PRACA KONTROLNA

z PODSTAWY ANATOMICZNO - DERMATOLOGICZNE W KOSMETYCE

Pełna nazwa przedmiotu

BUDOWA I FUNKCJE UKŁADU POKARMOWEGO

Temat pracy

Rzeszów

Rok szkolny 2013/2014

Semestr zimowy

Człowiek jest ssakiem wszystkożernym, nie wykazującym specyficznych przystosowań do procesów trawiennych. Układ pokarmowy człowieka można podzielić na przewód pokarmowy oraz gruczoły dodatkowe. Przewód pokarmowy rozpoczyna się szparą ust. Pokarm przechodzi dalej do jamy ustnej i przez gardło oraz przełyk trafia do żołądka. Z niego przesuwa się przez jelito cienkie i grube. Przewód pokarmowy kończy się otworem odbytowym (odbytem). Gruczoły należące do układu pokarmowego to ślinianki, trzustka oraz wątroba. Poniżej zostanie przedstawiony układ pokarmowy człowieka.

Rys. Układ pokarmowy człowieka

W otoczonej między innymi wargami, policzkami i podniebieniem jamie ustnej znajdują się zęby oraz język. Człowiekowi najpierw wyrastają żeby mleczne, które wyrzynają się zwykle w drugiej połowie pierwszego roku życia. Trzyletnie dziecko ma już 20 zębów. Pomiędzy 7 a 13 rokiem życia zęby mleczne wypadają i stopniowo zastępowane są zębami stałymi. Zęby człowieka dzielimy na siekacze, kły, przedtrzonowe i trzonowe. Tak zróżnicowane uzębienie człowieka i pozostałych ssaków nazywamy heterodontycznym. Umożliwia ono sprawne oddzielanie kęsów różnorodnych pokarmów, a następnie ich żucie. Zęby osadzone są w szczęce oraz żuchwie, poruszanej silnymi mięśniami żuciowymi. Język pokryty jest błoną śluzową, w której znajdują się liczne brodawki smakowe. W brodawkach skupione są kubki smakowe. Poszczególne kubki smakowe mają odmienną wrażliwość chemiczną, co umożliwia różnicowanie wrażeń smakowych. Ilość odróżnionych smaków jest nieograniczona. Zawsze jednak stanowią one kombinację 4 smaków podstawowych: gorzkiego, słonego, kwaśnego i słodkiego. Wstępnie przetworzony i zwilżony pokarm może zostać połknięty. Obróbka i połykanie pokarmów, szczególnie stałych, wymaga zwilżania ich śliną. Ślina produkowana jest przede wszystkim przez trzy pary dużych gruczołów ślinowych - ślinianek, których przewody wyprowadzające uchodzą do jamy ustnej. W ślinie rozpuszczają się niektóre substancje chemiczne dające wrażenia smakowe. Występuje w niej enzym wstępnie rozkładający cukry złożone. Ślina zawiera również substancje odpornościowe chroniące przed infekcjami jamy ustnej. Wbrew pozorom połykanie jest złożoną czynnością odruchową, kontrolowaną przez ośrodek nerwowy znajdujący się w rdzeniu przedłużonym. Połykanie zaczyna się od chwili, gdy zwilżony i przeżuty kęs pokarmu jest popychany przez język do tyłu. Powoduje to uniesienie podniebienia miękkiego i dociśnięcie go do tylnej ściany gardła. W tym samym czasie następuje odruchowe uniesienie krtani i przykrycie jej przez nagłośnię. W ten sposób zamknięta zostaje droga do tchawicy. Skurcz odpowiednich mięśni przesuwa kęs pokarmu przez gardło do przełyku, skąd trafia do żołądka. Przełyk, żołądek i jelita są częściami elastycznej, wielowarstwowej cewy - przewodu pokarmowego. Wymienione odcinki przewodu pokarmowego różnią się szczegółami budowy. Niemniej ich ściany mają prawie taką samą, czterowarstwową strukturę. Światło przewodu pokarmowego wyścieła błona śluzowa, tworzona przez nabłonek walcowaty oraz leżącą pod nim tkankę łączną. Liczne komórki gruczołowe nabłonka wydzielają śluz ułatwiający przesuwanie pokarmu. W żołądku, a szczególnie w jelitach, śluzówka jest silnie pofałdowana. Śluzówka jelita cienkiego na fałdach ma ponadto liczne palczaste wypustki - kosmki jelitowe. Przy zagęszczaniu około 30/mm² ich łączna liczna szacowana jest na kilka milionów. Jako że komórki nabłonkowe kosmków mają mikrokosmki, całkowita powierzchnia tego odcinka przewodu pokarmowego wynosi około 200m². Kolejną warstwą ściany przewodu