Juliusz Słowacki – Balladyna

Treść:

Do chaty Pustelnika, który zamieszkiwał w lasach nad jeziorem, przyjechał władca zamku – Kirkor. Pytał on starego, którą z dziewcząt ma poślubić. Pustelnikiem tym był król Popiel III, który kiedyś rządził królestwem. Był to czas bardzo szczęśliwy dla mieszkańców, ale król został pozbawiony tronu przez swego okrutnego brata, Popiela IV. Od tamtej pory w królestwie zaczęło się źle żyć, lud był gnębiony i prześladowany.

Pustelnik wiedział, czemu taka tragedia spadła na jego królestwo. Opowiedział Kirkorowi historię królewskiej korony. Korona, którą nosił Popiel IV, nie była prawdziwa. Autentyczna została zakopana przez Pustelnika w lesie, chciał on ją bowiem uchronić przed swym złym bratem. Kirkor bardzo się tą opowieścią przejął i obiecał Pustelnikowi, że będzie walczył o sprawiedliwość, postara się też odzyskać tron dla Popiela III, który jest prawowitym władcą. Pustelnik, chcąc się odwdzięczyć Kirkorowi, dał mu radę, by jego żoną została prosta dziewczyna z ludu. Goplana – wodna nimfa i władczyni jeziora Gopło – zakochała się w Grabcu – wiejskim chłopie, zakochanym z kolei w Balladynie. Goplana postanowiła zdobyć Grabca i w tym celu uknuła szatański plan, wydając niezbędne polecenia swym sługom – dwom leśnym duszkom – Skierce i Chochlikowi. Chochlik miał zawrócić Grabca z drogi wiodącej go na spotkanie z ukochaną Balladyną, Skierka natomiast miał zepsuć most, by w ten sposób wpłynąć na decyzję Kirkora. Złamana deska w mostku zmusiła go bowiem do zatrzymania się przed chatą wdowy, w której Kirkor spotkał jej dwie córki – Alinę i Balladynę. Goplana chciała, by w ten sposób jego uwaga skierowała się na Balladynę oraz by to ona została jego żoną.

Kirkor - zgodnie z planem powziętym przez nimfę – znalazł się w chacie wdowy i zobaczył tam jej dwie piękne córki. Był tak zauroczony ich urodą i wdziękiem, że nie wiedział, którą z nich ma wybrać na swą żonę. Ich matka, posłuchawszy podpowiedzi Skierki, zaproponowała mu więc, by pojął za żonę tę z nich, która pierwsza przyniesie z lasu pełen dzban malin. Kirkor przystał na tę propozycję z ochotą i panny ruszyły w las.

Okazało się, iż Alina jest lepsza od swej siostry i ma w dzbanie więcej malin niż Balladyna. Ta zaś, by nie przegrać konkursu i by zdobyć serce i rękę Kirkora, zabiła siostrę, zabierając jej dzbanek z malinami. Świadkiem tego zdarzenia był jednak Grabiec, który został zamieniony przez Goplanę w wierzbę. Ponadto na czole zabójczyni pozostało niezmywalne, krwawe znamię, którego Balladyna nie mogła się w żaden sposób pozbyć. Ciało Aliny znalazł Filon, zakochany w niej pasterz, który pocałował dziewczynę w martwe usta.
Balladyna wróciła zaś zwycięsko do domu, oznajmiając matce i Kirkorowi, iż Alina uciekła z innym mężczyzną. W nagrodę, tak jak zostało już wcześniej postanowione, została żoną Kirkora, jej rodzinna chata została natomiast spalona.

Wkrótce po ślubie Kirkor wyjechał na wojenną wyprawę, a jej celem było przywrócenie na tron Popiela III. Balladyna zaś została na zamku sama, coraz bardziej oddalając się od swych dawnych bliskich. Nie tylko wydała rozkaz, by od bram zamku wyrzucić jej znajomych ze wsi, ale również własną matkę nazwała mamką. Uczyniła to przed Kostrynem, dowódcą straży u Kirkora. Nie pozwoliła również, by do zamku wszedł Grabiec, który już odzyskał swą ludzką postać. Kirkor zaś, ponownie korzystając z rady Pustelnika, postanowił przesłać żonie zapieczętowaną skrzynię, nakazując jednocześnie, by jej nie otwierała. Był to dla Balladyny

test lojalności.

