Rady dla nauczycieli (według Dawida Fontany, Psychologia dla nauczycieli)

1. Rozwijaj zainteresowania uczniów; klasa, która zaabsorbowana jest pracą nie sprawia kłopotów wychowawczych.

2. Wychowuj w uczciwości, prawdziwe lub wyimaginowane niesprawiedliwości mogą wzbudzać urazę i wrogość wśród dzieci.

3. Miej poczucie humoru; nauczyciel powinien śmiać się razem z klasą i wprowadzać humor do nauczanego programu wtedy, gdy jest to tylko możliwe.

4. Unikaj nadmiernej poufałości; zbyt duża poufałość jest dla dzieci krepująca, gdyż tak naprawdę dzieci są świadome tego, że nauczyciel nie jest jednym z nich, lecz reprezentuje władzę szkolną.

5. Unikaj niepotrzebnych gróźb; ciągłe oferowanie „ostatniej szansy” szybko osłabia pozycję nauczyciela w oczach uczniów.

6. Twórz okazję do ponoszenia odpowiedzialności, zapewnia to dzieci, że nauczyciel ma do nich zaufanie i daje im poczucie sprawstwa.

7. Skupiaj uwagę; nieukierunkowane apele o spokój mają o wiele mniejszą skuteczność, niż adresowane do konkretnego dziecka czy grupy, ponieważ skupiają uwagę całej klasy.

8. Unikaj poniżania dzieci, obniża to status dziecka w oczach reszty klasy, gdyż dzieci oceniają siebie wzajemnie poprzez pryzmat ocen nauczyciela.

9. Bądź uważny; ważną cechą dobrego kierownika jest ogólna orientacja w tym, co dzieje się w klasie.

10. Wykorzystuj pozytywne zwroty, podkreślają to, co dziecko robi dobrze, a nie zwracaj uwagi na to, co jeszcze robi źle. Wzmacniaj mocne strony dziecka.

11. Bądź pewny siebie i swoich możliwości.

12. Unikaj złości i nadmiernej irytacji.

13. Dobrze organizuj zajęcia, gdyż takie mają one o wiele mniejsze szanse na to, że zostaną zakłócone zachowaniem nieakceptowanym przez nauczyciela i dzieci.

14. Okazuj, że lubisz dzieci; nauczyciele, którzy satysfakcjonująco odnoszą się do dzieci, posiadają dar przekazywania zrozumienia, współczucia i zachwytu samym nauczaniem.

Wymiary integracji

1. Integracja wokół treści polega ona na synchronizacji pewnych tematów , wiąże się z nią wielostronna aktywność uczniów wokół tych tematów, wyodrębnianie różnych aspektów zjawisk i posługiwanie się dokonanymi obserwacjami w nowych sytuacjach

2. Integracja wokół problemów dotyczy takiego integrowania, gdzie punktem wyjścia nie jest określony przedmiot nauczania, lecz problem istotny dla procesu nauczania np. zorganizowanie wycieczki, zaprojektowanie placu zabaw.

3. Integracja wokół kompetencji kluczowych polega na integrowaniu kształcenia wokół wybranej kompetencji, na przykład: umiejętność komunikowania się, w obrębie, której wyróżnić można umiejętności cząstkowe takie jak: prezentacja własnego punktu widzenia, argumentowanie i obrona własnego zdania.

Pojęcie integracji w literaturze pedagogicznej

W terminologii pedagogicznej funkcjonuje pojęcie integracji przedmiotowej, obejmujące zakres scalania treści przedmiotów nauczania. Zależnie od charakteru integracji przedmiotowej wyróżnia się:

1. Scalenie wewnętrznych treści jednego przedmiotu nauczania np. w zakresie ich logicznego układu.

2. Scalenie wiedzy zdobytej przez uczniów w zakresie różnych przedmiotów monodyscyplinarnych drogą ich korelacji.

3. Zespolenie wiedzy zdobytej przez uczniów w zakresie poszczególnych przedmiotów przez wprowadzenie przedmiotów o charakterze integrującym.

4. Łączenie ze sobą rozdrobnionych przedmiotów nauczania w zespoły kompleksowe o spójnym powiązaniu treściowym.

