Ponieważ szlachta wywodzi się z rycerstwa, dla pełnego zrozumienia ducha szlachty należy dobrze poznać idee rycerstwa.

Rycerstwo bierze swój początek w XI wieku, kiedy zasłużonych wojowników w Europie Zachodniej zaczęto wynagradzać ziemią, kończy się wraz z końcem średniowiecza, w XV wieku. Do czasów Bolesława Chrobrego wojownicy otrzymywali konie, broń i żołd. Dwa wieki później w miejsce wojowników podstawą byli rycerze wystawiający "kopię" - oddział z niezbędnym wyposażeniem. Podstawą utrzymania "kopii" były nadane ziemie.

Podstawową różnicą pomiędzy wojownikiem a rycerzem była inna umysłowość. Choć wojowników od rycerzy nie różniła umiejętność walki, o tyle zmianie uległ cel walki. Dla rycerzy, zgodnie z ich etosem, ważne były zasady: ochrona swego pana, ochrona religii, szczodrość, honor i chęć zasłużenia sobie na wzgledy damy serca. Stan rycerski był silnie i nierozerwalnie związany z religią chrześcijańską. Dlatego na przykład w Polsce na Pomorzu o rycerstwie można mówić dopiero od wieku XII, gdyż wcześniej panowało tam pogaństwo. Kolebką rycerstwa była Francja, później rycerstwo jako stan wyodrębnia się w Niemczech i pozostałych krajach należących do kultury łacińskiej.

Rycerskie zasady

Tym co najkrócej charakteryzuje rycerstwo są zasady: honor, duma, odwaga, męstwo, wierność danemu słowu, hojność, obrona Kościoła oraz szczególny stosunek do kobiet, pomoc ubogim. Znamy dzisiaj mnóstwo sławnych rycerzy, okrytych chwałą męstwa ale byli oczywiście i rycerze nieuczciwi czy strachliwi, nieobca była też zdrada.

Honor

Honor stał się podstawą ideału rycerskiego. Rycerze chętnie wyruszali na wojny nie z obowiązku wasala ani chęci zdobycia łupów ale z poczucia honoru. Honor kazał walczyć w pierwszych szeregach i ginąć dla króla. Stosowanie zasadzek, zabijanie bezbronnych, używanie broni niegodnej pozycji społecznej rycerza, podejmowanie walki z nie w pełni uzbrojonym przeciwnikiem i ucieczka z pola bitwy były niehonorowe. Honor wymagał od rycerzy niesienia pomocy ludziom potrzebującym.

Duma

O wartości rycerza stanowiła duma, zabraniająca rzeczy "niegodnych", np. grabieży. Ale duma była równocześnie powodem pychy, zawiści, czasem nawet zdrady. Duma - podobnie jak honor - nie pozwalała na ucieczkę z pola bitwy czy walkę niedozwoloną bronią.

Odwaga i męstwo

Odwaga to zdolność do stanięcia naprzeciw niebezpieczeństwu, nawet gotowość do oddania życia gdy może przyczynić się to do obrony innych. Szczególną odwagą i nieustępliwością w obronie Kościoła wykazywali się templariusze, walczący nie dla własnej chwały a dla zbawienia wiecznego, chwały Zakonu i całego Kościoła.

Odwaga i męstwo często były nagradzane. Ci rycerze którzy nie byli szlachcicami mieli szansę na nobilitację i uzyskanie herbu dla siebie i potomków, szlachcice zaś mogli zyskać wzbogacenie herbu o nowe elementy.

Wierność

Rycerz stawał się wasalem przez złożenie uroczystej przysięgi cesarzowi, królowi lub księciu: "Na wierność swą przyrzekam być dla mojego pana, wielce pobożnego męża, oddanym wasalem i zachowywać dlań swe mężne przywiązanie w niezmienności, szczerze i bez podstępu."

