2. Baczyński , kolejne etapy twórczości i ich charakterystyka, religijność Baczyńskiego stosunek do zabijania, walki i wojny, tyrteizm, motywy apokaliptyczne i katastroficzne, nawiązania do Czechowicza.

Biografia - Poeta. Urodził się 22 stycznia 1921 w Warszawie, zginął 4 sierpnia 1944 w Powstaniu Warszawskim. Należał do półlegalnej Organizacji Młodzieży Socjalistycznej "Spartakus" . W czasie okupacji niemieckiej mieszkał w Warszawie. Od 1940 publikował konspiracyjne tomiki wierszy (m.in. pod pseudonimem Jan Bugaj), a także anonimowo w podziemnych antologiach i czasopismach ("Dzień Warszawski", "Miesięcznik Literacki"). W lecie 1943 wstąpił do Harcerskich Grup Szturmowych AK. Od 1943 był sekcyjnym w 2 plutonie "Alek" 2 kompanii "Rudy" batalionu "Zośka", od lipca 1943 zastępcą dowódcy 3 plutonu 3 kompanii batalionu "Parasol". W chwili wybuchu powstania warszawskiego nie zdołał dotrzeć do swojego plutonu, walczył w okolicy Placu Teatralnego, tam też zginął.

Twórczość Baczyńskiego charakteryzuje się dużą dynamiką zmian - ewolucją postawy wobec rzeczywistości, która pociągała za sobą zmianę w repertuarze środków artystycznych.

I ETAP Zaczął pisać już jako gimnazjalista, do roku 1941 trwa jego "wczesny" etap twórczości, podczas którego poeta tworzy głównie pod wpływem J. K. Weintrauba, poezji Czechowicza i wileńskich Żagarystów (zwłaszcza Zagórskiego i Rymkiewicza).Na czoło, poza typową dla katastrofistów scenerią kosmiczną, wysuwa się kontrast między sielankowym obrazem dzieciństwa - utraconą arkadią spokoju i piękna, a katastrofą, która obróciła ten świat w niwecz. W przeciwieństwie jednak do twórców którzy go inspirowali, był poetą Apokalipsy spełnionej.

II Etap Na jesieni 1941 w twórczości Baczyńskiego daje się zauważyć przemianę - poeta doznaje "porażenia okupacyjnego" - w jego wierszach następuje zwrot do tradycji romantycznej (zwłaszcza Słowackiego i Norwida), zaznacza się w niej konflikt dwóch tendencji artystycznych - liryki "czystej", dającej pierwszeństwo swobodnej grze wyobraźni oraz liryki zaangażowanej, zajmującej aktywną postawę wobec bieżących wydarzeń. Druga z tych tendencji zyskuje przewagę, wysuwa na czoło rolę poety jako natchnionego wieszcza i budziciela sumień. Wymowa jego wierszy pozostaje jednak wieloznaczna i płynna, jej język jest silnie zmetaforyzowany, występują w niej liczne symbole, słowa - klucze, zaskakujące połączenia motywów (z najistotniejszym motywem wody), stale przeplatają się dwa style - intelektualno-dyskursywny i wizjonersko-symboliczny (wykorzystujący takie elementy, jak baśń, legenda, mit, sen)

III ETAP Ważnym elementem twórczości Baczyńskiego są erotyki poświęcone żonie, Barbarze Drapaczyńskiej - wykraczające poza dotychczasowe konwencje liryki miłosnej, ukazujące portret kobiety w znacznym odrealnieniu, stającej się częścią natury, jakby w niej roztopionej.

