42. Trwałe dziedzictwo literatury i kultury Młodej Polski. Prekursorstwo epoki w stosunku do tzw. rewolucji artystycznej XX w.
Młoda Polska pierwsza w dziejach polskiego piśmiennictwa rozumiała literaturę jako funkcję życia narodu niepodległego. Po raz pierwszy twórczość pisarska została uznana za działalność w sensie społecznym podobnie równoprawną i równowartościową jak każda inna. Literatura była buntem przeciwko istniejącej organizacji świata. Problematyka walk społecznych wpłynęła szerokim nurtem na karty dzieł wielu pisarzy. .Pokolenie MP stało się istotnym ogniwem w walce o niepodległość narodową i o wolność sztuki w niepodległym państwie.
Prekursorstwo epoki e stosunku do zjawisk określanych dziś nazwą rewolucji artystycznej XX stulecia ujawnił się szczególnie dobitnie w swoistej prefiguracji chronologicznie późniejszych, ale znamiennie charakterystycznych tendencji ideowych i estetycznych. Tak powszechny nieomal dla okresu po r. 1918 zwrot ku codzienności, swoisty pragmatyzm literatury, postulującej konieczność budowania nowej struktury społeczeństwa na podstawie nowocześnie pojętej techniki i pracy, występowały już przed r. 1914 w najbardziej nawet fantastycznych na pozór i uchodzących za utopię pomysłach i wizjach fabularnych Micińskiego i Żeromskiego, w krytycznych postulatach Brzozowskiego i Nowaczyńskiego. Nie sposób również zrozumieć zasadniczych przeobrażeń w pojęciach obyczajowych okresu międzywojennego bez uświadomienia sobie owej pracy przygotowawczej, której dokonała na gruncie literatury jako inspiratorki i organizatorki życia Młoda Polska literacka. Trudno byłoby wytłumaczyć sobie tę odwagę bogatej plejady pisarek dwudziestolecia w ujawnianiu najtajniejszych sekretów życia kobiety bez wyprzedzającego udziału w owej rewolucji pojęć całej tej gromady poetek młodopolskich, które dokonały dla przyszłości kobiet więcej niż Orzeszkowa, traktując kwestię emancypacji o wiele głębiej i szerzej jako prawo do ujawniania i obrony własnej osobowości duchowej. Nowy obyczaj erotyczny, obnażanie seksualnych pobudzeń i mechanizmów ludzkich zachowań, wydatne rozszerzanie pola zainteresowań literatury na problemy psychologiczne, nigdy nie stanowiące w przeszłości najsilniejszej strony naszego piśmiennictwa narodowego, było również niewątpliwą zdobyczą pisarzy tamtej epoki. Wyzwolenie powieści z ograniczeń naturalizmu i wtargnięcie w jej gatunkową strukturę elementu refleksyjnego oznaczało otwarcie szerokich perspektyw rozwojowych dla romansu analitycznego, psychologicznego i obyczajowego w najgłębszym tych określeń znaczeniu. Powieść zaczęła uwalniać się od obowiązku plotkarstwa, przeciętności motywów, konieczności zabawiania intrygą i anegdotą, pogłębiać swe tematy o całą skalę problemów etycznych i filozoficznych przeobrażając się coraz częściej w studium duszy ludzkiej.
MP łamała wszelkie konwencje tradycyjnego pisarstwa. Modernizm np. uwolnił wiersz poetycki od sztywnych i schematycznych reguł metrycznych wyzwalając żywioł toniczny i torując drogi układom wersyfikacyjnym nienumerycznym, całkowicie wyzwolonym z krępujących wędzideł mechanicznego rytmu, rymu i strofy. MP odchodziła w oddalającą się coraz bardziej w przeszłość pozostawiając zdobycze i dokonania, które przeobraziły w sposób trwały i wzbogacający obraz literatury narodowej stając się ogniwem istotnym w dalszym jej rozwoju.
Losy pozgonne MP jako pewnego rozdziału w dziejach kultury narodowej układały się różnie. Dwudziestolecie międzywojenne traktowało ją z dystansem i raczej chłodno, choć nie kwestionowało pozycji jej najwybitniejszych koryfeuszy (przodowników). Po 1945 nastąpiła potężna i zmasowana ofensywa przeciw dorobku artystycznemu MP. Zarzut generalny, który postawiono epoce, to społeczny konserwatyzm jej głównych haseł i znikoma wartość poznawcza wyprodukowanej przez nią literatury. Hasło „sztuka dla sztuki” zachęcało rzekomo do pogodzenia się z istniejącym ustrojem niesprawiedliwości społecznej, młodopolski kult ludowości miał być formą ideologicznej mistyfikacji, symbolizm odwracaniem uwagi od spraw istotnych ku problemom pozornym.
Dopiero rok 1956 zmienił stosunek do MP. W latach sześćdziesiątych nadpłynęła nieoczekiwanie gwałtowna fala rosnącego zainteresowania i hobbystycznego zachwytu secesyjnymi drobiazgami i bibelotami, lampami naftowymi etc., kabaretami, cyganerią, stylem bycia, zachowań i ubioru odwołujących się do wzorów obyczajowości artystycznej tamtego czasu, piosenkami tamtej epoki, młodopolskim teatrem. Ten pozgonny renesans MP przejawił się przede wszystkim w edycjach tekstów, co dla wszelkiego rodzaju rewindykacji literackich ma podstawowe znaczenie. Zainteresowanie epoką i przeświadczenie o ogromnej roli literatury MP, trwa do dnia dzisiejszego.