Juliusz Słowacki: Balladyna. Oprac. Mieczysław Inglot. Wyd. 6. Wrocław 1984, BN

JULIUSZ SŁOWACKI BALLADYNA (BN) oprac. Mieczysław Inglot

GENEZA BALLADYNY

Historia

- 1833-34: nastrój pesymizmu i niepokoju po upadku powstania listopadowego

- podzielona i skłócona emigracja

- w Kordianie (pocz. 1833, wyd. 1834) ujawnił cechy charakteru narodowego i zweryfikował ich wobec wydarzeń historycznych (nie da się przezwyciężyć narodowego konserwatyzmu)

Teatr

- przyswojenie osiągnięć teatru fr. (już w Kordianie)

• sceny nadprzyrodzone + naturalne

• tłum na scenie

• efektowna przestrzeń sceniczna

• zmienność scen dynamika akcji

Urok szwajcarskiej przyrody

- znów w Kordianie: Mont Blanc

• przyroda jako tło dla psychologicznych rozterek jednostki

• przyroda ilustruje procesy historyczne

Inne okoliczności powstania Balladyny

- dramat został ukończony w 1834 r., a wydany w 1839 (podobno jako już jego druga wersja)

BALLADYNA W KONTEKŚCIE POGLĄDÓW ESTETYCZNYCH

1. Dylematy romantycznych teoretyków dramatu

Między dramatem „realistycznym” a „fantastycznym”

- poglądy Fryderyka Schillera

• dramat niemiecki kopiował rzeczywistość, a jednocześnie wprowadzał nie istniejący świat

• mogło to zabawić publiczność, ale nie mogło wpoić wartościowych idei

Sztuka i prawda w dramaturgii Wiktora Hugo

- dramaturg ma ukazać wyolbrzymienie różnych, przeciwstawnych nastrojów i tonacji estetycznych

• posądzano Hugo za takie poglądy o artystyczne efekciarstwo

• on sam zwracał uwagę na funkcjonalny charakter groteskowych obrazów, miały one służyć wzbudzaniu tęsknoty za ładem i porządkiem

2. Kształt artystyczny Balladyny w oczach poety

List dedykacyjny do Zygmunta Krasińskiego

- zapowiada poznawczy sceptycyzm i artystyczną oraz historiozoficzną „niekształtność” dramatu

• dysharmonia świata (sprzeczność między intencją a wynikami czynu)

• alogiczność wydarzeń (przypadek jako zasada łącząca przyczynę i skutek)

• lekceważenie historycznej prawdy w konstrukcji przestrzeni scenicznej i czasu akcji

***

• odsłonięcie konstruktywnej idei

Inne wypowiedzi poety

- nawiązuje do Ariosta, Szekspira, starej ballady i folkloru

3. Współcześni o Balladynie

Dwa kierunki interpretacji dramatu

- groteskowy kształt dramatu (St. Ropelewski)

• zamiast zgłębić realia historyczne, Słowacki zaludnił dawne czasy fantazjami

• nie wyjaśnia on wcale starożytnych dziejów Polski

• dramat to żart, igraszka, zabawka fantazji autora

- utwór zaangażowany ideowo, chcący wyjaśnić historyczne dzieje i tragedie narodu (Z. Krasiński)

• ujawnia fundamenty charakteru narodowego

• pyta o ideę rządzącą dziejami Polski

• obraz postaw ideowo-społ. (Goszczyński)

• starcie tradycji (Pustelnik, Kirkor, Alina) z historią (Balladyna), która jednak nie może jej pokonać (Norwid)

4. Potomni o Balladynie

DRAMAT NARODOWYCH POSTAW

1. Wśród interpretacyjnych alternatyw

Między groteską a historiozofią - obie te interpretacje można z równym powodzeniem udowodnić

Historiozoficzny sens poetyckiego dzieła - tak odczytała utwór np. carska cenzura (mowa Grabca jako satyra na monarchię absolutną)

Balladyna a romantyczna filozofia tradycji

- Słowacki kontynuował zaczęty w Kordianie proces ujawniania narodowej świadomości w chwili przełomu

• świadomość ta wywodziła się z tradycji, więc odtworzenie początków narodu było warunkiem zrozumienia całości procesu historycznego

• przeszłość dla romantyka to baśnie, legendy, a dopiero potem lit. pisana

• dawne przekazy odkrywały kształt przyszłym wydarzeń (odczytanie figuralne jak w przypadku Pisma Świętego)

• świadectwem czuwania tradycji nad historią jest scena sądu nad Balladyną, ujawnieniem się tradycji w świadomości samowolnej jednostki jest zwycięstwo sumienia nad zbrodnią, a piorun zamykający dramat jest wyrazem harmonii między tradycją a naturą

2. Czas i przestrzeń w dramacie

Czas wydarzeń dramatycznych

- krótka przestrzeń czasowa: między aktem I a II upływa noc, akt III zaczyna się dnia trzeciego rano, akt IV to noc tego samego dnia, akt V to czwarty dzień

• zapowiedź modelowego ujmowania historycznych faktów

- cienie nie obdarzone dotąd bytem i praidee osób (w. 40-46)

• każdy wypadek dramatu to suma czynów ludzkich, piramidalny (wielopłaszczyznowy) symbol pozalit. rzeczywistości

- apologi o harfiarzu i zamku

• wprowadzenie elementu różnoczasowości, diachronii

• obie opowieści miały char. figuralny, obejmowały przeszłość, teraźniejszość i przyszłość

• zaczął poeta od opowieści o przeszłości, o starcu bezsilnym, ale podatnym na oddziaływanie sił nadprzyrodzonych, których głosem była jego pieśń

• opowieść o zamku wprowadzała czas przeszłości historycznej, zaczął poeta od obrazu ruin, czyli teraźn. (kontrast między nią a przeszłością), zapowiedział smutną przyszłość

Poetyka realizowana i poetyka dyskutowana w świetle listu dedykacyjnego i Epilogu

- układ zbudowany z gotowych, poetyckich ujęć przeszłości w postaci stylizacji poetyckiej (dystans wobec opisywanych wydarzeń)

Postać Wawela

- polemiczna intencja poety wobec określonych kierunków w historiozofii

• wyższość poezji nad historią, nad nauką

- Wawel to dworski panegirysta, zapisujący wydarzenia wg apriorycznej filozoficzno-moralistycznej tezy

• personifikacja śpiących w grobie historyków i kronikarzy

• jego partnerem jest Publiczność, odmiennie widząca sens zdarzeń

• krytycyzm Publiczności przypomina dyskusję wokół cudu z aktu V (Goplana ulatująca na pn.)

