Kongres wiedeński i Święte Przymierze. Podr., s. 16 - 23, 24 - 25, mapy, s. 18, 25, oprac. RM
„Le Congres ne marche pas, il danse”
(w rytm nowego tańca - walca wiedeńskiego, który wówczas wyparł z
salonów menuet)
,,Zdrada, Wasza Cesarska Mość, to kwestia dat”
Talleyrand do cara Aleksandra I na kongresie wiedeńskim
1. Istota i cele kongresu wiedeńskiego
wielki zjazd ponad stu monarchów (królów, książąt, następców tronu) i kilkuset dyplomatów z 16 państw obradujący w Wiedniu w latach 1814 - 1815 (IX 1814 - VI 1815), zakończony podpisaniem 9 VI 1815 r. Aktu końcowego
najważniejszym celem kongresu wiedeńskiego było stworzenie w Europie po upadku Napoleona nowego ładu politycznego, opartego na zasadach legitymizmu, restauracji i równowagi sił między mocarstwami
2. Uczestnicy kongresu wiedeńskiego
monarchowie i dyplomaci z 16 państw
decyzje zapadały w gronie przedstawicieli kilku mocarstw: Austrii, Rosji, Prus, Wielkiej Brytanii, Francji (gdzie po upadku Napoleona wróciła dynastia Burbonów, w osobie króla Ludwika XVIII)
najważniejsi przedstawiciele mocarstw na kongresie wiedeńskim
Austria: cesarz Franciszek I, kanclerz i minister spraw zagranicznych Klemens Metternich
Rosja: car Aleksander I, książę Adam Jerzy Czartoryski (współpracownik cara, a zarazem nieoficjalny
rzecznik sprawy polskiej na kongresie)
Wielka Brytania: minister spaw zagranicznych Robert Castlereagh
Prusy: król Fryderyk Wilhelm III, Karol August von Hardenberg
Francja: minister spraw zagranicznych Talleyrand
najważniejszą rolę na kongresie wiedeńskim odegrali Klemens Metternich (ład polityczny
wypracowany na kongresie wiedeńskim nazywany był zatem „ładem metternichowskim”), car
Aleksander I (nazywany w okresie kongresu „liberalnym mesjaszem Europy”) oraz Talleyrand
(„człowiek - kameleon polityczny” - zmieniający poglądy polityczne równie często, co rękawiczki...)
3. Zasady obowiązujące na kongresie wiedeńskim. Podejmowane na kongresie wiedeńskim decyzje były oparte na kilku zasadach:
zasada legitymizmu (legitimus - prawowity) - oznaczała nienaruszalność praw dynastii i
monarchów do swych państw i tronów, a także przywrócenie porządku (ustroju) politycznego sprzed
rewolucji oraz okresu napoleońskiego (zasada legitymizmu oznaczała zatem powrót do absolutyzmu, odejście od oświeceniowych zasad takich jak liberalizm polityczny, umowa społeczna, idea suwerenności ludu),
zasada legitymizmu wynikała z przekonania monarchów, że źródłem ich władzy jest wola Boga i
prawo naturalne, a nie wola ludu, wynikała więc z założeń ideologii konserwatyzmu i stała w
opozycji wobec oświeceniowej zasady suwerenności ludu (umowy społecznej) i prawa narodów do
samostanowienia
zasada restauracji - wynikała z zasady legitymizmu, oznaczała możliwość powrotu (na trony w swych państwach) monarchów i dynastii zdetronizowanych w dobie rewolucji francuskiej (Burbonowie we Francji) i w okresie napoleońskim (np. w Hiszpanii, w państwach włoskich, w krajach niemieckich)
np. zgodnie z zasadami legitymizmu i restauracji dynastia Burbonów wróciła na tron francuski, hiszpański i do Neapolu
zasada równowagi sił (balance of power, zasada „koncertu mocarstw”) - zakładała, że żadne z mocarstw nie powinno osiągnąć w Europie przewagi nad pozostałymi, znaczenie (cele) zasady równowagi sił - była na kongresie wiedeńskim szczególnie popierana przez Wielką Brytanię, miała zapewnić Europie trwały pokój oraz ład polityczny (tzw. ład wiedeński) oparty równowadze między 5 mocarstwami europejskimi (Rosji, Austrii, Prus, Francji, Wielkiej Brytanii), ład wiedeński załamał się ostatecznie w 1914 r. - wraz z wybuchem I wojny światowej.