Według E. Misiornej integrację w nauczaniu początkowym można rozumieć w następujący sposób:

1. Integracja dokonuje się w samym dziecku, które poznaje, doświadcza, przeżywa „scaloną” rzeczywistość (i to w aspekcie intelektualnym, motywacyjnym, działaniowym)

2. Integracja odbywa się poprzez osobę nauczyciela, wówczas to możemy mówić o tzw. Integracji personalnej

3. Integracja zachodzi na poziomie wspólnych poczynań dziecka i nauczyciela, co wyraża się tym, iż:

• Nauczyciel włącza się w linię działania dziecka

• Dziecko włącza się w linię działania nauczyciela

• Oboje konstruują linię działania

4. Integracja ofert edukacyjnych. Temu sprzyjać będzie taka sytuacja, gdzie życie toczące się w szkole (proponowane oferty) i to, co dzieje się poza murami, służy wzajemnemu wspomaganiu rozwoju dziecka.

5. Integracja zespołu klasowego, który dla wszystkich dzieci powinien być autentycznym, zintegrowanym środowiskiem życia, aktywności i rozwoju, gdzie działania indywidualne dzieci wkomponowane będą w poczynania gromady rówieśniczej.

6. Integracja środowisk życia dziecka, co przejawia się w tym, iż szkoła, dom rodzinny, grupa rówieśnicza, oddziaływają na dziecko łącznie (…) tkwią w takim samym środowisku lokalnym, podlegają działaniu podobnych mechanizmów, edukacja dziecka odbywa się tam, gdzie jest życie, zatem zajęcia lekcyjne, domowe podejmowane przez dziecko w czasie wolnym, stanowią nierozerwalną całość - integruje je osoba dziecka.

7. Integracja wszystkich podmiotów (uczniów, nauczycieli i rodziców) uczestniczących w procesie edukacyjnym.

E. Laska wskazuje, iż integracja w kształceniu wczesnoszkolnym może występować w kilku płaszczyznach, a mianowicie:

• W realizacji celów kształcenia i wychowania

• W treściach kształcenia

• W formach i metodach kształcenia

• W środkach dydaktycznych

• W integracji zespołu klasowego

• W integracji zajęć szkolnych i pozalekcyjnych

• W integracji dzieci pełnosprawnych i niepełnosprawnych

• We współdziałaniu z rodzicami

• W integracji grona pedagogicznego

• W integracji ze środowiskiem

Typy integracji

M. Wojnowska wyróżnia dwa typy integracji:

• Integracje treściową, skoncentrowana na materiale

• Integracje funkcjonalna, skoncentrowana na dziecku

Rozumienie integracji w edukacji wczesnoszkolnej wg. M. Kowalik- Olubińskiej i W. Świętek

1. Integracja treści - oznacza ona scalanie łączenie treści należące do programów przedmiotów a nauczyciel powinien tak interpretować treści i możliwości ich łączenia, by mogły służyć rozwijaniu wielokierunkowej aktywności uczniów logicznie powiązane struktury

2. Integracja celów - chodzi tu o możliwość łącznego realizowania celów poznawczych, kształcących i wychowawczych, czyli przenikanie się wzajemne procesu nauczania i wychowania

3. Integracja metodyczna - oznacza ona stosowanie różnorodnych, Wzajemnie uzupełniających się metod i form edukacyjnej pracy uczniów w celu harmonijnego rozwijania uczniów w trakcie podejmowania wielokierunkowej aktywności

4. Integracja organizacyjna - jest to naprzemienne stosowanie różnych rodzajów aktywności uczniów w odcinkach czasowych regulowanych możliwościami, potrzebami, rytmem biologicznej sprawności uczniów. Podstawową jednostką organizacyjną jest dzień pracy i wielokierunkowej aktywności uczniów, dzień zintegrowanych zajęć.

Edukacja wczesnoszkolna jest kontynuacją kształcenia realizowanego w rodzinie, przedszkolu i innych składnikach środowiska dziecka. Zgodnie z podstawą programową głównym zadaniem jest wspomaganie wszechstronnego i harmonijnego rozwoju dziecka wspieranie go w procesie nabywania wiedzy, kształtowanie umiejętności, sprawności, postaw i nawyków, które zapewnia mu przygotowanie do racjonalnego i godnego życia oraz kontynuacji nauki na dalszym etapie kształcenia

Cele nauczania w klasach I- III

Stworzenie

• Warunków do nabycia przez dziecko wiedzy, umiejętności i sprawności oraz zaspokojenia potrzeb rozwojowych w zakresie aktywności poznawczej i ruchowej, bezpieczeństwa, zdrowia, uznania, sukcesu i ekspresji