• Wawel starał się cud wyjaśnić w duchu przychylnym dla nowej władczyni, Strażnik zaś (powołując się na opinię ludu) ocenił go jako złowrogą wróżbę

• ludowe widzenie rzeczywistości jest najbliższe intencji poety

Ludowa interpretacja historii

- pieśni ludu to obrazy, w których każdy naród swój charakter najwierniej maluje, przedstawiając swoje uczucia, zwyczaje i obyczaje są najdokładniejszym wyrazem życia narodowego

- po utracie niepodległości nastąpiło przewartościowanie poglądów na temat podań

• pozostało przekonanie o ich ludowym pochodzeniu

• przestały być obiektem krytyki

• stały się źródłem inicjatyw literackich, które miały rozbudzić świadomość narodową

- popularny stał się narodowy mit początku (Gniezno, Lech)

Mit w teatralnej i scenicznej przestrzeni dramatu

- mityczny początek dziejów narodu symbolizuje cudowna korona

• kiedy uzurpator włożył na skroń fałszywą koronę, skończyły się czasy dostatku i rozkwitu

• korona współtworzy historiozoficzną koncepcję utworu

• spór między wolnością i demokracją a niewolą i absolutyzmem

- Gopło i Gniezno to kolebka Polski i rodzaj ziarna jej przyszłych dziejów na tym tle rozgrywa się ponadczasowa akcja dramatu

Natura - współtwórczynią mitycznej wizji przestrzeni

- obraz natury jest na pierwszy rzut oka niekonsekwentny

• Goplana budzi się z zimowego snu, Wdowa zapewnia Kirkora, że na wiosnę są maliny

• Goplana prosi Chochlika o narwanie róż, a Wdowa wraca ze żniw, maliny dojrzewają latem

- w dramacie obowiązuje baśniowa równoczesność

• wieczna wiosna to uprzywilejowana pora roku w raju, arkadii, sielankach

• wiosna jest tłem dla pojawienia się pozytywnych postaci dramatu: Goplany, Aliny, Filona

- anachronizmy geograficzne

• poeta wprowadza regionalizmy, ukrainizmy

• nad Gopłem miał zostać utworzony piramidalny krajobraz symbolizujący różne rejony Pl.

Natura a „osoby” dramatu

- przyroda oscyluje na granicy między puszczą a ogrodem

• ogród: kwiaty i jaskółki

• las: maliny

• kobierzec kwietny to przestrzeń arkadyjska

- motywy folklorystyczne tworzą gł. warstwę stylizacyjną w przestrzeni scenicznej (jaskółki)

- dobry, szczęśliwy człowiek utrzymuje z naturą harmonijną więź, zły i nieszczęśliwy traci ją

• wygnana Wdowa porównuje swój los do losu jaskółek (dostrzega w przyrodzie walkę o byt)

• zależność między sytuacją postaci a oceną roli przyrody widać w scenie malinobrania

Przestrzeń sceniczna a dynamika akcji

- zmienność świat otaczającego postaci

• każda scena tworzy sytuację dramatyczną, bo występują w niej nowe, nie przewidziane okoliczności

• zmusza to postaci do refleksji nad własnym losem

Groteska i tragizm w obrazach natury

- kapryśną władczynią świata natury jest Goplana

- przemiana Grabca w wierzbę jest źródłem wielu groteskowych perypetii

- zbrodnia łamie harmonię przyrody i wyzwala w niej karząca siłę

3. Postacie w Balladynie

A. O postaciach ogólnie

W kręgu onomastycznej stylizacji

- imię Balladyny funkcjonuje jako aluzja literacka

• sygnał literackości tekstu: ballada, gatunek związany z folklorem

• modernizowane jest dla określony celów (matka prosi o otwarcie Kirkorowi Bladynę - kontrast między pieszczotliwym imieniem a czarnym sercem bohaterki, która drzwi nie otworzy; bladość dziewczyny - typowa kobieta fatalna jest blada)

Etymologia i tradycja

- Pustelnik: pozostałość dawnych kronik, ballad, dum, romansów historycznych

- Kirkor: kontrast między cor = serce a kir = śmierć; podobieństwo do Kordiana

- Matka-wdowa: w tekście funkcjonuje jako Wdowa, osoba biedna, zasługująca na litość

- Alina (Halina): imię literackie 1. poł. XIX w., obok Malwiny, Dorydy, Taidy, Klary, Flory

- Filon: imię pasterskie, sielankowe, spopularyzowane przez Karpińskiego

- Grabiec: podkreślenie chłopskiego pochodzenia; funkcjonuje artystycznie w poszczególnych scenach (w opowieści o grabieniu siana, w autorelacji z przemiany w wierzbę, w złośliwym przytyku, że Balladyna miała już zostać „grabiną”)

- Fon Kostryn: imię mówiące, „kostruch” to włóczęga, karierowicz, cudzoziemiec

- Gralon: aluzja do staroceltyckiego św. Graala, bohatera licznych sag

- Wawel: piszący o historii w sposób powierzchowny, został zidentyfikowany z niemym pomnikiem historii

- Goplana: od nazwy jeziora; nimfa wodna, powołana do życia przez baśń ludową

- Chochlik: psotny diablik, znany też na Litwie

B. Postać Balladyny

Osobowość jako podmiot konfliktów

- jest najpierw współzawodniczką w malinobraniu, potem w walce o władzę i koronę

- sprzeczność nurtująca jej świadomość, wyzwolona przez zbrodnię Makbet sokratejski dialog między bohaterką a sumieniem (prowadzi do spowiedzi w finale)

Makbet czyli zbrodniarz z wyboru

- Makbet nie jest zły, jest ambitny, ambicja jego został zaspokojona, mimo to udaje się wiedźmom i żonie poruszyć w nim strunę zbrodni, bo zabójstwo było dla niego aktem poznania; dotąd mógł wybierać, teraz już musi starać się sprostać następstwom swojej zbrodni; nie potrafi jednak spożywać owoców swojej zbrodni

- od neutralności etycznej, przez obojętność wobec prawa i sumienia po dokonaniu zbrodni, po przeżycie zbrodni jako koszmaru zmieniającego osobowość

Baśniowo zła córka i siostra

- Balladyna ukazana jest jako potencjalnie zła (sądy postaci są zobiektywizowane przez scenę zachowania się jaskółek)

- jej wyobraźnia jest wyobraźnią potencjalnej burzycielki moralnego ładu (miarą jej miłości do Kirkora jest gotowość do skoku w ogień, przyjęcia na siebie śm. grzechu, ofiary w walce; manifestuje swą miłość wzywając ogień gromu, aby zatrzymał konia Kirkora; zapowiada sprawiedliwe rządy stwierdzeniem: niech się ogniem spalę) obraz piekielnego ognia wpisany w jej charakterystykę

- zmienia się po dokonaniu zbrodni, wyzwala się w niej refleksja, sumienie

Sumienie jako świadomość normy moralnej - sumienie to subiektywne uświadomienie sobie istnienia obiektywnego dobra

Sumienie Balladyny - ujawnia się zaraz po zbrodni: Co moje ręce zrobiły?

