„Beniowski”, Słowacki

- treść

bohaterowie:

• Maurycy Kazimierz Zbigniew Beniowski

• dwudziestoletni „prosty szlachcic”

• Sarmata: przywiązany do tradycji, skłonny do nadużywania alkoholu, hulaka, awanturnik - traci majątek przez swoje rozrzutne życie

• zakochany Anieli

• Aniela

• córka starosty Ladawy

• ojciec zmusza ją do małżeństwa z Dzieduszyckim

• ukochana Beniowskiego

• Dzieduszycki

• konkurent Beniowskiego do ręki Anieli

• bogaty magnat

• zdrajca i wróg konfederacji

• Sawa-Caliński

• „pół-Kozak, a pół-szlachcic”

• porywczy i waleczny

• Swentyna

• Szesnastolatka nieprzeciętnej urody

• siostra Sawy

• pomaga konfederatom jako kurierka

• Ksiądz Marek

• (jego prototypem był Marek Jandowicz)

• postać pojawia się również w Śnie srebrnym Salomei

• w Beniowskim to wyidealizowany przywódca konfederatów

PIEŚŃ I

Za panowania króla Stanisława

• prezentacja bohatera: Maurycy Kazimierz Zbigniew Beniowski, ubogi szlachcic mieszkający na Podolu

• miał mało szczęścia, bo urodził się w krwawych czasach (konfederacja barska i koliszczyzna), a dookoła szalała zaraza (cholera), jednak nad nim czuwała jakaś szczęśliwa gwiazda

• miał piękną, niespokojną młodość - miał małą wioskę, w wieku lat 20 był u siebie panem, żył rozrzutnie,
  po szlachecku - majątek się uszczuplał; wikłał się w sprawy sądowe

• powoli zaczął wyprzedawać majątek, aż został usunięty z dóbr

• obiecał sobie, że jeszcze wszystko odzyska „I znowu mój syn, będzie miał przyjemność / Z palestrą jeść i być Akteonem” → stwierdza, że zdobył doświadczenie → pochwała doświadczenia: patetyczny ton, metafory

• Beniowski chciałby wioskę i teścia: jest zakochany w Anieli - zalecał się do niej skutecznie do czasu, w którym nie stracił wioski

• Aniela była piękna i z dobrej rodziny, kochała Beniowskiego, ale jej ojciec nie zgadzał się na ślub

• kochankom udało się potajemnie spotykać mimo zakazu starosty Ladawy

• ociec: stary zabobonnik, wierzył w proroctwa, sennik „była to dziwna meskolancja”

• opis starosty: bogaty, próżny, ma własny zamek nad rzeką Ladawą, opis jego imponującej posiadłości;
  w ogrodzie miał larwę (upiór, straszydło, widziadło), czyli jakieś brzydkie drzewo, była też grota, sadzawka - „istne głupstwa wzgórze”

• Beniowski z tego kpił, ale kochał Anielę i nie miał odwagi się odezwać

• dygresja: „każdy z nas miał kraj młodości szczęśliwy” - tęsknota za ojczyzną (tu: za utraconą wioską)

• Beniowski wpada w melancholię, „I jestem dzisiaj - niech cie porwie trzysta! - / Nie Polak - ale istny bajronista (tu jest to powiedziane żartobliwie)

• Beniowski zaczyna mówić o tym, że jest poetą

• wieszcz odchodzi z „krainy niczego”

• „O Polsko! jeśli ty masz zostać młodą” aluzja do „Młodej Polski” - nie podoba mu się, jest zawiedziony brakiem rycerskości, dłuższa apostrofa - ostrzeżenie i zarzut, mocne słowa, patos

• wrzuca Jezuitom, magnaterii, szlachcie

• „ja widzę, że mię ten liryzm zabija” - dygresja o własnej poezji - nie jest to romans i puste pijackie wiersze; obiecuje sobie, że odniesie sukces, że potrzebna cierpliwość, a później już będzie sławny