Wspieranie

• Rozwoju dziecka w zakresie kształtowania procesów poznawczych, pobudzenia wyobraźni i twórczej postawy, rozwijania procesów emocjonalno - motywacyjnych, umożliwiających poznanie siebie, budowanie poprawnych relacji z otoczeniem

Umożliwienie

• Nabycia umiejętności sprzyjających rozwijaniu i doskonaleniu kompetencji komunikacyjnej, zdolności obserwacji, dostrzegania, formułowania i analizowania problemów, organizowania własnych działań oraz podejmowania współpracy w zespole

Wszystkie te działania powinny zmierzać do uformowania dziecka:

• Szczęśliwego

• Samodzielnego

• Kreatywnego

• Odpowiedzialnego

• Umiejącego współdziałać w zespole

• Skutecznie się komunikować oraz rozwiązywać problemy życiowe i edukacyjne problemy

Zintegrowany system nauczania powinien stwarzać sprzyjające warunki do harmonijnej wewnętrznej osobowości dziecka. Dobrze realizowana zintegrowana edukacja wykazuje następujące zalety:

• Ujmuje otaczającą rzeczywistość w sposób całościowy, bez sztucznego oddzielenia od siebie wybranych zagadnień i zajmowania się nimi na wydzielonych zajęciach

• Usamodzielnia dziecko w jego codziennych czynnościach, pełniej przygotowuje do racjonalnego życia oraz do efektywnej nauki

• Likwiduje monotonię dydaktyczną, skupia uwagę dzieci na zróżnicowanych treściach i zasadach dydaktycznych, realizowanych w toku wspólnej jednostki metodycznej

• Nauczyciel przestaje być dla ucznia sędzią i dyrygentem, stając się raczej przewodnikiem, ale też przejmując na siebie obowiązki doradcy ucznia w zakresie uczenia się. Dzięki temu przełamuje granicę dzielącą go od ucznia, uspołecznia dziecko, przyzwyczaja je do współpracy, uczy odpowiedzialności oraz poszanowania godności człowieka

• Sprzyja oszczędności czasu

• Zaspokaja naturalna ciekawość świata

Edukacja kompatybilna do mózgu ucznia Susan Kovalik

Koncepcja edukacji Susan Kovalik stanowi twórcze rozwiniecie pedagogiki Marii Montessori.

Oto przykłady tych innowacyjnych idei, które zdaniem Susan Kovalik, są szczególnie godne przypomnienia:

• Dzieci uczą się przez zabawę i zabawki, zagadki, łamigłówki. Stymulują one wczesne czytanie i pisanie oraz podstawowe umiejętności matematyczne.

• Klasy należy grupować raczej według zainteresowań i uzdolnień niż wieku

• Dzieci nie stanowią pomniejszonej kopii dorosłych, różnią się od nich

• Wychowaniem i rozwijaniem myślenia należy zajmować się wcześniej niż dziecko osiągnie wiek szkolny, ponieważ dzieci uczą się od chwili urodzenia

• Środowisko, w jakim odbywa się nauka, jest sprawą szczególnej wagi, ponieważ dziecko chłonie z niego wszystko, do czego tylko jest zdolne

• Wielkie znaczenie dla przebiegów i efektów późniejszego uczenia się dzieci (zwłaszcza pochodzących z zaniedbywanych środowisk) ma wczesna stymulacja uczenia się

• Dzieci znajdują naturalną przyjemność w uczeniu się opanowywania swego środowiska, gdyż to stanowi podstawę poczucia kompetencji dla późniejszego poczucia niezależności

• Prawdziwe uczenie się wymaga zdolności wykonywania rzeczy, a nie tylko pasywnego przyswajania wiedzy

• Pomoce dydaktyczne powinny być prawdziwie interesujące i naprowadzić zmysły na percepcję rzeczywistości, zachęcać do reagowania na tę rzeczywistość

• Istnieją wrażliwe okresy, które charakteryzują się zwiększona gotowością dziecka do nabywania pewnych umiejętności np. czytania

• Dziecko posiada prawo do rozwijania swych własnych możliwości i szkoła istnieje po to, by wypełniać realizację tego prawa

• Szkoła musi współpracować także z rodzicami, wtedy wychowanie może być bardziej efektywne