Hojność

Rycerz miał być hojny wobec Kościoła, osób ze swojej sfery, ubogich, a zwłaszcza wobec osób rozsławiających jego szczodrobliwość i chwalebne czyny. Kodeks rycerski jako jedną z najistotniejszych cech wymienia pogardę dla bogactw. Większość rycerstwa żyłą ubogo, często jedynie z datków możnych protektorów. Zaś bogaci prześcigali się, rywalizowali między sobą w hojności, z czego korzystali ludzie ich dworu, damy, panny, rycerze, śpiewacy, grajkowie i poeci. Warto zauważyć że hojność a nawet rozrzutność była aprobowana wobec Kościoła i ludzi równie zamożnym a nawet zamożniejszym. Natomiast rozdawanie majątku ubogim było źle widziane.

Siła fizyczna

Siła fizyczna, tężyzna była podstawą sukcesów na polu walki. Rycerze spędzali połowę życia w siodle, bez względu na pogodę, czasem przez wiele dni. Nie było to zajęcie dla słabeuszy, utrzymaniu tężyzny służyły liczne turnieje.

Religijność i Kościół

Wszystkie dziedziny życia w średniowieczu przepełnione były religijnością. Zadaniem rycerzy było bronić Kościoła, jego kapłanów i rozszerzać wpływy prawdziwej wiary. Od początku kształtowania się rycerstwa jego związki z Kościołem były bardzo ścisłe. Najzamożniejsi rycerze byli fundatorami kościołów, w zamian za wstawiennictwo u Boga za popełnione grzechy rycerze oddawali znaczne części swych majątków klasztorom lub biskupstwom. Darowywano często nawet kilka czy kilkanaście wsi. Fundowanie świątyń i utrzymywanie klasztorów wynikały zarówno z żarliwości religijnej jak i chęci uświetnienia potęgi darczyńców. Związki z Kościołem wyrażały się na każdym kroku rycerza. Przysięga podczas pasowania na rycerza odwoływała się do Boga, powszechną praktyką było poświęcanie broni a zwłaszcza mieczy. Często rycerze codziennie uczestniczyli we mszy świętej a w wolnych chwilach kazali sobie czytać żywoty świętych. Patronem rycerzy obwołany został św. Maurycy, szczególną czcią rycerze darzyli Michała Archanioła i św. Floriana. Żarliwa wiara w Boga i w słuszność poczynań Kościoła była dla rycerzy źródłem ufności w zasadność swojego posłannictwa.

Damy

Wybawienie damy lub panny z ciężkiej sytuacji stanowiło powinność rycerza. W literaturze dworskiej i częściowo w praktyce kobiety były inspiracją różnych działań rycerzy. Wielu rycerzy oddawało swe serca kobietom i nie miało znaczenia, czy były one mężatkami czy pannami. Spełnieniem miłości dworskiej wobec panny miało być małżeństwo. Zwykle ten rodzaj miłości polegał na adorowaniu kobiety i dokonywaniu dla chwały jej imienia czynów chwalebnych tak w bojach jak i na turniejach. Jednym z dziwniejszych zjawisk epoki to miłość dworska wyrażająca się w stwierdzeniu że prawdziwa miłość to wieczna tęsknota za kimś, kogo nie można poślubić.

Ludzie ubodzy

Ochrona i pomoc ubogim była obowiązkiem nie tylko Kościoła i niewiast ale również rycerzy. Etos rycerski zobowiązywał do obrony sierot, ludzi bezdomnych i biednych. 

Droga do godności rycerskiej

Choć pierwotnie rycerzem mógł zostać każdy ochrzczony mężczyzna potrafiący władać bronią jeźdźca to dość szybko prawo to zostało ograniczone do tych, którzy pochodzili z rodzin rycerskich. W Polsce rycerzem mógł zostać mieszczanin po nabyciu dużego majątku ziemskiego.