- dochodzi do zbrodni nie przez wolny wybór, ale wspomagana przez złowrogi przypadek

- przemiana osobowości po dokonaniu zbrodni wspomagana jest elementem czasu:

• Wczorajsze serce niechaj się za ciebie modli

• po spotkaniu z Pustelnikiem tęskni do dnia wczorajszego: Zazdroszczę tej, co dzisiaj rano mną była

- chciałaby żyć tak, jakby nie było Boga

• jej rozum już przywyknął do śmierci siostry

• początkowo sumienie wywołuje tylko strach

• piętno na czole jest zewn. znakiem wewn. niepokoju

• wydaje jej się, że zabójstwo Pustelnika uspokoi jej sumienie, bo sumienie to dla niej strach przed karą

• w V akcie dojrzewa do uznania swego czynu za winę, do uznania konieczności kary (tragizm)

- pierwszy etap metamorfozy ujawnia się w dialogu z Kostrzynem

• początkowo solidaryzuje się z nim, widzi w nim bratnią duszę

• Konstryn usiłuje stłumić w niej niepokój moralny

• sumienie Balladyny staje się sumieniem królowej uznającym obowiązek spowiedzi

• sumienie pojawia się jako synonim prawa w słowach kanclerza (Sądź, królowo, Niechaj u ciebie mniej waży praw słowo, Niż głos sumienia)

- tragiczna wielkość Ballady na polega na dojrzewaniu do zrozumienia konieczności, na uznaniu panującej nad światem normy moralnej

Balladyna jako studium roli społecznej

- awans społeczny jest równoznaczny z koniecznością ukrycia śladów przeszłości

- Kirkora znienawidzi gł. dlatego, że chce on się popisywać jej wiejskim pochodzeniem

- Konstryn ujmują m.in. dlatego, że uznają ją za księżniczkę

- Balladyna odgrywa podwójne role w relacjach: etycznej, psychologicznej i społecznej

C. Pozostałe postacie

Kirkor

- szlachcic republikanki, uosobienie narodowej tradycji

• postanowił szukać żony w wiejskiej chacie, gdzie mieszkał legendarny Lech

• przyszło mu działać w świecie opanowanym przez wrogą tradycji politykę

• musiał walczyć o renesans tradycji w historii

- sprzymierzeniec tradycji i sympatyk ludu

Kirkor jako rycerz chrześcijański

- ideał polskiego szlachcica: rycerz chrześcijański (walczy za wiarę i ojczyznę) i rycerz-ziemianin

Kirkor jako szlachcic-ziemianin

- deklaruje w rozmowie z teściową miłość do wiejskiego życia

- rezygnuje z korony darowanej mu przez lud, bo jest stworzony do ciszy i prostoty

- ideał ziemiańskiego żywota pojawiał się dotąd jako zaprzeczenie rycerskich postaw, jako reakcja na trudy i okropności wojny

- z Na lipę Kochanowskiego i jego Sobótki zawędrował tu kirkorowy sad, miód i lipy

Kirok - szlacheckim rewolucjonistą

- człowiek nie umiejący skutecznie walczyć z losem o realizację swoich ideałów

• umie odważnie zginąć, ale nie potrafi zwyciężać

• związek z obrazem szlacheckiego rewolucjonisty, Kordiana

- idealizował lud, nie widział, że obok prostoty i moralności, nawet we Wdowie rozwinęło się pragnienie wyróżnienia się na tle i kosztem innych

Fon Kostryn

- syn wisielca, rzekomy szlachcic, wywodzący swój ród z niemieckich książąt

- bratnia dusza Balladyny (ta idea romantyczna jest sparodiowana)

• zbrodnia nie może połączyć ludzi

• Konstryn chce dla siebie wziąć koronę Grabca

• Balladyna go uprzedzi, ale przestanie mu ufać

- Konstryn gardzi Lachami, którzy są obciążeni sumieniem, żalem za zbrodnie

- uosabia Lelewelowską myśl o niszczącym pierwotny ustrój słowiańskich ludów wpływie feudalizmu zachodnioeuropejskiego

- jest echem porozbiorowych dziejów insygniów koronnych (niektórzy myśleli, że ukradli je Prusacy)

Pustelnik

- wzorzec zasad moralnych, patriotyzmu i sojuszu między szlachtą a ludem

- postać symboliczna: okazał się być Popielem III

• nauczyciel wiary, spowiednik

• postać o antyfeudalnej wymowie ideowej

Filon

- miłość do nieznanej ukochanej: topos

• kochanką tą jest dla niego Wenus: symbol kobiety idealnej, której nie zna, ale szuka

• potomek średniowiecznych trubadurów

- pasterz, bohater sielanki, szuka idei piękna

- przypomina Gustawa, który nie sprostał ideałowi Konrada, zapowiada Fantazego

- motyw przemiany Gustawa w Konrada: detronizacja kochanka i intronizacja kochanka ojczyzny

- poezja, która głosi niezgodę na świat zbrodni i dysharmonii między tradycją i naturą a historią

• mowa nad ciałem Aliny w konwencji pasterskiej elegii

• protest wobec świata, który zabija miłość i piękno

Grabiec

- „karczma polska” - wiecznie pijany

- postawa ludyczna, bliska sercu Polaka idea życia-zabawy

• kpina z oficjalnie sankcjonowanych sposobów postępowania

• Marchołt Gruby a Sprośny

- studium ludowych wyobrażeń o pańskim życiu

• podziw dla zewn. akcesoriów władzy

• chce wyglądać jak król karciany, dzwonkowy (karta najsłabsza, ale najładniejsza)

• drwina z mechanizmów społecznych umożliwiających przepych i obfitość

- jest jednocześnie kpiarzem i przedmiotem kpiny

• wszystko, czego się dotknie, zmienia funkcję z poważnej na komiczną i odwrotnie

