Obliczenia zegarowe
Pojęcie czasu u dzieci w wieku wczesnoszkolnym jest mętne, niejasne. Cechuje je subiektywne odczuwanie czasu, brak im kryterium do obiektywnej oceny trwania czasu. Przyczynę tego trzeba widzieć w zbyt małym doświadczeniu życiowym dzieci z zakresu trwania i przemijania czasu oraz w braku znajomości jednostek czasu, jako obiektywnych jego mierników.
Dopiero uczęszczanie do szkoły wyrabia u dziecka poczucie czasu. Chociaż we wszystkich szkołach w klasach I - III powinno być nauczanie zintegrowane, w którym nie powinno być dzwonków, to nie wszędzie tak jest. Tam gdzie pojawiają się dzwonki dziecko szybko się orientuje, że jest pewien czas przez, który trwa lekcja i czas na przerwę. Drugim czynnikiem powodującym zaznajamianie dziecka z czasem jest wyznaczanie czasu na wykonanie zadania.
Dokonywanie obliczeń zegarowych wiąże się z uświadomieniem sobie, że godzina to 60 minut, oraz z przekraczaniem progów: dwunastkowego i sześdziesiątkowego. W literaturze wyróżnia się dwa podstawowe typy zegarów wskazówkowy i cyfrowy. Na zegarze cyfrowym widoczne są godziny, minuty i sekundy. Ułatwieniem nauki obliczeń zegarowych będzie sporządzenie zegara. Zbigniew Semadeni podaje wskazówki jak sporządzić model zegara: Przygotowuje się 33 kartoniki z cyframi. Kartoniki te wiesza się na drucie. Na kartonikach muszą być cyfry od 0 d 9. Dwa kartoniki muszą być zarezerwowane dla godzin i dwa dla minut.
Dzieci uczą się przekraczania progu dwunastkowego na przykładach typu:
- Samochód wyjechał o 7 rano i jechał 8 godziny. O której dojechał na miejsce?
Na samym początku nauki obliczeń zegarowych dzieci powinny mieć przed sobą tarcze zegarową i przesuwać wskazówkę zegara. I tak w danym przypadku należy pokazać ruch wskazówek od 7 do 12 i od 12 do 3. Należy też wykonać obliczenie 7 + 8 = 15 i wytłumaczyć, że godzina 15 to 3 po południu. Zbigniew Semadeni uważa także, że ważne jest to by odwracać to zagadnienie i ten przykład podać w innej formie czyli: samochód jechał 8 godzin i przyjechał o godzinie 3 po południu. O której wyjechał? Takie zadania są trudne dla dzieci gdyż wymagają wyższego poziomu umysłowego. Zanim dzieci nauczą się dokonywania tych obliczeń w myśli dla ułatwienia powinny posługiwać się przygotowaną tarczą zegarową. W tym przypadku wskazówki cofały by się od godziny 3 do 12 i od 12 do 7.
Inne przykłady takich zajęć:
Ile godzin mija od 8 do godziny15?
Ile godzin będą trwały zajęcia jeśli zaczną się o godzinie 9, a skończą o godzinie 13?
Ile godzin minie od godziny 10 do godziny 16?
Dzieci wyjechały na wycieczkę o godzinie 8 rano, a na miejsce dojechały po 4 godzinach. O której godzinie dzieci były na miejscu?
Dzieci uczą się także przekraczania progu sześćdziesiątkowego i tutaj też na początku stosuje się ćwiczenia z tarczą zegarową. Podaje się dzieciom zadanie np. Ile czasu upływa od godziny 5:48 do 7:16? W tym celu należy przesunąć wskazówkę zegara z 5:48 do 6 (12 minut różnicy), następnie od 6:00 do 7:00 (60 minut) i od 7:00 do 7:16 (16 minut różnicy). Następnie należy dodać wszystkie różnice 12 + 60 + 16 i odczytać wynik. Następnie należy zapisać działanie w inny sposób tzn. od godziny późniejszej odjąć wcześniejszą. Czyli od 7 godzin i 16 minut należy odjąć 5 godzin i 48 minut. Aby to zrobić najpierw należy zamienić jedną godzinę na 60 minut i dodać tą wartość do minut by ułatwić dziecku obliczenia np. 6 godzin i 76 minut - 5 godzin i 48 minut = 1 godzina i 28 minut.
Zbigniew Semadeni zaleca by nauczyciele uczyli dzieci takich obliczeń poprzez formułowanie zadań w taki sposób, żeby one same mogły poszukać potrzebnych im danych. Można to połączyć np. z pójściem całej klasy na najbliższą stację kolejową i wypisaniu na miejscu informacji o godzinach odjazdów pociągów, przyjazdów do znanego dzieciom miasta.
Inne przykłady takich zajęć:
Jacek wyszedł z domu o 7:30 do babci dotarł o 8:50. Jak długo Jacek szedł do babci?
Lekcje zaczynają się o godzinie 8, a kończą się o godzinie 12:45. Ile czasu Jacek spędził w szkole?
Oblicz ile czasu minęło od godziny 5 minut 40 do godziny 8 minut 22.
Marek wyszedł do kolegi o 12:45, a do domu wrócił o godzinie 16: 15. Ile czasu Marek spędził u kolegi?
U dzieci w wieku wczesnoszkolnym należy także kształtować pojęcie minuty i sekundy. Najlepiej zrobić to poprzez doświadczenia, które zostaną wykonane przez dzieci. Według Semadeniego dobrą metodą jest wystukiwanie rytmu sekundy. Można to zrobić za pomocą zabaw, która może być modyfikowana w zależności od znanego dzieciom zakresu liczbowego. Jeżeli dzieci potrafią liczyć do 60 to można im zaproponować zabawę w minutkę, która polega na tym, że dzieci leżą na podłodze i w myślach liczą do 60, kiedy doliczą to podnoszą w ciszy rękę do góry. Nauczyciel patrząc na stoper sprawdza, które dziecko ma najlepsze wyczucie czasu. Jeżeli dzieci nie potrafią liczyć do 60, można poprowadzić ja w zakresie 30 i bawić się w pół minuty.
Bibliografia
Cydzik Z., Poradnik metodyczny do nauczania matematyki w klasach I - III, WSiP, Warszawa 1978.
Semadeni Z. (red.), Nauczanie początkowe matematyki, Tom 3, WSiP, Warszawa 1985.
Z. Cydzik, Poradnik metodyczny do nauczania matematyki w klasach I - III, WSiP, Warszawa 1978.
Z. Semadeni (red.), Nauczanie początkowe matematyki, Tom3, WSiP, Warszawa 1985 s. 380.
Z. Semadeni (red.), Nauczanie początkowe matematyki, Tom3, WSiP, Warszawa 1985 s. 380.
Z. Semadeni (red.), Nauczanie początkowe matematyki, WSiP, Warszawa 1985 s. 381.