Do Pustelnika udała się również Balladyna, która chciała, by ten pomógł jej wyleczyć krwawe znamię na jej czole. Ten zaś powiedział jej, iż znamię może zetrzeć tylko zmarła Alina. Przestraszona Balladyna uciekła.

Goplana, nimfa z jeziora, która tak bardzo wpłynęła na historię Aliny i Balladyny, postanowiła zamienić swego ukochanego Grabca w karcianego króla. Na głowę zaś włożyła mu koronę Lecha, tę samą, o której opowiadał Pustelnik. Goplana znalazła ją rzekomo w lesie. Tak przemieniony Grabiec, jako król, odjechał do zamku Kirkora, w towarzystwie Skierki i Chochlika, aby tam wziąć udział w uczcie.

Jak się okazało, zbrodniczą tajemnicę Balladyny poznał Kostryn, który podsłuchał rozmowę swej pani z Pustelnikiem.

Do zamku zaś przybył Gralon, posłaniec przywożący dla Balladyny zapieczętowaną skrzynię od Kirkora. Kostryn zaś zasugerował żonie swego pana, iż tamten może coś wiedzieć o jej przeszłości, po czym z mieczem rzucił się na niego. Balladyna, pomagając mu, wbiła Gralonowi miecz w plecy.

W czasie jednej z zamkowych uczt, na salę wdarła się ubrana w łachmany wdowa, mająca do córki wielki żal, iż ta o niej zapomniała. Balladyna na oczach wszystkich wyparła się swej matki i kazała ja wyrzucić za drzwi, choć na zewnątrz panowała burza i lał deszcz.
Goniec przyniósł do zamku wiadomość, że Kirkor zwyciężył nad Popielem IV. Lud chciał zwycięzcę ogłosić swym nowym królem, Kirkor zaś oponował proponując, że nowym królem winien zostać właściciel korony Lecha. Był on bowiem przekonany, iż jest ona własnością Popiela III. W rzeczywistości natomiast Goplana podarowała ją Grabcowi.
Balladyna nagle zemdlała, gdyż ukazał jej się duch zmarłej, zamordowanej przez nią siostry.

Kirkor powiedział Pustelnikowi, iż ma zamiar ogłosić w Gnieźnie, że ten, kto ma prawdziwą koronę Lecha, zostanie królem. Do Pustelnika zaś przybyła wdowa, która usiłowała się powiesić na drzewie, lecz złamała się pod nią gałąź. Pustelnik obiecał jej, że gdy tylko zostanie ponownie królem, od razu ukarze jej córkę.

Balladyna, która dowiedziała się, iż koronę Lecha posiadał Grabiec, zabiła go nocą, by ją zdobyć i by zostać nową królową. Podobny pomysł miał też Kostryn, lecz Balladyna okazał się od niego sprytniejsza i szybsza. Kostryn spotkał ją, gdy ta już wracała z sypialni Grabca, po dokonaniu mordu. W pośpiechu zapomniała jednak zabrać ze sobą korony, w czym ubiegł ją Kostryn.

Kirkor natomiast, zdając sobie sprawę z tego, iż korona została skradziona, zagroził zemstą każdemu, kto się z nią pokaże. Balladyna więc, wespół z Kostrynem, postanowili uknuć kolejny morderczy plan. Postanowili zamordować Pustelnika, by tylko oni mogli skorzystać z korony Lecha.

Goplana, zdając sobie sprawę z konsekwencji swych poczynań, odleciała z kluczem żurawi na północ, na zawsze opuszczając jezioro Gopło.

Pod murami Gniezna zaś Kirkor przygotowywał swoich żołnierzy do walki. Wtem goniec przyniósł mu wiadomość, iż Pustelnika znaleziono powieszonego przez nieznanych morderców przed jego chatką. Balladyna i Kostryn, którzy dokonali tego morderstwa, postanowili wyruszyć przeciwko wojskom Kirkora. Przekupili część jego żołnierzy, a Kirkor zginął z rąk Kostryna. Wkrótce potem morderczą parę powitano na zamku jako panujących nowych władców.

Balladynie to jednak nie wystarczyło. Postanowiła otruć Kostryna, by cała władza znalazła się w jej rękach. Otruła go więc chlebem, którym obywatele witali ich jako nowych panujących.