• Beniowski kazał osiodłać dwa konie, zabrał sługę i odjechał, Beniowski włożył na głowę konfederatkę (taka czapka) - deheroizajca bohatera; aluzja do tego, jak był potraktowany jako poeta-wypędzony, ale jeśli będzie sławny, to ten dom będzie świątynią; dygresja o jego uczuciach, cierpieniu, niedocenieniu

• zabiera sługę, wypowiada gorzkie słowa (będące aluzjami do emigrantów), jedzie myśląc o swoim życiu, aż nagle dostaje mdłości, ale jedzie dalej

• Grześ (sługa) jadąc pił wódkę nieprzerwanie, aż się upił, miał wizje i spadł z konia - za Beniowskim szedł tylko jego koń

• nagle Beniowski zauważa jakąś zjawę na koniu (myśli, że to wiedźma i zastanawia czy jej nie ciachnąć mieczem), ale tylko to piastunka Anieli (Diwa), która zaprowadziła go do ukochanej, która była w Anielinkach

• Aniela piękna jak zawsze, ale on prosty szlachcic, nie wie jak się zachować, więc ona ma pretensje → dygresja
  o roli poety jako wieszcza i konieczności pisania o sprawach narodu

• wychwalenie zalet Anieli, piękna, cnotliwa, dumna → dygresja o tym, jakie niektóre kobiety są złe; Aniela „chodziła dumna i nieskazitelna”, faceci się jej bali, nie śmieli kochać

• Aniela nie chce, żeby Beniowski wyjeżdżał, jest zła, że nic nie powiedział, wyznaje mu miłość; nie przejmuje się tym, że Beniowski stracił majątek

• mówi, znowu oświadczał jej się Dzieduszycki, ale ona go nie chce, mimo że ojciec zmusza ją do ślubu, musiała iść na bal (ale wcale nie chciała); znowu krzyczy i ma pretensje, że on sobie chciał wyjechać, zostawić ją
  z Dzieduszyckim, zarzuca mu, że nie wierzy w jej miłość; Beniowski milczy, więc ona zaczyna się smucić, myśli, że on jej nie kocha

• dygresja autora-Słowackiego o własnej twórczości - podkreśla, że pisał o Balladynach, Skierkach i innych Anhelih, bo nie widział Sybiru, nie doświadczył tego zła i cierpienia

PIEŚŃ II

• Beniowski | pielgrzym | poeta wyrusza w podróż → dygresja autobiograficzna o losie wygnańca poety, patrzącego na świat z dystanse; liczne nawiązania do sławnych petów i bohaterów literackich (także
  z Mickiewicza)

• wspomnienie ukochanej Anieli, młodości; uroki pierwszej, młodzieńczej miłości

• pożegnanie kochanków: pośród róż, drzew itp. „serce przy sercu, i przy licu lice”

• tymczasem do zamku Starosty przybył Dzieduszycki: „Regmistrz / Podolski, wielki wróg Konfederacji” (szereg wrzut na Dzieduszyckiego i innych przeciwników konfederacji) <= zwroty do czytelnika

• Dzieduszycki chciał się bogato ożenić i padło na Anielę, przedstawił swoje drzewo genealogiczne, lubił pić, „bardzo nienawidział kotów” „Dlatego kochał psy” , bardzo się prężył i starał o Anielę przed Starostą, ale ten milczał...

• do zamku wkraczają konfederaci, ksiądz Marek i Kozak Sawa (który walczył po stronie polskiej) „Przebacz nam wielmożny pan, (...) / Lecz zamek był nam potrzebny”

• „Zjawił się, rzekł ksiądz: „Ja jestem ksiądz Marek”” i przemawia spokojnie, żeby uniknąć rozlewu krwi,
  ale Starosta zaczął protestować, nie zgadza się na zajęcie zamku i mówi, że sam odejdzie

• narrator przenosi opowieść od Anielinek - tam sielsko, anielsko, ładnie itp.

