TYMOTEUSZ KARPOWICZ
- uznawany jest za jednego z wielkich ostatnich modernistów.
- wiodący poeta nurtu lingwistycznego
- urodził się 15 grudnia 1921 roku we wsi Zielona pod Wilnem. Tam też zaczął swoją edukację przerwaną w 1939 wybuchem wojny. Debiutował jako publicysta w "Prawdzie Wileńskiej". Po 1945 przeniósł się do Szczecina. Pracował w Polskim Radiu, publikował wiersze, wydał również swoją debiutancką książkę prozatorską Legendy pomorskie. Jako poeta debiutował w roku 1948 zbiorem Żywe wymiary.
W 1949 Karpowicz przeniósł się do Wrocławia. Podjął studia polonistyczne. Do 1956 Karpowicz wycofał się z życia literackiego - nie ukazał się wówczas żaden tomik. Po roku 1956 zasiadał w redakcji "Nowych Sygnałów" (1956-57), a następnie miesięcznika "Odra" (1958-76). W roku 1957 Karpowicz został prezesem wrocławskiego Oddziału Związków Literatów Polskich.
- W 1957 ukazał się też tomik Gorzkie źródła, a rok później - Kamienna muzyka. W zbiorach tych poeta sięgnął po zagadnienia społeczne i polityczne, dokonując bieżącej oceny minionego okresu. Wyrosły na dziedzictwie awangardy - pokrewieństwo z Przybosiem, a z drugiej strony odrębność tej liryki opartej na koncepcji tzw. poezji lingwistycznej.
Opublikował Znaki równania (1960), W imię znaczenia (1962), Trudny las (1964). W 1972 ukazał się natomiast poemat Odwrócone światło. Chętnie sięgał w twórczości do problematyki filozoficzno-kulturowej. Zwracał przede wszystkim jednak uwagę zabiegami lingwistycznymi. Zbigniew Jarosiński, Karpowicz:
"dążył do poezji, która byłaby uruchamianiem najdalszych semantycznych możliwości języka, samorództwem znaczeń niezależnych od zwyczajnej logiki".
- w roku 1973 Karpowicz obronił pracę doktorską na Uniwersytecie Wrocławskim (rozprawa "Poezja niemożliwa. Model Leśmianowskiej wyobraźni" - twórczość Leśmiana ma na niego duży wpływ) i niemal jednocześnie dostał zaproszenie ze Stanów Zjednoczonych na uniwersytet w Iowa. W późniejszych latach wykładał również na uniwersytetach w Chicago, Berlinie, Monachium oraz Ratyzbonie. Od 1978 objął katedrę literatury polskiej na Uniwersytecie Illinois w Chicago.
- w 1999 ukazały się Słoje zadrzewne. Zebrane z wielu lat fragmenty poetyckie i drobne utwory przypominały o eksperymentatorskich wysiłkach lingwistycznych poety. Zbiór został uhonorowany Nagrodą miesięcznika "Odra" oraz otrzymał nominację do nagrody literackiej "Nike".
- autor dramatów (m.in. Wracamy późno do domu, 1958; Zielone rękawice, 1960), tłumacz z rosyjskiego
- zmarł 29 czerwca 2005 w Chicago. Pochowany został ponad miesiąc później na Cmentarzu Osobnickim we Wrocławiu.
CHARAKTERYSTYKA POEZJI
- najczęściej zwykło się splatać twórczość z poezją modernistyczną - w tym szerokim (także czasowo) rozumieniu. Nycz: o bohaterze poezji Karpowicza: "rozsadzany [jest] sprzecznościami, niepewnością, wewnętrzną dezintegracją i niestabilnością".
- Nawiązania do Awangardy Krakowskiej (wielokrotnie jako kontekst pada w szkicach krytycznych i historycznych na temat poety nazwisko Juliana Przybosia), wyrażały się w wyobrażeniu poezji jako czegoś, co przekształca język naturalny, odzyskuje go dla nowych znaczeń, polega na eksperymentowaniu z leksyką i semantyką. Język poetycki sprawdza się jako nośnik wieloznaczności. Jej uwolnienie dokonuje się poprzez dziwne zestawienia słowne, paradoksalne i zaskakujące zestawienia. U Karpowicza te przekształcone nawiązania zdradzały napięcie, jakie zajmowała przestrzeń pomiędzy nim jako autorem twórczych zmagań a rzeczywistością jako kompozycją namalowaną słowami na blejtramie świadomości gramatyki czy semantyki.
- dla nurtu lingwistycznego poeta jawi się jako mistrz. Językiem jako wartością samą w sobie interesował się poeta ze względu na ograniczenia natury instrumentalnej. Na mowę patrzy poeta poprzez pryzmat granic, jakie narzuca natura języka. Jak sugeruje lektura tekstów, dla Karpowicza najbardziej fascynujące było napięcie pomiędzy wielokrotnością bytów i niedookreśleniem narzucanym przez skąpe zasoby słownika. Ucieka zatem w stronę rekonstrukcji znaczenia. "Nieufny wobec języka" (słowa Henryka Pustkowskiego) dąży do formułowania pięknych zdań i odszukiwania suwerennego piękna słów. Ma ambicję zbudowania własnego słownika - określenia granic własnej, indywidualnej gramatyki i semantyki. To wiąże go z Norwidem i walką o odpowiedzialność słowa dla rzeczy.
- cechy poezji: indywidualna metaforyka, animizacja rzeczy, antropomorfizacja i anatomizacja natury, cerebralizacja cząstek ciała, odsyłania do siebie porządków semantycznego i ontologicznego, z czego rodzi się poetyka rozbudowanego kalamburu. Czapliński i Śliwiński, u Karpowicza: "wiersz staje się osobliwym wariantem układu rozkwitania - przy czym sensy składowe nigdy nie kumulują się w sens całościowy: rozwój następuje poprzez zazębianie wykolejonych frazeologizmów i przechodzi w parafrazę kolejnych zwrotów wyjściowych. Ta archeologia mowy ukazuje nawarstwienie i równoczesne istnienie pokładów rozbieżnych znaczeń".
- poezja Karpowicza to żywe próby stworzenia światopoglądu dialogującego z tradycją kultury, jak i - szczególnie w późnej fazie jego twórczej działalności - problematyką filozoficzną.