Prawo, które obowiązywało w królestwie, nakazywało, by nowo obrany król wydał wyroki nad zbrodniarzami. Obowiązku tego musiała również dopełnić Balladyna. Przed królową zaczęli więc ustawiać się kolejni oskarżyciele. Jednym z nich był zamkowy lekarz, który stwierdził, iż Kotryn został otruty. Zażądał, by na truciciela wydano sprawiedliwy i surowy wyrok. Kolejnym z oskarżycieli był Filon, który chciał, by ukarano morderczynię Aliny. Wdowa zaś poskarżyła się królowej na swą wyrodną córkę, prosząc o jej ukaranie. Gdy dowiedziała się jednak, iż za wypędzenie matki grozi kara śmierci, nie zdecydowała się wypowiedzieć jej imienia, nawet na torturach, którym ją poddano. Wkrótce na nich zmarła. Balladyna, zgodnie z obowiązującym prawem, za każdą z tych zbrodni wydała wyrok śmierci. Tym samym wydała wyrok na samą siebie i umarła rażona piorunem.

Opracowanie:

Została wydana w 1839. Jest połączeniem legendy, baśni ludowej, tragedii historycznej, groteski. Widać w niej wpływ dramatu szekspirowskiego (Król Lear, Sen nocy letniej, Makbet), ale całość jest jednym z najbardziej oryginalnych dzieł romantycznych. W legendarnych początkach Polski umieszczony został król Popiel pozbawiony władzy przez uzurpatora, szlachetny książę Kirkor dążący do przywrócenia mu korony, królwa Gopła z elfami, dwie piękne siostry – dobra i zła. Balladyna, opanowany przez żądzę władzy, osiąga ja przez zbrodnie, poczynając od zabójstwa Aliny, by w finale zginąć porażona sprawiedliwością boską. Różnorodność konwencji, języka i postaci (namiętna Balladyna, liryczna Goplana, tragiczna matka dwu sióstr, społeczność wiejska) zapewniły dramatowi trwałą karierę sceniczną i wiele teatralnych interpretacji.

Geneza: Badacze przypuszczają, że postać Balladyny powstała pod wpływem twórczości Szekspira, szczególnie Makbeta. Dodają również, że na powstanie tragedii wpłynął także sposób odbioru historii przez całe pokolenie romantyków. Była dla nich nie tylko konkretnymi wydarzeniami z przeszłości, ale przede wszystkim głosem wyrażającym ogólne, boskie zasady. Stąd w wielu romantycznych utworach pojawiały się postacie baśniowe, fantastyczne. Alina Kowalczykowa przypuszcza, że postać Balladyny została oparta na kreacjach stworzonych przez francuską aktorkę teatralną – George. Sam Słowacki w listach do matki zachwyca się jej grą. Pomysł <malinowego konkursu> zaczerpnięty z ballady Aleksandra Chodźki „Maliny”. Obaj korzystali z legend i podań ludowych.

Balladyna: Między dramatem romantycznym a fantastycznym.

Ówcześni teoretycy zastanawiali się czy dramat ma pokazywać rzeczywistość lub prawdę o świecie czy ma być wyrazem artyzmu poety. Tą dwoistość widać z „Balladynie” – szczególnie w liście dedykacyjnym kierowanym do Krasińskiego. Autor zapowiada tam poznawczy sceptycyzm oraz niekształtność historiozoficzną i artystyczną. Konflikty przedstawione w dramacie obrazuję dysharmonię świata oraz rozbieżność między zamysłem a czynem. Siłą sprawczą jest przypadek, który podkreśla lekceważenie historii w konstrukcji przestrzeni oraz w czasie.

Kierunki interpretacji „Balladyny”.   

Maciejewski zadaje pytanie – co właściwie zostało ukazane w „Balladynie”: fikcyjny świat czy podtekst realistyczny? Krasiński natomiast uważa, że świat realistyczny został zamaskowany fantastyczną historią, stąd brak obiektywnych źródeł historycznych i swobodne przedstawienie epoki. Uważa także dramat ten za odsłaniający prawidłowości historiozoficzne, stawiający pytanie o Ideę rządzącą dziejami Polski ( podobnie uważali Norwid i Goszczyński). Interpretują „Balladynę” jako starcie tradycji i historii. Tradycję uosabiają postaci Pustelnika, Kirkora i Aliny, natomiast Balladyna obrazuje fatalną, ale przemijającą siłę historii.

Koncepcja Kleinera – Utwór pozostaje w konwencji kapryśnej fantazji, a głównym celem dramatu jest pokazanie działania przypadku jako siły rządzącej światem.