• przewrotność skali wartości

• obrzęd koronacyjny ma funkcję demaskatorską wobec ustroju nierówności stanowej: charakter zabawy, Grabiec chce rozciągnąć stosunki w państwie na królestwo natury - reformy w królestwie po koronacji cara Mikołaja I w 1829, a gł. po upadku powstania

• nominacja Chochlika: ma grać na berle jak na dudzie i zatykać dziurki, gdyby chciał się wydostać pomysł nowy (miał ogłupiać poddanych, a nie polepszać ich los)

Wdowa - matka, kobieta bezgranicznie kochająca, skazana na przeżycie zdrady (~ Król Lear)

Alina

- baśniowa młodsza siostra, uosobienie dobroci

- podkreśla swą niewinność, cnotę i pobożność, ma bogatą wyobraźnię (Kirkor - książę z bajki)

- personifikacja narodowych cech Polaków - najlepszy prototyp naszej dziewicy

Lud

- miejski: tłum, motłoch (w opinii Balladyny)

- wiejski: kolektyw złożony z poszczególnych osób i działający i czujący jako całość (anonimowość)

• komizm: przekomarzanie się z Grabcem

• osądza oficjalną rzeczywistość, potępia sytuację, w której awans społeczny jest równoznaczny z wyobcowaniem z dawnej społeczności

• wyraziciel normy moralnej, świadectwo istnienia porządku, z którym trzeba się liczyć

Pozaliteracki sens postaci w dramacie - uosabiały narodowe postawy

Goplana i duszki

- Goplana uosabia naturę, jej rokokowe piękno, ale jednocześnie wrodzony porządek etyczny

- duchy elementarne (salamandry, ondyny, sylfy, gnomy) pochodzą o aniołów, są od człowieka silniejsze, mogą mu pomagać albo szkodzić, dążą do nieśm., co mogą osiągnąć przez ślub z człowiekiem

- beztroska Goplany to echo rajskiej symbiozy między naturą a historią w czasach prehist. i sielankowych, które skończyły się, gdy człowiek zabił

- wina (i kara) Goplany powstaje, kiedy związuje ona swe życie z człowiekiem i ulega ludzkiej namiętności

KONFLIKTY W DRAMACIE

1. Chaos i porządek historii

Schellingiańska koncepcja historii jako gry przypadku i konieczności

- historiozofia detronizująca jednostkę

- zamiast badać przyczyny i skutki, trzeba wyjaśniać historię, poszukiwać reguł nią rządzących

- wykrycie sensu historii jest możliwe tylko przez odniesienie rzeczywistości do historii absolutnej, początkowej, która została określona w narodowych mitologiach

W poszukiwaniu źródeł porządku

- Polacy mieli odziedziczyć cnoty char. dla ludu rolniczego: umiłowanie pokoju, gościnność, łagodność, otwartość, gminowładztwo, umiłowanie równości i wolności

- ludzie sprzeniewierzali się narodowej misji i ściągali na naród klęski, a istnienie owych klęsk świadczy o istnieniu porządku

Wizja historii a modele literatury romantycznej - literacka biografia romantycznej bohatera to dzieje kolizji między marzeniem a szansą jego realizacji

Poetycka koncepcja wolności i konieczności

- Słowacki chciał uchwycić harmonię najfatalniejszych czynów ludzkich z myślą Boga o świecie

• przekonanie o istnieniu ponadindywidualnego porządku: konflikt psychologiczny

• konflikt polityczny; między ideą narodu a koncepcjami państwa (dylemat prawa i władcy oraz konflikt między char. kandydatów do tronu a ideą posłannictwa narodu, której symbolem jest korona Lecha)

2. Prawo i władca

Wśród poglądów historiozoficznych

- problem prawa i władcy: Polska była monarchią konstytucyjną, ale rządzili nią despotyczni carowie stan zagrożenia

Prawo i władca w tragedii fr. i w polskiej „tragedii narodowej”

- autorzy tragedii występowali z reguły w rolach obrońców prawa i potępiali zakusy władców

- Słowacki opowiedział się też po stronie prawa, które wyrasta ponad władcę

• obowiązek trzymania się prawa wynika z przepisów państwowych

• wynika też z triumfu sumienia nad zbrodnią

- piorun uderzający w finale symbolizuje sprawiedliwość natury, efekt działań Goplany i realizację wyroku, jaki wydała na siebie Balladyna

3. Święta korona Lecha

W kręgu przypadków

- Pustelnik ją wywiózł i zakopał, przez przypadek znajdują ją Skierka i Chochlik i wkładają Grabcowi, potem dostaje ją Kostryn i Balladyna (jako zbrodniarka nie może jej nosić, stąd piorun)

W kręgu narodowych legend

- symbol narodowej niepodległości, wolności i szczęścia, utożsamiana z legendarną, prawowitą władzą

- legenda dawna: nieszczęścia w kraju po śm. Mieszka II, kiedy Ryksa wywiozła koronę, a wrócił z nią Kazimierz Odnowiciel; bp Stanisław zauważył, że Bolesław II stracił koronę, czeka ona na prawowitego władcę

- legenda współczesna: w 1794 r. Wawel został zajęty przez wojska pruskie, a kiedy Prusacy opuścili Kraków, zginęły insygnia królewskie

- uderzająca jest powtarzalność tej sytuacji!!!

Mityczny sens przypadków

- przypadki nabierają sensu figuralnego

• 20 lat pod rządami Popiela IV: panowanie carów

• próba kradzieży korony przez Kostryna: obawa przed pruskimi pretensjami do tronu pol.

• historia Balladyny: nadzieja, że tradycja obroni się przed ambicjami jednostek

• epizod koronacyjny Grabca: nonsensu ustrojowe feudalnego porządku, Grabiec ośmiesza tych, którzy takiej złej władzy hołdują; Grabiec jest dzięki koronie mądrym królem, ale jednocześnie bawi się w króla

W kręgu teatru baśni - starają się o koronę źle i dobrzy, na zasadzie „zabawy w chowanego”

4. Mit i baśń czyli pieśń o malinach

Światopogląd i styl

- mitologia narodowa tworzy układ odniesienia dla losów ludzkich

- baśń tworzy atmosferę dziwności i dawności, nieokreśloności czasu

Pieśń o malinach - współtwórcą tragizmu Balladyny

- uwypuklony jest element wolności w poczynaniach bohaterki, ale i przeznaczenia

• rolę przeznaczenia mogłaby pełnić Goplana, ale ona nie spowodowała zbrodni, choć jej nie zapobiegła

• mogłaby nim być pomyłka Skierki, ale Balladyna dwa razy może cofnąć zbrodnię, raz proponuje jej to Goplana, a drugi raz Pustelnik

• przeznaczeniem jest boska sprawiedliwość

- przeznaczenie:

• opatrzność działa pośrednio, bo przez sumienie

• baśniowa sceneria spełniającego się losu, który wymarzyła dla córek Wdowa

• pieśń o malinach zaczyna działać jak zaklęcie i jak wróżba, trudno ją pokonać, nawet przy pomocy sumienia

Balladyna - streszczenie

Do chaty Pustelnika, który zamieszkiwał w lasach nad jeziorem, przyjechał władca zamku - Kirkor. Pytał on starego, którą z dziewcząt ma poślubić. Pustelnikiem tym był król Popiel III, który kiedyś rządził królestwem. Był to czas bardzo szczęśliwy dla mieszkańców, ale król został pozbawiony tronu przez swego okrutnego brata, Popiela IV. Od tamtej pory w królestwie zaczęło się źle żyć, lud był gnębiony i prześladowany.

