Dr inż. Romuald Grocki

Dolnośląska Wyższa Szkoła Służb Publicznych „Asesor”, 50-051 Wrocław, pl. Teatralny 6/7

„ Umieć wykorzystać czas - to jest szczęście”

( Ralph Waldo Emerson)

KRYTERIUM CZASU W PLANACH REAGOWANIA KRYZYSOWEGO

Streszczenie

Czas jest głównym czynnikiem determinującym możliwość realizacji określonego zadania. W artykule przedstawione zostaną relacje czasowe dotyczące realizacji określonych zadań jak i realnej możliwości ich wykonania. Przedstawione zostaną nowe pojęcia takie jak czas reakcji, czas gotowości czy współczynnik reakcji. Przedstawiona zostanie zależność pomiędzy współczynnikiem reakcji a wagą zagrożenia. Są to nowe propozycje i rozwiązania, które zdaniem autora powinny znaleźć odzwierciedlenie w planach reagowania kryzysowego.

1. wSTĘP

1. Informacje ogólne.

Planowanie jest jednym z zasadniczych elementów zarządzania i jest zdefiniowane jako wytyczanie celów i określanie sposobu ich najlepszej realizacji [1]. Wśród wielu czynników wpływających na realność planów, istotnym jest szczegółowe przeprowadzenie kalkulacji czasowych dotyczących realizacji określonego zadania oraz realność tego przedsięwzięcia w stosunku do czasu, jaki mamy do dyspozycji.

2. Czas.

Obowiązek opracowania i wdrożenia planów wynika z polskiego prawa. Stąd wiele planów, szczególnie planów operacyjnych na poszczególnych poziomach zarządzania nie spełnia swojej funkcji, a moim zdaniem są wykonane jako „sztuka dla sztuki”, a niejednokrotnie praktyczna ich przydatność jest zerowa.

2. Relacje czasowe

1. Czas i jego relacje.

Nie ulega wątpliwości, że podstawowym czynnikiem determinującym skuteczność podjęcia działań w sytuacji zagrożenia jest element czasu. Nawet najdoskonalsze techniki czy systemy organizacyjne nie są w stanie zapewnić skuteczności działań, jeżeli na ich realizację zabraknie czasu. Stąd też czas będzie tym kryterium, które będzie warunkowało osiągnięcie określonego celu w określonej sytuacji. W sytuacjach nadzwyczajnych niejednokrotnie może być to ludzkie życie. Celowym jest, zatem określenie relacji czasowych związanych zarówno z wystąpieniem zagrożenia, a więc czasem, jaki mamy do dyspozycji od otrzymania informacji o możliwości powstania zdarzenia lub jego powstaniu, do czasu bezpośredniego zagrożenia a czasem, jaki jest niezbędny do osiągnięcia pełnej gotowości i realizacji określonych do zaistniałej sytuacji działań. W celu przejrzystego przedstawienia wzajemnych relacji czasowych, proponuję wprowadzenie następujących pojęć: czas reakcji, czas gotowości, współczynnik reakcji, gdzie:

• czas reakcji t_r, oznacza czas, jakim dysponujemy od momentu wystąpienia zdarzenia lub informacji o możliwości jego wystąpienia, do momentu bezpośredniego ( wystąpienia) zagrożenia w określonym punkcie terenu ( obszaru),

• czas gotowości t_g,, oznacza czas, niezbędny do powiadomienia służb, zaalarmowania ludności, przeprowadzenia ewakuacji oraz innych przedsięwzięć ujętych w planie postępowania na wypadek określonego zdarzenia.

Kalkulacja czasowa dla poszczególnych przedsięwzięć, powinna być przeprowadzona na etapie planowania i ujęta w planie postępowania na wypadek zdarzenia. Zależność pomiędzy czasem reakcji t_r a czasem gotowości t_g , przedstawia współczynnik reakcji w_r ,

- współczynnik reakcji

który jednoznacznie określa możliwości podejmowania działań w przypadku wystąpienia zdarzenia. Im większa wartość współczynnika w_r, tym szanse na efektywne i skuteczne przeprowadzenie działań w przypadku awarii są większe.