Odstępstwa od zasady legitymizmu i restauracji przy podejmowaniu decyzji na kongresie wiedeńskim, np.:
nie reaktywowano Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego (w jego miejsce utworzono Związek Niemiecki)
nie pozwolono na powrót wielu władcom miniaturowych księstewek w Niemczech
nie reaktywowano istniejącej do 1797 r. Republiki Weneckiej (jej obszar przyznano cesarzowi austriackiemu)
zerwano unię personalną Danii z Norwegią (Norwegia została połączona unią personalną ze Szwecją)
wyrażono zgodę na przyłączenie Finlandii do Rosji (została oderwana od Szwecji już w 1809 r. w wyniku wojny Rosji ze Szwecją)
wyrażono zgodę na objęcie tronu szwedzkiego przez francuskiego marszałka (jednego z dawnych marszałków Napoleona) Karola Jana Bernadotte (panował w Szwecji już od 1813 r.)
4. Postanowienia kongresu wiedeńskiego
postanowienia w sprawie Francji: powrót Francji do granic sprzed okresu napoleońskiego, restauracja dynastii Burbonów
postanowienia w sprawie polskiej: likwidacja Księstwa Warszawskiego, podział jego obszaru na trzy części: Królestwo Polskie (połączone z Rosją na „wieczne czasy osobą monarchy”), Wolne Miasto Kraków (niewielkie buforowe państewko uzależnione od Rosji, Austrii i Prus), Wielkie Księstwo Poznańskie (obszar przyznany Prusom, bez poważniejszych odrębności w ramach państwa pruskiego, stanowiący jedną z jego prowincji, obejmował dwa zachodnie departamenty byłego Księstwa Warszawskiego - poznański i bydgoski )
postanowienia w sprawie Niemiec: ▪ likwidacja Związku Reńskiego, ▪ utworzenie Związku Niemieckiego (Deutscher Bund) - konfederacji (związku) 38 państw
niemieckich (34 monarchie i 4 tzw. wolne miasta cesarskie) z parlamentem ogólnozwiązkowym
(Reichstag) we Franfurcie n. M i nominalnym przewodnictwem cesarza Austrii, granice
Związku Niemieckiego nawiązywały do granic Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego (istniejącego
do 1806 r.)
▪ okrojenie terytorium Saksonii (król Saksonii był bowiem sojusznikiem Napoleona),
▪ nabytki terytorialne Prus: Wielkopolska (Wielkie Księstwo Poznańskie - dwa zachodnie departamenty
byłego Księstwa Warszawskiego - poznański i bydgoski), dwie piąte terytorium Saksonii, Westfalia i
Północna Nadrenia,
znaczenie: Prusy stały się zatem najsilniejszym państwem w Związku Niemieckim
postanowienia w sprawie Włoch: restauracja Burbonów w Neapolu i utworzenie Królestwa Obojga Sycylii, utrzymanie Państwa Kościelnego (ze świecką władzą papieża), odzyskanie Lombardii, Wenecji, Istrii i Dalmacji przez cesarza Austrii, przyznanie Wielkiego Księstwa Toskanii bratu cesarza austriackiego - Ferdynandowi, przyznanie dożywotnio księstwa Parmy Marii Ludwice (żonie Napoleona, a zarazem córce cesarza Austrii - Franciszka I), znaczenie: postanowienia kongresu wiedeńskiego w sprawie Włoch przyznawały Austrii i Habsburgom rolę hegemona w życiu politycznym Płw. Apenińskiego, a zarazem żandarma, mającego tłumić wystąpienia rewolucyjne we Włoszech oraz dążenia do zjednoczenia kraju w jednym państwie
utworzenie Królestwa Niderlandów (obejmującego zarówno Niderlandy Północne - Holandię, jak i Niderlandy Południowe - od 1830 r. niepodległą Belgię)
ogłoszenie wieczystej neutralności Szwajcarii
przyjęcie deklaracji potępiającej i znoszącej handel niewolnikami murzyńskimi (W. Brytania chciała w ten sposób uderzyć w interesy właścicieli plantacji bawełny w południowych stanach USA)
