Kształtowanie się mowy

Rozwój mowy dziecka przebiega w czterech etapach:

1. Okres melodii od O do 1 roku życia : krzyk, płacz, okrzyki naturalne, głosy artykulacyjne, którym towarzyszą gesty; twory onomatopeiczne.

2. Okres wyrazu od 1 do 2 roku życia.

3. Okres zdania od 2 do 3 roku życia.

4. Okres swoistej mowy dziecięcej od 3 do 7 roku życia.W wieku 3 lat dziecko powinno wymawiać wszystkie samogłoski : a, e, o, u, i, y, ę, ą oraz następujące spółgłoski: p, p' [pi], b, b' [bi], m,' [mi], ł, f, f' [fi]; v, v' [wi], t, d, n, l, l' [li], ś, ź, ć, dź, ń, j, k, k' [ki], g, g' [gi], h, h' [hi].3-4-latek powinien wymawiać : s, z, c, dz, a 4-5-latek sz, ż, cz, dż, r.

Prawidłowe kształtowanie się i rozwój mowy zależy od warunków, w których dziecko się wychowuje. „Ojciec polskiej logopedii” prof. Leon Kaczmarek formułuje praktyczne zalecenia, których przestrzeganie stworzy odpowiednie warunki prawidłowego kształtowania się mowy:

• Narządy mowne kształtują się i zaczynają funkcjonować w życiu płodowym. Przyszła matka powinna dbać o swoje zdrowie i dobre warunki życia.

• Wypowiedzi otoczenia winny być dźwiękowo poprawne. Do dziecka trzeba mówić wolno, wymowa powinna być dokładna i wyraźna.

• Na aktywność uczuciową i słowną otoczenia powinno dziecko reagować / uśmiech, ruch rączki, przegięcie ciałka, reakcje głosowe/. Ich brak powinien wzbudzić czujność rodziców, należy zgłosić się do lekarza, aby wykluczyć niedosłuch.

• Nie wolno krępować dziecka w reagowaniu na aktywność otoczenia. Trzeba pamiętać, że rozwój ogólnej sprawności ruchowej wpływa na rozwój mowy. Opóźnienie w chodzeniu, samodzielnym ubieraniu się łączy się najczęściej z opóźnieniem w mowie i różnymi jej zaburzeniami.

• Jeśli dziecko ma nieprawidłową budowę narządów mowy ( rozszczep warg, dziąseł, podniebienia, zniekształcenie w układzie szczęk, uzębienia) należy bezzwłocznie pójść do lekarza specjalisty chirurga plastyka lub ortodonty.

• Jeśli dziecko jest leworęczne należy otoczyć je specjalną opieką. Nie wolno zmuszać go do posługiwania się prawą ręką w okresie kształtowania się mowy.

• Kiedy dziecko wejdzie w okres mowności, w okresie samodzielnego wypowiadania się, kiedy zaczyna samo coraz więcej mówić, nie należy tej ważnej dla dalszego rozwoju mowy skłonności gasić na przykład obojętnością czy cierpką uwagą, bo wówczas dziecko zamyka się w sobie, staje się nieufne i powoli niemieje. Dlatego też otoczenie powinno słuchać z uwagą i poważnie każdej wypowiedzi dziecka, podtrzymywać opowiadanie dziecka poprzez odpowiedzi i stosowne pytania. Nie wolno tego żywiołowego pędu wypowiadania się hamować.

• Sposób mówienia dziecka zawiera ogromny ładunek uczuciowy, stąd otoczenie, zwracając się do dziecka, naśladuje jego wymowę. Praktyki tej, tj. używania tak powstałego „ języka dziecięcego” w odniesieniu do dziecka, należy bezwzględnie unikać, gdyż utrudnia ona dziecku przyswajanie normalnej wymowy.

• Na wypowiedzi otoczenia dziecko winno zawsze żywo reagować. Początkowo działaniem (wykonywaniem poleceń, pokazywaniem wymienianych osób, przedmiotów, części ciała itp.), potem reagowaniem sygnałami niejęzykowymi, mieszanymi, językowymi. Jeżeli fazy te się przeciągają, należy zasięgnąć porady logopedy.

• Z chwilą nabycia przez dziecko umiejętności operowania zdaniem, rozpoczyna się okres ożywionego mówienia. Nie wolno bezpośrednio poprawiać dziecka, ani żądać, by kilkakrotnie powtarzało to samo słowo lub zdanie. Sposób postępowania zależy od wieku dziecka : Słysząc wyrazy nieprawidłowo wypowiedziane przez trzylatka należy powtarzać ten wyraz przy nim w formie poprawnej przy nadarzających się okazjach. Słysząc nieprawidłowo wypowiadane wyrazy przez starsze dzieci, można poprawiać je, zwracając uwagę na właściwą formę, a czasem przez odpowiednio postawione pytanie wywołać poprawne brzmienie wyrazu.