• rozważania i miłości, o poezji, o tęsknocie i Egipcie -.-

• Beniowski i Aniela żegnali się długo i romantycznie, gruchali (naprawdę, tu jest tak napisane!), patos, powaga, podniosły to, odwołania do mitologii, antyku

• Aniela rankiem nie wiedziała czy ma wracać do zamku, bo słyszała jakieś hałasy (a to konfederaci o których
  nie wiedziała, bo folgowała z Beniowskim), zobaczyła racę wypuszczoną „na znak Panu Sawie”

• Aniela wystraszyła się blasku i tego, że ktoś widział ją z Beniowskim, więc „przybrała na się postać dziwnie czystą” (malowniczy, plastyczny opis wyglądu)

• poszła zamku, przygotowana na udawanie, ze wszystko w porządku, przy bramie spotyka obcych ludzi (szlachcice ubodzy), idzie szukać ojca zastaje go w komnacie „w tłumie, / Który dowodził wtenczas retorycznie”

• podchodzi do stołu, myśli, bierze sztylet i dźga Dzieduszyckiego - zdrajcę

• do magnata biegnie ksiądz Marek, Starosta biegnie do córki, żeby podpisała protest krwią (której pełno na stole), ale ksiądz Marek ją powstrzymuje (mówi o karze, o grzechu, o winie) - mówi o rzezi szlachty, koliszczyźnie itp.

• Starosta już chce wziąć siekierę i walnąć w księdza, ale się powstrzymuje, a wtedy chodzi Sawa, patrzy
  na wszystko („Trup na podłodze, Karmelita biały / Nad trupem blady Starosta, stół krwawy, / za stołem Panna anielskiej postawy”) i... „Na tym się moja pieśń kończy obrazie” (taki figlarz ten Słowacki )

• narrator zapowiada dalszą treść: oblężenie Baru, konflikty, śmierć i pożogę

PIEŚŃ III

• smutno być samotnym młodym i wyklętym; narrator (a może Beniowski? Tego nie wiemy...) nie jest zwykłym młodzieńcem - nie bawią go ballady, romanse, poezja gminna

• w Polsce pełno nowych poetów „Szkoda, że każdy jest nadzwyczaj łzawym”

• narrator pisze o sobie - zdolny, płodny, ma opanowany warsztat, ale nie ma laurów, ale chwasty

• wraca do opowieści: Beniowski tęskni za kochanką, ale zaraz znowu dygresja: osobiste urazy wobec krytyków, twórców „Młodej Polski”, jezuitów

• rozwodzi się o swoim utworze, jego patosie, nawiązaniu do Tassa, i stwierdza, że jeśli Beniowski nie wyciągnie miecze, to on być może nie skończy utworu

• wraca do opowieści: Bar zaatakowany, „Lud się krwią swoich dawnych panów mazał”, gdy Beniowski się tam zatrzymał - widzi dym z armat, słyszy ludzki jęk itp., opis szturmu miasta widzianego przez bohatera ze wzgórza

• nagle spostrzega parę zakochanych gołębi: tańczą, gruchają, są śliczne i wywołują u niego uczucie tęsknoty; przyleciały do Beniowskiego - pogłaskał i odleciały; „I wnet zrozumiał rycerz, że go czeka / Awantur nowych, dziwnych, łańcuch złoty”

• opis przyrody (malowniczość)

• 
  Beniowski odjeżdża, bo zobaczył Kozaków i Rosjan szukających „skarbów lub Polaków”; spalili stary dąb (wszystko palili, co spotkali)

• poetycka refleksja o stratach z okresu konfederacji, o poezji; rozważania o miłości, wspomnienia Słowackiego; tylko Bóg wie, jak było mu niegdyś ciężko

• Beniowski patrzy na dwóch nieżyjących Moskali i dostrzega, że dąb płonie - ratuje go i dalej są rozważania narratora o poezji, sławie, naturze; drzewo jest wielkie i można tam wejść (a tam pełno żmij i innych stworzeń), jest jak grota

• Beniowski wchodzi do środka, w środku znajduje piękną (szesnastoletnią) dziewczynę (Muza!; opis bardzo plastyczny, malowniczy, dokładny); dziewczyna bardzo się zawstydziła, gdy wszedł, ale on wcale nie był od razu czuły i zakochany bo ważniejszy był dlań sejm i sprawa państwowa

• długa dygresja o poezji, jej roli, roli historii, realizmu etc.