Pustelnik wiedział, czemu taka tragedia spadła na jego królestwo. Opowiedział Kirkorowi historię królewskiej korony. Korona, którą nosił Popiel IV, nie była prawdziwa. Autentyczna została zakopana przez Pustelnika w lesie, chciał on ją bowiem uchronić przed swym złym bratem. Kirkor bardzo się tą opowieścią przejął i obiecał Pustelnikowi, że będzie walczył o sprawiedliwość, postara się też odzyskać tron dla Popiela III, który jest prawowitym władcą. Pustelnik, chcąc się odwdzięczyć Kirkorowi, dał mu radę, by jego żoną została prosta dziewczyna z ludu.

Goplana - wodna nimfa i władczyni jeziora Gopło - zakochała się w Grabcu - wiejskim chłopie, zakochanym z kolei w Balladynie. Goplana postanowiła zdobyć Grabca i w tym celu uknuła szatański plan, wydając niezbędne polecenia swym sługom - dwom leśnym duszkom - Skierce i Chochlikowi. Chochlik miał zawrócić Grabca z drogi wiodącej go na spotkanie z ukochaną Balladyną, Skierka natomiast miał zepsuć most, by w ten sposób wpłynąć na decyzję Kirkora. Złamana deska w mostku zmusiła go bowiem do zatrzymania się przed chatą wdowy, w której Kirkor spotkał jej dwie córki - Alinę i Balladynę. Goplana chciała, by w ten sposób jego uwaga skierowała się na Balladynę oraz by to ona została jego żoną.

Kirkor - zgodnie z planem powziętym przez nimfę - znalazł się w chacie wdowy i zobaczył tam jej dwie piękne córki. Był tak zauroczony ich urodą i wdziękiem, że nie wiedział, którą z nich ma wybrać na swą żonę. Ich matka, posłuchawszy podpowiedzi Skierki, zaproponowała mu więc, by pojął za żonę tę z nich, która pierwsza przyniesie z lasu pełen dzban malin. Kirkor przystał na tę propozycję z ochotą i panny ruszyły w las.

Okazało się, iż Alina jest lepsza od swej siostry i ma w dzbanie więcej malin niż Balladyna. Ta zaś, by nie przegrać konkursu i by zdobyć serce i rękę Kirkora, zabiła siostrę, zabierając jej dzbanek z malinami. Świadkiem tego zdarzenia był jednak Grabiec, który został zamieniony przez Goplanę w wierzbę. Ponadto na czole zabójczyni pozostało niezmywalne, krwawe znamię, którego Balladyna nie mogła się w żaden sposób pozbyć. Ciało Aliny znalazł Filon, zakochany w niej pasterz, który pocałował dziewczynę w martwe usta. Balladyna wróciła zaś zwycięsko do domu, oznajmiając matce i Kirkorowi, iż Alina uciekła z innym mężczyzną. W nagrodę, tak jak zostało już wcześniej postanowione, została żoną Kirkora, jej rodzinna chata została natomiast spalona.

Wkrótce po ślubie Kirkor wyjechał na wojenną wyprawę, a jej celem było przywrócenie na tron Popiela III. Balladyna zaś została na zamku sama, coraz bardziej oddalając się od swych dawnych bliskich. Nie tylko wydała rozkaz, by od bram zamku wyrzucić jej znajomych ze wsi, ale również własną matkę nazwała mamką. Uczyniła to przed Kostrynem, dowódcą straży u Kirkora. Nie pozwoliła również, by do zamku wszedł Grabiec, który już odzyskał swą ludzką postać.

Kirkor zaś, ponownie korzystając z rady Pustelnika, postanowił przesłać żonie zapieczętowaną skrzynię, nakazując jednocześnie, by jej nie otwierała. Był to dla Balladyny test lojalności.

Do Pustelnika udała się również Balladyna, która chciała, by ten pomógł jej wyleczyć krwawe znamię na jej czole. Ten zaś powiedział jej, iż znamię może zetrzeć tylko zmarła Alina. Przestraszona Balladyna uciekła.

Goplana, nimfa z jeziora, która tak bardzo wpłynęła na historię Aliny i Balladyny, postanowiła zamienić swego ukochanego Grabca w karcianego króla. Na głowę zaś włożyła mu koronę Lecha, tę samą, o której opowiadał Pustelnik. Goplana znalazła ją rzekomo w lesie. Tak przemieniony Grabiec, jako król, odjechał do zamku Kirkora, w towarzystwie Skierki i Chochlika, aby tam wziąć udział w uczcie.

Jak się okazało, zbrodniczą tajemnicę Balladyny poznał Kostryn, który podsłuchał rozmowę swej pani z Pustelnikiem.

Do zamku zaś przybył Gralon, posłaniec przywożący dla Balladyny zapieczętowaną skrzynię od Kirkora. Kostryn zaś zasugerował żonie swego pana, iż tamten może coś wiedzieć o jej przeszłości, po czym z mieczem rzucił się na niego. Balladyna, pomagając mu, wbiła Gralonowi miecz w plecy.

W czasie jednej z zamkowych uczt, na salę wdarła się ubrana w łachmany wdowa, mająca do córki wielki żal, iż ta o niej zapomniała. Balladyna na oczach wszystkich wyparła się swej matki i kazała ja wyrzucić za drzwi, choć na zewnątrz panowała burza i lał deszcz.

Goniec przyniósł do zamku wiadomość, że Kirkor zwyciężył nad Popielem IV. Lud chciał zwycięzcę ogłosić swym nowym królem, Kirkor zaś oponował proponując, że nowym królem winien zostać właściciel korony Lecha. Był on bowiem przekonany, iż jest ona własnością Popiela III. W rzeczywistości natomiast Goplana podarowała ją Grabcowi.