Koncepcja Krejci - ukazany konflikt dwóch sposobów myślenia o historii – oświeceniowego (sentymentalnego i utopijnego) i romantycznego(tragicznego). Światem rządzi rygor etyczny w postaci wiary w sprawiedliwość ludową.

Koncepcja Weintrauba – wiele anachronizmów w tekście(pogańska i chrześcijańska przeszłość jednocześnie), anachronizmy natury (pomieszanie wiosny i lata). Mają one umocnić baśniową konwencję, ale informacje o burmistrzach Gniezna je burzą. Spiętrzenie śmierci bohaterów, które nota bene bywają groteskowe. Uzyskuje ją poprzez żonglowanie motywami szekspirowskimi – zmian ość wartości i raptowne pokazywanie drugiej strony medalu.

Koncepcja czytanie „Balladyny” jako dramatu narodowych postaw. Jest tam zjadliwa krytyka Władzi i parodia złego władcy – natychmiast wykryta przez carską cenzurę i wpisana przez nich na listę utworów zakazanych. Szczególnie przyczyniła się do tego mowa tronowa Grabca i kwestie wypowiadane przez Pustelnika.

Słowacki pisząc „Balladynę” kontynuuje rozpoczęty w „Kordianie” temat postaw światopoglądowych narodu w momencie przełomowym. Natomiast świadomość narodową, zgodnie z romantycznym poglądem, należy pokazać od początku kształtowania się narodu, by zrozumieć cały proces.   

 Słowacki był oskarżany jednak o nadmierne fantazjowanie, które „nie rozjaśnia dziejów Polski”. Utwór był też traktowany jako żart, igraszka.

Czas i miejsce wydarzeń:

Czas nie jest konkretnie określony – jest to za panowania króla Popiela III. Autor wprowadza jednak elementy anachroniczne – sprzeczne z epoką. Nie troszczył się o realizm mieszając legendy z zapisami z kronik.

Między I i II aktem upływa noc, III to poranek dnia trzeciego, VI w noc po trzecim dniu, a V to czwarty dzień. Słowacki uważa, że fakty trzeba skupić w jak najszybszym czasie, jest to jak by modelowe ujęcie historii. Opowieść ta ma charakter figuralny – obejmuje przeszłość, teraźniejszość i przyszłość. Rozpoczyna od przeszłości, ale wyraźnie zmierza do pokazania przyszłości. Nawiązuje do folkloru, ważna jest także rola tradycji i dawności pokazana jako ruiny.

Balladyna to dramat o władzy, etyce i ludzkiej naturze, nie da się oprzeć takiemu wrażeniu. Fabuła posłużyła Słowackiemu do ukazania złożonej i skomplikowanej ludzkiej natury, która jest skłonna do zła i podatna na liczne pokusy. Początkowo Balladyna planowała zabić tylko Alinę, kolejne pojawiły się, gdy okazało się, e może rządzić sama. „Balladyna” to także tragedia o moralności i jej wiecznych prawach – nie można rządzić jeśli doszło się do władzy w taki sposób, nawet jeśli chciało by się rządzić sprawiedliwie. Ukazuje tu również istotę, naturę zła które chce się na stałe w człowieku rozprzestrzenić. Jedna zbrodnia pociąga za sobą kolejne, zło degraduje człowieka. Wskazuje także mechanizmy władzy i również, to, że wymaga ona ofiar.

Baśniowość w utworze jest reprezentowana przez magiczne stworzenia i wydarzenia. Jest to głównie Goplana, nimfa zamieszkująco jezioro Gopło, wróżka tęskniąca za ludzkimi namiętnościami i troskami. Jej sługami były leśne duszki – Skierka i Chochlik, ucieleśnienie sił natury. Pierwszy był radosny, twórczy i takie siły reprezentował, natomiast Chochlik te złośliwe i przewrotne. Wątkiem magicznym w tragedii jest działalność Goplany i jej dwóch pomocników – doprowadzenie Kirkora do chaty wdowy, doprowadzenie do ślubu z Balladyną, zamienienia Grabca w wierzbę, a potem w karcianego króla.

Większość ważnych wydarzeń jest motywowane przez magię. W konwencji baśniowej są przedstawione dzieje Balladyny – wieśniaczki, która wyszła za księcia.

