Sprawa polska w polityce wielkich mocarstw

Polska od samego początku brała udział w II wojnie światowej po stronie aliantów. Jak się później okazało przyniosło nam to wiele strat, m.in. życie wielu ludzi. Po zakończeniu wojny przed ogromnym problem stanęły trzy wielkie mocarstwa: Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Rosja, które spotykały się trzykrotnie na konferencjach, omawiając m.in. to co dla nas najbardziej istotne, czyli sprawę naszego kraju.

Po raz pierwszy wielkie mocarstwa spotkały się w listopadzie 1943 roku w Teheranie. Udział w niej wzięli Franklin Delana Roosevelt (USA), Winston Churchill (Wielka Brytania) oraz Józef Stalin (ZSRR). Ten ostatni chciał, by granica z Polską przebiegała wzdłuż linii Curzona. Z początku zgodę na taką sytuację wyraziły pozostałe dwa kraje. Jednocześnie zadecydowano, że granica Polski zostanie przesunięta na zachód i północ kosztem Niemiec. Miała otrzymać w całości Prusy wschodnie, jednak później Stalin zdecydował się na przejęcie Obwodu Kaliningradzkiego z niezamarzającym portem nad Bałtykiem - Królewcem. Decyzje te podejmowano jednak bez wiedzy i zgody rządu polskiego w Londynie. Rząd polski na emigracji zażądał przywrócenia granicy wschodniej ustalonej po pokoju w Rydze, w 1921 roku i jak najszybszego powołania polskiej administracji na ziemiach uwolnionych z pod okupacji niemieckiej. Mimo, że Stalin chciał poprawić stosunki z rządem polskim w Londynie to zagroził, że jeśli Polska nie ustąpi w sprawie wschodniej granicy, to władze w Moskwie powoła nowy Rząd pod swoją władzą.

Kolejnym spotkaniem była konferencja w lutym 1945 roku w Jałcie. Przybyły na nią te same osoby co na konferencję w Teheranie. Sprawa polska była jednym z głównych tematów tej konferencji. Wielka Brytania i Stany Zjednoczone skupiły się na kwestii wyborów w Polsce. Sugerowali, żeby sojusznicy mogli sprawować na nimi kontrolę. Według Stalina, jednak, byłaby to ingerencja w sprawy wewnętrzne Polski.

Ostatecznie argument ten był wystarczający, aby pomysł zachodnich aliantów został odrzucony. Po ogłoszeniu postanowień konferencji okazało się, że przyniosła ona kolejną klęskę sprawie polskiej. Narzucono nam decyzje, które w efekcie nie wnosiły nic dobrego.

Churchill i Stalin na Konferencji w Jałcie

Ustalono, że granica Polski przebiegać będzie wzdłuż linii Curzona z niewielkimi odchyleniami na korzyść Polski i że Polska powinna otrzymać o wiele większe terytorium na zachodzie i północy. Został utworzony tymczasowy Rząd Polski, który powinien otrzymać nazwę Polskiego Rządu Tymczasowego Jedności Narodowej. Rząd był zobowiązany przeprowadzić demokratyczne wybory. Zabór ziem polskich na wschodzie przez ZSRR ostatecznie został zatwierdzony, a ewentualną rekompensatę odłożono do następnej konferencji.

Ostatnim i decydującym spotkaniem Wielkiej Trójki była konferencja w Poczdamie, która rozpoczęła się w lipcu 1945 roku. Skład uczestników się zmienił w porównaniu z dwoma poprzednimi konferencjami. Zamiast Roosevelta do Poczdamu przyjechał Harry Truman, a w trakcie trwania konferencji Churchilla zastąpił Richard Attlee. Jednym z głównych celem konferencji było ostateczne wytyczenie granic Polski. W sprawie polskiej granicy na zachodzie niejasne do końca było stanowisko Anglii i USA. Podczas dwóch poprzednich konferencji bez większych problemów zgodzili się na ustalenie wschodniej granicy na linii dwóch rzek - Bugu i Sanu. Inaczej było teraz, gdy chodziło o zwrot Polsce dawnych polskich Ziem Zachodnich - po Odrę i Nysę Łużycką. Swe stanowisko w sprawie granicy zachodniej uzależniały one przede wszystkim od tego, jakie oblicze polityczne przybierze powojenna państwowość polska. Obie strony były gotowe akceptować zwrot ziem piastowskich tylko rządowi polskiemu o orientacji prozachodniej. Sprzeciwiały się natomiast już na początku konferencji poczdamskiej przeciwko przekazaniu przez rząd radziecki władzom polskim administracji terenów położonych na wschód od linii rzek Odry i Nysy.

Churchill i Truman uważali, że tereny te stanowią cześć radzieckiej strefy okupacyjnej Niemiec, w której odstępowanie funkcji administracyjnej Polakom należy już do wewnętrznych zagadnień politycznych Związku Radzieckiego.

Mogłoby to oznaczać konieczność przesiedlenia wielkiej liczby Niemców do zachodnich stref okupacyjnych. ZSRR jednak, oraz przedstawiciele Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej chcieli ustalenia granicy wzdłuż rzek Odry i Nysy Łużyckiej. Tak też się stało. Polsce przyznano również byłe Wolne Miasto Gdańsk, a także włączono część tą Prus Wschodnich, która nie została oddana pod administrację Związku Radzieckiego.

Wielka Trójka: Stalin, Churchill i Roosevelt na Konferencji w Poczdamie

Niedługo po zakończeniu konferencji w Poczdamie podpisano 16 sierpnia 1945 roku układ między Polską i ZSRR o ostatecznym przebiegu granic. Następnie, również w tym samym roku, uregulowano wszystkie niejasności między Polską a Czechosłowacją, dotyczące granicy w rejonach Cieszyna i Kłodzka.

Reasumując wydarzenia na konferencjach Wielkiej Trójki można odnieść spostrzeżenie, że Polska nie zyskała na niej za wiele. Polacy byli po stronie zwycięzców, a na wojnie odnieśli ogromne straty, i to nie tylko wśród ludności, ale także jeśli chodzi o tereny. Terytorium Polski zostało pomniejszone o około 20% z 389 km2 zostało 312 km2. Po stronie strat II wojny światowej można jeszcze wymienić ogromne zniszczenia miast, w tym całkowicie zniszczona stolica.

Podczas obrad nie liczono się ze zdaniem Polski, czego dowodem może być konferencja w Teheranie, która odbywała się niejako za plecami Polski, gdyż nie dano nam szansy uczestnictwa w niej. W sumie Polska zyskała niewiele. Wśród „zdobyczy” Polski można zaliczyć fakt włączenia części Prus Wschodnich, a także Wolnego Miasta Gdańsk. Nie bez znaczenia było również poszerzenia polskich granic na zachód o Śląsk, część Wielkopolski i Pomorze Zachodnie. Odbyło się to niestety kosztem naszych wschodnich terenów.

Literatura:

• Czubiński A., Polska i Polacy po II wojnie światowej, Poznań 1998.

• Duraczyński E., Polska 1939-1945, dzieje polityczne, Warszawa 1999.

• Kersten K., Narodziny systemu władzy. Polska 1943-1948, Poznań 1990.

• Kieniewicz S., Historia Polski 1793-1918, Warszawa, PWN 1970 ( i inne wydania).

• Łuczak C., Polska i Polacy w drugiej wojnie światowej, Poznań 1993.

4

---