Balladyna nagle zemdlała, gdyż ukazał jej się duch zmarłej, zamordowanej przez nią siostry.

Kirkor powiedział Pustelnikowi, iż ma zamiar ogłosić w Gnieźnie, że ten, kto ma prawdziwą koronę Lecha, zostanie królem. Do Pustelnika zaś przybyła wdowa, która usiłowała się powiesić na drzewie, lecz złamała się pod nią gałąź. Pustelnik obiecał jej, że gdy tylko zostanie ponownie królem, od razu ukarze jej córkę.

Balladyna, która dowiedziała się, iż koronę Lecha posiadał Grabiec, zabiła go nocą, by ją zdobyć i by zostać nową królową. Podobny pomysł miał też Kostryn, lecz Balladyna okazał się od niego sprytniejsza i szybsza. Kostryn spotkał ją, gdy ta już wracała z sypialni Grabca, po dokonaniu mordu. W pośpiechu zapomniała jednak zabrać ze sobą korony, w czym ubiegł ją Kostryn.

Kirkor natomiast, zdając sobie sprawę z tego, iż korona została skradziona, zagroził zemstą każdemu, kto się z nią pokaże. Balladyna więc, wespół z Kostrynem, postanowili uknuć kolejny morderczy plan. Postanowili zamordować Pustelnika, by tylko oni mogli skorzystać z korony Lecha.

Goplana, zdając sobie sprawę z konsekwencji swych poczynań, odleciała z kluczem żurawi na północ, na zawsze opuszczając jezioro Gopło.

Pod murami Gniezna zaś Kirkor przygotowywał swoich żołnierzy do walki. Wtem goniec przyniósł mu wiadomość, iż Pustelnika znaleziono powieszonego przez nieznanych morderców przed jego chatką. Balladyna i Kostryn, którzy dokonali tego morderstwa, postanowili wyruszyć przeciwko wojskom Kirkora. Przekupili część jego żołnierzy, a Kirkor zginął z rąk Kostryna. Wkrótce potem morderczą parę powitano na zamku jako panujących nowych władców.

Balladynie to jednak nie wystarczyło. Postanowiła otruć Kostryna, by cała władza znalazła się w jej rękach. Otruła go więc chlebem, którym obywatele witali ich jako nowych panujących.

Prawo, które obowiązywało w królestwie, nakazywało, by nowo obrany król wydał wyroki nad zbrodniarzami. Obowiązku tego musiała również dopełnić Balladyna. Przed królową zaczęli więc ustawiać się kolejni oskarżyciele. Jednym z nich był zamkowy lekarz, który stwierdził, iż Kotryn został otruty. Zażądał, by na truciciela wydano sprawiedliwy i surowy wyrok. Kolejnym z oskarżycieli był Filon, który chciał, by ukarano morderczynię Aliny. Wdowa zaś poskarżyła się królowej na swą wyrodną córkę, prosząc o jej ukaranie. Gdy dowiedziała się jednak, iż za wypędzenie matki grozi kara śmierci, nie zdecydowała się wypowiedzieć jej imienia, nawet na torturach, którym ją poddano. Wkrótce na nich zmarła. Balladyna, zgodnie z obowiązującym prawem, za każdą z tych zbrodni wydała wyrok śmierci. Tym samym wydała wyrok na samą siebie i umarła rażona piorunem.

Balladyna jako tragedia o władzy, etyce i ludzkiej naturze

Czytając Balladynę nie sposób - po pierwsze - uniknąć porównania do szekspirowskiego Makbeta, a po drugie - oprzeć się wyrażeniu, iż jest to dramat o władzy i jej wielkiej sile. O czym traktuje utwór? Dwie siostry - Alina i Balladyna - uczestniczyły w turnieju zorganizowanym przez Kirkora, władcę na zamku. Był to turniej w zbieraniu malin, zaś nagrodą było małżeństwo z Kirkorem. Co było dalej? Alina okazała się lepsza od siostry w zbieraniu owoców, Balladyna jednak była od niej bardziej przebiegła i sprytniejsza.

Zabiła więc siostrę, zabierając jej maliny i zdobywając rękę Kirkora. Nie był to jednak koniec tragedii. Pierwsza zbrodnia pociągnęła za sobą kolejne, motywowane chęcią pogłębienia i utrzymania zdobytej władzy. Gdy spełniło się w końcu marzenie Balladyny i została władczynią absolutną na zamku (zabiła bowiem również swojego męża), postanowiła odtąd rządzić uczciwie i sprawiedliwie. Słowacki nie mógł jednak pozwolić, by zabójczyni zatriumfowała i uśmiercił ją uderzaniem pioruna.

Fabuła dramatu posłużyła Słowackiemu do ukazania złożonej i bardzo skomplikowanej ludzkiej natury, która jest skłonna do zła i podatna na liczne pokusy, które czyhają na człowieka każdego dnia. Balladyna początkowo planowała zabić tylko Alinę, kolejne zbrodnie pojawiały się dopiero wtedy, gdy zrozumiała, iż może rządzić samodzielnie.

Balladyna jest więc także tragedią o moralności i jej wiecznych prawach. Słowacki podkreślał, iż nie jest możliwe sprawiedliwe rządzenie, gdy doszło się do władzy w tak zbrodniczy sposób. Tzw. dziejowa sprawiedliwość nie pozwoliła na to nawet mimo to, że Balladyna chciała rządzić w zgodzie z prawem.

Słowacki ukazał też istotę, naturę zła, które chce się stale w człowieku rozprzestrzeniać. Kolejna zbrodnia pociąga bowiem za sobą zawsze następne, a morderca rzadko poprzestaje na jednym zabójstwie. Zło jest siłą degradującą człowieczeństwo.

Słowacki nie zapomniał również ukazać mechanizmy władzy oraz wskazał, iż władza często wymaga, a wręcz domaga się ofiar.

Wątek baśniowy w Balladynie

[c]Baśń -
Jest to utwór zawierający treści fantastyczne, magiczne, cudowne. Wyraża wiarę w wieczne i niezmienne prawa moralne oraz w każdorazowe zwycięstwo dobra nad złem. [/c]Wątek baśniowy w Balladynie reprezentuje cała rzesza magicznych i fantastycznych stworzeń i wydarzeń, które w utworze zamieścił Słowacki. Jest to głównie Goplana, nimfa zamieszkujące jezioro Gopło, wróżka, tęskniąca za ludzkimi namiętnościami i troskami, bardzo je przeżywająca. Nieśmiertelność, której tak bardzo pożądała, mogło zapewnić jej tylko małżeństwo z człowiekiem, a jej wybór padł na Grabca.

