kredytu akceptacyjnego związane jest z operacjami wekslowymi. Banki odpłatnie akceptują ciągnione na nie traty i zobowiązują się do udzielenia kredytu na wykupienie tych trat. Tego rodzaju operacje wykonywane przez tzw. pierwszorzędny bank, gwarantują zapłatę każdemu kolejnemu posiadaczowi weksla. Chroni on uczestników rozliczeń przed skutkami występujących zatorów płatniczych, zapewniając obu stronom terminowość zapłaty. Podstawę korzystania z kredytu akceptacyjnego stanowi umowa, w której klient zleca bankowi akceptowanie weksli, a bank przyjmuje zlecenie. Bank zobowiązuje się przy tym, że w przypadku niedostarczenia przez klienta środków na wykup weksla, udzieli mu kredytu akceptacyjnego.
Faktoring Faktoring jest czynną operacją bankową, która w pewnych przypadkach może zastępować dyskonto weksli. Może występować w różnych odmianach, w zależności od treści umowy zawieranej między bankiem (faktorem) a przedsiębiorstwem (faktorantem) korzystającym z jego usług. W swojej klasycznej postaci faktoring jest formą krótkoterminowego finansowania działalności faktoranta przez nabycie jego wierzytelności, przy czym faktor zrzeka się prawa regresu do faktoranta, gdyby dłużnik nie uregulował zobowiązania. Ryzyko niewypłacalności dłużnika ponosi w pierwszym przypadku faktor, a w drugim zleceniodawca. Szczegółowe zasady rozliczeń i podział ryzyka reguluje umowa faktoringu.
Leasing Transakcje leasingowe mogą przebiegać między podmiotami gospodarczymi bez udziału banku lub z jego udziałem. Jest to alternatywna wobec kredytu forma finansowania. Polega na dostarczaniu przez leasingodawcę leasingobiorcy ustalonego umownie wyposażenia, urządzeń, budynków itp. Leasingobiorca zobowiązuje się do płacenia określonej opłaty leasingowej rozłożonej na raty. Właścicielem przedmiotu umowy leasingowej jest leasingodawca. Strony mogą jednak przewidzieć w umowie przeniesienie własności na leasingobiorcę, wówczas raty leasingowe, obok opłaty leasingowej, mogą także obejmować część zapłaty za nabywany obiekt.