Dyn zal - zmiany zal w okr czasie na danym obsz wyr przy pom miar dynamiki jak np. indeks dyn, tempo wzr Ind dynamiki - informuje do ilu % wzr lb ludn w danym czasie na dn obsz. Id=Lk/Lp x 100 Lp-lb ludn w okr pocz k-końc Tempo wzrostu inf o ile % wzr lb ludn w okr cz na d obsz. Tw=(Lk-Lp)/Lpx100 Śr roczny wsplcz wzr: r=(Lk-Lp)/[(tk-tp)x l] tk-tp - ile lat dzieli te lata l- śr lb ludn. Przyr nat to różn mdz lb ur ż a lb zg Pn=U-Z Przyr rzecz ludn to fakt zmiany w lb ludn dokonujace s w okr cz na dn obsz pod wpł ruchu nat i ruch wędr. Prz rzecz - PN+SM (im-em). Od 1750 wzr lb ludn na św. Roczna stopa wzr pon 0,5 (powolny) 05-1 umiark 1-1,5 szybk 1,5-2 b.sz, 2-2,5 ekspl Ruch natur ludn to ogół zjaw demogr takich jak ur, zg, małż, rozw związ z nat biolog reprod ludn WPN=(U-Z)/Lx 100 Przycz wys przyr nat: -dzieci do rolnic, pracy, nosz wody -wys umier niemowl i dzieci starszych -dzieci zabezpiecz dla rodziców na starość (brak syst em) -pomoc w gosp dom i roln -niska społ poz kobiet: wczesn i powsz wych za mąż, niska akt zawod, nieznaj metod planow rodziny lub ograniczenie ich stosow ze wzgl relig Przycz niskiego przyr nat: -dzieci to inwest, ze wzr lb dzieci obniża s standard rodziny -konsump styl ż -wysoka społ poz kob: konieczn uzysk wys kwalif, wydł czas kształc, opóźn wiek wych za mąż, moda na 1 dziecko -laicyzacja społ i upowszechn związ nieform, dzieci ze zw pozamałż, powszechne stosow metod planow rodziny Teoria ekon H.Leibensteina: wyst 2 grupy czynników wyznacz lb dzieci w rodz: 1. użyteczność posiad kolejn a) dz- źr radości dla rodz b) dziecko jako zabezp dla r na star c) dz - producent, pomaga w gospod lub pracuje zaw przysparz dodatk dochodów 2. koszty pos kolejnego dz Teoria spadków płodn J.C. Caldwella: Zmiany płodn wynik ze zmian stos produkcji na poziomie mikroek, czyli na poz gosp. Dom (rodziny). W gosp roln-rodz dużą rolę odgryw praca dzieci przy braku aktywn zaw kobiet. Wspólnota produkcji - wsp. Konsumpcji. W gosp kapit, rynk: duża rola aktywn kobiet, kt są niezal finans przy zaniku pracy dzieci. Odrębna prod - odr konsum. Rodziny małodzietne, zw nieform zamiast rodzin. Wsp ur: U/L x1000 Wsp płodn: U/K15-49 x1000 Wsp dzietności: 5 x suma wsp Reprod ludn, czyli zastępowalność pokoleń wyraż stosunkiem lieczebn pokoleia dzieci do liczebn pokol rodzic a najczęśc córek do matek. Reprod prosta Wr=1 oznacza zapewnioną zastępowalność pokoleń, jednak bez wzrostu zaludnienia (tylko biologiczne odtwarzanie) - lb córek jest równa lb matek (faza równowagi nowoczesnej). Reprodukcja rozszerz wr>1 oznacza zast pokol, której towarzyszy wzr zaludn, pokol cór jest b liczne niż pok matek (ekspl i impl dem). Reprod zawężona Wr<1 oznacza brak zast pokol i regres dem. Wsp reprod brutto Rb=Użeńskie/Uogółem x wsp dzietn Czynn wpływ na spad zgon: 1. poprawa wyżyw w sensie iloś i jakoś, właściwa dieta, prepar witamin 2. wzrost dost do wody pitnej, picie przegot wody 3. popr war sanitar, stosow śr chem do zwalcz owadów rozn choroby, bud wodociąg, oczyszcz śc 4. wzr higieny osob, profilak zdrowot, wzrost dbał o wł zdrowie 5. rozw placówek opieki zdr, personelu med, dost do leków i szczep. Fazy rozw demograf to historyczny proces zmian ludn, polegający na zmianach ruchu natur oraz jego elem (ur i zg) dokonujący się pod wpł rozwoju cywil i gosp. Istotą tych przemian jest sp umier i rozrodcz, kt jest nieodwrac, lecz przebiega asynchronicznie. Najpierw obn s um, potem nast sp rozrodcz. Pozwala