Układ nerwowy

Układ nerwowy człowieka, dzieli się na ośrodkowy oraz obwodowy układ nerwowy. W skład ośrodkowego układu nerwowego wchodzi mózg oraz rdzeń kręgowy. Ochronę ośrodkowego układu nerwowego stanowią kości czaszki i kręgosłupa oraz tak zwane opony, zbudowane z tkanki łącznej. Najbardziej zewnętrznie położona jest opona twarda, w środku znajduje się opona pajęcza, natomiast bezpośrednio do tkanki nerwowej przylega opona miękka. Pomiędzy oponą miękką i pajęczą występuje przestrzeń, wypełniona płynem mózgowo-rdzeniowym. Mózg i rdzeń kręgowy zanurzone są w płynie mózgowo-rdzeniowym. Jego funkcją jest ochrona przed urazami, amortyzowanie wstrząsów oraz wyrównywanie ciśnienia wewnątrz jamy czaszki. Tworzy ponadto środowisko, w którym zachodzi wymiana substancji odżywczych oraz metabolitów miedzy krwią a mózgiem.

Rdzeń kręgowy biegnie od rdzenia przedłużonego, aż do drugiego kręgu lędźwiowego. Swoim kształtem przypomina gruby sznur. Funkcja rdzenia kręgowego polega na przewodzeniu impulsów nerwowych z mózgu i do mózgu oraz na kontroli czynności odruchowych. Na przekroju poprzecznym widoczny jest kanał środkowy, otoczony warstwą istoty szarej, która na przekroju poprzecznym ma kształt litery H. Istota szara otoczona jest istotą białą. Istota szara zbudowana jest z ciał komórek nerwowych, dendrytów, aksonów bezmielinowych, tkanki glejowej oraz naczyń krwionośnych, natomiast istota biała zbudowana jest z wiązek aksonów zaopatrzonych w osłonkę mielinowe, które stanowią drogi nerwowe. Drogi nerwowe wstępujące przewodzą impuls nerwowy do mózgu, a drogi nerwowe zstępujące przewodzą impulsy nerwowe od mózgu.

Utrwalony, automatyczny i powtarzalny sposób reagowania na bodziec to odruch. W powstawaniu odruchu uczestniczy ośrodkowy układ nerwowy, lecz świadomość nie jest angażowana. Wiele czynności życiowych ma charakter odruchowy.

Mózg jest największą i najlepiej rozwiniętą częścią mózgowia człowieka. Korę mózgową można podzielić na trzy rejony, z których każdy wykonuje inną funkcję. Pola czuciowe są miejscem, do których dociera pobudzenie z narządów zmysłów, pola ruchowe sterują czynnościami zależnymi od naszej woli, a pola kojarzeniowe pośredniczą pomiędzy tymi dwoma ośrodkami. Ponadto pola kojarzeniowe sterują procesami myślenia i uczenia się, mową, cechami osobowości, pamięcią oraz osądami.

Korę mózgową można ponadto podzielić na płaty, które sterują różnymi funkcjami. W płacie potylicznym znajdują się ośrodki wzroku. W płacie skroniowym zlokalizowane są ośrodki słuchu. W płacie czołowym zlokalizowane są pola ruchowe, które kontrolują pracę mięśni szkieletowych, natomiast w płacie ciemieniowym zlokalizowane są pola czuciowe, do których docierają informacje termiczne oraz mechaniczne z narządów zmysłów zlokalizowanych w skórze. Wszystkie te pola zajmują jedynie niewielką część powierzchni kory mózgowej człowieka. Resztę stanowią pola kojarzeniowe. Poniżej kory mózgowej znajduje się istota biała mózgu. Jej włókna nerwowe tworzą połączenie pomiędzy poszczególnymi ośrodkami korowymi mózgu oraz pomiędzy ośrodkami korowymi w mózgu, a innymi fragmentami układu nerwowego. Obie półkule mózgu połączone są za pośrednictwem grubego i szerokiego pasma istoty białej, które nosi nazwę ciała modzelowatego, lub spoidła wielkiego.

Obwodowy układ nerwowy składa się z receptorów czuciowych, nerwów, które łączą te receptory z ośrodkowym układem nerwowym oraz z nerwów, które łączą ośrodkowy układ nerwowy z efektorami. Obwodowy układ nerwowy dzieli się na układ somatyczny, który kontroluje reakcje organizmu na bodźce z środowiska zewnętrznego oraz na układ autonomiczny, którego zadaniem jest utrzymanie homeostazy organizmu.

W skład somatycznego układu nerwowego wchodzą receptory, które reagują na zmiany środowiska zewnętrznego, neurony czuciowe, które przekazują informację o tych zmianach do ośrodkowego układu nerwowego oraz neurony czuciowe, które przekazują informacje z ośrodkowego układu nerwowego do mięśni szkieletowych. Mózg opuszcza 12 par nerwów czaszkowych. Ich funkcją jest przekazywanie bodźców, które pochodzą z receptorów zapachowych, wzrokowych, słuchowych i wzrokowych oraz z receptorów czuciowych, przede wszystkim tych, które zlokalizowane są w pobliżu głowy. Ponadto przekazują one polecenia z ośrodkowego układu nerwowego do mięśni, które obsługują gałki oczne, mimikę, gardło, krtań, język, wargi i krtań. Od rdzenia kręgowego odchodzi 31 par nerwów rdzeniowych: 8 par nerwów szyjnych, 12 par nerwów piersiowych, 5 par nerwów lędźwiowych, 5 par nerwów krzyżowych i jedna para nerwów guzicznych.

Funkcją autonomicznego układu nerwowego jest utrzymanie homeostazy organizmu. Jego funkcjonowanie jest niezależne od naszej woli i ma charakter automatyczny. Kontroluje on funkcje mięśni gładkich, mięśnia sercowego oraz gruczołów dokrewnych. Układ somatyczny funkcjonuje na zasadzie łuków odruchowych. Informacja pochodząca od receptorów zlokalizowanych w narządach wewnętrznych wędruje za pośrednictwem nerwów wstępujących do ośrodkowego układu nerwowego. Tam informacja ta jest integrowana. Ponadto ośrodkowy układ nerwowy generuje odpowiedź, która jest za pośrednictwem nerwów zstępujących przekazywana do odpowiednich efektorów.

Autonomiczny układ nerwowy dzieli się na część współczulną oraz przywspółczulną. Układ współczulny zasadniczo aktywuje różne narządy wewnętrzne oraz uruchamia komórkowe zapasy energii. Z kolei układ przywspółczulny hamuje aktywność narządów wewnętrznych, co pozwala na odtworzenie rezerw energetycznych. Układ współczulny i przywspółczulny działają antagonistycznie wobec siebie. Każdy narząd wewnętrzny unerwiony jest przez nerwy zarówno przywspółczulnego jak i współczulnego układu nerwowego. Układ nerwowego różni się od somatycznego tym, że impulsy z ośrodkowego układu nerwowego są przekazywane nie przez jeden, lecz przez dwa neurony zstępujące: neuron przedzwojowy oraz neuron zazwojowy.