Droga do rycerstwa rozpoczynała się już w wieku siedmiu-ośmiu lat, kiedy to chłopca z rycerskiej rodziny posyłano do zamku możnego suzerena. Jako paź lub giermek chłopiec podlegał i służył panu odpowiedzialnemu za jego wychowanie. Obowiązkami chłopca było nabycie dobrych manier, usługiwanie przy stole, nauka pisania, czytania, jazdy konnej, polowania, władania mieczem i - czasem - pływania i zapasów. Po ukończeniu 14 roku życia paź był mianowany na giermka. Oprócz kształcenia cnót rycerskich zadaniem giermka było również zajmowanie się koniem, bronią i ekwipunkiem pana.

Pasowanie - to ceremonia przyjęcia nowego rycerza do rycerstwa. O promocji decydował nie wiek lecz znaczące osiągnięcia militarne lub inne o dużym znaczeniu, zasługi. Różne ważne wydarzenia w życiu suzerena były często okazją do pasowania. Pasowanie wzięło swoją nazwę od pierwotnej ceremonii polegającej na przypięciu rycerskiego pasa i uderzeniem ręką w kark lub ramię. Z czasem ceremonia ta uległa przekształceniu w uderzenie nie ręką ale mieczem w ramię, wręczenie miecza i przypięcie ostróg.

Pod koniec średniowiecza idee rycerstwa ulegają przemianie i stają się domeną ludzi najzamożniejszych, zmniejsza się przez to dostępność do stanu rycerskiego. Ze względu na bardzo duży koszt uroczystości pasowania coraz większa liczba wojowników brała udział w bitwach nie jako rycerze ale jako osoby z rodzin rycerskich czyli szlachetnie urodzone. Zaczęło kształtować się pojęcie szlachty - ludzi pochodzącej z rodzin rycerskich. Jednak idea rucerska to nie to samo co szlachectwo. Rycerstwo tym różniło się od szlachectwa że rycerzem nikt nie rodził się tak jak szlachcicem. Do szlifów rycerskich dochodziło sie długą i trudną drogą.

Ziemia i szlachta

Pod koniec wieków średnich w miejsce problemów wojennych coraz większego znaczenia dla rycerstwa nabierała ziemia. Tak jak wcześniej wielką wagę przykładano do właściwego wyszkolenia we władaniu orężem, tak później podobną wagę przykładano do sprawnego zarządzania majątkiem, czyli do zarządzania gospodarstwem. Ponieważ wojna przestała być źródłem dochodu, rycerstwo zaczęło zabiegać o posiadanie jak największych majątków ziemskich. Zaczęto urządzać folwarki aby szybko zwiększyć płynące z majątków dochody. Zmniejszenie się roli militarnej i zaangażowanie w sprawy gospodarcze sprawiło że polskie rycerstwo w XV i XVI w. przekształciło sie w tzw. nową szlachtę - warstwę uprzywilejowaną i panującą.

Więcej o szlachcie
SZLACHTA

Zakony Rycerskie

Templariusze, Różokrzyżowcy, ...

Zakony rycerskie - w przygotowaniu...

Prześlij informacje na temat zakonów rycerskich
KONTAKTY

Bractwa Rycerskie

Idee rycerskie również obecnie budzą zainteresowanie wśród wielu osób starających się odtwarzać dawne zwyczaje Polskie związane z rycerstwem. Najczęstszą formą jest grupowanie się miłośników i organizowanie Bractw Rycerskich. Bractwa Rycerskie dążą do odwzorowania średniowiecznych zwyczajów, odtwarzają oprócz sztuki walki również stroje, zbroje, oręż walki oraz jedzenie i picie.

Więcej...
BRACTWA RYCERSKIE

Literatura

Polecam ciekawą i dobrze przybliżającą ducha epoki książkę:
Franciszek Kusiak Rycerze średniowiecznej Europy łacińskiej, PIW, Warszawa 2002.
Prezentuje ona całościowe podejście do problematyki w bardzo przystępny sposób.

Bardzo ciekawe jest czasopismo "Gazeta Rycerska". Historia, kultura, życie codzienne średniowiecza. Ciekawostką jest cykl "poradnik rzemieślnika" prezentujący stare technologie. Dostępna w prenumeracie i sieci Empik. http://www.gazetarycerska.pl/.

---