Istotę pracy nauczycielskiej w koncepcji szkoły Susan Kovalik, obok wspierania, rozumienia i akceptowania ucznia, stanowi aranżacją uczenia się. Nauczyciele powinni rozpoznawać zdolności i talenty swych uczniów, a także kreować pozytywne środowisko fizyczne i emocjonalne dla ich rozwoju. Treści mające znaczenie w realnym życiu przekazywać w sposób zintegrowany

W procesie nauczania szkolnego trzeba także wykorzystać i rozwijać inteligencje dziecka H. Gardner twierdzi, że człowiek posiada, co najmniej siedem inteligencji ( aktualnie 9):

• lingwistyczna (werbalna, językowa)- myślenie słowami

• logiczno-matematyczna - myślenie naukowe

• przestrzenna (wizualna)- myślenie wyobrażeniami

• cielesno-kinestetyczna - użycie ciała podczas uczenia się

• muzyczna (rytmiczna) - lepsze uczenie się z użyciem modeli, rytmu, powtarzania

• intrapersonalna (meta-poznawcza) - zadowolenie z pracy samotnej

• interpersonalna - dynamika grupowa ułatwia uczenie się

• naturalistyczna - środowisko naturalne

• egzystencjalna

S. Kovalik nie widzi potrzeby dzielenia nauczania na 45 minutowe lekcje, preferuje prace zespołach o zróżnicowanym poziomie początkowym danej umiejętności. Szczególne znaczenie ma uświadamianie uczniom celu uczenia się w każdym dniu, tygodniu, miesiącu, roku. Cele te muszą się łączyć z zainteresowaniami dzieci i z ich realnym życiem. Uczeń wśród przygotowanych przez nauczyciela problemów - zadań wybiera sobie to, które go interesuje. Wspólnie grupa realizuje cały temat. W nauce dominują techniki pracy umysłowej, metody problemowe - aktywizujące.

Efektywność edukacji zintegrowanej - komentarz do badań - Sukces reformy czy porażka uczniów?? Co dalej z edukacją wczesnoszkolną????

Przedstawione wyniki badań nie napawają optymizmem skłaniają one do stwierdzenia, że przed reformą w szkolnictwie było źle, ale jest jeszcze gorzej. Zatem może warto pomyśleć o zmianach a one powinny iść w następującym kierunku:

• Obowiązkiem szkolnym objąć wszystkich sześciolatków, wyrównać start szkolny dzieci

• Zweryfikować programy nauczania tak, aby treści obligatoryjnie rozłożyć na lata nauki

• Wyraźnie określić zakres treści programowych, uporządkowany w sposób logiczny i spójny nie ograniczać nauczycielom fakultatywnego wprowadzania zagadnień autorskich

• Poddać wnikliwej analizie istniejące programy i podręczniki i upowszechnić na łamach czasopism te oceny

• Nauczanie integralne ograniczyć do pierwszego roku nauki a w kolejnych klasach dążyć do porządkowania i strukturalizowania treści nauczania w sposób coraz bardziej zbliżony do przedmiotowego

• W kształceniu języka ojczystego więcej uwagi poświecić stwarzaniu uczniom możliwości częstego wypowiadania się w mowie i piśmie, a nie tylko uważnego słuchania nauczyciela i wiernego odwzorowywania jego wypowiedzi

• Z kształcenia zintegrowanego wyłączyć matematykę w odrębny przedmiot nauczania

• W realizacji zagadnień z obszaru edukacji społeczno - przyrodniczej sięgać po właściwe metody pracy uczniów, umożliwiające im nie tyle przyswajanie wiedzy, co odkrywanie jej w sposób badawczy poprzez obserwacje, doświadczenia, eksperymenty, pomiary, hodowle

• Poza możliwością wykorzystywania elementów edukacji muzycznej i plastycznej w różnych momentach codziennego procesu nauczania, wyodrębnić do obligatoryjnej realizacji podstawowe zagadnienia z zakresu rozwoju muzycznego, plastycznego i technicznego dzieci, a ich realizację powierzyć nie osobom przypadkowym, lecz faktycznie do tego przygotowanym

• Do pracy z dziećmi zatrudniać tylko nauczycieli po studiach kierunkowych, którzy są dobrze przygotowani do wykonywania swojej pracy, a nie po jakichkolwiek kursach, które pozornie dają takie kwalifikacje

• Zajęcia wychowania fizycznego realizować nie poprzez spacery, ani tym bardziej zagospodarowanie tego czasu na uzupełnienie luk w wiedzy z innych zakresów nauczania, ale poprzez aktywny udział wszystkich dzieci podnoszący ich ogólna sprawność ruchową.