Świat rzeczywisty i świat fantastyczny

Oba światy s ą misternie splecione, przenikają się, jeden wpływa na drugi.  Mamy tutaj dwie płaszczyzny – świat ziemski, do którego możemy zaliczyć Alinę, Balladynę, Wdowę, księcia Kirkora, Grabka, Filona i Pustelnika. Do świata fantastycznego należy Goplana, Skierka i Chochlik. Śmiertelnicy mówią zwykłym, prostym językiem, starają się osiągnąć szczęście. Natomiast świat fantastyczny jest opisany w sposób tajemniczy, magiczny i poetycki. Goplana ma ogromny wpływ na .świat realny – plącze los ludzki. Zdaje sobie z tego sprawę i po śmierci  Balladyny znika, a z nią cały tajemniczy świat.

Konflikty w dramacie

- Między ideą narodu a koncepcjami państwa

- między charakterem kandydatów do tronu a ideą posłannictwa narodu symbolizowaną przez koronę Lecha (symbol niepodległości narodowej, wolności i szczęścia, utożsamiana z legendą i sprawiedliwą władzą).

- problem prawa i władzy – Balladyna osiąga władzę przez przypadek jednak doga jej kariery to droga zbrodni, długo uważa że prawo nie dosięgnie władzy. Słowacki w dramacie opowiada się za prawem i pokazuje, że staje ono ponad władcą. Wskazuje zwycięstwo sumienia, piorun rażący Balladynę w finałowej scenie jest sprawiedliwością natury, realizuje też wyrok, który sama wydała. Wyraża też wiarę w moc narodowej tradycji, zapowiada jaki los spotka jej podobnych.  

Ironiczny obraz historii w Balladynie

Wykpił historyków, którzy starali się w „uczony” sposób tłumaczyć historię i dzieje narodów. W Epilogu pojawia się aluzja do Lelewela, zamieszcza jego karykaturę, ukazuje jak bardo plącze się on w swoich wywodach. Niektórzy mówią, że chciał pokazać, że do utworu można wprowadzić historię inny sposób – przez pryzmat wytworów własnej wyobraźni i świadomości. Słowacki twierdził, że celem poezji jest działanie na wyobraźnię czytelnika i twórcy, a nie koniecznie na umysły. Nie mógł więc rekonstruować dawnej historii Polski. Jednak opisując poczynania Balladnyny chciał zmienić wizerunek Słowianina – człowieka wyjątkowego, cnotliwego, na obraz  intryganta żądnego władzy, popełniającego zbrodnie. Miesza z pełną świadomością czasy historyczne – w przeszłe czasy wkradają się motywy nie należące do epoki, także te polityczne będące satyrą na współczesność.

Wątek polityczny

Problematyka władzy i ukazanie antyfeudalnych tendencji. Tworzą go dążenia do władzy – Popiela, Balladyny i Kostryna. Namiętność władzy jest zasadniczym motywem utworu, reszta wątków jest jemu podporządkowana. Zdaje się także, że wskazywał, iż źródła zła można upatrywać w feudalnych stosunkach społecznych.

Starano się również interpretować ja przez pryzmat aktualnych wydarzeń. Prahistoria obrazem powstania listopadowego i popowstańczych działań, Balladyna zaś alegorycznym portretem cara. Baśniowy świat to symbol sporów i kłótni toczonych przez emigrację. Reformy zaproponowane przez Grabca to aluzja do reform cara Mikołaja I, które chciał przeprowadzić po powstaniu. Natomiast mowa Grabca była satyrycznym obrazem absolutnych monarchii europejskich.

Groteska   

Poprzez m.in. groteskowe fantazje, wzorowanych na szekspirowskim Śnie nocy letniej i Burzy, szczególnie w scenach fantastycznych. Wiele z nich wynika z działań Goplany, niestosownego uczucia rusałki, Ona od początku idealizuje swojego wybranka, który jest zwykłym wiejskim pijakiem(xD), trochę przypomina to zabiegi stosowane przez romantycznych poetów idealizujących swoje wybranki. To właśnie Grabieć jest w samym centrum dramatycznej groteski – zamieniany wedle upodobań kapryśnej nimfy.

Artyzm Balladyny

- Nawiązanie od dramatu szekspirowskiego

-  Bogactwo postaci, wątków, środków stylistycznych, a mimo to w utworze dominuje przejrzystość i jasność, zwarta i zamknięta kompozycja

- Zastosowanie kontrastowych postaci i scen

- Zastosowanie tragizmu, komizmu, groteski, humoru, parodii, satyry, liryzmu.

- Obfitość wątków i motywów zaczerpniętych z przyrody.

- Powiązanie realności z fantastyką, motywów ludowych z historycznymi.

 

3