IV ETAP Po wstąpieniu w 1943 do Harcerskich Grup Szturmowych nasila się w jego poezji tematyka walki, etosu żołnierskiego, rozważania o wyborze, którego trzeba dokonać, aby włączyć się do działalności zbrojnej - najdoskonalszym przykładem wykorzystania tej tematyki jest poemat WYBÓR, parabola losów i motywów, z jakimi zmagała się młodzież AK-owska. Baczyński już za życia cieszył się sporym uznaniem, zwłaszcza starszych twórców (Andrzejewskiego czy Iwaszkiewicza), niezbyt przychylnie natomiast odnosili się do jego twórczości rówieśnicy skupieni wokół prawicowego pisma "Sztuka i Naród". Powojenna recepcja jego poezji nierozerwalnie związała się z legendą biograficzną, według której Baczyński był modelowym reprezentantem pokolenia Kolumbów. Pomimo nielicznych głosów krytycznych jego poezja cieszy się popularnością wśród czytelników i poważaniem badaczy literatury, a sam Baczyński uważany jest za najwybitniejszego twórcę pokolenia wojennego.

CECHY POEZJI BACZYŃSKIEGO

- Bardzo urozmaicona metaforyka;
- Poezja intelektualna;
- Dychotomia świata przedstawionego - opozycyjnie zestawiony czas sprzed i po wojnie;
- Występowanie tzw. słów- kluczy;
- Katastrofizm generacyjny - ukazuje tragizm pokolenia wychowanego w pokoju, a skazanego przez historię na zagładę, nauczonego zabijać. Jest to tzw. czas tragiczny;
- Występowanie zagadnień historiograficznych - szukanie odpowiedzi na pytanie o sens historii i miejsce człowieka w jej toku;
- Charakter mroczny, patetyczny;
- Bliska poezji romantycznej (zwłaszcza podobna do twórczości Słowackiego);
- Elementy oniryczne, wizjonerskie.

Poezja Baczyńskiego, podobnie jak np. Gajcego, ma na sobie wyraźne znamię literatury okupacyjnej. Poeci ci, tworzący w czasie tzw. Apokalipsy, dynamizm swych utworów uzależniali w dużym stopniu od bieżących politycznych i życiowych uwarunkowań. Można jednak śmiało powiedzieć, iż poezja Baczyńskiego jest głosem pokolenia tragicznego, czyli tych ludzi, których wejście w okres dorosłości naznaczone zostało przez świat wojny i okupacji. Jak się później okazało - i co wyraźnie widać w twórczości poety - doświadczenie to wywarło bardzo wyraźny ślad na twórczości, na kształcie artystycznym, na tematyce wierszy, ale również na poglądach i moralnych ukształtowaniu. Zrodziło to katastrofizm utworów - bijący z nich pokoleniowy katastrofizm, pesymizm, przekonanie o nieuchronnym zbliżaniu się śmierci i końcu przedwojennego porządku. Cała twórczość młodego Baczyńskiego wyraża więc wątek apokalipsy dokonanej, spełnionej. (sielanka zaprzeczona)
Cała poezja Baczyńskiego przepełniona jest tym katastrofizmem, który był cechą całego pokolenia. Zrodziło to nowe, nieznane wcześniej motywy i przeżycia, które nie występowały we wcześniejszych epokach, nawet w czasie zaborów. Pewne elementy katastroficzne występowały co prawda np. w liryce przedwojennej, miały one jednak charakter lekkiego przeczucia, z silnym motywem wielu innych możliwości, które mogą zmienić bieg historii. U Baczyńskiego natomiast katastrofizm na formę spełnioną - jest już dokonany i nie ma przed nim ucieczki. (KATASTROFIZM )
Analizując poezję Baczyńskiego należy pamiętać, iż doświadczenie II wojny światowej nie miało swojego odpowiednika w historii - była to wojna totalna, a jej przeżycie było sytuacją graniczną. Zostało jej podporządkowane całe życie, a pytanie o sens historii, życia i śmierci nabrało nowego wymiaru. Wymusiło to na pokoleniu Kolumbów zmianę nie tylko stylu życia, ale także stylu tworzenia poezji. Stąd też poezja tworzona przez Kolumbów, a zwłaszcza przez Baczyńskiego, jest swoistym nowym dekalogiem, zbiorem przykazań dla młodych żołnierzy.