to wyr kilka faz: równow pierw, eksp dem, implozja, równ nowocz, regres demog, Polityka ludn: antynatalist: zmierz do hamow nadmier przyr ludn popzez obniż rozrodcz. Instrum: podnosz prawnego wieku zaw małż, upowszechn metod planow rodziny, zachęc kobiet do realiz wł celów, steryliz, legaliz aborcji Pronatalist: celem pobudz wzr zal Instrum: obniż pr w zaw małż, płatne urlopy mac i wych, wyprawki dla niemowl, tanie kredyty dla młod małż, zasiłki rodz Przyr rzecz: fakt zmiany w lb ludn dok s w okr czasie Wykres J.Webba-do badania jaką rolę odgrywają migr i przyr nat w kszt przyr rzecz. A-D p.rzecz E-H ub. Rzecz. Czynn kszt s wys poz przyr nat 1974-85: 1. wyż demogr 2. polit prorodz (url wych) 3. stosunk niski stopień przemian społ (utrzymujący się tradycjonalizm norm i zachowań społ na wsi i w mniejsz miastach, przy zaawansowaniu tych przem w dużych miast) 4. obszary młode i stare demograficznie - zróżnicowanie przestrzenne. Czynn kszt się silnych przepł migr ze wsi do miast 74-85: 1. pozaroln miejsca pracy (intensywna industrializacja miast) 2. budownictwo wielkopłytowe 3. wyższy poziom życia i możl awansu społ Odpływ ze wsi: 1. brak miejsc pracy pozaroln na obsz wiejskich 2. niedoinwestowanie infrastrukt wsi, niski poz życia ludn 3. zła polit rolna (uwaga: odpływ ten nie nast na obsz wiejskich poł w bezpośr zapleczu miast, skąd możl był dojazd) Czynn kszt s niskiego poz przyr nat 90-05: 1. niż dem. 2. nasilenie przem społ (opóźn wieku zaw, małź, zw nieform, wzr akt zawod, gł kobiet) zw z wkracz do fazy regresu dem. 3. nasilenie bezrobocia i braku pocz stabilizacji społ 4. obsz młode i stare demogr - zróżnicowanie Czynn z miast na wieś 90-05: 1. załamanie miejskiego rynku pracy, brak m pracy (załam industr typu rozwoju) 2. narast bezrob i ubożenie mieszkanńców miast przy wzroście kosztów utrzym w mieście-powrót na wieś tych, kt z niej napłynęli (gł po uzysk uprawnień do świad,rent, emeryt) 3. nasilanie procesu suburbanizacji Napływ na wieś głownie do bezp zaplecza miast, bo dojazdy i lepsze warunki (zieleń, czyst pow, cisza) Migracja (ruch wędr) - każda zmiana mjsc zamieszk lub czasowego pobytu poleg na przekr granicy państwa, a wewn kraju gran jedn adm (woj,stanu, pow,miasta itd) Podst elem aktu migr: obsz poch, obsz przezn, zespół przeszk pośr (np odległ) Przeszk: odl oraz trudn towarzysz pokonyw tej odl, związ z przekr granic państ i adm - trudn form-prawne i admin (uzysk paszp, wizy, pozw na pracę), trudn finans, trudn fizyczne (na dużych odl, aklimatyz w nowych warunk). Podział migr- cechy-kryteria: czas trwania (charakt czasowy migr, trwałe lub powrotne(epizodyczne,periodyczne), odległ(zw z przekr granicy: zewn:miedzypans,mdzkont i wewn(zwiaz z przekr gr admin:z m do w, zmdom, zwdow, zwdom), motywy(eko,polit,relig,rodzin,służb,turyst), organizacja i prawne usankcjonowanie. Migr polit: gł przymus, związana z a)prześladow osób pozostających w opozycji do grupy rządzącej b)wysiedleniem grup narodowośc c)konfl zbrojn d)repatriacją Emigr-odpływ ludn z dan obsz, fakt wyjazdu na stałe z dotychcz mjsc zam, migracja rozpatrywana z pktu widzenia miejscia pochodzenia Imigr: napływ ludn na dany obszr w celu osiedlenia się, fakt przybycia na stałe do danej miejscow, kraju, migracja rozpatryw w pktu widzenia miejsca przeznaczenia. Repatriacja - planowa, zorganizowana przez władze publiczne akcja przesiedlenia do kraju obywateli, kt znaleźli s na teryt sąsiedn państw wskutek zm granic