1. Czas a waga zagrożenia.

Jest sprawą bardzo istotną, aby móc określić wagę określonego zagrożenia. Od wagi zagrożenia będzie zależało, jakie działania zostaną podjęte do zapobieżenia wystąpienia zagrożenia lub w przypadku wystąpienia, do minimalizacji jego skutków. Wagę zagrożenia można ocenić na podstawie reguły ujętej w kategoriach: rozmiaru i natychmiastowości zagrożenia [3]. Jest ona pochodną dwóch wielkości: skali ( rozmiaru) zagrożenia oraz czasu, jaki upłynie od momentu wystąpienia zdarzenia do momentu bezpośredniego zagrożenia. Ocena ta może się zmieniać w bardzo szerokim zakresie. Jakościowo możemy przypisać skalę wagi danego zagrożenia do układu pokazanego w tabeli 2. Dla zagrożenia w czasie przyjęto trzy stopniową skalę: zagrożenie bezpośrednie, średnio-odległe, odległe w czasie. Zagrożenie w czasie determinuje możliwość podjęcia działań w celu ograniczenia skutków zagrożenia. Trudno jest jednak zdefiniować, jaki czas jest np. odległy, a jaki średnio - odległy. Proponuję, aby punktem odniesienia był współczynnik reakcji w_r, który w jednoznaczny sposób określa relacje pomiędzy zagrożeniem w czasie, a możliwościami reagowania podczas zdarzenia.

Tabela 1.

Waga zagrożenia jako funkcja czasu reakcji i skutków zdarzenia.

Skutki Odległość w czasie		MAŁE	ŚREDNIE	DUŻE
Bezpośrednie	wr < 1	Mała	Średnia	Duża
Średnio-odległe	1 ≤ wr ≤ 2	Mała	Mała / Średnia	Średnia
Odległe	wr > 2	Mała	Mała	Mała

Można przyjąć, że dla współczynnika mniejszego od jedności, zagrożenie jest bezpośrednie, natomiast dla współczynnika o wartości większej niż „2”, jest ono odległe w czasie.

Dla skali skutków zagrożenia przyjęto trzy poziomy: mały, średni i duży. Określenie wartości dla poszczególnych poziomów jest kwestią umowną, tym nie mniej w wielu krajach przyjmuje się kryteria strat ekonomicznych lub ekonomicznych i ofiar w ludziach. Dla różnych obszarów ( krajów) te wielkości mogą być różne, ale powinny być zawsze zdefiniowane. Różnice te wynikają między innymi z zamożności danego kraju, możliwości warunków odtwarzania czy nawet populacji. Dla bogatego kraju, straty nawet dość duże, mogą być mniej odczuwalne niż mniejsze straty dla kraju ubogiego.

2. Kalkulacje czasowe.

Przed opracowaniem planu, niezbędne jest przygotowanie niezbędnych danych. Kompletność i wiarygodność danych w znacznym stopniu ułatwiają opracowanie planu. Jedną z podstawowych rzeczy jest specyfikacja i charakterystyka zagrożeń występująca na danym obszarze oraz określenie prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożenia oraz jego skutki. Znając, zarówno zagrożenie jak i potencjalne skutki, możemy określić dostępne sposoby przeciwdziałania. Nie ulega wątpliwości, że wszelkie działania będą planowane na skalę własnych możliwości. Z relacji dotyczącej charakterystyki zagrożenia oraz wynikających stąd działań zapobiegawczych czy reagowania, można będzie określić, w jakim stopniu jesteśmy samowystarczalni a w jakim stopniu potrzebne będzie wsparcie z zewnątrz. Istotną rolę odgrywać będą tu dwa elementy planu reagowania: standardowe Procedury Operacyjne i kalkulacje czasowe. Kalkulacje czasowe dla poszczególnych działań są elementem niezbędnym w planie reagowania kryzysowego. Powinny być przeprowadzone w celu określenia możliwości czasowych dla wykonania zadania podczas zagrożenia. Bardzo często nie zdajemy sobie sprawy, że to właśnie brak lub zła organizacja czasu uniemożliwia podjęcie skutecznych i efektywnych działań. Kalkulacje czasowe powinny dotyczyć m.in. takich działań jak:

