Dekret o obowiązku szkolnym z 1919r.
Państwo polskie odziedziczyło po długotrwałej niewoli narodowej niezwykle niski stan szkolnictwa i oświaty. Najgorzej pod tym względem przedstawiała się sytuacja na obszarze b. zaboru rosyjskiego, gdzie przed wojną w ogóle nie obowiązywał przymus szkolny. Kwestią zasadniczą dla podniesienia poziomu kulturalnego społeczeństwa, była przede wszystkim sprawa urzeczywistnienia powszechności nauczania na szczeblu podstawowym.Po odzyskaniu niepodległości zasady realizacji obowiązku szkolnego zostały określone na początku na terenie byłego zaboru rosyjskiego a potem w całym państwie przez:
Dekret „O obowiązku szkolnym” z 7 lutego 1919r. wydany przez Naczelnika Państwa.
7-letni obowiązek szkolny
Zwrócono uwagę przede wszystkim na wprowadzenie 7-letniego obowiązku szkolnego i powiązanie ze sobą wszystkich szczebli szkolnictwa, co miało otwierać drogę do wykształcenia wyższego bez względu na pochodzenie, stan majątkowy i typ ukończonej szkoły średniej.
Dekret mówił o tym, że kształcenie w zakresie szkoły powszechnej jest obowiązkowe dla wszystkich dzieci w wieku szkolnym (7-14 lat).
Szkoła powszechna obejmowała 7 lat nauczania, ale zanim utworzono wszędzie te szkoły, utrzymywano i zakładano przejściowe szkoły powsz. 4 lub 5 - letnie z obowiązkową nauką uzupełniającą 3 lub 2-letnią.
W dekrecie nałożono na gminy obowiązek zakładania szkół powszechnych w każdej miejscowości gdzie było co najmniej 40 dzieci w wieku szkolnym, a gdy dzieci było mniej tworzono szkoły wspólne w obwodzie o promieniu max. 3 km.
Formy kontroli
Dekret szczegółowo określił formy kontroli obowiązku szkolnego, ustalił zasady odpowiedzialności prawnej za niedopełnienie obowiązku.
Szkolnictwo średnie
Na szczeblu szkolnictwa średniego utrzymało się 8-klasowe gimnazjum, w którym wyodrębniano 2 stopnie — pierwsze 3 klasy o charakterze ogólnokształcącym oraz częściowo ukierunkowane klasy wyższe; matura gimnazjalna otwierała drogę do studiów wyższych. W systemie tym szkoła średnia nie była powiązana ze szkolnictwem powszechnym: do gimnazjum przyjmowano na podstawie egzaminu po 5 klasach szkoły powszechnej, w niektórych gimnazjach otwierano klasy wstępne, przygotowujące do nauki w szkole średniej z pominięciem szkoły powszechnej.
Ujednolicenie. Nauczyciele.
Problemem trudnym była sprawa zintegrowania w jednolity system szkolnictwa, które w obrębie poszczególnych zaborów dzieliły od siebie znaczne różnice. Wiązało się to z poważnym niedoborem kadr nauczycielskich występujących w zaborach rosyjskim i pruskim. Dlatego w dekrecie o powszechnym obowiązku szkolnym z 1919 r. przewidziano tworzenie specjalnych pięcioletnich szkół dla kształcenia nauczycieli, a mianowicie seminariów nauczycielskich. Zanim jednak zdołano wyszkolić odpowiednio kwalifikowane kadry, powoływano do pracy w szkolnictwie osoby o niepełnych lub wręcz prawie żadnych kwalifikacjach, Tak np. do szkół w b. Królestwie angażowano nawet masowo kandydatów mających ukończoną zaledwie szkołę podstawową i kilkutygodniowe, pośpiesznie organizowane kursy dokształcające. Natomiast na ziemiach b. zaboru pruskiego zatrudniano w szkołach polskich jeszcze czas jakiś nauczycieli narodowości niemieckiej. W tej sytuacji poziom nauczania był bardzo nierównomierny, tym bardziej, że nie zdołano wszędzie zorganizować szkół podstawowych
7-klasowych.
Dualizm szkolny
Dekret nie likwidował dualizmu szkolnego: dopuszczał pobieranie nauki w domu lub w szkołach prywatnych.
PODSUMOWANIE
Był istotnym osiągnięciem polskiej demokracji przez rygorystyczne wprowadzenie 7- letniego nauczania obowiązkowego na terenach, której do tej pory go nie miały.
Bezpośrednio przed 1939 r. znajdowało się w szkołach 4701200 uczniów stanowiących 90% ogółu dzieci objętych obowiązkiem szkolnym.
źródła: „Historia wychowania wiek XX” pod. red. J. Miąso