Motywy występujące w poezji Baczyńskiego
Tematy, jakie odnajdujemy w twórczości Baczyńskiego, da się podzielić na cztery płaszczyzny. Są to:

• Moralność i etyka, rozważania o konieczności podjęcia walki o wolność ojczyzny; związki człowieka z historią i jej wpływ na jego życie;

• Tragedia pokolenia Kolumbów - brak młodości, rozdarcie pomiędzy obowiązkiem walki a chęcią „normalnego” życia;

• Świadectwo czasów wojny - opis świata i wojennych obowiązków;

• Przyroda i nierealny świat.

 Krzysztof Kamil Baczyński wojna Podmiot liryczny u Baczyńskiego jest również tym, który widzi. Uczeń na Patmos widzi to, co ma nadejść, bohater wiersza - to, co już stało się faktem. Jest bezradny wobec ogromu cierpienia, niesprawiedliwości i łez, które pozostały osieroconym przez synów matkom i kochankom opuszczonym na zawsze przez swoich lubych. To czas straszny - apokalipsa, w której nie ma Bożego anioła. Jest tylko cisza, przerywana hukiem dział wojennych, i kłęby dymu. To apokalipsa, ale apokalipsa spełniona. Świat po niej wciąż istnieje, lecz jest jeszcze bardziej przerażający niż wcześniej, a człowiek - bardziej bezradny.