Sługami Goplany były dwa leśne duszki - Skierka i Chochlik, ucieleśnienie sił natury. Skierka był radosny, twórczy i takie siły reprezentował, Chochlik natomiast był złośliwy i przewrotny. Zostały one obdarzone władzą magiczną, która źle użyta mogła zaszkodzić człowiekowi.

Wątkiem magicznym w tragedii jest działalność Goplany i jej dwu pomocników. Ich głównym dziełem było doprowadzenie Kirkora do chaty wdowy, zapoznanie go z Balladyną, a następnie doprowadzenie do ich ślubu. Po drugie zaś, Goplana w zespół ze Skierką i Chochlikiem zamienili Grabca w wierzbę, a potem w karcianego króla.

Słowacki baśniową konwencję zastosował do ukazania niemal wszystkich ważnych wydarzeń w utworze. W taki sposób przedstawił widzowi i czytelnikowi dzieje Balladyny, która pod wpływem czarów wyszła za mąż za Kirkora. W Balladynie liczne są również elementy legendarne i anachroniczne, misternie wplecione w wątki fantastyczne i baśniowe.

Świat rzeczywisty i świat fantastyczny w utworze

Oba światy, rzeczywisty i baśniowy, Słowacki misternie ze sobą splótł i połączył w taki sposób, że się ze sobą przenikały, a jeden wpływał na drugi.

Świat rzeczywisty reprezentowali ludzi, śmiertelnicy: wdowa, Balladyna, Alina, Kirkor, Grabiec, Pustelnik, Kostryn. Posługiwali się oni zwykłym, prostym, bezpośrednim językiem, starając się dążyć do osiągnięcia szczęścia. Słowacki starał się przedstawić ich jak najbardziej realistycznie, opisując ich ludzie przeżycia, rozterki i namiętności.

Ze światem tym łączył się ściśle świat fantastyczny, opisany w sposób tajemniczy, poetycki, magiczny. Jego reprezentanci to Goplana i jej dwa leśne duszki, którym Słowacki kazał rządzić się tymi samymi prawami, którymi rządził się świat rzeczywisty.

Zgonie z romantycznymi konwencjami, oba światy się ze sobą łączyły, a świat fantastyczny miał ogromny wpływ na to, co działo się w realnym ludzkim życiu. Goplana jest jednak siłą, która ludzkie losy plącze, gmatwa. Nimfa jednak zdała sobie sprawę, iż jest winna wszystkim nieszczęściom. Po śmierci Balladyny znika także ona, odlatując z kluczem żurawi, a wraz z nią znika też cały magiczny i fantastyczny świat.

Nawiązania w Balladynie (Szekspir, Biblia)

Nawiązania do Szekspira w Balladynie
Słowacki, tak jak większość romantyków, był pod silnym wpływem Szekspira i jego dramatopisarstwa. Na powstanie Balladyny wyraźnie wpłynął zaś jeden z utworów Szekspira - Makbet. Szekspirowski bohater również dążąc do władzy nie wahał się i zabijał, a by ukryć swą zbrodnię i utrzymać władzę zmuszony był zabijać dalej. W końcu zginął zniszczony swą niszczącą żądzą władzy i panowania. Podobny schemat postępowania znajdujemy w kreacji postaci Balladyny.

Należy również wspomnieć, iż dla Słowackiego szekspiryzm był nie tylko ważną fascynacją i motywem, ale także sposobem na analizowanie mechanizmów zmian historycznych.

Nawiązania do Biblii w Balladynie
Nawiązanie do Pisma Świętego odczytać można m.in. w postaci tytułowej Balladyny. Na jej czole pojawia się krwawa, niemożliwa do zmycia plama. Jest to aluzja do tzw. kainowego znamienia - piętna biblijnego bratobójcy, który zabił Abla, a którym za karę naznaczył go sam Bóg.

Tak jak Kain zabił Abla, tak Balladyna zabiła Alinę. Plama z malin natomiast stopiła się z jej skórą i nie dała się nigdy zmyć.

Ironiczny obraz historii w Balladynie

Słowacki z Balladyny uczynił również ironiczny obraz historii. Po pierwsze, nie wahał się wykpić prac historyków, którzy w bardzo „uczony” sposób starali się tłumaczyć historię i dzieje narodu. W Epilogu do dramatu pojawiła się m.in. aluzja do Joachima Lelewela, zaś Słowacki zawarł jego karykaturę na przykład w słowach o [c]„uczonych bredniach o okrutnej Balladynie”.[/c] Pokazał też, jak bardzo ten uczony plącze się w swych mądrych wywodach.

Niektórzy twierdzą jednak, iż Słowackiemu chodziło nie tylko o sprawienie przykrości nielubianemu Lelewelowi, ale przede wszystkim o pokazanie, iż historię można wprowadzić do utworu w inny sposób. Pisał, że nie jest celem poety powtarzać drobiazgowe wywody historyków, może zaś na to miejsce uruchomić swą wyobraźnię i skorzystać z fantastycznych środków wyrazu, pokazać historię przez pryzmat wytworów własnej wyobraźni i świadomości. Słowacki twierdził bowiem, że celem poezji jest działanie na wyobraźnię czytelnika i twórcy, a nie koniecznie na ich umysły.

W Balladynie więc Słowacki wcale nie chciał rekonstruować dawnej historii Polski, ale opisując krwawą drogę Balladyny do władzy chciał zmienić popularny mit Słowianina - człowieka wyjątkowego, spokojnego, cnotliwego, na obraz Słowanina - intryganta, żądnego władzy, popełniającego zbrodnię.

Słowacki nie miał zaufania do historyków i do historii, z ironią potraktował również ten jej fragment, w którym osadził akcję utworu. Celowo mylił historyczne czasy, umieszczając w prahistorii sprawy i miejsca, które tam się znaleźć nie powinny, np. dom wariatów, który z pewnością nie istniał za czasów Popiela.

Cała historia, jaką serwuje nam w Balladynie Słowacki, jest anachroniczna. Jest zakłócana przez motywy i czynniki, które się w niej znaleźć nie powinny oraz wzbogacona politycznymi motywami będącymi satyrą na współczesność.

