Od momentu kiedy polska szlachta wmieszała się w rosyjskie obsadzanie tronu Rzeczpospolita nie miała już dobrych stosunków z Rosją. Polacy nienawidzili Rosjan za rozbiory i utraconą na 123 lata niepodległość. Rosjanom Polska zawsze utrudniała rozszerzanie imperium na zachód.

Rok 1943 nie należał do łatwych, a bynajmniej spokojnych we wzajemnych stosunkach polsko - radzieckich.

Od 17 września 1939 roku do lipca 1941 roku Polska i ZSRR nie utrzymywały żadnych oficjalnych stosunków. W prawdzie formalnie Rzeczpospolita nie pozostawała z Rosją Radziecką w stanie wojny ale powszechnie mówiono o dwóch agresorach : III Rzeszy i ZSRR. Polska współpraca z Rosją Radziecką w 1941 roku została niejako wymuszona przez Winstona Churchilla . Ani Polacy, ani Rosjanie nie mieli ochoty podpisywać układu o wspólnej walce przeciwko Niemcom. Układ Sikorski - Majski zapewnił względną stablizację. Dwuletni okres stosunkowo stabilnych stosunków polsko - sowieckich był niczym cisza przed mającą rozpocząć się burzą.

Rok 1943 rozpętał tę burzę. Wszystko zaczęło się w kwietniu 1943 roku, kiedy to niemieckie radio podało informację o odkryciu masowych grobów kilku tysięcy polskich oficerów w Katyniu pod Smoleńskiem. Niemcy o popełnienie tej zbrodni oskarżyli Sowietów. Pytanie o los polskich oficerów wziętych w niewolę po agresji radzieckiej w wrześniu 1939 roku powracało we wzajemnych relacjach polsko - radzieckich od utworzenia armii gen. Andersa.. Przypominało niestrojny dźwięk we wspaniale wydawałoby się brzmiącym utworze. Bez śladu zaginęło kilka tysięcy świetnie wyszkolonych polskich oficerów, poruczników. Po ujawnieniu przez Niemców informacji o przerażającej zbrodni Rosjanie utrzymywali, że jest to kolejna zbrodnia hitlerowska, tym razem połączona z propagandą mającą na celu rozpad sojuszu aliantów. Początkowo bardzo wielu Polaków było zdolnych uwierzyć, że zbrodnia katyńska była dziełem hitlerowców. Aby sprawę ostatecznie rozstrzygnąć, rząd RP wystąpił do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża z prośbą o wyjaśnienie tej kwestii. W tym samym czasie z podobną prośbą wystąpiła III Rzesza. Sowieci wiec, całkowicie bezpodstawnie uznali te obie inicjatywy za przejaw współpracy polsko- niemieckiej. Związek Radziecki po oskarżeniu Polaków o współpracę z hitlerowcami zerwał stosunki dyplomatyczne. nocą 25 kwietnia 1943 roku Mołotow wręczył polskiemu ambasadorowi dokument tej treści:

„ Wroga Związkowi Radzieckiemu oszczercza kampania , wszczęta przez niemieckich faszystów z powodu zabójstw, oni sami dopuścili się na oficerach polskich w rejonie Smoleńska na terytorium okupowanym przez wojska niemieckie, natychmiast została podchwycona przez rząd polski , a oficjalna polska prasa rozpowszechniała ją na wszystkie sposoby.

Fakt, iż wrogą kampanię wymierzoną przeciw Związkowi Radzieckiemu rozpoczęto jednocześnie w prasie niemieckiej i polskiej, nie pozostawia wątpliwości co do tego iż pomiędzy wrogiem sojuszników - Hitlerem- a rządem polskim istnieje kontakt i zmowa co do prowadzenia tej wrogiej kampanii.

Rządowi radzieckiemu wiadomo, że ta wroga kampania prowadzona jest przez rząd polski w tym celu, aby wywrzeć nacisk na rząd radziecki i wymusić na nim ustępstwa terytorialne kosztem radzieckiej Ukrainy, Białorusi i Litwy. Wszyskie te okoliczności zmuszają rząd radziecki do stwierdzenia, że obecny rząd polski, schodząc na drogę zmowy z rządem hitlerowskim, zerwał w rzeczywistości sojusznicze stosunki z ZSRR i zajął wrogie stanowisko wobec Związku Radzieckiego.