• nagle do dębu wpada ksiądz Marek i Sawa, a dziewczyna biegnie ku nim, oddała księdzu papiery ukryte
  w sukience, potem zaczęła śpiewać

• Beniowski się przedstawił, mówi, że jechał do Baru służyć ojczyźnie, jak znalazł się w grocie

• okazuje się, że ksiądz Marek znał ojca Beniowskiego (jaki mały ten świat ^^)

• dziewczyna płacze, użala się nad losem ojczyzny; zapadło milczenie, księżyc świecił

PIEŚĆ IV

• ksiądz Marek w nocy, siedząc w dębie rozpisywał listy (tajne, bo to konfederat!) pełne grozy, mówi o strachu,
  o sytuacji konfederatów, konspiracji, rozgoryczenie faktem, że dookoła pełno zdrajców (maska historyczna - tak musieli się czuć ludzie na ziemiach polskich w XIX w. )

• obok siedziała młoda dziewczyna (ta szesnastolatka), Swentyna, która była barską posłannicą, narrator opisując
  to snuje swoją dygresję o ojczyźnie - mija konfederacja, mija ojczyzna ; wszystko mija

• przed dębem zaczęła rozgrywać się bitwa - „Byli to z Panem Sawą, Pan Maurycy”, a ksiądz stwierdził, że nie pójdzie ich godzić; opis walki; koni przycięto uszy i zaczął krwawić; na widok tego wszystkiego z dębu wyskoczyła dziewczyna i rozpędziła towarzystwo

• Benioskiemu dech zaparło w piersiach i darował sobie kontynuację potyczki

• z groty wyszedł ksiądz, pyta dlaczego Beniowski bił się z Kozakiem - pokłócili się o miniaturę (portrecik) córki Starosty (Anieli), którą Kozak miał na Szyi, a Beniowski chciał mu zabrać, tylko że nie wiedział o tym,
  iż miniaturę ksiądz dostał dla Beniowskiego, ale nie miał kieszeni, więc dał ją Sawie; Aniela napisała też list: opis zdobycia zamku, pogrzeb Dzieduszyckiego, Starosta pojechał do Warszawy; Aniela zapewnia o swojej miłości, tęsknocie i wierności; zapewnia, że nie ulegnie ojcu

• Aniela przypomina Beniowskiemu - ma się o nią nie martwić, dzielnie walczyć; mówi, że się o niego lęka, ale tam musi być - była u Diwy, która wywróżyła, że on będzie szczęśliwy (i niesamowite przygody wywróżyła)

• Beniowski jest wzruszony, tęskni, chciałby szczęścia dla Anieli. Przejęty, zaciął się w sobie, wsiadł na koń
  i odjechał na południe

• dygresja: apostrofa do młodości, żąda młodości sprawiedliwej, bez cierpienia

• „Bądź zdrowa! (...)” najpiękniejsza elegia miłosna....<serduszka>„Już pożegnałem cię -jeszcze bądź zdrowa>

PIEŚŃ V poetyckie credo Słowackiego!

• „Przez ciemne, smutne, gościńce kurhanów, / Niesie go czarny koń dniami i nocą”→ Beniowski podąża
  na koniu, wspomina, snuje refleksję (on albo narrator, nie wiadomo...)