• czas dostarczenia informacji o zagrożeniu,

• czas powiadamiania,

• czas alarmowania,

• czas dojazdu środków transportu,

• czas dojazdu służb ratowniczych,

• czas ewakuacji ludności,

• czas ewakuacji zwierząt,

• czas dowozu materiałów ( np. piasek, worki, łóżka polowe...),

• czas wykonania określonej czynności ujętej w planie ( np. budowa doraźnych obwałowań),

i innych ujętych w planie reagowania kryzysowego, mających istotny wpływ na realizację zadań. Na czas gotowości będą miały wpływ wszystkie czasy poszczególnych pojedynczych przedsięwzięć. Nie należy kojarzyć tego z sumą tych czasów, gdyż część czynności będzie realizowana równolegle. Stąd też potrzeba opracowania takich procedur działania, aby czynności te nie były realizowane „szeregowo”, a w miarę możliwości równolegle lub wg opracowanej ścieżki krytycznej. Przykładowe zobrazowanie czasu gotowości przedstawione zostało na rysunku numer

Rysunek 1. Graficzne zobrazowanie czasu gotowości.

Jak z powyższego rysunku widać, czas gotowości jest określony momentem zakończenia ostatniej czynności zaplanowanej dla danego działania, ujętego w planie reagowania kryzysowego. Nie jest to suma czasów wszystkich czynności. Czas ten pozwala nam porównać nasze „szanse” realizacji zadań w zależności od czasu wystąpienia zdarzenia. Określając współczynnik reakcji, możemy z dużym prawdopodobieństwem określić nasze szanse na powodzenie zaplanowanych działań.

1. Struktura planu.

Uwzględniając powyższe, proponowana struktura planu ochrony przed powodzią powinna być następująca:

3. PODSUMOWANIE

Określenie jednolitych struktur, a nie treści planów ochrony przed powodzią, ma istotne znaczenie dotyczące ich wzajemnych relacji i kompatybilności. Celowym jest uwzględnienie we wszystkich planach, tak istotnych elementów jak Standardowe Procedury Operacyjne oraz kalkulacje czasowe. Bardzo często Standardowe Procedury Operacyjne nie słusznie utożsamiane są z zakresem zadań na określonym stanowisku, natomiast kalkulacje czasowe dla określonych działań ( np. ewakuacja, doraźne wzmacnianie wałów..) są w ogóle nie uwzględniane. Zdaję sobie sprawę, że przedstawiona propozycja może nie być idealna i jest o zbyt małym stopniu szczegółowości, ale ramy artykułu ograniczają większą szczegółowość, natomiast celem moim było przedstawienie konieczności zwrócenia uwagi na jakość i realność planów ochrony przed powodzią, szczególnie na niższych poziomach zarządzania. Celowo nie używam pojęć operacyjne plany ochrony przed powodzią, gdyż moim zdaniem na każdym szczeblu zarządzania powinny być plany ochrony przed powodzią, a plany działań operacyjnych ich elementem składowym. Kto uczestniczył w praktycznych działaniach dotyczących, nie tylko ochrony przed powodzią, ale także w walce z powodzią, wie np., że ewakuacja ludności z zalanych obszarów od strony organizacyjnej, wykonawczej psychologicznej, znacznie się różni od ewakuacji osób podczas pożaru czy awarii technicznej. Stąd istnieje konieczność ujęcia określonych przedsięwzięć w planie ochrony przed powodzią, związanych ze specyfiką tego zdarzenia.

4. SPIS LITERATUTY

1. Griffin R.W.: Podstawy zarządzania organizacjami. PWN, Warszawa 2001

2. Grocki R.: Zarządzanie kryzysowe. FRLD/USAID, Warszawa 2000

3. Grocki R.: Wielokryterialność podejmowania decyzji w zarządzaniu kryzysowym dla potrzeb ochrony przed powodzią. Praca doktorska. Akademia Rolnicza we Wrocławiu, Wrocław 2005.

4. Grocki R.: Bezpieczeństwo budowli wodnych w aspekcie zarządzania kryzysowego. IV Konferencja Naukowa „Bezpieczeństwo i trwałość budowli wodnych”. Akademia Rolnicza we Wrocławiu, Wrocław 2006

Emerson Ralph Waldo (1803 - 1882) amerykański eseista, myśliciel i pisarz.

Griffin R.W.: Podstawy zarządzania organizacjami. PWN, Warszawa 2001

Grocki R.: Wielokryterialność podejmowania decyzji w zarządzaniu kryzysowym dla potrzeb ochrony przed powodzią. Praca doktorska. Akademia Rolnicza we Wrocławiu, Wrocław 2005

1

---