pokarmowego jest łącznotkankowa błona podśluzowa. W niej znajdują się liczne naczynia krwionośne, limfatyczne oraz nerwy. Podśluzówkę otacza błona mięśniowa, tworzona zwykle przez dwie warstwy mięśni gładkich. Rytmiczne, skoordynowane skurcze pasm mięśni gładkich, czyli kurcze perystaltyczne (robaczkowe), przesuwają pokarm w przewodzie pokarmowym. Silne skurcze rozbudowanej mięśniówki żołądka dodatkowo mieszają jego zawartość. Warstwą ochronną cewy przewodu pokarmowego jest łącznotkankowa błona zewnętrzna. Przełyk jest dość prostą cewą przechodzącą przez przeponę i uchodzącą do żołądka. Położony w nadbrzuszu, powyżej pępka, żołądek jest grubym i umięśnionym workiem, mogącym znacznie zwiększać swoją objętość. W zagłębieniach fałdów śluzówki żołądka znajdują się ujścia licznych gruczołów produkujących enzymy trawienne, wydzielających kwas solny albo śluz. Przed tylną, odźwiernikową część żołądka pokarm przechodzi do mierzącego około 6 m jelita cienkiego. Jelito cienkie dzielimy na: dwunastnicę, jelito czcze oraz jelito kręte. Do dwunastnicy doprowadzany jest sok trzustkowy (o odczynie zasadowym) oraz żółć (wytwarzana w wątrobie). W błonie śluzowej jelita cienkiego występują liczne komórki gruczołowe, jedne wydzielające sok jelitowy (enterocyty, uczestniczące w wytwarzaniu enzymów i wchłanianiu), inne - zasadowy śluz (komórki kubkowe). Końcowy odcinek przewodu pokarmowego człowieka - jelito grube - ma tylko około 150 cm długości, jego średnica jest wyraźnie większa niż jelita cienkiego (stąd ich nazwy). W miejscu połączenia jelita cienkiego z jelitem grubym znajduje się specjalna zastawka zapobiegająca cofaniu się treści pokarmowej. W jelicie grubym wyróżniamy kątnicę (dawniej nazywaną jelitem ślepym) z wyrostkiem robaczkowym, okrężnicę i odbytnicę zakończoną odbytem. Wątroba jest największym gruczołem w organizmie człowieka i innych kręgowców. U człowieka znajduje się w jamie brzusznej (większa jej część po prawej stronie). W wątrobie wyróżniamy płaty. Wątroba zaopatrywana jest w krew tętniczą przez tętnicę wątrobową, a ponadto przez żyłę wrotną transportującą wchłonięte w jelicie cienkim substancje odżywcze - z wątroby krew uchodzi żyłami wątrobowymi od żyły głównej dolnej. Z wątroby wychodzą także naczynia limfatyczne oraz przewód żółciowy. Komórki wątrobowe (hepatocyty), układające się w charakterystyczne zraziki wątrobowe, tworzą delikatny, silnie ukrwiony miąższ wątrobowy. Zrąb narządu tworzy zaś tkanka łączna. Trzustka jest wydłużonym gruczołem położonym w górnej części jamy brzusznej za żołądkiem. Trzustkę opuszczają przewody trzustkowe uchodzące do dwunastnicy. Procesy trawiennie zachodzące w przewodzie pokarmowym mają przede wszystkim charakter chemiczny. Chemiczny rozkład składników pokarmowych przeprowadzany jest etapowo przez liczne enzymy hydrolityczne. W jelicie grubym procesy trawienne ustają. Zanim treść pokarmowa dotrze do końca jelita cienkiego, większość rozłożonych substancji pokarmowych zostaje wchłonięta do krwi i limfy. Niestrawione resztki pokarmowe przesuwane są dalej do jelita grubego. W tej części przewodu pokarmowego zachodzi wchłanianie wody, niektórych jonów (głównie sodu) oraz witamin. Występujące w jelicie grubym bakterie symbiotyczne produkują witaminę K oraz niektóre witaminy z grupy B. Uformowane masy kałowe usuwane są odbytem (defekacja). Praca układu pokarmowego podlega regulacji nerwowej i hormonalnej. Zarówno pobieranie, jak i obróbka mechaniczna, przesuwanie masy pokarmowej, trawienie czy defekacja podlegają kontroli układu nerwowego, można to łatwo wykazać, analizując na przykład wydzielanie śliny czy soku żołądkowego pod wpływem samego oglądania, wąchania czy tylko myślenia o jedzeniu. Wyspecjalizowane ośrodki nerwowe w mózgowiu odpowiedzialne są także za uczucie głodu i sytości.