• widzi obraz nędzy i rozpaczy - zgliszcza, wyludnienie, bieda; opis stepu

• Beniowski przebył Dniepr, spotykał różnych (niekiedy dziwnych) ludzi

• dygresja o poezji - odwołanie do Kochanowskiego; żart o pisaniu wierszy pełnych grozy (np. forma trioletu
  w opisywaniu wywózki na Sybir);

• kiedy Beniowski dotarł do ludzi, zsiadł z konia, i dał się prowadzić „gustom materialnym” (głodny był)

• degresja o poezji - mega dygresja o poezji; komentarz do Pana Tadeusza i języka oraz formy poematu

„Chodzi o to, aby język giętki

Powiedział wszystko, co pomyśli głowa; WAŻNE!!!

A czasem był jak piorun jasny prędki,

A czasem smutny jako pieśń stepowa”

• poezją da się powiedzieć wszystko i wszystko z niej wyczytać

• odwołanie do Kochanowskiego - Mistrz, który zrozumiałby dzisiejsze rozterki narratora

• krytykuje: Zaleskiego, Graczyńskiego, Magnuszewskiego

• pochwała Antoniego Malczewskiego - „wieszcz wielki”, tym samym Słowacki ironizuje z innych krytyków Swentyna i Sawa wracają do groty stepowej - smutne widoki dookoła; refleksje, opisy przyrody: dzikiej, tajemniczej, nieznanej

• Swentyna wyznaje, że chciałaby wolności, przyznaje się do tego, ze pomaga walczącym (listy); Sawa chce
  ją wydać za jakiegoś Cygana (?) → okazuje się, że Sawa walczy u boku Polaków z czysto praktycznych powodów - chce być Hetmanem; Swentyna natomiast pragnie uwolnić się od wspomnień o tym, że ją kiedyś sprzedali do cyrku prowadzonego przez Włocha itp.

• Sawa się wkurza i zarzuca jej, że „straciła już swój srebrny wianek” ^^, prawdopodobnie z Beniowskim
  „coś ty robiła z nim przez cały ranek?” - szydzi z niej, że dała się oszukać i pewnie jeszcze w ciążę zaszła

• dziewczyna się nie odezwała, podniosła się, skłoniła, wyprężyła i powiedziała mu, że będzie żałował swoich oskarżeń, na co on się zdenerwował i zaczął krzyczeć, że „z pierwszym szlachcicem cygani na jarze” ^^

• zaprzeczyła, opowiada o pracy w cyrku u Włocha;

• a jak umrze, to niech jej kwiatki przyniesie, ale niech jej nie mówi takich rzeczy - ona też jest jak rycerz - deheroizacja rycerza przy jednoczesnym uwzniośleniu ludu - nie walczy, ale nosi listy, grzebie umarłych, jest potrzebna

• Sawa nie zdążył nic powiedzieć, usłyszeli hałas i wybiegli - był to odgłos idącego w pobliżu wojska

• akcja się urywa! (figlarz!)

• dygresja poety na temat własnego programu poetyckiego, krytyki emigracyjnej, koncepcji Boga i próba samooceny wobec geniuszu Mickiewicza

• wers 406 : „Ma polityczne credo”

• wyznanie wiary - Bóg inny niż zły, Mickiewiczowski itp. - Bóg, który czyni dobro

• ironia podczas pisania o poezji i krytyce → w stosunku do Mickiewicza zszedł z tonu - „A sąd zostawię wiekom. - Bądź zdrów, wieszczu!” - tak naprawdę, to pokazał tu swoją wyższość na zasadzie „głupszemu się ustępuje, niech osioł swoje racje głosi”

1

nie zaznaczam przeskakiwania z gawędy do bezpośredniego zwrotu do czytelnika, ale zaznaczam ważniejsze dygresje

Słowacki większość widoków, wyglądów etc. opisuje poprzez porównania i odwołania do mitologii

motyw pielgrzyma - popularny w romantyzmie

motyw dęba - zaczerpnięty od Goszyńskiego (Zamek kaniowski)

---