Na tej podstawie rząd radziecki powziął decyzję przerwania stosunków z rządem polskim”

Nota rządu ZSRR do ambasadora RP w Moskwie, 1943 rok

Na początku maja 1943 roku ambasador Polski opuścił Moskwę. W lipcu 1943 roku w katastrofie lotniczej nad Gibraltarem zginął premier rządu londyńskiego gen. Władysław Sikorski. Od tego momentu Polska przesatał być partnerem dla zachodnich mocarstw. Stała się przedmiotem gry między zachodnimi aliantami a ZSRR. Po zerwaniu stosunków z rządem londyńskim Stalin miał wolne ręce w sprawie polskiej. Już w maju 1943 roku „ opowiadając na prośbę ZPP” ogłosił nabór ochotników do polskiej 1. Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, która została utworzona w Sielcach nad Oką. Inaczej niż w przypadku Armii Andersa nikt teraz nie utrudniał Polakom z łagrów i miejsc zesłania przybycia do punktu gromadzenia armii. W lipcu 1943 roku 1 Dywizja Piechoty im. T. Kościuszki liczyła 16 000 żołnierzy. Dowódcą dywizji został pułkownik Zygmunt Berling - dezerter z armii Andersa, który na polecenie NKWD ukrył się w czasie ewakuacji do Iranu i pozostał na terenie Związku. Stalin miał wobec tej jednostki własny, specjalny plan. Rozwiązanie kwestii polskiej miało nastąpić pod kontrolą ZSRR ale polskimi rękami. Aby wdrożyć ów plan w jednostce tej równie ważne jak szkolenie wojskowe było szkolenie polityczne. Zołnierzom wpajano miłość, szacunek podziw dla Związku. Ale większość ochotników stanowili dawni więźniowie łagrów i zesłańcy, tak więc praca politurków przynosiła marne efekty. W sierpniu ochotników było tak wielu że podjęto decyzję o utworzeniu 2. Dywizji Piechoty oraz innych jednostek wojskowych. We wrześniu 1943 roku pierwsza dywizja została skierowana na front. 12 i 13 września przeszła chrzest bojowy w bitwie pod Lenino, Polacy bili się dzielnie ale zawiodło współdziałanie wojsk radzieckich (i nie było bynajmniej działanie celowe, jakby się mogło wydawać). W bitwie zginęło trzy tysiące żołnierzy 1 Dywizji. Natychmiast po starciu pod Lenino 1 Dywizję wycofano z frontu. Stalin nie potrzebował polskiego mięsa armatniego, ale żywych ludzi którzy mieli mu ułatwić zapanowanie nad Polską Coraz bardziej oczywiste stawało się że Stalin chce nie tylko narzucić Polsce kształt terytorialny ale także w dużym stopniu wprowadzić radziecką kontrolę nad Rzeczpospolitą. Dezorientacja polskiego rządu oraz dowódców wojskowych była ogromna. Bardzo niewielu było świadomych zamiarów Stalina, świadczyć może o tym chociażby rozkaz wydany w listopadzie 1943 roku przez nowego dowódcę Armii Krajowej gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego o przygotowaniach do akcji „Burza”

„I. Wszystkie nasze przygotowania wojenne zmierzają do działań zbrojnych przeciw Niemcom. W żadnym wypadku nie może dojść do działań zbrojnych przeciw Rosjanom wkraczającym na ziemie nasze w ślad z ustępującymi pod ich naporem Niemcami, poza koniecznymi aktami samoobrony co jest naturalnym prawem każdego człowieka.(...)

IV. Zarządzenia do „wzmożonej akcji dywersyjnej”

1. „Wzmożona akcja Dywersyjan otrzumuje kryptonim „Burza”

2. Cel i zadania „Burzy”: podkreślenie naszej woli bicia Niemców i to nawet w wypadku niekorzystnego dla nas stosunku sił, czyli wśród okoliczności niezezwalających na podjęcie powstania powszechnego, oraz samoobrona przed wyniszczeniem nas przez wycofujących się Niemców

V. Stosunek do Rosjan.

1. Znajdujących się na ziemiach naszych sowieckim oddziałom partyzanckim nie należy w żadnym wypadku utrudniać prowadzenia walki z Niemcami. Unikać obecnie zatargów z oddziałami sowieckimi. Z naszej strony dopuszczalna jest jedynie akcja samoobrony.

2. Wobec wkraczającej na ziemi nasze armii rosyjskiej wystąpić w roli gospodarza. Należy dążyć do tego, aby naprzeciw wkraczającym odddziałom sowieckim wyszedł polski dowódca mający za sobą bój z Niemcami i wskutek tego najlepsze prawo gospodarza.”

Na przełomie listopada i grudnia 1943 roku zadecydowano o losie Polski bez udziału Polaków. „Wielka Trójka” czyli Stalin, Roosevelt i Churchill spotkali się na konferencji w Teheranie. Wtedy to ujawniły się prawdziwe zamiary ZSRR wobec Polski. Roosevelt po raz pierwszy zobaczył sowieckiego przywódcę i natychmiast znalazł się pod jego wielkim urokiem .

2

---