ZNIENAWIDZONY STOSUNEK DO ZABIJANIA, tyrteizm Przeżycia okupacyjne, wyrażane w liryce literatury wojennej, są niezwykle różnorodne. Najsilniej doznania tego czasu wyraziła ta generacja twórców, dla których początek dojrzałości zbiegł się z wkroczeniem w mroczny świat okupacji. To bolesne doznanie, prowadziło do postaw katastroficznych, przekonania o ostatecznym zmierzchu cywilizacji i kultury.
Najpełniej postawa katastroficzna została wypowiedziana w poezji Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, który na zasadzie kontrastu przedstawił zachwyt nad urodą świata, naturalnym środowiskiem przyrody z tragicznymi i ponurymi obrazami wojny.
W wierszu „Z głową na karabinie” Baczyński określił istotę wojny, która niesie zagładę pokoleniu, które jako pierwsze po ponad studwudziestoletniej niewoli urodziło się i wychowało w wolnej Polsce. Baczyński należał do tego pokolenia więc często mówił o idealizmie młodzieńczym oraz o koszmarach wojny, która jest sprzeczna z naturalnym porządkiem ludzkiego życia. Ludzie młodzi, wchodzący dopiero w życie, stawali twarzą w twarz ze śmiercią i odebrali lekcję historii i kształtowania człowieka poprzez dziejące się na jego oczach historyczne fakty tj. „płonące łąki krwi”, głowy dudniące po ziemi czy „rzeki ognia”. Pokolenie to dorastało do śmierci, a u progu dojrzałego życia zostało skazane na tragiczną, bo bez nadziei ocalenia życia, walkę. Wojna zabrała im wszystko to, co wiąże się z wiekiem dojrzałym. Pozbawiła ich miłości a przygotowała do życia w ciągłym strachu. W utworze „Pokolenie” jest ona bez litości, a dookoła niej jest śmierć i giną ludzie. Powodowała, że trzeba żyć jak ludzie pierwotni, w grozie, choć chciałoby się inaczej. Młodzi chcieli żyć jak każdy młody ale wybuch wojny spowodował, że musieli walczyć. Wybór walki nie zwalniał ich jednak od rozterek. Zdawali sobie sprawę z konieczności walki ale poczucie obowiązku żołnierskiego nie wyzwoliło ich od przeczucia klęski i nie odsunęło widma śmierci. Wybrali wierność ziemi ojczystej nawet za cenę cierpienia i śmierci. Taka postawa została zamanifestowana w utworze „Mazowsze” gdzie poprzednie pokolenia, powstańcy z 1831 i 1863 również mieli taki nakaz moralny. Te wydarzenia jednak nie przyniosły tak wielkich strat jak II wojna światowa. Historia przyniosła im zło, krew, ofiary i gniew. Wojna dla nich to pochody narodów idących ku wielkiej otchłani gdzie wszyscy giną. Ona pozbawiła ich wspomnień. Musieli zapomnieć o wszystkim co przeżyli, a także pozbyć się uczuć. Nie mogli cieszyć się życiem. Swoje marzenia porzucili. Przyszła wojna i cały ich świat fantazji zniknął. Pojawiło się natomiast przekonanie, że trzeba będzie zginąć. Dlatego w utworze „Psalm 4” prośba została skierowana do Boga, a w „Modlitwie do Bogarodzicy” do Matki Boskiej aby nauczyła ich żyć w czasie wojny ale i zarazem godnie umrzeć, a w chwili śmierci nie złorzeczyć. Młodzi sprowokowani zostali do zabijania innych a nawet do modlitwy o śmierć wroga, co tak naprawdę było wbrew ich sumieniu. Jednak walczyli, pragnęli zesłania ducha walki i możliwości czymkolwiek walczyć. Wielu z nich ginęło i nie chcieli aby ich matki cierpiały tak jak Matka Boska z powodu śmierci swego syna. Zastanawiali się często co się z nimi stanie po wojnie, czy się o nich będzie pamiętało. Myśleli również o tych, którzy nic nie przeżyli i zmuszeni zostali do walki bez wcześniejszego poznania świata. Wojna zabrała młodym wszystko, co wiązało się z wiekiem dojrzałym, a młodość i śmierć znalazły się obok siebie. Opozycja ta rodziła refleksję o charakterze światopoglądowym. W biologiczny rytm życia wdzierała się w sposób okrutny historia. Szukali więc sensu, racji, pozwalających na wybieranie odpowiedniej postawy wobec świata. Protest przeciwko niepotrzebnej śmierci zamieniał się w pytanie, jak żyć w „czasie nieludzkim”, czego warto bronić, dla jakich idei warto umrzeć, aby sama śmierć nie była bezsensem. Czy też przyszłe pokolenia dostrzegą w nich bohaterów lub czy będą tylko zwykłymi zabójcami ludzi takich jak oni. Jego twórczość to interpretowanie powtarzającego się od wieków tego samego zła, niesionego przez wojnę i czyhającego z każdej strony na człowieka niezależnie od jego intencji i przekonań. W wierszu "Pokolenie" opisując dramat swoich rówieśników podejmuje wyzwanie tradycji rycerskiej razem z jej konsekwencjami - ciężarem odpowiedzialności moralnej i nieuniknioną w trakcie wojny totalnej śmiercią. Tutaj tradycja wyznacza misję, którą należy wypełnić, aby zaświadczyć o swojej godności jako Polaka. Stopniowo stosunek do tego obowiązku zmienia się w niechęć. Powracają zatem wspomnienia słonecznego dzieciństwa, wspólnych marzeń o lepszym jutrze - niestety, jako nierealne obrazy. Poeta dochodzi do wniosku o historycznie uwarunkowanym pojedynku dobra ze złem, w którym okresowo zmieniają się przewagi ("Historia"). Człowiek taki jak on niestety na rezultat ostateczny nie ma wpływu; "Z głową na karabinie" porusza motyw wczesnego dojrzewania młodego pokolenia pozostawionego w obliczu wojny wyborowi losu całego swojego życia.
Otoczonemu nienawiścią i przymusem odgrywania znienawidzonej roli mordercy w imię wolności pozostaje tylko zwrot do Boga. Jest to jednocześnie kontynuowanie tradycji, bowiem szukali u Stwórcy swojej siły żołnierze wszystkich epok historycznych, od założycieli państwowości polskiej poczynając. I on w swoich ostatnich chwilach zwraca się do Bogarodzicy w "Hymnie do Bogarodzicy" godząc się ostatecznie wypełnić naznaczoną mu tradycję poety - żołnierza gorzkiej i drogiej wolności. Baczyński w pełni akceptuje wyroki najwyższej instancji dobra. Tylko ona może ukoić cierpienia walczących synów i opuszczonych zgodnie z rycerską tradycją matek.