przyjęcie kodeksu zasad obowiązujących w dyplomacji (protokółu dyplomatycznego)
5. Sprawa polska na kongresie wiedeńskim (podr., s. 24 -25, mapy, s. 18, 25)
władcy państw zaborczych (Rosji, Austrii, Prus) obiecali Polakom na kongresie wiedeńskim
„reprezentację i instytucje narodowe”
dążenie Aleksandra I do opanowania całego obszaru Księstwa Warszawskiego
rola księcia Adama Jerzego Czartoryskiego na kongresie wiedeńskim jako rzecznika sprawy polskiej
likwidacja i podział Księstwa Warszawskiego (podział nazwany przez Polaków IV rozbiorem Polski)
obszar Księstwa Warszawskiego został podzielony na trzy części: ▪ Królestwo Polskie (nazywane Królestwem Kongresowym, Kongresówką, 127 tys. km. kw.):
połączone z Rosją na „wieczne czasy osobą monarchy”, car Aleksander I obiecał na kongresie
wiedeńskim nadać konstytucję Królestwu Polskiemu
▪ Wolne Miasto Kraków (nazywane Rzeczpospolitą Krakowską): niewielkie buforowe
państewko uzależnione od trzech państw zaborczych (Rosji, Austrii, Prus), będące obszarem
wolnocłowym, z konstytucją od 1818 r.
▪ Wielkie Księstwo Poznańskie (29 tys. km. kw.), obszar przyznany Prusom, bez poważniejszych
odrębności w ramach państwa pruskiego, stanowiący jedną z jego prowincji (obejmował dwa
zachodnie departamenty byłego Księstwa Warszawskiego - poznański i bydgoski), w latach 1815 - 1830
namiestnikiem Wielkiego Księstwa Poznańskiego był polski arystokrata - książę Antoni
Radziwiłł
6. Znaczenie kongresu wiedeńskiego.
stworzony na kongresie ład polityczny („ład wiedeński') oparty na równowadze sił między
mocarstwami (tzw. koncert mocarstw) przetrwał w generalnych zarysach do 1914 r.
ład wiedeński jako „ład metternichowski” („cień Napoleona nad Europą został zastąpiony cieniem Metternicha”)
zasady legitymizmu i restauracji (oparte na politycznym konserwatyzmie, absolutyzmie i „sojuszu ołtarza z tronem”) wynikały z przekonania monarchów, że źródłem ich władzy jest wola Boga i prawo naturalne a nie wola ludu
zasady legitymizmu i restauracji stały więc w opozycji wobec oświeceniowej zasady
suwerenności ludu (umowy społecznej) i prawa narodów do samostanowienia
ład wiedeński („ład metternichowski”) miał przeciwdziałać w Europie wszelkim ruchom (tendencjom) rewolucyjnym, wolnościowym, liberalnym, antyabsolutystycznym, republikańskim, narodowowyzwoleńczym, a także dążeniom zjednoczeniowym w Niemczech i we Włoszech
7. Święte Przymierze (przeczytać „Akt Świętego Przymierza”)
zostało utworzone 26 IX 1815 r. w Paryżu przez władców: Rosji (Aleksandra I), Austrii (Franciszka I) i Prus (Fryderyka Wilhelma III)
inicjatorami podpisania Aktu Świętego Przymierza byli Aleksander I i Klemens Metternich
do Świętego Przymierza przystąpili następnie władcy wszystkich państw europejskich, z wyjątkiem papieża (władcy Państwa Kościelnego), króla Anglii i tureckiego sułtana
cele Świętego Przymierza: obrona postanowień kongresu wiedeńskiego i utrzymanie (obrona) przyjętego na nim ładu politycznego, obrona zasad restauracji i legitymizmu, politycznego konserwatyzmu i absolutyzmu, przeciwdziałanie w Europie ruchom (tendencjom) rewolucyjnym, wolnościowym, liberalnym, antyabsolutystycznym, republikańskim, narodowowyzwoleńczym
spoiwem trwałości Świętego Przymierza miała być wiara chrześcijańska władców, sojusz „ołtarza z tronem”, ideologia konserwatyzmu oraz „więź braterska” władców europejskich (czyli ich wspólne, solidarne przeciwdziałanie wszelkim ruchom rewolucyjnym i wolnościowym)
2