• Występująca pod koniec trzeciego okresu rozwoju mowy skłonność dziecka do mówienia przybiera w okresie swoistej mowy inną, nową postać. Dziecku nie wystarcza już monolog, referuje rówieśnikom, dorosłym swoje obserwacje i doświadczenia. Zaczyna funkcjonować świadomość językowa (dziecko zauważa pomyłki językowe, albo też jakieś odstępstwa otoczenia i coraz częściej słusznie czy niesłusznie je poprawia). Dziecko zadaje dużo pytań, między innymi też o znaczenie wyrazów; odpowiedź nie powinna być taka, by zamknęła dziecku usta, lecz ma ona raczej pobudzać w nim chęć pogłębienia swojej wiedzy poprzez dalszą rozmowę.

Jeżeli mimo wszystko nie udało się zapobiec powstaniu zaburzeń mowy należy zasięgnąć porady logopedy!

Bibliografia:
Kaczmarek L. Nasze dziecko uczy się mowy, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1988
Sachajska E. Uczymy poprawnej wymowy, WSiP, Warszawa 1987
Opóźnienie rozwoju mowy a wady wymowy

Opóźnienie rozwoju mowy należy odróżnić od wad wymowy. Według H. Spionek może się ono przejawiać:

• w późniejszym pojawianiu się gaworzenia,

• w późniejszym pojawianiu się pierwszych słów,

• w ubóstwie słownika dziecka ( mała liczba rozumianych jak i czynnie używanych słów oraz w braku pewnych części mowy w słowniku dziecka),

• w późniejszym pojawianiu się w mowie dziecka zdań prostych oraz złożonych,

• w dłuższym utrzymywaniu się w wypowiedziach dziecka nieprawidłowych struktur gramatycznych,

• w dłużej utrzymującym się wadliwym wymawianiu różnych dźwięków mowy (dziecko wymawia poszczególne dźwięki w sposób charakterystyczny dla wcześniejszego okresu rozwojowego).

Na opóźnienie rozwoju mowy mają wpływ:

1. czynniki dziedziczne:

• brak naturalnego pędu do mowy i do naśladownictwa,

• osłabienie uwagi,

• osłabienie ogólnej sprawności motorycznej mięśni, szczególnie mięśni narządu mowy.

czynniki zewnątrzpochodne:

• choroby dziecka w pierwszym roku życia, które hamują rozwój ruchowy (siadanie, stanie, chodzenie),

• czynniki środowiskowe (dzieci wychowywane w żłobkach, domach dziecka),

• choroba szpitalna,

• rodzina niedostarczająca dostatecznej ilości bodźców do rozwoju mowy (rodziny patologiczne),

• brak warunków sprzyjających mówieniu (wychowywanie dziecka wśród osób głuchych lub niedosłyszących),

• nadmiar bodźców słownych może wywołać u dziecka reakcje obronną w formie niechęci do mówienia,

• niewłaściwa reakcja otoczenia na pierwsze wypowiedzi dziecka (nadmierny entuzjazm bądź brak zainteresowania),

• nieodpowiednie wzorce głosek, wyrazów, form gramatycznych, akcentowania, rytmu mowy są naśladowane i przyswajane przez dziecko ( należy ograniczać kontakt dziecka z w/w nieprawidłowymi wzorcami, które obecnie bardzo często pojawiają się w mowie filmowych bohaterów bajek dla dzieci),

• nadmiernie opiekuńcza postawa rodziców, wyręczająca dziecko nie pobudza go do czynienia wysiłków do porozumiewania się słownego.



Zdaniem G. Demel: O wadach (defektach) wymowy mówimy wtedy, gdy odbiega ona od normy fonetycznej ogólnie przyjętej w danym języku.