Najważniejszym zadaniem układu pokarmowego człowieka jest pobieranie pokarmów i wody, trawienie i przyswajanie składników odżywczych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Poniżej zostaną przedstawione funkcje kolejnych odcinków przewodu pokarmowego:

Odcinek układu pokarmowego	Funkcje
Jama ustna	obróbka mechaniczna i chemiczna (enzymy trawienne w ślinie), formowanie kęsów pokarmów
Gardło	- kieruje pokarm do przełyku
Przełyk	łączy jamę ustną i gardło z żołądkiem
Żołądek	- trawienie pokarmu
Jelito cienkie	- trawienie i wchłanianie
Jelito grube	dalsze trawienie pokarmów bogatych w celulozę, formowanie i usuwanie mas kałowych

Dolegliwości ze strony układu pokarmowego stanowią jedną z najczęstszych przyczyn, dla których zgłaszamy się do gabinetu lekarza. Znaczna większość stanowi oznakę tak zwanej niestrawności, spowodowanej przejedzeniem, nietolerancją pewnych pokarmów itp. Jednak część objawów jest sygnałem poważniejszych schorzeń, do których zaliczamy między innymi: chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy, chorobę refluksową, zespół jelita drażliwego, nowotwory żołądka czy jelita grubego, a także kamicę żółciową, ostre wirusowe zapalenie wątroby i jej marskość oraz ostre i przewlekłe zapalenie trzustki.

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy - obecność wrzodów trawiennych, czyli ubytków w błonie śluzowej żołądka lub dwunastnicy. Występują one najczęściej w dwunastnicy i wtedy stwierdza się częstsze występowanie u mężczyzn. Najczęstszymi przyczynami są: zakażenie Helicobacter pylori i niesteroidowe leki przeciwzapalne. Często występującym i głównym objawem jest ból w nadbrzuszu, jednak czasem przebieg może być skąpo- lub bezobjawowy. Niekiedy objawy są niecharakterystyczne. Gastroskopia jest badaniem diagnostycznym, które ostatecznie rozstrzyga o rozpoznaniu wrzodów. W leczeniu główną rolę odgrywa leczenie zakażenia Helicobacter pylori, stosowanie leków: blokerów pompy protonowej i H₂-blokerów oraz właściwa dieta, zaprzestanie palenia papierosów i unikanie leków wrzodotwórczych. W przypadku powikłań choroby, a niekiedy w wypadku nieskuteczności leczenia zachowawczego stosowane jest leczenie operacyjne.

Marskość wątroby jest bardzo poważną, doprowadzającą do zgonu chorobą. Wątroba marska jest "mieszanką" ognisk zwłóknienia i martwicy z ogniskami regeneracji przybierającymi formę guzków. Cały narząd zmniejsza się, powierzchnia staje się nierówna, guzkowata, wątroba twardnieje. Przez długi czas może nie być w ogóle objawów. Później pojawiają się oznaki niewydolności tego organu, wodobrzusze, objawy związane z nadciśnieniem wrotnym. Na końcu dochodzi do śpiączki i zgonu. Marskość pojawia się najczęściej na tle przewlekłego alkoholizmu lub długotrwałego wirusowego zapalenia wątroby. W marskiej wątrobie częściej dochodzi do rozwoju raka tego narządu. Niestety nie znamy środków pozwalających na "wyleczenie" marskości. Najważniejsze jest leczenie choroby leżącej u podłoża tego stanu. Na przykład przy całkowitej abstynencji możliwe jest zahamowanie procesu doprowadzającego do marskości.

Biegunka - objaw kliniczny polegający na zwiększonej częstotliwości wypróżnień lub zwiększonej ilości stolca, wraz ze zmianą konsystencji na płynną bądź półpłynną. Biegunce może towarzyszyć stan ogólnego osłabienia, gorączka czy też kurczowe bóle brzucha. Objaw ten trwający do 14 dni określany jest jako biegunka ostra, natomiast utrzymanie się objawów chorobowych ponad 4 tygodnie kwalifikuje do rozpoznania biegunki przewlekłej. W większości przypadków biegunka jest łagodnym, krótkotrwałym i samoograniczającym się stanem, który nie wymaga żadnego leczenia. Czasem bywa jednak groźna dla zdrowia. Największym zagrożeniem jest utrata wody oraz zaburzenia gospodarki elektrolitowej.

Choroba refluksowa przełyku - schorzenie, polegające na nieprawidłowym cofaniu się kwaśnej treści żołądkowej do przełyku, z powodu niesprawności zwieracza dolnego przełyku. W krajach rozwiniętych 20% populacji ma objawy GERD przynajmniej 1 raz w tygodniu, natomiast 10% odczuwa je codziennie.

2

---