państwa lub wskutek dział woj. Deportacja - przymus przesiedl osób lub grup ludn do innych obsz kraju lub poza jego grnaice, mające podłoze polit lub będące decyzją władz admin, wydalenie z danego kraju osoby przebyw tam nielegal lub której odmówiono azylu polit. Wysiedlenie - trwałe przemieszczenie ludności wymuszone pewnymi okoliczn: powojenne zmiany gr pańs, względy polit, wielkie inwest przemysł (np budowa zapory na rzece) Czynniki wpływ na podj decyzji o migr, hipoteza czynników wypych i przyciąg (push-pull factors) oprac E.Lee. Wg niego migracja zal od bilansu czynników odpych w mjsc podch i przyc w mjsc przezn. Modyfikują ją przeszkody pośrednie i indywidualne cechy migrantów. Pozytywne cz.m: więzi rodz, emocjon więź z mjsc poch, bądź dobrze płatna praca, możl dodatk źr dochodu, awansu zaw w mjsc przezn. Negat cz.m: brak pracy, złe war życia, brak persp, przesł w mjsc poch, bądź bariera językowa, trudn w asymilacji w nowym otocz w mjsc przezn. Czynn migr zw są też z przeszk pośredn tj odległ pokonyw w trakcie migr, kosztami pok tej odl czy barier paszport-wiz. Ważne są też czynn osob: wiek, płeć (kob gł na krótk odl), stan cyw (gł migr wolni), poziom wykszt. Prawa migr - prawidł sform 1885-89 przez E.Ravensteina dotyczą: wielk migr, zależn mdz migr a odległ i selektywnością migracji Wielk migr zmienia się wraz ze stopniem zróżnicowa poziomu gosp obszarów pochodz i przezn migrantów - im ta różnica jest wksz, tym silniejszy przepł migr. Wraz z koniunkturą w gosp - w okres prosperity gospodarczej obszaru przezn rosną dysproporcje mdz obsz poch i przezn, zatem przepł migr się nasila, a w okresach kryzysu różnice zacierają się i wlk migracji maleje. Wielk migr jest też zw z trudn pokonyw przeszków pośr - usun tych przeszk nasila migrację, nałożenie nowych przeszkód hamuje Zależn mdz migr a odegł wskazują iż: a)wielka część migrantów podejm migr jedynie na krótką odl, więc ze wzr odl lb migr maleje b) migranci przebyw duze odległ kierują się najcz do duzych centrów przem-usł c) w migr na krótkie odl przew kobiet d) migr odbywa s etapami e)migr odb się po określ trasach, w późn okr odbywa s wypełn obszarów wzdł trasy f)każdy wkszy przepł migrantów wywołuje przepływ powrotny Selektywność migracji: różne są reakcje ludzi na czynniki migacji zw z obsz poch i obsz przezn, różne są zdoln pokon przeszków pośr w zależn od wieku, płci, wykszt, stopnia zaradn. Selekt m wynika z: a)wksz skłonn do migr wyst w pewnych okresach życia tj w mł wieku, przed zał rodz. b)z faktu, iż w migr na kr odl przeważ kobiety, na dł mężcz- grupa migrantów jest selekcj ze wzgl na płeć. C)stopień selekcji pozytywnej wzr wraz ze wzr przeszk pośr, im wiecej jest przeszków do pokon, to elimowane są osoby słabsze, mało aktywne, emigrują os zaradne. Wraz ze wzr odl grupa migr staje s jakościowo coraz doskonalsza. D) migranci podejm dec o migr na podst pozyt czynn obszaru przezn (możl uzysk dobrze pł pracy, możl kształc s) są selekcjonowani pozytywnie e) migranci podejm dec o migr na podst negatywnych czynn obsz poch (bieda, głód, prześl, wojna) nie są selekcjonowani, w mjscu przezn osiedlają się w tych samych obszarach (segregacja przestrzenna) Saldo migracji: różn mdz wielk napływu migr a odpł migr w okr czasie na dn obsz. Obrót migr (ruchl mig) - suma napł i odpł na danym obsz w okr cz. I+E=OM (I-E)/(I+E) x100 - efektyw migr badania migr pol na: -analizie strumieni migr w jedn cz oraz ich bilansu (saldo