Do najczęściej spotykanych wad mowy zaliczamy:

1. dyslalie - nieprawidłowość w wymawianiu jednej głoski, wielu głosek, a nawet wszystkich (bełkot):

• seplenienie i szeplenienie - nieprawidłowa wymowa głosek s z c dz, sz ż cz dż, ś ź ć dź,

• reranie - nieprawidłowa realizacja głoski r ( wymawianie jej jako l, j, rl, r języczkowe, opuszczanie głoski r),

• bezdźwięczność - wymawianie głosek dźwięcznych bezdźwięcznie ( zamiast w-f, d-t, b-p, g-k, ż-sz, z-s, ź-ś, dz-c, dź-ć, dż- cz),

• nosowanie - zachodzi wówczas, gdy głoski nosowe są wymawiane ustnie lub odwrotnie, gdy głoski ustne łączą się z rezonansem nosowym,

• nieprawidłowa wymowa głosek k, g,

• jąkanie - zaburzenie koordynacji ruchowej narządów oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych charakteryzujące się brakiem płynności mówienia w procesie komunikacyjnym między nadawcą (jąkającym się) a odbiorcą wypowiedzi.



Bibliografia:
Demel G. Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, WSiP, Warszawa 1998
Chęciek M. Aktualny stan badań nad jąkaniem. Wybrane zagadnienia. W: Logopedia nr. 20, wyd. UMCS, Lublin 1993

Wpływ zaburzeń mowy na trudności szkolne dziecka

Bardzo często nieprawidłowy rozwój mowy współwystępuje z innymi zaburzeniami rozwoju, które powodujątrudności w nauce, takimi jak:

• zaburzenia emocjonalno-uczuciowe ( niewydolność słowna może powodować niechęć do kontaktów z rówieśnikami, nadwrażliwość na reakcję otoczenia może prowadzić do zmniejszenia się motywacji do wypowiedzi słownej, niemożność porozumienia się z otoczeniem powoduje zahamowanie bądź nadpobudliwość psychoruchową i wyzwala takie cechy jak: skłonność do obrażania się, płaczu, ataków złości, rozpaczy, obojętności, oraz rodzi upokorzenie, poczucie niższej wartości, rezygnację z zainteresowań i planów),

• ogólne opóźnienie rozwoju (u dzieci z opóźnieniem rozwoju umysłowego mowa rozwija się później, badania psychologiczne wskazują na fakt, że kształtowanie się wyższych form myślenia jest możliwe dzięki mowie),

• zaburzenia funkcji słuchowych (w procesie rozwoju mowy ważny jest nie tylko słuch fizyczny, jego ostrość, ale również zdolność różnicowania dźwięków, ich analizy i syntezy w korze mózgowej, czyli tzw. słuch fonematyczny, który ma istotne znaczenie w opanowaniu umiejętności czytania i pisania ze słuchu),

• zaburzenia sprawności motorycznej (u dzieci wykazujących zaburzenia mowy częściej występuje obniżenie sprawności manualnej, zaburzenia motoryki artykulacyjnej, słaba sprawność narządów artykulacyjnych tzn. dziecko nie wykonuje ruchów potrzebnych do wypowiedzenia danej głoski przy prawidłowej budowie narządów artykulacyjnych i prawidłowym słuchu),

• zaburzenia procesu lateralizacji ( przestawianie dziecka leworęcznego na praworęczność wpływa dezorganizująco i hamująco na rozwój mowy, może spowodować jąkanie się dziecka).



Wady mowy powodują trudności szkolne dziecka szczególnie w nauce języka polskiego oraz tych przedmiotów, które wymagają odpowiedzi ustnych. Dziecko, które źle wymawia głoski, lub, które się jąka, napotyka na trudności w szkole. Ma ono mniejsze możliwości wykazania swojej wiedzy podczas odpowiedzi w szkole. Sytuacja odpowiedzi przy całej klasie wywołuje napięcie emocjonalne i nasila jąkanie.

Uczeń z ubogim słownikiem, budujący zdania niepoprawne gramatycznie natrafia na trudności w sytuacjach, kiedy wymaga się od niego bardziej złożonych pod względem językowym wypowiedzi ustnych bądź pisemnych.

Dzieci z wadami artykulacyjnymi (seplenienie,szeplenienie,reranie) popełniają zarówno w czytaniu jak i pisaniu te same błędy, które wykazują w mowie spontanicznej.

Bibliografia:
Demel G. Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, WSiP, Warszawa 1998
Spionek H. Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne, PWN, Warszawa 1973

Rodzicu!
Efekt terapeutyczny w korygowaniu zaburzeń mowy zależy w znacznej mierze od rodziców:

• Pomóż swojemu dziecku opanować prawidłową wymowę.

• Wypełniaj w domu zalecenia logopedy:

• bądź cierpliwy, gdy dziecku coś się nie udaje,

• urozmaicaj ćwiczenia, gdyż te same zajęcia nużą,

• nie ćwicz zbyt długo,

• powtarzaj wielokrotnie ten sam materiał ćwiczeniowy.




---