Formy pracy w kształceniu zintegrowanym

Nigdy ten nie nauczy nikogo, Kto swej nauki nie umie zrobić przyjemną Jędrzej Śniadecki

Kształcenie zintegrowane wymaga takich form pracy, które nie przynależąc do poszczególnych obszarów edukacyjnych pomogą w planowaniu różnorodnej aktywności uczniów w ramach ustalonych cykli tematycznych

Każdy podział jest teoretyczny. W trakcie zajęć mogą występować w czystej postaci jak również w różnych połączeniach. Mogą ulęgać zmianom i modyfikacjom zależy to od kreatywności nauczyciela

Zaprezentowany poniżej podział ma służyć praktyce.

Dokonano go stosując trzy główne kryteria:

• W jaki sposób dane zajęcie służy realizacji zadań edukacji wczesnoszkolnej?

• Jaką role spełnia w trakcie zajęć z dziećmi?

• W jaki sposób organizuje się zajęcia ?

1. Spotkania z matematyka

2. Klasowe czytanie

3. Prezentacje i spotkania

4. Zabawy tematyczne

5. Ćwiczenia i gry

6. Badanie i dociekanie

7. Wycieczki i plenery

8. Teatralizacje

9. Umuzykalnienie - śpiewy, pląsy i rytmika

10. Działania plastyczne

11. Majsterkowanie

12. Zdobywanie praktycznych umiejętności

13. Lekcje marzeń i wyobraźni

14. Zwyczaje i obrzędy

Zasady pracy w kształceniu zintegrowanym

Zasada dobrych zajęć

Zasada tempa

Zasada przemienności elementów

Zasada „nowego” na codziennych zajęciach

Zasada samodzielności i inicjatywy ucznia

Zasada „nauczyciel uczy się, pracuje i bawi razem z dziećmi”.

Obecna idea kształcenia zintegrowanego wykrystalizowała się dzięki myśli pedagogicznej i doświadczeniu wielu znakomitych pedagogów

• Pedagogika Marii Montessori

• Szkoła Rudolfa Steinera

• Techniki Celestyna Freineta

• Edukacja humanistyczna Carla Rogersa

• Edukacja „kompatybilna do mózgu Susan Kovalik

• Wychowanie bez porażek Thomasa Gordona

• Pedagogika planu daltońskiego Helen Parkhurst

Pedagogika Marii Montessori

Maria Montessori reprezentantka naturalizmu pedagogicznego, twórczyni samodzielnego i swobodnego wychowania dzieci nadrzędną wartością jest rozwój dzieci

Wyróżniła trzy warunki rozwoju:

• Urządzenie otoczenia

• Materiał dydaktyczny

• Osobowość nauczyciela

Maria Montessori zauważyła miedzy innymi;

Dziecko samo potrafi dokonać wyboru

Dziecko lubi powtarzać ćwiczenia

Dziecko ma wspaniałą zdolność koncentracji, jeśli jest zainteresowane tym, co robi

Dziecko lubi porządek i sensowne zajęcia

Dziecko nie domaga się nagrody ani kary

Poczucie godności wzrasta u dziecka, kiedy ma możliwość wyboru zajęcia i czasu na nie

Najważniejsze założenia pedagogiki;

• Zarówno dziecko jak i jego praca powinny być uszanowane

• Dziecko ma niespotykaną zdolność do nauki

• Dziecko uczy się całym ciałem

• Dziecko uczy się przez aktywną pracę, przez własne doświadczenie

• Dziecko samo wybiera zadania spośród wcześniej zaproponowanych przez nauczyciela

• Środowisko powinno być tak przygotowane, aby dziecko mogło się swobodnie poruszać i aby miało poczucie własnej wartości

• Nauczyciel pełni funkcję promotora niż tradycyjnego nauczyciela

• Kształcenie jest przesycone ideami pokojowymi i szczególną troską o środowisko, w którym żyjemy

Materiał Montessori - przedszkole

Praktyczny

Sensoryczny

Językowy

Matematyczny

Kulturalny ( Historia, geografia, biologia, muzyka i rysunek)

Szkoła Marii Montessori

Maria Montessori opracowała swoją pedagogikę, wychodząc od obserwacji dziecka w poszczególnych okresach jego życia. Nauczyciel tworzy plan nauczania, dopasowując go do zainteresowań i potrzeb dziecka w różnych okresach rozwoju. Ta pedagogika jest zbudowana na podstawie indywidualnego rozwoju dziecka a nauczanie opiera się całkowicie na możliwościach dziecka.