Tyrteizm - postawa nawołująca do walki w obronie ojczyzny, zachęcająca do udziału w wojnach; określenie pochodzi od imienia Tyrtajosa - starożytnego poety, który w swoich utworach zagrzewał do walki.

POETA WOBEC RELIGII §  ie ma ani jednego wiersza od „porażenia okupacyjnego”, który by się nie angażował w sfery wyobrażeń i pojęć religijnych. §  Ludzie bierni obserwatorzy, obojętni. Poeta zarzuca im duchowe lenistwo, apatię. Wiara dla nich to ucieczka przed odpowiedzialnością za zło, w którym i oni mają swój udział §  Wiara ma prowadzić do przemiany wewnętrznej, wzniecać pragnienie doskonalenia się, ma obudzić pragnienie świętości § Słowa oskarżenia wobec kościoła - miejsce profanacji sacrum §   Niechęć do religii patriotyzmu - trzeba cenić życie §  Religia bez udziału pośredników - „sam na sam z Bogiem” § Silna idea bezosobowego bóstwa, którego charakteryzuje immanentna obecność w wszystkich tworach i zjawiskach kosmosu - Bóg - strażnik kosmosu § Baczyński narażał się na zarzut nieortodoksji wobec nauki Kościoła

BACZYŃSKI A CZECHOWICZ Józef Czechowicz, przedstawiciel poezji katastroficznej lat trzydziestych XX wieku, umieszcza motywy apokaliptyczne w wierszach: „Żal" i „Modlitwa żałobna". Przeczuwa zbliżającą się zagładę świata: „Zbliża się wieczór świata tego". Stosuje obrazowanie przypominające biblijną apokalipsę: płomienie, płacz i krzyk ludzi, blask, huk, „czerwony udój". Metafora: „roztrzaskane szybki synagog" zapowiada nadchodzącą katastrofę. Czechowicz właściwie przewidział okoliczności swojej śmierci, gdyż zginął w pierwszych dniach II wojny światowej w czasie bombardowania Lublina. W tej apokalipsie dominuje mniemanie, że to ludzie spowodują swoją zagładę w tej jednak apokalipsie lirycznej nie ma tak pozytywnego zakończenia jak w jej biblijnym pierwowzorze, która kończy się stworzeniem nowego świata gdzie nie będzie już wojny. Owszem tutaj ludzie też budują nowy świat jednak znowu może w nim zapanować ból i cierpienie. Dlatego autor nazwał swoją apokalipsę „Żal”, bo jego żalem jest to, że to człowiek zniszczy siebie i innych doprowadzi do zagłady i nie zrozumie nigdy swego błędu, dalej będzie zmierzała w stronę śmierci. Utwór ma też tytuł „Żal”, ponieważ Bóg nie zainterweniuje w sprawy świata będzie bierny. Autorowi jest żal tego, że nie zniszczy świata nie dokona sprawiedliwego osądu, nie strąci niegodziwców do piekła, lecz siła i przynależność narodowa będzie miernikiem tego czy człowiek będzie zasługiwał na śmierć czy pozostanie mu „życie”.
Twórczość poetów drugiej awangardy jest naznaczona katastrofizmem, natomiast poezję Baczyńskiego i innych poetów z pokolenia Kolumbów - „poezją apokalipsy spełnionej", gdyż walka z okupantem w cza­sie II wojny światowej to tragedia narodu polskiego. Baczyński w wierszu „Pokolenie" przedstawia apokaliptyczną wizję zagłady całego pokolenia. Opisuje „rzeki ognia", „skręcone ciała", wszech­obecną śmierć. Co gorsza opisuje spustoszenie, jakiego dokonała wojna w psychice ofiar. Pokolenie Kolumbów nauczyło się, że „nie ma sumienia", „nie ma litości", „nie ma miłości". Przewiduje, że zostanie skazane na zapomnienie, bo nikt nie będzie chciał pamiętać o tragedii nieludzkich czasów „apokalipsy spełnionej". Podmiot liryczny ze smutkiem kończy wiersz pełnym wątpliwości zdaniem: „czy nam postawią, z litości chociaż/ nad grobem krzyż".

---