1

JULIUSZ SŁOWACKI BENIOWSKI (BN) oprac. Juliusz Kleiner

GENEZA UTWORU

- trzy płaszczyzny:

•

biograficzna

•

tematyczno-literacka

•

genologiczna

- biograficzna:

•

pierwsze tomy poezji z Paryża (1832) przyniosły klęskę, Beniowski – sukces

•

Mickiewicz mówił, że poezja Słowackiego to piękny kościół, ale bez Boga; ale to
zdopingowało Słowackiego do odrębności artystycznej i ideowej

•

pierwszy tom poezji natrafił poza tym na pustkę utworzoną po klęsce powstania

•

w 1833 r. Słowacki wyjechał z Paryża do Genewy (dodatkowym powodem był sukces
Dziadów cz. III), Towarzystwo Litewskie i Ziem Ruskich powierzyło mu misję, co było
dodatkowym pretekstem do wyjazdu

•

wrócił w 1838 r., odżyła niechęć, ale trzeba podkreślić, że Mickiewicz jako poeta już wtedy
milczał, Słowacki zaś wciąż się rozwijał, stając się jego poważnym rywalem

•

zarzucano mu, że skrytykował Mickiewicza w Kordianie, że jego poezja jest
„nienarodowa”, a on sam pyszny i aspołeczny

•

na uczcie u Eustachego Januszkiewicza 24 grudnia 1840 r. (z okazji pierwszego wykładu
Mickiewicza o lit. słowiańskich z 22 grudnia) Słowacki dał się namówić do wygłoszenia
improwizacji na cześć Mickiewicza i jego poezji – pogodzili się; Januszkiewicz przesłał do
„Tygodnika Literackiego” artykuł Improwizatorowie, w którym przedstawił fałszywie sens
improwizacji-odpowiedzi Mickiewicza, przypisał mu słowa, że Słowacki nie jest poetą;
Mickiewicz nic nie sprostował

•

w połowie maja 1841 r. Słowacki wydał Beniowskiego, który miał być ostrą rozprawą z
przeciwnikami

- bohaterem utworu jest Maurycy Beniowski, postać autentyczna, znana dzięki wznawianym od
1797 r. jego Pamiętnikom

•

poeta nie był wierny Pamiętnikom, zbudował nową postać

•

przechrzcił np. historycznego Maurycego Augusta na Maurycego Kazimierza Zbigniewa

•

wybrał tę postać ze wzgl. na fascynującą wówczas tematykę konfederacji barskiej, dążył do
jej obiektywnej oceny

•

zmienił światowego awanturnika w pospolitego młodego człowieka

polemika z

romantyczną koncepcją jednostki wybitnej

•

zachował jedynie awanturniczość przygód (zresztą innych niż oryginalne) i na tym tle
zwyczajny Beniowski nabiera uroku poetyckiego

•

jest to bohater w typie poematu Ariosta Orland szalony (1516):

Jako ognisty koń z rozwianą grzywą,
Jak Ariost, nie jak Homer idę ślepy

- utwór ujął w kanwę poematu dygresyjnego

•

cel nadrzędny: rozprawa z przeciwnikami i otwarcie sobie drogi na romantyczny Parnas

•

44% tekstu to dygresja, reszta to akcja

PROBLEMATYKA

- Beniowski ma rodowód węgierski, Słowacki dokonuje jego polonizacji

•

bohater wygłasza zdania o przywiązaniu do Polski

•

wiązany jest z polską tradycją historyczną (Pieśń I: opuszczający dom rodzinny porównany
jest do Czarnieckiego z kolczugą

2

- wprowadzona została degradacja społeczna bohatera i jej deheroizacja, podkreśla się pospolitość
- realistyczny obraz konfederacji barskiej

•

nie popada w bezkrytyczną apoteozę, poeta jest krytyczny wobec jej ciemnych stron

•

atakuje magnaterię, niezdyscyplinowanie przywódców

•

Mickiewicz był piewcą kultu swojego pokonanego narodu, Słowacki – odwrotnie, atakował
zamknięcie się narodu i bierne rozpamiętywanie klęski

- w postaci Swentyny i jej brata, Sawy, Słowacki skupia poetycką fascynację Ukrainą

•

Swentyna to przedstawicielka ludu, wg Słowackiego bowiem tylko lud jest w stanie
dokonać znaczącego przewrotu w kraju

•

dziewczyna jest upoetyczniona, ukazana w sposób ciepły i subtelny, bez cienia ironii

•

połączył w niej prostotę z patosem, dziecięcą naiwność z subtelnością duszy

•

w Pieśni V urosła ona do rangi bohaterki głównej, co jest jakby powrotem do balladowej
młodości Słowackiego

- dygresje:

•

polemika literacka z krytykami i Mickiewiczem (gł. w Pieśni V, krytykuje przede
wszystkim małych ludzi chowających się za wielkością Mickiewicza, przedstawia swoje
poglądy na temat roli poety, poezji, składa hołd M. mówiąc o artyzmie Pana Tadeusza, a to
przyszli czytelnicy mają rozstrzygnąć, kto wygrał tę walkę artystyczną i ideową)

•

polemika ze stronnictwami politycznymi na emigracji (gł. tzw. katolików skupionych wokół
„Młodej Polski”)

•

dot. własnej twórczości poetyckiej i biografii oraz Boga

- koncepcje Boga:

•

Bóg ludzi wielkich i Bóg ludzi małych

•

chwali i wierzy w tego Boga, którego atakował Konrad w Wielkiej Improwizacji

•

to wielki czyn, a nie łza strącona przed kościołem potrafi ubłagać Boga

•

konieczny jest bezpośredni kontakt z Bogiem, bez pośrednictwa Kościoła, obrzędów i
religii, ale tego rodzaju kontakt jest dostępny tylko ludziom wielkim, do których poeta
siebie zalicza (z koncepcji Boga ludzi wielkich Słowacki się później wycofa)

- dążność do stałego sytuowania i podkreślania obecności odbiorcy w tekście !!!
- ironia rozciąga się nad bohaterem, tematem, przeciwnikami poety, czytelnikiem, nad samym
twórcą (odbiorca musi wczuć się w konwencję, w grę)
- niejednoznaczność stylowa przy opisach bohaterów:

indywidualizacja

•

styl realistyczny (Sawa, Beniowski)

•

idealizujący (ks. Marek, Swentyna, Aniela)

•

karykaturalny (Starosta)

- stylizacja językowa:

•

styl rubaszny, typowy dla starego żołnierza, mnicha-rubachy

•

styl uduchowiony, w stylistyce prozy biblijnej i patriotycznych kazań sejmowych Skargi

- te style dają bardziej realny obraz postaci, bo życie jest splotem prozaiczności i wzniosłości

/ poemat historyczno-dygresyjny; pisany od 1840 r.; wydany w 1841; 5 pierwszych pieśni/

** E.Z.**