Każdy nowy rok zaczyna się wykładem tzw. Pięciu wielkich lekcji.

1. lekcja - opowiada o narodzinach wszechświata i fizycznych prawach, jakie rządzą kosmosem

2. lekcja - opowiada o rozwoju życia na Ziemi biologicznych prawach, jakie rządzą naturą

3. lekcja - opowiada o tym, kiedy człowiek pojawił się na Ziemi

4. lekcja - opowiada o komunikacji - historia alfabetu

5. lekcja - opowiada o technologii i początkach liczenia

Kosmiczne wykształcenie - holistyczny punkt widzenia

Używała tego pojęcia by określić tę wiedzę, którą musimy przekazać dzieciom - o kosmicznym planie. Dzieci uczą się, że wszystko to, co się zdarzyło i ma miejsce dzisiaj, jest powiązane ze sobą. Nic nie istnieje w izolacji.

Przedmioty w szkole

Matematyka

Geometria

Język Ojczysty

Nauka języka obcego

Przedmioty wiedzy o społeczeństwie ( historia, geografia, religia, wiedza o społeczeństwie

Przedmioty nauk ścisłych (biologia, fizyka, chemia i przedmioty techniczne)

Gimnastyka

Muzyka

Nauki plastyczne

Prace ręczne

Celestyn Freinet

Koncepcja pedagogiczna C. Freineta, zwana „Nowoczesną Szkoła Francuską Technik Freineta” wywodzi się z nurtu nowego wychowania i oparta jest na doświadczeniach praktycznych.

Istotnym elementem pedagogiki Freineta są techniki związane z praktyką szkolną. W programie edukacji szczególnie ważne są rozwój, potrzeby i naturalny sposób bycia dziecka. Autor koncepcji zwrócił uwagę na obserwacje i poznawanie dziecka na tle warunków środowiskowych. Zamiast tradycyjnego nauczania podręcznikowego opracował tzw. techniki pracy szkolnej. Spośród nich na uwagę zasługuję:

• swobodne teksty dzieci połączonego z gazetką jako podstawa nauki języka

• doświadczenia poszukujące, jako podstawa do samodzielnej pracy uczniów w zakresie matematyki, przyrody, geografii i historii

• planowanie pracy indywidualnej i zbiorowej

• różnorodne formy ekspresji artystycznej i technicznej

• referaty

• korespondencje i wymiana międzyszkolna

• spółdzielnia szkolna, jako naturalna forma samorządu dzieci

Istotnym elementem koncepcji C. Freineta są następujące jej atrybuty

• Organizowanie doświadczenia społecznego - wycieczki, wywiady, spotkania

• Wychowanie poprzez pracę w samorządnym spółdzielczym zespole. Rozwiązywanie problemów, ćwiczenia sprawności szkolnych z wykorzystaniem fiszek, autokorektywnych, referatów, opracowań, itp.

• Rozwijanie swobodnej ekspresji artystycznej - malarstwo, rzeźba, poezja, teatr, itp.

Ważną pozycję w koncepcji pedagogicznej C. Freineta zajmują środki dydaktyczne:

• kartoteki fiszek autokorektywnych

• kartoteka fiszek problemowych

• dokumentacja źródłowa i klasowa biblioteka pracy

• gazetka wychowawcza - ścienna zawierająca trzy rubryki: Krytykujemy, Dziękujemy, Proponujemy.

• książka (kronika) życia klasy

Technika doświadczeń poszukujących w edukacji środowiskowej

Technika pedagogiczna C. Freinta z powodzeniem może być stosowana w systemie edukacyjnym w Polsce i pozytywnie wpływać na modernizację szkoły tradycyjnej. Kartoteki fiszek stworzone przez pedagogów z francuskiego Ecole Moderne obejmują różne działy jak biologia czy geologia. Polskie doświadczenia z wykorzystaniem omawianej techniki, w nauczaniu początkowym związane są z edukacją środowiskową. Dziecko w kontakcie ze środowiskiem nabywa umiejętności obserwacji, zjawisk społecznych uczy się formułowania wniosków.

• tworzenie „muzeum klasowego”

• poznawanie ulic „mojej” miejscowości

• zdobywanie „sprawności”

• muzeum jako „szkoła”

Szkoła Rudolfa Steinera

---