Wątek polityczny Balladyny

Opiera się na problematyce władzy oraz na ukazaniu antyfeudalnych tendencji. Tworzą go natomiast dążenie Popiela III, Balladyny oraz jej kochanka - Kostryna, do władzy. Namiętność, jaką budzi w bohaterach żądza władzy i panowania, jest zasadniczym tematem dramatu, której autor podporządkował inne wątki poboczne.

Ważnym symbolem, który Słowacki umieścił w dramacie, była złota korona Lechitów, przedmiot magiczny i bardzo ważny, podarowana przez jednego z Trzech Króli, a ukrywana przez Popiela III - Pustelnika, w lasach w okolicy jeziora. Była ona atrybutem władzy w całym królestwie, a jej nagłe zniknięcie stało się początkiem klęski całego królestwa.

Słowacki zdawał się także wskazywać, iż źródła zła można upatrywać w feudalnych strukturach społecznych, które zobrazował w dramacie.

Niektórzy również starali się interpretować dzieje zawarte w Balladynie przez pryzmat aktualnych wydarzeń politycznych, jakie miały miejsce w ówczesnej Polsce. Prahistoria była dla nich obrazem powstania listopadowego i popowstańczych wydarzeń, Balladyna zaś alegorycznym portretem cara. Ukazany przez Słowackiego baśniowy, nierealny świat był natomiast portretem sporów politycznych, które toczyły się na emigracji. Reformy, które zaproponował Grabiec, były widoczną aluzją do reform cara Mikołaja I, które chciał przeprowadzić po zdławieniu powstania listopadowego. Mowa tronowa, którą wygłosił Grabiec, była natomiast satyrycznym obrazem absolutnych monarchii europejskich. Nawiązywał do nich m.in. pomysł Grabca, który zakładał wprowadzenie paszportów dla obywateli (była to aluzja do takiego samego pomysłu, wprowadzonego we Francji).

Groteska w Balladynie

Słowacki w dwu swych dziełach - w Balladynie oraz w Śnie srebrnym Salomei zastosował zabieg groteski.

Balladyna ma wymiar groteski m.in. poprzez zastosowanie groteskowych fantazji, wzorowanych na szekspirowskim Śnie nocy letniej oraz na Burzy. Elementy groteski pojawiają się zwłaszcza w scenach fantastycznych. Wiele spośród powikłań i tragedii, które Słowacki ukazał w dramacie, wynikają z zachowania Goplany, niestosownego uczucia rusałki, która bardzo nierozważnie zakochała się w pijanym chłopie, który wpadł przez przerębel do jej jeziora. Goplana od początku zdaje się idealizować swego wybranka, co przypomina trochę zabieg, jaki stosowali romantyczni poeci idealizując swe ukochane.

Ta miłość Goplany stała się początkiem zła, jakie zawitało w tamte okolice. Goplana, by tylko zatrzymać przy sobie ukochanego Grabca, zaczęła wtrącać się w ludzkie sprawy, w tym w małżeństwo Balladyny i Kirkora. Zadziałały tam pozaziemskie czynniki, moce, które wpłynęły na bardzo realne i ludzie sprawy. Grabiec zaś - raz zamieniany poprzez kapryśną Goplanę w wierzbę, to znowu w karcianego króla, został przez Słowackiego postawiony w samym centrum dramatycznej groteski.

Sen srebrny Salomei
To drugi utwór Słowackiego, w którym zawarł on elementy groteskowe. Zawarte są one w scenach fantastycznych, a Słowacki łączył je z obrazem krwawej historii. Sen srebrny Salomei stanowi nawiązanie do realnych wydarzeń z 1768 roku, tj. do chłopskiego buntu na Ukrainie. Nie brak w nim pełnych okrucieństwa opisów zbrodni dokonywanych przez chłopów. Słowacki chce w tym utworze pokazać, jak bardzo historia może być krwawa, jak w niej dużo męczeństwa i śmierci, zemsty i zbrodni, które są typowe dla ludzi wszystkich czasów i krajów. Dzieło to zawiera jednak nie tylko obraz krwawych walk. Jego podtytuł - romans - wskazuje też na elementy romantyczne. Sen srebrny Salomei to również dwie doskonałe kreacje kobiece - kobiet przewrotnych, ale urodziwych. A groteską w dramacie jest szczęśliwe zakończenie - kiedy to zakochani łączą się w pary. Konwencja groteski została zastosowana przez Słowackiego również przy opisie świata - piękno sąsiaduje tam z ohydą, a śmiech z tragedią i rozpaczą.

Balladyna dramatem namiętności i zbrodni

Wszyscy znawcy twórczości Słowackiego podkreślają zgodnie, iż Balladyna jest dramatem namiętności i zbrodni. Córka ubogiej wdowy, Balladyna - rywalizowała o rękę możnego księcia - Kirkora ze swa siostrą, której nie zawahała się nawet zabić. I to namiętność i żądza władzy doprowadziła ją do kolejnych zbrodni - zginął mąż, kochanek, wspólnik, matka. Tragicznym losem kierowała kapryśna Goplana - rusałka. I choć Balladyna osiągnęła swój cel - została królowa, to ciężar winy i wyrzuty sumienia coraz bardziej na niej ciążyły. Finałowa scena to śmierć Balladyny od uderzenia pioruna, śmierć z boskiego wyroku.

Interpretacja zakończenia

Balladyna na końcu tragedii ginie - i to od uderzenia pioruna, który zrzuca na nią sam Bóg. Jest to wyraz wiary autora w sprawiedliwość, która winna zawsze zatriumfować. Słowacki zdaje się też wyrażać tu wiarę w słuszność i sprawiedliwość bożych sadów.

Zakończenie to zawiera jednak pewien paradoks - Balladyna po raz pierwszy zachowuje się uczciwie, wydając sprawiedliwy wyrok, siły wyższe zaś wykonują go na niej samej. Widzimy tu swoisty tragizm tej postaci - jeśli Balladyna wyda wyrok sprawiedliwy, to zginie, gdy zaś go nie wyda - nie będzie rządziła uczciwie i będzie złym władcą.

Artyzm Balladyny

Opiera się na kilku elementach, a wśród nich wyróżnić można:

- Nawiązanie do formy dramatu szekspirowskiego;
- Bogactwo postaci, wątków, środków wyrazu, ale mimo to dominująca w utworze przejrzystość i jasność, zwarta i zamknięta kompozycja;
- Zastosowanie kontrastowych postaci i scen;
- Zastosowanie w utworze tragizmu, komizmu, groteski, humoru, parodii, satyry, liryzmu;
- Obfitość wątków i motywów zaczerpniętych z przyrody;
- Powiązanie realności z fantastyką, motywów ludowych z historycznymi.

---