m, obrót m) -anal zasobu (stanu) migrantów na d obsz (lb osób, kt ur s poza mjsc obecnego zamieszk, jak i lb ur na tym obsz, kt już odpłynęli) w określ mom czasu (np podcz powsz sp ludn) Badania dot też różnic strukt (cech demogr, społ, kulturow migrantów w stos do ludn rdzennej) oraz probl adaptacji społ. Migracje prowadzą do nierównomier w przestrzeni kumulow lub ubytku wędrującej ludn. Migr są elem zmian demor (przyr rz) na d obsz, zachodzących zarówn pod wzgl wielk jak i strukturalnym (jakosciowym). Migr nie tylko powodują wzr lub spd zaludn obsz, ale zmieniają też struk jego zasobów ludn, powodując zmiany w str wieku, płci, wykszt, relig, kult. Migr są przejawem racjonalnych zachowań jednostek opuszczających środow, w kt nie mogą zaspokoić swoich potrzeb i przenoszą się do obsz, gdzie mogą zmaksymalizować swój dobrobyt społ-ek migr mdzkont: od poł XIX w dzięki masz par i żelaznym kadłubom statków, gł z europy kwoty imigracyjne-limity przyjęć uchodźca - migrant zmusz do opuszcz dotychcz mjsc zam z powodu prześlad, gł rel lub polit. Strukt dem - podział ludn na grupy wydziel w opraciu o cechy dem str społ - podz ludn na grupy wydz w oparciu o cechy społ Cechy dem - cechy, kt są dane człow w mom ur:wiek, płeć. Cechy społ: te, kt sami kształt np wyksz, zatrudn Wsp fem: Wf=K/M x100 Wf<100 przew męż =100 równowaga płci 100-4 lekka przew k 104-08 zwichnięta str pł 108-12 mocno zwich >112 anormalna str płci Czynn kszt strukt płci: 1. wojny - pow ub mężcz 2. trendy rodności - w każd odpow dużej zbior rodzi się zawsze wcj chłopc 3. trend umier - wyższ um mężcz od najmłodszych lat, ok 40 lat zrównanie k i m 4. migracje - w migr ze wsi do mst przew k -> maskulin wsi Strukt wieku wg biol grup: dz:0-14, ludn dor: 15-59, 15-64, stara 60 i w/65 i w wsk star dem: % udz ludn star w ogoln lb ludn (60iw): pon 8% mł demogr, 8-10 dojrzałosc dem, 12-15 początk stan star 15-20 zaawans stan star dem 20 i w wys stn star demogr Strukt wg wg urb (spol-eko) grup w: wiek złob 0-2, przedszk 3-6, szkoln 7-19, szk wyz 20-24, prod 18-64m/59k, emeryt 56m/50k i w wg demogr grup w: podz na grupy o jedn rozpięt jednor lub 5-letnie: 0-4,5-9itd wg ekon: przedprod 0-17, prod 18-64m/59k, poprod 65iw/60k współcz obciąż ekon: grupa niepr/prod x100 Typy piramid wg G.Sunbarda: progr(przy ekspl lub impl, społ mł), stacj (faza równ, społ dojrz), regres ->tend do sp poz ur i zg, wydł życia Ekspl dem: 2faza roz dem, gwałt wzr lb ludn wyn z szybk rosn przyr nat wskutek sp poz zg pow20%o Niz dem: okres sp lb ur spow dział czynn losowego np wojna, kl głod, epidem, małż rzadziej zawier, decyzja o dziecku na później, liczebn pokol ur w czasie wojny itp jest wyraźnie mniejsza od innych grup wieku. Wyż dem: okr, krótkotrw wzr lb ur po ustaniu czynn losowego, tzw powojenna kompensata urodzeń. Przycz powoj wyżu dem w PL (lata 50XX) -powoj kompens ur -wkracz w wiek rozr licznego pokol z wyżu dem po IWŚ -polityka pronatalist (wzgl polit wyn z kon szybk zaludn Ziem Odzysk i odbud strat woj w ludn) Czynn niskiego poz ur 90XX PL: -czynn syst związ z fazą równow nowocz: m.in wys akt zaw kobiet, długi okres zdob kwalif, wzrost zamożności społ, konsump styl ż, zwiększ ruchliwość migracyjna, laicyzacja społ, odpowiedzialne rodzicielstwo. Czynniki losowe: niz demogr (okres spadek poz ur w wyn wchodz w wiek rozr mało licznego pokolenia niżu dem z lat 60XX), uwarunkowania związane z transform ustroj-gosp - bezrobocie, brak poczucia bezp socjaln